Opole

Książka jest zwieńczeniem popularnonaukowego projektu "Chrzest Polski w źródłach archeologicznych", realizowanego przez Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Warszawie przy współpracy z Instytutem Archeologii i Etnologii PAN oraz Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.
Projekt miał na celu zgromadzenie wiedzy o tzw. "badaniach milenijnych", a także przedstawić ich wyjątkową rolę w historii polskiej i europejskiej archeologii.

Trzy ołtarze dekorujące prezbiterium kolegiackiej fary świętokrzyskiej w Opolu należą niewątpliwie do najciekawszych przykładów kompleksowej aranżacji wnętrz sakralnych w drugiej połowie XVIII wieku na Śląsku. Łącząc monumentalność i elegancję struktur architektonicznych oraz wysoką klasę rzeźby figuralnej i szaty ornamentalnej, pozostają tutaj dziełami oryginalnymi i właściwie odosobnionymi. Tym bardziej trudno ustalić, dlaczego oprócz autorów Katalogu zabytków sztuki w Polsce – Tadeusza Chrza-nowskiego i Mariana Korneckiego – omawiany zespół nie zyskał uznania w oczach pozostałych badaczy nowożytnej rzeźby śląskiej na obszarze historycznego Księstwa Opolsko-Raciborskiego.

W ubiegłym roku nakładem Wydawnictwa KEW ukazała się książka o Odrze, jakiej  od lat brakowało. Jest to pozycja wyjątkowa, która z wielu względów powinna zwrócić uwagę czytelników zainteresowanych „księżną polskich rzek”. Niestety, niewątpliwą wartość tej unikatowej publikacji obniżają błędy, których nie mogę pozostawić  bez komentarza.

Prezentacja z konferencji naukowej „650 lat UJ. Nauka i sztuka w kręgach uniwersyteckich" (12-14 XI 2014).

Ilustruje ona niedługi odczyt pokazujący w jaki sposób w okresie po 1945 roku (szczególnie zaś po 1989) polskie uniwersytety korzystały i korzystają z usług rzeźbiarzy, kreując formy upamiętnień patronów, lżejsze tematycznie rzeźby np. żaków, czy też cykle rzeźb związanych z profilem miasta czy też fascynacjami rektorów. Opowieść to tyle pouczająca, co wskazująca na wciąż trwający, ważny związek nauki i sztuki i względnie dobry gust zamawiających podmiotów.

Podstawowym celem niniejszego rozdziału jest przeprowadzenie charakterystyki porównawczej poziomu konkurencyjności rynków mediów lokalnych Opola i Wałbrzycha na przestrzeni lat 1998-2015. Obydwa miasta przed 1998 rokiem posiadały status ośrodków wojewódzkich. Po reformie samorządowej Opole takim ośrodkiem pozostało, natomiast Wałbrzych utracił status stolicy województwa. postawiono następujące, podstawowe pytania badawcze: jakie media lokalne, zajmujące się tematyką samorządową, funkcjonowały na przestrzeni lat 1998-2015 w badanych miastach; jaka była ich struktura właścicielska i jakim zmianom podlegała; jakim poziomem konkurencyjności tytułów i wydawców charakteryzowały się lokalne rynki mediów badanych miast; i wreszcie – czy status miasta wojewódzkiego jest czynnikiem wzmacniającym rynek mediów lokalnych w mieście?

The end of the Second World War and subsequent change of European borders were important demarcation lines in the history of many cities. That was also the case of Opole – a city that had been a part of Germany until 1945, became incorporated into Poland, co-creating so-called „Recovered Territories”. New Polish authorities had to rebuilt the city destroyed by war’s aftermath, discover and understand it, as well as create new narratives about Opole as an indigenously Polish city, brought back to its „Motherland” after Second World War. The city’s post-war identity was to be based on changed interpretations of preexisting heritage (such as architecture) as well as certain events in Opole’s post-war history. The aim of those actions was to create a brand new identity, alligned with the politics and propaganda of that period, and to foster the proccess of acclimating new inhabitants with the city. The issues relating to Opole’s post-war architectural and urban development have not yet been researched by art and architecture historians. The aim of the article is to fill this gap by presenting on a group of examples the issue of Opole’s development in the first five years after the end of Second World War (1945-1950) as a byproduct of tensions and tractions occuring between antagonistic pursuits, ideas and attitudes. Among those aformentioned binaries, which affected the city’s image and development, are: Wrocław and Katowice; Lower and Upper Silesia; big and small city; Polishness and Germanness; interruption and continuation; negation and acceptance. Tensions rising between those oppositions, which can be seen in Opole’s post-war history, turned Opole into a curious case of a city „in-between”.

