Özbek Türkçesi

Abdurauf Fıtrat tarafından ilk olarak 1927 yılında Özbekistan Devlet Neşriyatı aracılığıyla 3053 adet olarak yayımlanan bu eser, Özbek klasik müziği tarihinin belirli bir dönemini kapsamaktadır. Yazar, Özbek müziğiyle ilgili çalışmaların yeteri kadar yapılmamasından ve konuyu ele alabilecek musikişinasların da o dönemde olmayışından yakınmıştır. Eser genel anlamda şark musikisinden bahsederek anlatıma başlar. Özbek müzik geleneğindeki halk küyleri, çalgıları, genel Türk musikisi tarihi, on iki makam, şeşmakam küyleri ve şubelerinden bahsetmektedir.

Kitap içerisinde çeşitli konular ele alınmış olup Sefiyüddin Urmevi, Abdulkadir Meragî, Necmeddin Kevkebî ve Rauf Yekta gibi büyük müzikologların çalışmalarından ayrıca bahsedilmiştir. Kitapta sıklıkla müzik kavramı ve terimleri kullanılmış, çeşitli edebî eserlerde yer alan unutulmuş çalgılarımızın isimlerine ve özelliklerine de geniş yer verilmiştir. Bu çalgılardan bazıları ayalğu, işret, küngüre, rühefza isimli çalgılardır. Ayrıca, günümüz Özbek halk çalgılarından tanbur, mızrap, dutar, rübap, kobuz-kovuz, çeng, ğıccek, ney, koşney, sürney, balaban, kerney, daire ve nağara gibi çalgıların; tarifi, tarihi, ölçüsü, icra şekli ve icracıları hakkında geniş bilgiler verilmiştir. Bu özelliğiyle, döneminde organoloji yönünden zengin bir kaynak niteliği taşıdığı görünmektedir.

Elinizde tutmuş olduğunuz “Özbek Klasik Müziği ve Tarihi” adlı bu eser, XX. yüzyıl başlarındaki Türkistan makam musikisini anlamamıza yarayacak en değerli kitaplardan birisidir. Geçmişte Arap ve Kiril harfli olarak yayımlanmış olan bu kitabın her iki nüshası karşılaştırılarak yayıma hazırlanmıştır. Kiril nüshasındaki eksik ve yanlışlar Özbek filolog ve müzikologların görüşleri doğrultusunda düzeltilmiştir. Müzikbilim, dilbilim ve tarih yönünden önemli verilere sahip olan eserin gelecekte yapılması muhtemel yeni çalışmalara ışık tutmasını temenni ediyoruz.

Özbek cedit(yenilik) edebiyatı temsilcilerinden olan Abdulla Avlâni; şair, yazar, tiyatrocu, tercüman, gazeteci kimliğinin yanında pedagoji alanında da önemli katkılar sunmuş bir ediptir. Avlâni, Özbek çocuk edebiyatının gelişmesinde öncü rolü oynamıştır. Şiirleri ve ders kitaplarıyla çocukların eğitimli ve düşünen bireyler olarak yetişmesine katkı sağladı. Türkistan’ın uzun bir süre Ruslar’ın esareti altında kalması mücadele ruhunun, bağımsızlık duygusunun eserlere de yansımasına neden olmuştur. Biz, çalışmamızda Özbek çocuk edebiyatının gelişmesinde Abdulla Avlâni’nin katkısını ve dönemin şartları göz önünde bulundurularak, çocuklar için yazılan ders kitaplarının hangi konular üzerinde yoğunlaştığını açıklayacağız.
Anahtar sözcükler: çocuk edebiyatı, Özbek çocuk edebiyatı, Abdulla Avlâni, ders kitapları.

Bu tez, Tahir Melik’in Şeytanat romanının 1. cildinde bir Özbek Türkçesi söz dizimi
çalışmasıdır. Çalışmamızda Leyla Karahan’ın “Türkçede Söz Dizimi” adlı çalışması
esas alınarak Özbek Türkçesinde söz dizimi incelenmiştir. Tahir Melik’in Şeytanat
romanı beş ciltten oluşmaktadır. Biz, romanın birinci cildindeki cümleleri ve kelime
gruplarını ele aldık. Romanda, daha iyi insan olma, erdem, ahlak gibi konular
işlenmiştir ve bu değerler yüceltilmiştir. Tahir Melik’i seçme nedenimiz Özbek
edebiyatının yaşayan en büyük ve en sevilen yazarlarının başında gelmesidir.

