Bosnjacka Knjizevnost

U ovom završnom radu urađena je analiza nekoliko pripovijetki iz različitih kategorija, koje možemo pronaći u turskoj i bošnjačkoj usmenoj tradiciji. Analizom su otkriveni motivi u pripovijetkama, te pokazane sličnosti i razlike. Zbirke „44 Türk Peri Masalı“ Ignáca Kúnosa te „Istočno blago“ Mehmed-bega Kapetanovića Ljubušaka su mi koristile kao izvor za turske narodne pripovijetke, a zbirke  „Usmena proza Bošnjaka“ Aiše Softić te  „Antologija usmene priče iz BIH„ Đenane i Lade Buturović kao izvor za bošnjačke narodne pripovijetke. Za prepoznavanje i kategorizaciju motiva u pripovijetkama korišten je indeks motiva američkog istraživača Stith Thompsona  pod nazivom „Motif-index of folk-literature“.
Pored forme priča, identifikovani su isti ili slični motivi u narodnim pripovijetkama. Iako je ponekad forma priče bila različita, motivi su bili identični i u bošnjačkim i turskim narodnim pripovijetkama.
U konačnici analiziranjem narodnih pripovijetki ispitana je i teorija o zajedničkom porijeklu bajki, i narodnih pripovijetki uopće. Teorija o indoevropskom porijeklu najsnažnija je teorija danas. Kroz niz primjera ispitane su turske i bosanske narodne pripovijetke te identifikovane sličnosti i razlike u njima.

Ključne riječi:
Narodne pripovijetke, motiv, bajke, vilinske priče, bošnjačka narodna književnost, turska narodna književnost


ÖZET
LAVIĆ, Faris.
Halk hikayelerindeki motifler, Mostar Cemal Biyediç Üniversitesi, İnsani bilimler fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Bitirme Tezi, Mostar, Ekim 2020.
Bu çalışmada, Türk ve Boşnak sözlü geleneklerinde bulunabilecek farklı kategorilerden birkaç hikayenin analizi yapılmıştır.

Türk Halk Hikayeleri örneği için Ignác Kúnos’un derlediği “44 Türk Peri Masalı” , Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak’ın “Istočno blago” ve Boşnak HalkHikayeleri örneği için Aiša Softić'in derlediği “Usmena proza Bošnjaka” ve Đenana ve Lada Buturović'in “Antologija usmene priče iz BIH ” adlı eserler incelenmiştir. “Motif -index of folk-literature” adlı çalışmasıyla Amerikalı araştırmacı Stith Thompson masalları ve hikayelerimotifler kategorilere göre sıralanmıştır ve onun masal motifler yöntemi ile masallarincelenmiştir.

Hikayelerin biçiminin yanı sıra halk hikayelerindeki motifler da tespit edilmiştir. Böylece bazen biçimleri çok benzerlik arz etse de, Boşnak halk masallarına ve Türk halk masallarında farklı motifler ortaya konmuştur. Hem doğaüstü unsurlar hem de motifler karşılaştırma imkânı bulunmuştur.

Sonunda ise masalların tek bir kaynaktan doğmuş bir teorisi var. Bu Hint-Avrupa kaynağıteorisi bügun en guçlu teorisi. Eserde bu teorisi denetleceğiz ve Türk ve Boşnak halkmasallarını inceleyerek benzerlikleri ve farklılıkları tespit edeceğiz.

Anahtar Kelimeler:
Halk hikayeler, Motif, Masal,
Peri masalları, Boşnak Halk edebiyatı, Türk Halk edebiyat

