Novi Pazar

Apstrakt: Slikarstvo kao likovna disciplina razvijalo se tokom čitave istorije čovečanstva. Ono se može prihvatiti kao likovni koncept memoara jedne zajednice. Umetnikovo polazište jeste lična percepcija. Njegovo drugačije viĎenje sopstvenog okruženja je ključni element u ekspresiji životnog trenutka koji nije u raskidu sa prošlošću, a okrenut je ka budućnosti. Džengis Redžepagić i Mehmed Slezović su duhovnom snagom vezani za Novi Pazar, od njega crpe inspiraciju akcentujući osmansku prošlost oblikovanu u svojim likovnim mikrokosmosima. Njihovi motivi, opservacije, studije, upućuju na celine koje su nestale ili će nestati. Svojim likovnim opusima dva savremena autora grade sponu izmeĎu istorije Novog Pazara i njegove sadašnjosti. Ključne reči: Osmanska kultura, likovna umetnost, arhitektura, savremeno slikarstvo, Novi Pazar Uvod Novopazarsko naselje postavljeno na putu kulturoloških i privrednih ukrštanja je iznedrilo karakteristične umetničke vrednosti u mnogim vremenskim periodima. Istorijske civilizacije su ostavile upadljive tragove sa velikim likovnim razlikama. Preplićući se one su kreirale značajno kulturno bogatstvo ovog kraja. Ako se istorijski posmatra razvoj slikarstva novopazarskog kraja, ne može se tačno utvrditi gde je njegov početak. Prema zaostalim podacima njegovi koreni pristni su u sakralnim spomenicima srednjeg veka. Razvijeno pod uticajem Vizantije, ono svoj vrhunac dostiže u 12. i 13. veku 1 , posle koga će doći do pada stvaralačke aktivnosti (Stanić, 1977, str. 169). Dolaskom Osmanske imperije na teritoriju Balkana u 14. veku, počinje viševekovno asimilovanje tekovina civilizacije koje je ona tokom svog pristustva emitovala. Osnivanjem Novog Pazara od strane osmanskog vojskovoĎe Gazi Isa-bega Ishakovića u 15. veku, tadašnji ekonomski prosperitet doneće brojne benficije ovom kraju. Važnost trgovačkog puta Dubrovnik-Istanbul razviće Novi Pazar u jednu od najvećih varoši na Balkanu u osmanskom periodu.

Novi Pazar is a town located in the southwestern part of the Balkan Peninsula. The settlement with rich history established by the Ottoman officer in the 15th century is today a territorial part of the Republic of Serbia. In the Ottoman period, settlements like Novi Pazar were built to serve the trade on all levels, international, interregional, intercity and local. Once trade had grown to a certain proportion, like in the case of Novi Pazar, the place became an important coordination centre on long-distance commerce in Ottoman Empire and abroad. Despite Novi Pazar's eccentric position on the border of different provinces, the town itself remained the node of all communications. It was the key to the entire area until the First Balkan War when the Ottomans completely left Balkans. Historical developments at the territory of Novi Pazar through the centuries had created a large basin of cultural legacy. The long-standing reputation of the multicultural town is made by people who came from different places in all sorts of different intentions. In this way, these spaces were being constantly restructured and reshaped by the human presence. Pre-modern images of Novi Pazar's heritage were recorded by incidental and intentional travellers who gave the personal impression of its organization, people, customs and culture in general. People like Benedict Curipeschitz in 16th, Evliya Çelebi in 17th, Georgina Mary Muir Mackenzie and Adeline Paulina Irby in the 19th century are giving a specific preview of Novi Pazar region. Through these outlooks, there could be observed sociocultural development of Novi Pazar.