Recenzja książki: Uwe Rada, Odra. Życiorys pewnej rzeki, Wydawnictwo KEW, Wrocław-Wojnowice 2015, wyd. I. Przekład: Zdzisław Owczarek, redaktor prowadzący: Laurynas Vaičiūnas, redakcja i korekta: Magdalena Jankowska, zdjęcia: Inka Schwand. Oprawa miękka ze skrzydełkami, format 170 x 225, ss. 254, ISBN 978-83-7893-129-4.

English: The article aims to present the post-war restoration of the Market Square in Opole as a process of creating the city’s new history. The research subject included the tenement houses in the frontages of Opole’s Market Square, which were destroyed in 1945 and rebuilt in the 1950s. The article analyses the process of restoring Opole’s Market Square, which is presented in the context of Opole’s changed national affiliation and the ideological and identity issues, therefore, ultimately impacting the form of restored tenement houses. The archival materials analysed during the research process were: written materials, kept in the State Archive in Opole, and design projects, kept in the State Archive in Katowice. The research is complemented by subject literature, in which the topic of Old Town restoration was present, historical publications concerning Opole and local press. Our research established that Opole’s Market Square’s post-restoration image differs significantly from how it looked before World War II. The analysis of iconographical materials (pre-war postcards and photographs, as well as contemporary photographs) showed that, in the restoration process, the 19th-century tenement houses that differed from each other stylistically, became replaced with unified baroque-like buildings. The analysis of archival materials pertaining to the restoration of Opole’s Market Square proves that this process was not only meant to restore the Old Town’s spatial cohesion, reconstruct inner-city infrastructure and create new apartments, but also to present local authorities’ resourcefulness and to show that Opole has always been a Polish city, brought back to its Motherland in 1945. Stark differences between the pre- and post-war image of Opole’s Market Square provoke questions concerning identity in the context of restoration, values related to particular architectural styles and attempts to create a brand new vision of Opole’s history, in which “Polish” elements were displayed to legitimise incorporating the city into Poland and to constitute the city’s brand new identity.

Polish: Celem artykułu było zaprezentowanie powojennej odbudowy Rynku w Opolu jako kreacji nowej historii miasta. Przedmiotem prac były kamienice tworzące pierzeje Rynku w Opolu, które zostały zniszczone w wyniku działań wojennych w 1945 r. i odbudowane w latach 50. XX w. W artykule przedstawiono proces odbudowy opolskiego Rynku w kontekście zmienionej przynależności państwowej Opola i związanych z tym kwestii ideologicznych i tożsamościowych, które miały wpływ na ostateczną formę odbudowanych kamienic. Podczas badań dokonano analizy przede wszystkim materiałów archiwalnych: piśmienniczych, przechowywanych w Archiwum Państwowym w Opolu, oraz projektowych, znajdujących się w Archiwum Państwowym w Katowicach. Badania uzupełniła literatura przedmiotu, w której poruszany był temat odbudowy obszarów staromiejskich, publikacje historyczne poświęcone Opolu oraz lokalna prasa.
    W czasie prac udało się ustalić, że wygląd opolskiego Rynku po jego odbudowie znacznie różni się od tego, jak obszar ten prezentował się przed II wojną światową. Analiza materiałów ikonograficznych (przedwojennych pocztówek i fotografii oraz fotografii współczesnych) pozwoliła ukazać, że podczas odbudowy XIX-wieczne kamienice o zróżnicowanej szacie stylistycznej zastąpione zostały w dużej mierze przez zunifikowane barokizujące budowle. Analiza materiałów archiwalnych poświęconych odbudowie opolskiego Rynku wskazuje, że proces ten miał nie tylko przywrócić spójność przestrzenną obszarowi staromiejskiemu, odtworzyć śródmiejską infrastrukturę i zapewnić nowe mieszkania, ale także ukazać zaradność lokalnych władz i udowodnić, że Opole było miastem odwiecznie polskim, które w 1945 r. powróciło do Macierzy. Wyraźne różnice pomiędzy przedi powojennym wyglądem opolskiego Rynku każą zadawać pytania o tożsamościowe znaczenie procesu odbudowy, wartości wiązane z konkretnymi stylami architektonicznymi oraz próby kreacji zupełnie nowej wizji historii Opola, w której wątki „polskie” zostają wyeksponowane po to, by legitymizować włączenie miasta do granic Polski i ukonstytuować zupełnie nową tożsamość miasta.

Anhand von deutschen Übersetzungen von Zitaten aus dem polnischensprachigen Artikel von Weronika Kundera, wird die Lage der polnischen Minderheit in Litauen aufgezeigt. Eine spiegelverkehrte Betrachtung dieser Zitate ermöglicht zahlreiche Paralellen im Umgang Polens mit der deutschen Minderheit in Oberschlesien. Die aufgezeigten Argumente hinsichtlich der Situation in Litauen können bei einer spiegelverkehrten Betrachtung überraschen, warum vieler dieser Handlungen polnischerseits dennoch in Oberschlesien stattfinden.