Poetski diskurs u bošnjačkom romanu ima za cilj sistematičnu analizu reprezantativnih bošnjačkih romana u kojima su elementi lirskoga već uočeni, uspostavljanje dijahronijskog niza te prepoznavanje poetskog diskursa u subjektiviziranju pripovjednog postupka,  viziji svijeta i odnosu subjekta spram historijskih događaja, elemenata iz prirodnog okružja i teme ljubavi, kao i specifičnih mikrostilističkih i poetsko-simboličkih odlika romana. Tkođer, u uvodnom dijelu knjige pokušavamo ukazati i na neke od bitnih odrednica historije bosanskog prostora koje su utjecale na specifičnost književnog izričaja u starijim periodima unutar pisane i usmene književnosti, kao i hronologiju poetizacije romanesknog diskursa u okvirima širim od bosanskih, te ukazati na književnoteorijske postavke ovakve pojave. U potrazi za korijenima poetskih elemenata bošnjačkih romana nameće se, kao nezaobilazna činjenica, duhovna tradicija Bošnjaka nastala ukrštanjem različitih kulturno-civilizacijskih i religijskih nanosa i višestoljetni utjecaj književnosti na orijentalnim jezicima koji je doprinijeo pojačanoj subjektivizaciji, odsustvu mitotvoračke vizije historije i usmjerenosti na lično i lirsko u viziji svijeta, stvarajući na taj način uvjete za dominaciju lirskoga u romanu kao tradicionalno epskoj vrsti. Od Grozdaninog kikota, i dalje, ova komponenta, uz usložnjavanje iskaza na jezičkom planu i inovativnosti romaneskne strukture koju donosi moderna, dolazi do punog izražaja, dok su stariji romani ostali u okviru tradicionalnog devetnaestovijekovnog pripovjedačkog postupka. 
Vodeći računa o kvantitativnom udjelu lirske komponente u romanima, raznovrsnosti oblika u kojima se pojavljuje te značaju reprezentativnosti uzorka s obzirom na umjetničku vrijednost, istraživanje je usmjereno na romane: Grozdanin kikot (1927) Hamze Hume, Derviš i smrt (1966) i Tvrđava (1970) Meše Selimovića, Ponornica (1977) Skendera Kulenovića, Konak (1971) i Carska vojska (1976) Ćamila Sijarića,  Ugursuz (1968) i Karabeg (1971) Nedžada Ibrišimovića, Larva (1974) Bisere Alikadić, Most (1994) Jasmine Musabegović, Čovekova porodica (1991) Tvrtka Kulenovića i Imotski kadija (2000) Irfana Horozovića. Ovakav korpus će omogućiti praćenje prisustva poetskog diskursa od prvog modernog romana iz perioda avangarde, preko romana koji pripadaju zreloj moderni do postmodernih romana, ukazujući na strukturalne specifičnosti svakoga od njih. Uz to, na primjeru romana Zeleno busenje Edhema Mulabdića je pokazano zašto romane ovakvog tipa nismo uvrstili u istraživački korpus iako se, prema nekim autorima i oni svrstavaju u romane koji su pisani pod utjecajem lirskog diskursa sevdalinke i balade.

Korpus istraživanja u knjizi Dijane Hadžizukić čine Sijarićevi romani Bihorci, Mojkovačka bitka, Carska vojska, Raška zemlja Rascija, Konak i Kuću kućom čine lastavice s time da autorica komunicira i sa ukupnom proznom zaostavštinom ovog pisca. Primarni cilj koji postavlja Hadžizukićeva jeste da svojim istraživanjem osvijetli mjesto lika i ulogu žene u književnom djelu Ćamila Sijarića, ali su njenim istraživanjem obuhvaćeni i drugi likovi koji u Sijarićevom književnom djelu zauzimaju poziciju margine.
Tako se u svijet poniženih i uvrijeđenih podjednako smještaju žene u svojim različitim društvenim ulogama od udovice, do buntovnice, potom  prosjaci, djeca, bedeli, robovi, lude. Za sve njih zajednička je marginalna pozicija historijski, kulturno, socijalno, ideološki određena kao ženska, drugačija usmjerena protiv centra s ciljem da ga destabilizira i dovede u pitanje njegov autoritet. Uz sve to, žene, djeca, umjetnici, nepatrijarhalni muškarci, lude, budale i prosjaci, izuzetni i izdvojeni iz različitih razloga zauzimaju središnje mjesto u književnom djelu Ćamila Sijarića pokazujući se ključnim za strukturu romana i poetizaciju teksta čime se otvaraju umjetnički putevi nastanka Sijarićevih romana uronjenih u sudbine malih običnih ljudi na velikim historijskim skretnicama.
Autorica detaljnu pažnju posvećuje i pojedinim likovima i njihovom mjestu u strukturi romana, kao i patrijarhalnom društvu čiji su oni neraskidiv dio slijedeći na taj način struje Sijarićevog pripovjednog svijeta. Kroz rukopis autorica se podjednako fokusira na Sijarićeve ponižene i uvrijeđene u svjetlu naratologije i strukturalističkih metodoloških obrazaca, upotpunjavajući interpretaciju poststrukturalističkim interpretacijskim okvirima čime se stvara cjelovita slika o Sijarićevom proznom djelu i njegovim unutarnjim zakonitostima.