This dissertation argues that national identity for Bosniaks in the Serbian city of Novi Pazar has become a highly salient form of social identity since the collapse of Yugoslavia. Applying the 'accessibility x fit' lens from the field of social identity theory, an increase in salience has meant that national identity has become a more 'accessible' and more 'fitting' form of social identity. Fieldwork was conducted in Novi Pazar in June/July of 2019, with a total of 18 semi-structured interviews conducted, both one-on-one and group, involving 25 individuals. National identity was found to be more accessible and more fitting mainly in the areas of differentiation from the outgroup, religion and national symbols. This research makes an original contribution to the understudied region of the Sandžak, a complex region which warrants greater academic attention. 1

Knjiga „Svjedočenje o kušnjama“ hadži Hajra ef. Tutića nesvakidašnja je retrospektiva događanja u i oko Islamske zajednice u Novome Pazaru i Sandžaku u rasponu druge polovice dvadesetog stoljeća i prvih decenija dvadeset prvog vijeka iz lične perspektive jednog od ključnih sudionika svih procesa koji su se dešavali sa ovom temeljnom i jedinom autohtonom institucijom koju su muslimani i Bošnjaci u kontinuitetu imali u svom posjedu u pogledu odlučivanja o njenom djelovanju, očuvanju, razvitku i unaprjeđenju kroz cijeli taj turbulentni period. Kao takva, ona predstavlja autentično svjedočenje ne samo o Islamskoj zajednici već i o kolektivitetu bošnjačkog naroda u Novom Pazaru i Sandžaku, pa i sporadično na prostoru cijele bivše Jugoslavije.

Culture generates symbols and rituals, strengthens beliefs and values,
interprets experiences and initiates activities among members of a particular group, whereas the concept of culture, as sociologists believe, is equivalent to larger aspect of cognition such as beliefs, values, art, literature, music and all other practices that are common thus defining them as a collective, the authors in this paper seek to explore the phenomenon of coffee as a special cultural feature and its layered meaning in the downtown of Novi Pazar. Hence, „coffee culture“ developed as a form of ritual practiced in the act of gathering and collective drinking of coffee in Cafes and coffeeshops. The authors try to present how the simple enjoyment of a cup of hot, black drink has developed into a cultural and common phenomenon that carries a deeper contextual meaning not only in everyday life but also in the literary texts of Bosniak authors. The authors start from the assumption that culture is everything that defines man, thus without it there is no life, and that the love of coffee has existed for centuries. Moreover, the coffee has taken the form of non-material cultural heritage in an environment such as Novi Pazar. In conclusion, the authors sought to present several literary texts in which the motif of coffee has a special meaning.

Polazeći od činjenice da kultura generiše simbole i rituale,
učvršćuje vjerovanja i vrijednosti, interpretira iskustva i pokreće
aktivnosti među članovima određene grupe, kao i da pojam kulture,
kako sociolozi smatraju, jeste ekvivalent većih stvari uma poput vjerovanja, vrijednosti, umjetnosti, književnosti, muzike i svih ostalih
praktikovanja koje su im zajedničke i koje ih određuju kao kolektiv,
autori u ovom radu nastoje istražiti fenomen kahve kao posebne
kulturološke odlike i njenog slojevitog značenja koje ima u pazarskoj čaršiji. Naime „kultura kahve“ se razvila kao oblik ritualnih
aktivnosti koje se ogledaju u okupljanju i kolektivnom ispijanju
kahve u kafićima i kahvama iliti kahvečajnicama. Autori nastoje
prikazati kako se od jednostavnog uživanja u fildžanu toplog,
crnog napitka razvio kulturološki i običajni fenomen koji nosi
dublje kontekstualno značenje ne samo u svakodnevnom životu
već i u književnim tekstovima. Autori polaze od pretpostavke da
je kultura sve ono što definiše čovjeka, da bez nje nema života,
te da je ljubav prema kahvi postojala i postoji vijekovima kao i
da je i kahva dobila oblik nematerijalnog kulturnog naslijeđa u
sredini kakva je pazarska čaršija. Na koncu, autori su nastojali prikazati nekolika književnih tekstova u kojima motiv kahve
ima posebno značenje.