The presented study deals with the reflection of Bolko V of Opole in historiography. Period chroniclers described him as a Hussite and heretic due to his relations with the Hussite army and this point of view was frequently taken over by modern history. The purpose of this study is to explain how the picture of Silesian heretic was made and how succeeding generations of historians worked with it.

Kędzierzyn-Koźle to jedno z najbardziej wielokulturowych i wieloetnicznych miast we współczesnej Polsce. Państwie, które po roku 1945 uczyniono tak niezwykle, niezdrowo homogenicznym. W imię nacjonalizmu etnicznego, który miał zapewnić dobrobyt i bezpieczeństwo wszystkim członkom narodu polskiego, na prawie pół stulecia narodowi komuniści zamknęli kraj na cztery spusty, ograniczając do minimum ściśle nadzorowane wjazdy i wyjazdy. Lecz wszystko się zmieniło po upadku komunizmu w roku 1989, a zwłaszcza po wejściu Polski do Unii Europejskiej piętnaście lat później, w 2004 roku. Onegdaj Te półwiecze pod kluczem, to wyjątek od reguły swobodnego przemieszczania się ludzi za chlebem, wolnością, miłością czy też wyborami zawodowymi. Kandrzin (Kędzierzyn) oraz Kosel (Koźle), wyłoniły się, odpowiednio, jako osada smolarzy i miasteczko warowne na szlaku z Krakowa i Lwowa (Lviv) do Breslau (Wrocławia), Praha (Pragi) oraz Leipzig (Lipska) w późnym średniowieczu. Osady te znalazły się na pograniczu między Królestwem Polskim i Ziemiami Korony Czeskiej. Stąd wpływy na tym terenie zarówno języka czeskiego jak i polskiego, pośród ludności stanowej (tj. szlachty i kleru), chociaż do okresu reformacji łacina pozostawała najważniejszym językiem administracji i książek. W okresie od XII do XV wieku, na tereny Ślōnska (zwłaszcza Dolnego) napływali, zapraszani przez miejscowych książąt i opatów, zazwyczaj germańskojęzyczni osadnicy z przeludnionych terenów Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Wraz z nimi zawitał do Ślōnska język niemiecki i nowe technologie, a wyraźnym śladem tej historii, jest, na przykład nazwa podkozielskiej wioski Reńska Wieś / Reinschdorf, założonej – jak wskazuje nazwa miejscowości – przez osadników znad Renu. Od połowy XIV stulecia, całość Ślōnska – jako część Ziem Korony Czeskiej – znalazła się w granicach powyżej wspomnianego Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podróżni i osadnicy zewsząd w tym państwie (czyli z dzisiejszych Niemiec, Austrii, Czech, Holandii, Belgii, Luksemburga, Liechtensteinu, Szwajcarii, Północnych Włoch, wschodniej Francji, Słowenii, czy Chorwacji) przybywali, a niekiedy i osiadali w Kosel i Kandrzinie. Nikt nie wymagał paszportów i wiz na granicach, więc tak samo przyjeżdżali oni z terenów Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, jak i z Królestwa Węgierskiego (czyli głównie z dzisiejszej Słowacji). Gwałtowne zmiany polityczne, religijne oraz ludnościowe nastąpiły w czasach reformacji oraz kontrreformacji zakończonych bratobójczą wojna trzydziestoletnią (1618-48) (najbardziej niszczycielską na tych obszarach, aż do czasu wojen światowych), w wyniku której w Wiyrchnym Ślōnsku straciło życie od połowy do dwóch trzecich mieszkańców. Armie i uchodźcy przemieszczali się przez teren całego cesarstwa, a w przypadku Ślōnska, po zakończeniu działań wojennych przypadł on katolickim Habsburgom. Protestanci byli zmuszeni opuścić swoja ojcowiznę. Zastąpili ich osadnicy z innych ziem habsburskich. Los się odwróciły w połowie XVIII stulecia, kiedy Prusy odebrały Wiedniowi większość Ślōnska, wraz z Kosel i Kandrzinem. Pragmatyczna tolerancja wobec katolików zapobiegła wysiedleniom, a do tego zezwalano na osiedlanie się w Ślōnsku protestantów uciekających z ziem habsburskich. Na przykład w okolicach Kosel osiedlili się słowiańsko-oraz germańskojęzyczni Bracia Morawscy zakładając Pavloviznę / Pawlowitzke, czyli

A discussion of actions that needed to be taken in order to prepare the Polish region (voivodeship) of Opole (eastern Upper Silesia) for successful participation in the process of European integration when Poland had finally become a member of the European Union

Biblio details: (pp 59-68). 1998. Region Śląsk Opolski. Nos 3-4. Opole, Poland