Iako su kritičari napisali da kod Ćamila Sijarića sve govori, Sijarić nije autor koji olahko riječ daje drugome – iako svi likovi pričaju, umetnutih priča je veoma malo. Za razliku od postmodernista koji se služe tuđim tekstom i zapisom, on kao moderni autor voli sve držati pod kontrolom i od tuđih iskaza graditi svoj. Biografske činjenice kazuju da je Sijarić volio slušati i kazivati priče, ali u književnom djelu on veoma rijetko spušta riječ na novi/niži pripovjedni nivo. Šeherzadin tip pripovijedanja nije karakterističan za njega jer njegov svijet nije postmodernistički fragmentiran. On teži poetizaciji i simbolizaciji, a to najprije podrazumijeva cjelovitost fokalizacije i doživljaja kao i vođenje naracije iz jedne naratorske pozicije. O njegovom načinu pripovijedanja Dejan Đuričković kaže: „Ćamilova priča prenosi u neko neidentifikovano vrijeme, drevno, mitološko, prirodno (ne istorijsko) vrijeme, u kojem je „sve zborilo“ i u kojem i dalje žive prastare, iskonske slike svijeta na koje je savremeni čovjek zaboravio.“ (2003:16) I upravo ta težnja za simbolizacijom i mitologizacijom stvara potrebu za zamagljivanjem izvora, te u kompletnom proznom opusu Ćamila Sijarića nalazimo samo jednu pisanu umetnutu priču kao neku vrstu autorski ovjerenog tekstualnog traga iz prošlosti. Hronotop kojemu pripadaju njegovi likovi postoji isključivo u svijetu usmene tradicije, pa i tu ćemo se iznenaditi malim brojem umetnutih priča. U šest romana postoji samo sedam cjelovitih priča u priči, a njihovom strukturalnom i značenjskom ulogom se bavi ova analiza.

O bošnjačkom pripovijedaču Aliji Nametku uglavnom se govorilo kao o hroničaru bošnjačkoga života u periodu između dva svjetska rata. Iako bi takva atribucija donekle ima utemeljenja u njegovom pripovijedačkom opusu, ovim radom želim pokazati da imagološko čitanje Nametkovih novela ovog važnog bošnjačkog književnika pozicionira na granici između tradicionalnih i avangardnih bošnjačkih pripovijedača.

Rad je napisan povodom sto godina od rođenja književnika Alije Nametka. Objavljen je u Godišnjaku BZK "Preporod", 2006. godine.

Sandžačkobošnjačka ili književnost sandžačkih Bošnjaka predstavlja nedjeljiv dio sveukupne književne baštine bošnjačke književnosti i u dijahronoj i u sinhronoj vertikali, a sa druge strane, uslijed historijskih, kulturalnih i drugih osobenosti sandžačkog podidentitetskog tkiva, ona se prema cjelini bošnjačke književnosti može promatrati kao dubrovačka književnost spram hrvatskog književnog nasljeđa u datom historijskom trenutku kulminativnog razvoja ove književno-povijesne tradicije, s tom razlikom što je vremenski raspon trajanja sandžačko-bošnjačke književnosti dulji i što još uvijek teče, te se ova književna tradicija i u ovom momentu uspješno razvija i polučuje zavidne rezultate, kao i u domenu epohalnog, pravaškog i žanrovskog određenja literarnog dostignuća pojedinih autora što ne mora apriorno značiti i ujednačenu estetsku kvalitetu markiranog djela ili cjelokupnog opusa određenog literate. Pored neraskidivosti sa cjelokupnom bošnjačkom književnošću, lahko je uočljiv i specifikum ove literature u pogledu hlabavije ili koherentnije konekcije sa književnim tradicijama susjednih naroda, prije svega srpske i crnogorske književnosti, a zatim i albanske, hrvatske, makedonske, te turske i zapadnoevropskih književnosti, ovisno od toga kako se koji od autora snašao u historijskim gibanjima i migracijama kojima je vijekovima izložen bošnjački narod Sandžaka. Zato je važno, u prvom redu, razlučiti odnose ove književ-nosti sa naznačenim književnim tradicijama na terminološkoj razini ne ulazeći u pitanja književne vrijednosti i drugih paralela u individualnim i kolektivnim odnosima apostrofiranih literatura.