Translations made between Turkish dialects have a great importance for the cultural relations. Translation studies of Turkish dialects starting in the 1990s in Turkey is started to be made in a more systematic way with opening departments of Modern Turkish Dialects and Literatures since 1992.
In translations between the Turkish dialects, there is a matter of not only facilities of coming a common language, but also several difficulties related dialect disputes. In this study, certain headings of potential defects and problems which might be encountered in translation from Uzbek Turkish to Turkey Turkish and in its being given with transcription letters of Uzbek text are discussed.

In this study, we examined gerunds in the novel “Ufq ” of Said Ahmad (1920-2007), who is among the significant authors of 20th century Uzbek literature. The study consists of mainly three sections: In the Introduction section of the thesis, general information about the origin of Uzbek name, Uzbek history and Uzbek Turkish is given. Information about the Uzbek author Said Ahmad’s life and his art is mentioned in the 1st  section. In the 2nd  section, the novel Ufq, which is written in Cyril alphabet, is translated and transcribed into Turkish. In the 3rd  section, the novel Ufq is scanned and gerunds, which are the basic part of our study, are determined. These gerunds are examined under three basic headings: main gerunds, compound forms having gerund function and forms serving as gerunds but not gerunds in fact. The Turkey Turkish equivalents of those gerunds in the novel are given in order that they can be understood easier. The study ends with the conclusion section. Many example sentences are given to the study so that the subjects that are examined in the study could be understood and comprehended better.

Kültürel etkileşimin doğal sonucu olarak diller arasında sözcük alışverişi olmaktadır. İslamiyet’in kabulü ile Türk dilleri üzerinde Arapça ve Farsça etkisi, Sovyet rejiminin Türk devletleri üzerinde uyguladığı dil politikaları neticesinde Rusça etkisi görülmüştür. Bu bağlamda dile birçok yabancı unsur girmiştir. Zaman içerisinde bu sözcükler girdikleri dile uyarlanarak Türkçeleştirilmiş ve daha sonraki süreçlerde oluşan Türk Lehçelerinde de Türkçe sözcükler gibi kullanılmıştır. Bu çalışmada özellikle Sovyet rejiminin dil politikaları neticesinde Özbek Türkçesine giren ve dile uyarlanarak dilin doğal bir unsuru olarak kullanılan Rusça veya Rusça üzerinden Özbek Türkçesine geçen Batı kökenli sözcüklerden türetilen meslek ve uğraş adları ele alınarak incelenmiştir. Bu bağlamda Rusça üzerinden geçen 138 kök ve gövdeden umumiyetle Türkçe yapım ekleri getirilerek türetilen 146 meslek ve uğraş adı tespit edilmiştir. Örneğin; biblioteka+chi ‘kütüphane+ci’, plakat+chi ‘afişçi, afiş ressamı’, skripka+chi ’kemancı’, vb.

Proverbs are short but concise phrases that emerge as a result of the long experiences of societies and reflect the culture, beliefs and traditions of that society. Proverbs are the research area of folklore with their cultural features, as well as they are also an important source in grammar research because they are stereotyped language units. In this respect, it is among the important resources of linguistics. Proverbs of Uzbek Turks, which constitute an important branch of the Turkic World, also provide important information about the Uzbek language besides the Uzbek culture. Proverbs expressed by the Uzbek Turks wit h the term "maqol" are frequently used in everyday language as well as in literary products shuch as fairy tales, epics and folk ta les. Proverbs, one of the important sources of the Turkish language, have been and continue to be the subject of many grammatical studies of linguistics. In this study, the proverbs of Uzbek Turks, who have an important place in the Turkic World from past to present, will be examined in terms of usage patterns. Usage patterns are syntax elements that come together in the structure of the sentence, although they show similar features with word groups and syntax in the formation of the sentence. Usage pattern s that add harmony and expressiveness to proverbs can take place at the beginning, middle or end of the proverb. Usage patter ns, which are the products of common culture, are an important grammatical feature that shows the richness and flexibility of the language or language element in which it is used. In this study, the structural features of usage patterns in Uzbek proverbs will be dwelled on, usage patterns will be classified according to their formation styles, and these uses will be supported with sample proverbs.

