Teologia apofatyczna

The article proposes new reading of Adam Mickiewicz’s poem in the context of meditative prayer and demeanor of contemplation of God. Recalling orthodox contexts such as negative theology (apophatic), Christology, the Old and the New Testament, "The Imitation of Christ" by Thomas à Kempis and the "Spiritual Exercises" by Ignatius Loyola, the author schows correlations between Mickiewicz’s poem and Catholic mysticism, offering a counterbalance to the existing interpretations (J. Kleiner, S. Makowski, I. Jokiel, J. Lyszczyna and others) focused rather on theosophical and heterodoxal threads predominantly.
---------------
W artykule proponuję nowe odczytanie wiersza Adama Mickiewicza "Broń mnie przed sobą samym" w kontekście modlitwy, a konkretnie - medytacji według metody jezuickiej. Przywołując takie konteksty jak teologia negatywna (apofatyczna), chrystologia, "O naśladowaniu Chrystusa" Tomasza à Kempis oraz "Ćwiczenia duchowne" Ignacego Loyoli, proponuję interpretację utworu poety jako wyrazu jego ortodoksji. Stanowi to przeciwwagę dla istniejących analiz (J. Kleinera, S. Makowskiego, I. Jokiel, J. Lyszczyny oraz innych), skoncentrowanych na poszukiwaniach śladów teozofii oraz heterodoksji.

"The enlightening night or apophasis in theological inquiry of Adam Mickiewicz's works".
The purpose of this paper is to analyze the apophatic figure of speech (paradox, antino-my) depicted in the mystical works of Adam Mickiewicz (mainly Zdania i uwagi, and in the context of Jacob Böhme’s and Angelus Silesius’ mysticism). It is clearly reflected in the presentation of light (which can obscure knowledge), darkness (which can be unbearable for the unprepared eye supernatural light), and fire (transforming and de-structive at the same time). Apophasis (which is linked to the mystagogic feature of Zdania i uwagi) becomes the poet's main way of revealing the mystery of God, but also emphasizes the limited possibility of description the abyssal nature of the Creator.

PL: Celem artykułu jest prześledzenie w twórczości Adama Mickiewicza (głównie w "Zdaniach i uwagach", w kontekście rozprawy o Jakubie Böhmem) zastosowanych przez poetę narzędzi apofatycznych - paradoksu, antynomii. Ich najbardziej czytelne użycie dostrzec można w prezentacji światła (które może zaciemniać poznanie) oraz ciemności (która w istocie jest nieznośną dla nieprzygotowanych oczu nadprzyrodzoną światłością), a także żaru ognia (niszczącego a zarazem przemieniającego). Spleciony z mistagogicznym rysem "Zdań i uwag" apofatyzm staje się dla poety głównym sposobem docierania do tajemnicy Boga, jednocześnie akcentującym ograniczony charakter opisu Jego niezgłębionej rzeczywistości.

Współczesne rozumienie apofatyki, odczytywanej w kontekście powszechnie panującego negatywizmu poznawczego czasów postmodernizmu, jest naznaczone głębokim błędem. Termin, który sam w sobie jest związany z „zaciemnieniem” poznania, negacją, w takim klimacie bardzo łatwo może zostać potraktowany jako proste zaprzeczenie lub wykluczenie jakiegokolwiek poznania. Taka interpretacja z kolei nie pozostaje bez konsekwencji dla teologii i dziedzin jej pokrewnych. Przeświadczenie o absolutnej niepoznawalności Boga jest powodem podchodzenia z dystansem do teologii. W środowisku ludzi wierzących powoduje ono zaś obojętność na sprawy wiary.
Reinterpretacja w kategoriach estetycznych może przywrócić właściwe znaczenie apofatyki. Jak się bowiem okazuje, doświadczenie apofatyczne, o którym mówią mistycy i teolodzy, posiada bardzo podobną strukturę do doświadczenia piękna. Podstawą obydwu tych doświadczeń jest wydarzenie wcielenia. Tak fundamentalne doświadczenia jak estetyczne i teologiczne pozostają zatem w pewnej analogii do tego wydarzenia zbawczego. Bliższe codziennemu życiu doświadczenie estetyczne może więc zostać zinterpretowane w duchu dogmatu chrystologicznego, by następnie posłużyć jako schemat do ponownego odczytania szeroko rozumianego doświadczenia wiary. Taki zabieg ma szansę przywrócić tak ważnej kategorii jak apofatyka jej pierwotne, chrześcijańskie znaczenie, a poprzez to może także wpłynąć na przywrócenie egzystencjalnego potencjału zagadnieniu wiary i teologii.