Tekst je skraćena / prilagođena (za objavljivanje u časopisu „Život“, Sarajevo, 2004.) verzija diplomskog rada: „Dubrovačko-petrarkistička poezija i divansko pjesništvo – komparativne relacije“, odbranjenog na Filozofskom faultetu u Tuzli, mart, 2004. godine. Cilj diplomskog rada bio je dokazati da interliterarni centrizam (kategorija koju u književnu komparativistiku uvodi slovački slavista Dionis Đurišin) dubrovačko-petrarkističku poeziju i divansko pjesništvo ujedinjuje u pogledu tematsko-stilskih karakteristika i  istovremeno ih klasificira unutar renesansne i istočno-orijental¬ne poetike. Skraćena verzija, opet, u duhu je književno-znanstvenih metoda prema kojima interpretativne strategije više treba usmjeriti na tekst, a manje na kontekst.

U ovom tekstu govori se o premijeri predstave održane u prvoj umjetničkoj sezoni rada prvog profesionalnog pozorišta u Sarajevu (1921. godine, Narodno pozorište), u režiji ruskog emigranta Aleksandra Vereščagina, predstave koja je rađena po motivima dvije Čehovljeve priče. Autorica se dotiče problematike dramatizacije i inscenacije proznih žanrova općenito kao i pitanja scenske interpretacije književnih djela.

Ovaj rad prati tokove razvoja sandţaĉkobošnjačke književnosti kao specifiĉnog dijela bošnjaĉke knjiţevnosti od njenog nastanka pa sve do odlaska osmanlijske uprave sa ovih prostora, omeĊeno vremenskim graniĉnikom 1912. godina. Sandţaĉkobošnjaĉka knjiţevnost u tom periodu slijedi sve osnovne tokove razvoja bošnjaĉke knjiţevnosti - srednjovjekovna
bogumilska pismenost, knjiţevnost na orijentalnim jezicima, alhamijado literature i usmena knjiţevnost. Usljed ne institucionalnog prouĉavanja ovog rubnog dijela juţnoslavenskih literatura mnogi od autora su sporadiĉno, nikako ili pogrešno predstavljani u okviru nasljeĊa drugih kultura i naroda, što se ovim radom htjelo ispraviti.

TEMA BROJA: Tarih - zaboravljena pjesnička forma. (rad potpisuje profesor historije Edin Šaković)
POVODOM: 200 godina od smrti Muhameda Emina Isevića i 750 godina od rođenja Dantea Alighieria.
POEZIJA: Irena Savić, Boris Marić, Vladana Perlić, Farah Ramović i Musa Mulavdić.
PRIPOVIJETKE: Elis Bektaš - "Skaska o majstoru, na neki način i umjetniku"; Slaven Kustura - tri pripovijetke: "Hej", "Pas moj prijatelj" i "Slijepa ljubav".
KNJIGE: Henri Murger, "Boemi"

U drami Teferič Derviš Sušić, posežući za žanrovskim elementima burleske a na ideološkim polazištima marksističkog humanizma, dekonstruiše ukorijenjene epsko-patrijarhalne stereotipeo fatumu vlasti kao transvremene represivne sile koja opstaje zahvaljujući podaničkoj svijesti potlačenih klasa. Uporedo s tim autor, u skladu sa marksističkim odijumom prema klasnimosnovama feudalnog viteštva, demistificira epski junački identitet dovodeći do kraja sa Andrićemzapočetu deepizaciju bošnjačkog junaka Đerzeleza, koji je u ovoj drami lišen svih atributa častii morala.

Ključne riječi: Derviš Sušić; vlast; epski svijet; stereotipi; burleska; junački identitet;dekonstrukcija