Dillerin temelinde kelimler vardır. Kelimeler ilk kez kullanıma girdiklerinde tek bir anlamı ifade ederken, zamanla anlamlarını yitirip kullanım dışı kalırlar ya da anlam değişimine uğrayarak kullanım alanını genişletirler. Dillerin çok boyutlu bu anlam genişlemesi ya da daralması, dilde yeni kavramların ve kelimelerin ortaya çıkmasına da neden olmaktadır. Kelimelerin oluşumunda etkili olan iç ve dış unsurlar, kelimelerin anlamının olumlu ya da olumsuza dönüşmesinde etkili olduğu gibi kelimelerin kullanım sıklığını da etkilemektedir. Bu nedenle dil, konuşulduğu toplumun maddi ve manevi kurallarıyla çevrelenmiştir. Dil, konuşulduğu toplumun gelenek-göreneklerinden bağımsız düşünülemez. Toplumun konuştuğu dilde tarihi tam olarak bilinmeyen dönemlerde ortaya çıkan tabular, dilde çeşitli anlatım tekniklerini ortaya çıkarmıştır. Örtmece biçiminde ortaya çıkan bu anlatım tekniği, dilin zenginliğinin ve canlılığının da bir göstergesidir. Bütün dünya dillerinde görülen tabuların örtmece sözlerle ifade edilmesi, Özbek Türkçesinde de oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Örtmece sözler toplumun yaşam tarzı, dini inançları, aile yaşantısı gibi birçok değer yargısıyla ilgili önemli bir kaynaktır. Bu çalışmada Özbek Türkçesinde tabu ve örtmece söz varlığı derlenmiş, konularına göre tasnif edilerek incelenmiştir. Örnekler öncelikle Özbek Türkçesinde verilmiş, sonrasında ise Türkiye Türkçesine aktarılmıştır.

Compound verbs formed with the compounding of a noun and an auxiliary verb or two different verbs to meet a different concept are seen in every term of Turkish language. Potential verb takes place in the structures which are called compound verbs and it has been one of the most important topics in Turcology in terms of both its function and usage characteristics. Observed since the early periods of written Turkish language, dynamic modality demonstrate the possibility or capacity of the action or the process observed in the verb. The possibility modal is expressed not merely by the use of the morphological form, but also by the syntactic structure of other forms. Uzbek Turkish which is the contemporary heirs of Chagatai Turkish and having a special place in Turcology research is a rich literary language in terms of compound verbs especially descriptive verbs. They are stated in Uzbek Turkish with descriptive verbs such as ol-"to take", bol-"to be", bil-"to be able", yet-"to be enough" and syntactic structures formed with nouns such as mumkin "possible", mayli "alright, ok, sure" and kerak "necessary". This study deals with these structures which are classified in dynamic modality category and mean competence, possibility, probability, permission, and prohibition. In accordance with examples determined from the works written in Uzbek Turkish; this syntactic structures phonetic features, usage types and functions are also studied. ÖZET Bir isim ile bir yardımcı fiilin ya da iki ayrı fiilin farklı bir kavramı karşılamak üzere bir araya gelmesiyle oluşan birleşik fiiller Türkçenin her döneminde karşımıza çıkmıştır. Birleşik fiiller içerisinde değerlendirilen yeterlilik fiili de gerek işlevi gerekse kullanılış özellikleri bakımından Türkoloji dünyasında üzerinde önemle durulan konulardan biri olmuştur. Türk yazı dilinin ilk dönemlerinden itibaren görülen ve fiilde belirtilen oluş veya kılışın mümkün veya muhtemel olup olmadığını gösteren yeterliliğin ifadesi Türkçede sadece yeterlilik fiiliyle değil, bu fiilin dışında kalan farklı söz dizimsel yapılarla da karşılanmıştır. Çağatay Türkçesinin günümüz mirasçılarından biri olarak kabul edilen ve Türkoloji araştırmaları içerisinde özellikli bir yere sahip olan Özbek Türkçesi de birleşik fiiller, özellikle de tasvirî yardımcı fiiller bakımından oldukça zengin bir yazı dili konumundadır. Özbek Türkçesinde söz dizimsel yapılarla karşılanmaktadır. Çalışmamızda iktidar, imkân, olasılık, izin, yasak gibi anlamları ifade eden ve yeterlilik kategorisi içerisinde değerlendirilen bu yapılar üzerinde durulmuş, Özbek Türkçesiyle yazılmış eserlerden tespit edilen örnekler doğrultusunda, bu söz dizimsel yapılar, fonetik özellikleri, kullanılış şekilleri ve işlevleri bakımından incelenmiştir.