Özet: Bugün Sırbistan topraklarında bulunan Novi Pazar bölgesi 15. yüzyılın ortalarında (1455-1463 yılları civarında) tamamen Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni fethettiği bölgelerde kendi yönetim sistemini uyguladığı bilinmektedir. Böylece yaklaşık 500 yıl boyunca Novi Pazar idari olarak faklılıklar içerse de Osmanlı Devlet'inde kalmıştır. Fethedilen topraklarda mevcut yerleşimleri geliştirmeye yönelik ticari ve sosyal gereksinimler doğrultusunda yeni imar etkinlikleri yapılmıştır. Aslında Novi Pazar, Osmanlı Dönemi'nde, 15. yüzyılın ilk yarısında eski bir Orta Çağ Sırp şehri olan Ras2 şehrinin yakınlarında, Yeni Bazar (yeni pazar yeri) adıyla yeni bir yerleşim yeri olarak kurulmuştur. Batı ve doğu, kuzey ve güney arasında bağlantıları sağlayan Novi Pazar'dan geçen yol şebekesi, farklı mimari geleneklerin bir araya gelmesine sebep olmuştur. Böylece doğudan ve batıdan gelerek Novi Pazar'da buluşan kültürel etkenler, bölgede yapım faaliyetleri, yaşam alanları ve kamusal alanların düzenlenmesine etki etmiştir. Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun sosyo-kültürel katkısı sebebiyle 15. yüzyılda yeni bir şehir olarak Novi Pazar kurulunca bölgedeki imar faaliyetlerinin yönü değişmiştir.

Knjiga „Sandžački Azhar“ glavnog muftije prof. dr. Mevluda Dudića nije samo monografija trideset i nekoliko godina obnovljenog rada Medrese „Gazi Isa-beg“ u Novome Pazaru već širi pregled kontinuiteta uspostave, trajanja i razvitka Sandžaka kao društvene zajednice, te Bošnjaka i islama u njemu, a čega ne bi moglo biti bez vlastitih obrazovnih institucija – od prve škole, sibjan-mekteba sagrađenog uz Isa-begovu džamiju koji je začetak cjelokupnoga obrazovnog sistema Bošnjaka Sandžaka pa do medresa i drugih specijaliziranih i strukovnih škola koje su tijekom vremena postojavale i odgajale generacije vjerske i svjetovne elite našeg naroda.

Osmanlı ordusuna kumandanlık eden Çandarlı Ali Paşa tarafından 1388’de fethedilen Silistre, birkaç defa Eflak Voyvodalığı ile Osmanlı arasında el değiştirmiştir. Ankara Savaşı’nın yol açtığı karışıklık döneminden sonra Çelebi Mehmed tarafından 1419’da Silistre ile birlikte bütün Dobruca bölgesi fethedilmiştir. Osmanlı Devleti döneminde Silistre sancağına bağlı Hacıoğlu Pazarı (Dobriç), Yenipazar (Novi Pazar) ve Umur Fakih (Jeglartsi) kazaları kuzeydoğu Bulgaristan’da Dobruca bölgesinde kurulmuştur. XIV. yüzyılın sonlarında fethedilen bu bölgelere yoğun Yörük nüfusu iskân ettirilmiştir. Bu yerleştirilmeler sonucunda adı geçen yerler hemen hemen Osmanlı’nın bütün dönemlerinde Türk-İslam ögelerinin ağır bastığı yerleşimler hâline gelmişlerdir. Yapılan bu çalışmada Silistre sancağına bağlı söz konusu kazaların 1752 yılına ait avârız defteri esas alınarak nüfus ve yerleşim yerleri hakkında izahatlar verilecektir. Kazaların merkezinde bulunan mahallelerde ve kır iskân birimi olan köylerde yaşayan nüfus, ayrıntısı ile değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Nüfus, reaya ve askerî, Müslüman ve zimmi şeklinde ayrıma tabi tutularak bunlar arasında yüzde oranlamaları yapılacaktır. Ayrıca 1752 tarihli defterden elde edilen verilerin önceki dönemlere ait verilerle kıyaslaması yapılarak, nüfusun zamanla değişimi üzerinde durulacaktır. Bu çalışma ile Osmanlı demografi çalışmalarına küçük de olsa bir katkı sağlanması hedeflenmektedir.