Ellipsis is the literary construction which omits some literary clauses in that language's inherit rules to ease expression, increase its influence, and avoid unnecessary repetitions. It is of utmost importance to correctly fill the gaps of the omitted units in the surface structure especially in terms of analysing historical texts. The correct understanding of a text relies on the correct identification of its deep and elliptical construction. This study aims to identify the elliptical constructions in the two novels entitled as " Mihrabdan Çayan " and " Ötken Künler " by Abdulla Kadiri, who is regarded as the founder of Uzbek novel tradition, and to analyse the origins and reasons of these ellipses. ÖZET Eksilti, sözlü veya yazılı iletişim sırasında dilin bazı birimlerinin, o dilin kendine özgü kurallarına bağlı kalınarak derin yapıda bırakılması olayıdır. İfadeye akıcılık ve güç kazandırmak, söyleyiş kolaylığı sağlamak, tekrara düşmemek, zamandan tasarruf etmek, anlatılmak istenen duygu ve düşünceye vurgu yapmak gibi sebeplerle başvurulan eksiltilerin dilin kurallarına uygun olarak yapılması, edebî metin incelemelerinde büyük önem taşır. Çünkü bir edebî metnin doğru olarak anlaşılması, o metnin biçimsel ve anlamsal yapısının doğru olarak çözümlenmesiyle mümkündür. Bu doğrultuda çalışmamızda Özbek romanının kurucusu olarak nitelendirilen Abdulla Kadiri'nin Mihrabdan Çayan ve Ötken Künler adlı romanlarındaki eksiltili yapılar, bu yapıların ortaya çıkış yerleri ve oluşma sebepleri incelenmeye çalışılmıştır.

Laying the foundations of music of Uzbek Turkic’s in by many musicologists as Al-Farabi, Avicenna, Safiyuddin Urmevi, Abd al-Qadir Maraghi from 8th century to the present day has become a system through various stages. Today, it is possible to study Uzbek Turkic’s’ maqam music divided in three different groups. They are: Fergana-Tashkent, Bukhara-Samarkand and Khwarezm maqams. Eastern peoples who make up the traditional shashmaqam and twelve maqam music systems lay the basis of the maqams aforementioned. The period of Khiva khanate in the 19th century has seen increased studies about the scientific aspects of music by Khwarezmian scientists. Admittedly, the most beautiful result of these works is musical notation called "tanbur chizighi" found by Al-Khwarezmi. After the discovery of this notation system, all the shashmaqam songs had been written with this musical notation system and they have survived to the present day. These discoveries continue to increase interest in the science of music; new books and opinions have emerged as a result. Thus, thereafter, began an epoch of development of maqam music in Khwarezm and subsequently, the terminological studies gained momentum. Many terms as semi-maqam, whole-maqam and sesqui-maqam that describe characteristics of the maqam music and performances of aforementioned period is envisaged, but this situation has given rise to terminological controversy. A comparative analysis of the structural aspects of these types of maqams has shown that these terms used are inappropriate. Insomuch that these terminological problems have attracted the attention of a famous scientist Prof. Abdurauf Fitrat and led him to writing a book on this subject in the aforementioned period. As a result, we will examine problems of terminology emerged in the 20th century with development of Khwarezm maqam music in axis of the studies of Turk and Uzbek maqam music in this paper.

Fatih ÖZTÜRK  ÖZET Özbek edebiyatının son dönem yetkin şairlerinden biri olan Halime Hudayberdiyeva, Sovyet döneminde yaşayıp Özbekistan'ın bağımsızlık sürecine şahitlik eden nesil tarafından sevilen bir şairdir. Sanatkârlık özelliğiyle beraber bir düşünür, bir tercüman ve millî bağımsızlık mefkûresinin Özbekistan'daki önemli bir temsilcisidir. Şair, çok iyi bir gözlem ve psikolojik analiz yeteneğine sahiptir. Şiirlerinde özellikle savaşa giden erkeklerin ardında kalan eşleri ve çocuklarının sosyo-psikolojik durumlarını başarıyla eserlerine aktarır. Halime Hudayberdiyeva'yı önemli kılan unsurlar ise; kadın olarak toplumunun yaralarının sarılmasına bir anne şefkatiyle önderlik etmesi ve Özbekistan'ın geleceğinin şekillenmesine yönelik fikirlerini güçlü bir şekilde hem şiirlerinde hem de sosyal yaşam içinde halkına telkin etmesidir. Halime Hudayberdiyeva'nın daha çok kadından bahseden şiirleri ele alındığında bunları iki ana başlık altında incelemek mümkündür. Birincisi anneliğin ağır bastığı şiirlerdir; bu şiirlerde kadınların annelik özellikleri ön plandadır. İkincisi ise kadınlık duygularının ağır bastığı şiirlerdir ki bu şiirlerde sadece kadınların temel sorunları ve his dünyaları anlatılır. Bu çalışmada Halime Hudayberdiyeva'nın kadını anlatan bütün şiirleri tematik olarak incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Halime Hudayberdiyeva, Özbek şiirinde kadın, Özbek edebiyatı. WOMAN IN HALIME HUDAYBERDIYEVA'S POEMS ABSTRACT Halime Hudayberdiyeva is one of the most talented artists of Uzbek literature. Since she is a high level poetess, she is loved by both the Soviet period generation and the generation of independence. Besides that craftsmanship she is a thinker, an interpreter and an important representative figure of national independence in Uzbekistan. The poetess has a very good observation and psychological analysis ability. Especially behind the rest of the men who went to war she tells in the poem wives and children with socio-psychological conditions of success. What makes Halime Hudayberdiyeva important is that she, as a woman, strongly encourages her people to embrace the wounds of her community and shape future of the country. When the poems of Halime Hudayberdiyeva, whose basic plan included women are taken into consideration, it is possible to divide these poems into two: firstly, poems dominated by motherhood; and secondly, poems predominated by femininity. In this study, all the poems of Halime Hudayberdiyeva about women are examined thematically.

Özet: Türkçenin tarihî dönemleri art zamanlı olarak incelendiğinde bazı
kelimelerin zamanla ekleşebildiği ve farklı işlevlerde kullanılabildiği
görülmektedir. Gramerleşme olarak adlandırılan bu süreçte kelime,
anlamsızlaşma (desemanticization), kategori/ulam değiştirme
(decategorialization), ses aşınması (phonetic erosion) aşamalarından
geçmektedir. Bahsedilen her bir süreç metinlerle tespit edilebilmektedir.
Güney-Doğu ve Kuzey-Batı Türk lehçelerinin birçok özelliği Çağatay
yazı diline dayanmaktadır. Bu makalede günümüzde Çağataycanın devamı
sayılan Güney-Doğu grubu Türk Lehçelerinden Özbekçe ile Çağataycanın
gramerleşme açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Gramerleşme süreci
tur- ve yat- yardımcı fiillerindeki değişmelerle sınırlandırılmıştır. Bu fiiller
incelenirken bir yandan tarihî-karşılaştırmalı gramer yöntemi uygulanarak
art zamanlı bir yaklaşımla söz konusu gramerleşme süreçleri tespit edilmeye
çalışılmış, bir yandan da C. Lehmann, P. J. Hopper - E. C. Traugott, B. Heine
- T. Kuteva gibi gramerleşme kuramcılarının görüşleri çerçevesinde bu
süreçler değerlendirilmiştir. Konu, Çağatayca ve Özbekçe ile sınırlandırılmış
olmakla birlikte, gerekli yerlerde daha önceki dönemlere veya diğer Türk
yazı dillerine de başvurulmuştur.
Abstract: As the historical periods of Turkish language are analysed
diachronically, it is seen that some words might become suffix or might
be used for different functions in time. Words go through the phases
of desemanticization, decategorialization and phonetic erosion within
this process named grammaticalisation. Every phases mentioned can be
attested in the texts. Most of the features belonging to Southern-East and
Northern-West Turkish dialects are based on Chagatai literary language.
In this article, the aim is to make grammaticalisation comparison between
Chagatai and Uzbek language which is among Southern-East group of
Turkish dialects and is considered to be continuation of Chagatai in this
day and age. Grammaticalisation process is limited with changes in turand
yat- auxiliary verbs. While these auxiliary verbs were being analysed,

Oğuz Türklerinin en eski ata yurtlarından biri Harezm’dir. Avrasya’nın en büyük iki çölü, Karakum
ve Kızılkum’un kavşağında, Amuderya nehrinin aşağı havzasında yer alan Harezm’in coğrafi sınırları
tarih boyunca sürekli değişmiştir. Harezm uygarlığının dil, kültür, bilim vd. alanlardaki etkileri
imparatorluklar aracılığıyla İran, Hindistan, Deşti Kıpçak, Orta Doğu ve Anadolu’ya kadar uzanmıştır.
Kendi içine kapandığı dönemlerde ise yerel uygarlık, kum çölleri arasındaki yeşil vahalarda Köhne
Ürgenç, Merv, Çarcuy, Ürgenç, Hive, Kat çevrelerinde nispeten dar kültür alanlarında varlığını
sürdürmüştür.
Bu coğrafyada Türkçenin Oğuz diyalektinde konuşanların baskın etnisite haline gelmesinin ardından
geçen bin yıldan fazla bir zaman diliminde tarihi, toplumsal değişimlerle a Oğuzca temelli Harezm
diyalekti şekillenmiştir. Bu diyalekt günümüzde Özbekçenin Harezm Oğuz diyalekti olarak karşımıza
çıkmaktadır.

Bu çalışmanın amacı Türkiye Türkçesinde “son, sonra” ve Özbek Türkçesinde “soʿng, soʿngra” şeklinde yaşayan kelimelerin kullanım, işlev ve türlerini karşılaştırmalı olarak incelemektir. Bu kelimelerin isim, sıfat, zarf, edat gibi türlerde karşımıza çıkması, onların cümle kuruluşunda çeşitli görevler üstlendiklerini göstermektedir. Lehçeler arası araştırmalarda bu çeşitliliğin daha da arttığı görülmektedir. Konu, Türkiye ve Özbek Türkçelerinin standart/edebî dilleri tabanında incelenecek, benzer ve farklı yönler ortaya konacaktır.
.
The aim of this paper is to analyse the uses, functions and classes of “son/soʿng (last)” and “sonra/soʿngra (after)” comparatively in Turkish and Uzbek. We can see these words as various word types such as noun, adjective, adverb or postposition in a sentence. This shows that they have various functions in a sentence structure. It is seen that this variety increases in inter-dialects research. The subject will be analysed in modern Turkish and Uzbek literary language and revealed similarities and differences.

Abdurauf Fitrat is one of the leaders of reforming literature emerged in Turkestan in 20th century and at the same time founders of the modern Uzbek literature. In Turkestan, he created a large fan-base of his progressive views and he had many works related to the problems and needs of that era. The author wrote reference book in many areas about language, literature, history, art and geography for newly opened schools in that era.
This is to introduce in this article handled A. Fitrat and his product under the named Uzbek Classical Music and its History. This work not only to provide information related to Uzbek, therewithal to provide information about maqam music of Turkic peoples. This book is imparting remarkable information about the emergence of music in Turkestan, development and its historical stages. This work will contribute too many areas of musicology has a structure. This is a very important product has not hitherto been translated into Turkey Turkish language. Translation of the product into Turkey Turkish language will uncover new ideas and thoughts from the perspective of musicology about Uzbek music. For this reason, I believe that will be an important source of this work.

GARÎP ile SANEMŞÂH HİKÂYESİ

Bu çalışmada, İsveçli Türkolog Gunnar Jarring tarafından hazırlanan ve 1982 yılında Lund şehrinde basılan Literary Texts From Kashghar adlı kitabın içerisinde yer alan ve son dönem Çağatayca dil özellikleri taşıdığı görülen Garîp [ile] Sanemşâh adlı yazma üzerinde durulmuştur.

Söz konusu elyazmasının öncelikle çeviri yazısı, ardından gramer incelemesi yapılmıştır. Metnin daha doğru anlaşılması için bağlam sözlüğü hazırlanmış ve bilim insanlarının doğrudan yararlanması için de metnin tıpkıbasımı verilmiştir.

THE STORY OF GHARÎB [WİTH] SANNAMSHAH

In this study, The Story of Garîp [with] Sanemşâh which carries the recent Chagatai language properties and which took part in the work entitled Literary Texts From Kashghar which was prepared by the Sweden Turcologist Gunnar Jarring and published in the city Lund in 1982 is studied.

First of all, the translation of the mentioned manuscript is made and then it is examined in terms of grammar. In order to understand the text correctly, a context dictionary is prepared and facsmile of the text is provided so that the scholars can make us of it directly.

TheLakaiareaTurkishcommunitylivinginthecentralandsouthern regionsoftheRepublicofTajikistanandinthenorthernregionsof Afghanistan.Inaddition,LakaisexistinsomepartsofPakistanandIran. Inthe18thand19thcenturies,theLakais,whoweregivenlargeplateaus, engagedinhusbandryintheTransoxianaregion.Untiltherebellion,the LakaiswereattachedtotheEmirateofBukhara.Inthe1920’s,theLakais joinedintotheindependencemovements.However,likeotherethnic groups,Lakaiswereexiled.Theseindependencemovements,including theonewithEnverPasha,wereunsuccessful.AccordingtoLaqay  Åvåzi journalpublishedinKoktashnearDushanbecityofTajikistan,thenumber ofLakaistodayismorethan500thousandpeople,andtheirlanguage isindangerofextinction.Todate,somestudieshavebeendoneabout theoriginandlanguageoftheLakai.Inthesestudies,hypotheseshave beenassertedrelatingtheLakaiaredescendedfromTurkishcommunities suchasKyrgyz,Kazakh,KarakalpakandUzbek,andsometimestheyare affiliatedtotheTurkishcommunitiesinSouthSiberia.Inthesehypotheses, thenamesofthetribes,placesandwater,andthesealsonthehorseswere comparedandvariousinferenceshavebeenmade.Insomestudies,itis statedthattheLakailanguagehascharacteristicspeculiartoKazakh,and inothersitisindicatedthatthelanguageisinfluencedbyUzbek.Asa resultoftheresearchonvocabulary,itwasinfluencedbyPersianand Tajik.However,thereisnoextensivestudyontheLakailanguage.Inthis article,phoneticandmorphologicalcharacteristicsoftheLakaidialect areemphasizedandanewlanguageclassificationisproposed.

Mirkerim Asım, 1907 yılında Taşkent’te dünyaya geldi. 1918–1921 yılları arasında “Şems Ül-Urfan” adlı ilköğretimini tamamlamış ve ardından 1921–1924 yılları arasında Nerimanov adındaki meslek okulunda eğitim görmüştür. Musa Taşmuhammed oğlu Aybek ve H. Yakubov ise bu meslek okulunda tanışmıştır. 1926 yılında ise Moskova Devlet Pedagoji Enstitüsü'nün Tarih ve İktisat Fakültesinde okumuş ve 1930 yılında buradan mezun olmuştur. Daha sonraları Semerkant’ta Öğretmen Hazırlama Kursu’nda görev yapmış, ardından 1932 yılında ise Özbekistan eğitim bakanlığına bağlı Pedagoji Araştırma Enstitüsü’nde çalışmıştır.
Mirkerim Asım’ın başlıca yazdığı eserler, Estrabad, Ali Şir Nevai ve Derviş Ali, Sürgün, Nevai’nin Hisletleri, Uluğbek ve Nevai, Makedonskiy, Arab Halifeliği, İran Şahlarının Baskını, Moğol İstilasi, Ötrer, Tomaris, Temur Melik, Aleksandr ve Spitamen, Mahler Ayım ve Hanpaşşa, Kervan Çanı, Elçiler, Zülmet İçre Nur (Nevaî), Ceyhun Üstünde Bulutlar (Berunî), İbni Sina Kıssası, Elcebrin Doğuşu (El-Harezmî), Kırılan Setar (Meşrep).
Mirkerim Asım ayrıca M. Şalahov’un Gür akar Dan (2 kitap), S. Baradin’in Yıldırım Beyazıt romanlarını ve L. G. Batn’ın Hayat Bostanı Kıssası'nı ve daha birçok eseri Özbekçeye çevirmiştir. Mirkerim Asım 1984 yılında Taşkent şehrinde vefat etmiştir. Vefatından sonra kendisinin verdiği büyük emeklerden dolayı madalya ile 2002 yılında mükâfatlandırılmıştır.

XXI. yüzyılın dünya dilbiliminde insan faktörü, dil incelenmesinin ana konusu haline geldi. Bunun sonucunda “insan+kültür+dil” üçgenine dayanan yeni dilbilim dalları ortaya çıktı. Bununla beraber kültürel dilbilim, edim dilbilimi, ruhbilimsel dilbilim, bilişsel dilbilim, toplumsal dilbilim, çağrışım dilbilimi gibi dilbilim kolları doğmuş oldu. Bu dallar, ana dili konuşurunun kognitif, psikolojik, kültürel, ulusal ve sosyal özellikleri; toplumun ortak dilinin tarihi, milli gelenekleri, siyasi ve kültürel belirtileri yanı sıra söz konusu ülkenin coğrafi koşulları ile etkileşimini dikkate alarak hedef dili incelemektedirler. Çağrışım dilbilimi, ana dili konuşurlarının zihninde belirli kavramlarla alakalı ortaya çıkan çağrışımları inceler. Dolayısıyla, çağrışım sözlüklerinin yazılmasına gerek duyulmuştur. Yirminci yüzyılında yayımlanan birçok dilin çağrışım sözlükleri Özbek bilim insanlarının dikkatini çekti. Özbek Türkçesinin bir çağrışım sözlüğünün hazırlama çabalarının başlatılmasına neden oldu. Bu makalede çağrışım sözlüklerinin hazırlanması tarihi, çağrışım sözlüklerini yapmanın teorik ve pratik yöntemleri, Özbek Türkçesi çağrışım sözlüğünü oluşturmaya yönelik çalışmalar, çağrışımları inceleme ilkeleri, bu sözlüğün yapısı ele alınacaktır.

TheLakaiareaTurkishcommunitylivinginthecentralandsouthern regionsoftheRepublicofTajikistanandinthenorthernregionsof Afghanistan.Inaddition,LakaisexistinsomepartsofPakistanandIran. Inthe18thand19thcenturies,theLakais,whoweregivenlargeplateaus, engagedinhusbandryintheTransoxianaregion.Untiltherebellion,the LakaiswereattachedtotheEmirateofBukhara.Inthe1920’s,theLakais joinedintotheindependencemovements.However,likeotherethnic groups,Lakaiswereexiled.Theseindependencemovements,including theonewithEnverPasha,wereunsuccessful.AccordingtoLaqay Åvåzi journalpublishedinKoktashnearDushanbecityofTajikistan,thenumber ofLakaistodayismorethan500thousandpeople,andtheirlanguage isindangerofextinction.Todate,somestudieshavebeendoneabout theoriginandlanguageoftheLakai.Inthesestudies,hypotheseshave beenassertedrelatingtheLakaiaredescendedfromTurkishcommunities suchasKyrgyz,Kazakh,KarakalpakandUzbek,andsometimestheyare affiliatedtotheTurkishcommunitiesinSouthSiberia.Inthesehypotheses, thenamesofthetrib...