Medine

Hz. Peygamber (s) m. 610 yılından itibaren Mekke’de İslâm’ı tebliğ etmeye başladı. Yaklaşık 13 yıl boyunca büyük uğraşlarına ve çabalarına rağ-
men Mekkelilerden pek azını ikna edebildi. Mekke’nin komşu şehri olan
Taif de Resûlullah’a (s) aynı tavrı sergiledi. Resulullah (s), bu iki şehirde
tamamen dışlanmış ve insanların İslâm’a girmeleri durma noktasına gelmişken, Medine’den Hazrec kabilesine mensup altı kişi Mekke’de onunla
görüşerek davetini kabul etmiş ve İslâm’a yepyeni ufuklar açmışlardır.
Medine, ilk Müslüman olan Medinelilerin yoğun çalışmalarıyla, kısa
sürede hâkim unsurun Müslümanlar olduğu bir şehre dönüşmüştür. Bu
aşamadan sonra Mekkeli Müslümanlar da Medine’ye hicret etmiş ve orada tarihin ilk İslam devletini tesis etmişlerdir. Bu ilk devletin başkanı tabii olarak Hz. Peygamber (s) idi. Devletin kuruluşu aşamasında şüphesiz
en büyük pay toprak, asker ve siyasî destek olarak en büyük katkıyı sunan
Ensar’a aittir. Onlar, ilk günden itibaren İslâm devletini her anlamda desteklemişlerdir.
Hz. Peygamber’in (s) vefatından sonra sürekli olarak etkinlikleri azalan Ensar, yine de İslâm devletine hizmetlerde bulunmaya devam etmişlerdir. Hulefa-i Raşidin döneminin siyasî kargaşa ortamında genellikle pasif
bir tutum sergileyen Ensariler, Hz. Ali ile Muaviye mücadelesinde çoğunlukla Hz. Ali’nin haklı olduğuna inanmışlar ve şehadetine kadar da onun
yanında yer almışlardır.
Bu çalışmanın amacı, Ensar’ın İslâm tarihinin ilk yıllarından Emevilerin başlangıcına kadar olan dönemde siyasî-idarî alandaki faaliyetlerini
tespit etmek ve İslâm tarihi çalışmalarına Medine-Ensar merkezli bir bakışla katkıda bulunmaktır. Böyle bir perspektifle Ensar’ın İslâm tarihindekirolünün tespitinin, İslâm tarihi okumalarına farklı boyutlar kazandıracağı
kanaatindeyiz.
Bu eser, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş iki kısma ayrılmıştır.
Birinci kısımda araştırmanın metodu ve kaynakları tanıtılmış, ikinci kısımda ise Ensar’ın iki kolunu oluşturan Evs ve Hazrec kabilelerinin Yemen’den
Medine’ye uzanan tarihleri ele alınmıştır. Bu bağlamda Medine tarihi ve
Medine’nin sosyo-kültürel yapısı da incelenmiştir.
Birinci bölümde Medinelilerin İslâm’ı kabul etmelerinden, Resûlullah’ın
(s) vefatına kadar olan dönemde siyasî, idarî ve askerî alandaki tarihleri
hakkında bilgi verilmiştir. Bu dönemde Müslüman toplumun nüfusuna
oranla Ensar’a mensup Müslümanların sayılarının fazla olması, onların
olaylara katılma yoğunluğuna da yansımıştır.
İkinci bölümde Hulefâ-i Râşidin döneminde Ensar’ın siyasî tarihi
konu edinilmiştir. Her bir halifenin dönemi ayrı ayrı ele alınmak suretiyle
iç ve dış siyasî gelişmelerde Ensar’ın rolü tespit edilmiştir.
Çalışma sonuç kısmıyla sona ermiş ve bu kısımda araştırmanın ulaştı-
ğı fikirler okuyucularla paylaşılmıştır.

İslâm dininin kutsal ve en önemli şehirlerinden biri olan ve eski ismiyle Yesrib olarak bilinen Medîne, tesis edildiği ilk
günden bugüne hala Hicaz bölgesinin stratejik öneme sahip bir şehri olarak varlığını sürdürmektedir. Arap Yarımadası’nın orta
kısımlarında Kızıldeniz’e yakın bir konumda yer alan Yesrib’in Medîne’ye dönüşümünün hem dini doğru anlamak hem de Müslüman
toplumun teşekkül etmeye başladığı dönemi daha doğru tahlil ve tespit edebilmek adına iyi bilinmesi gerekmektedir. Çünkü, her ne
kadar İslâm dini Mekke’de neş’et etmiş olsa bile bölgenin en önemli diğer şehri olan Medîne, inançtan ibadete, politikadan idareye pek
çok konuda özellikle de sosyo-kültürel hayatın gelişmesinde önemli bir role sahip olmuştur. Biz bu makalemizde zaman ve mekân
boyutuyla Yesrib’in Medîne’ye dönüşümünü ele alacağız.

Tarihçi, şair, asker ve eğitimci gibi sıfatlarla vasıflandırılabilecek Eyüb Sabri Paşa çok sayıda memuriyette bulunmuş ve Bahriyeli olarak sürdürdüğü kariyerinde mirlivalığa kadar yükselmiştir. Bu askerî vechesiyle bile öğretmekten geri kalmamış; Mekteb-i Rüşdiye-i Bahriye’de müdürlük vazifesi ifa etmiş ve Bahriye talebelerinin istifadesi için Kaside-i Bürde Şerhi hazırlamıştır. Bu eserde Arapçaya ve eski kültüre vukufiyeti açık bir şekilde görülmektedir. Ayrıca siyer sahasında Mahmûdü’s-Siyer’i, hacca gidecekler için Tekmiletü’l-Menâsik’i, son dönem İslam tarihine dair Târîh-i Vehhâbiyân’ı, ahlâka dair Riyâzu’l-Mukinîn’i onun diğer önemli eserleri arasındadır.

Mir’âtü’l-Haremeyn ise onun çalışmaları arasında ayrı bir yere sahiptir. Mekke, Medine ve Arap yarımadasının (Cezîretü’l-Arab) tarihlerini anlatan bu eser üç müstakil kitaptan ibaret olup toplamda beş cilttir. Eser hazırlanırken o zamana kadar yazılmış onlarca kaynak müellif tarafından etraflıca incelenmiştir. Mir’âtü’l-Haremeyn’i müstesna kılan bir diğer taraf ise Eyüb Sabri Paşa’nın Mekke ve Medine’de bulunduğu müddetçe saha araştırmaları yapması ve tespitlerini esere aktarmasıdır. Bu itibarla XIX. asrın ikinci yarısındaki Hicaz’ı bugünden görebilme imkânı mümkün olabilmektedir. Devrinde Ahmed Cevdet Paşa’dan Ahmed Midhat Efendi’ye kadar çok sayıda tanınmış şahsiyet bu eserden övgüyle bahsetmişlerdir.

Ömer Fâruk Can ve F. Zehra Can tarafından yayına hazırlanan Mir’âtü’l-Haremeyn’in ilk kitabı Mir’ât-ı Mekke’dir. İki cilt halinde basılan eser, münhasıran Mekke’nin kadim tarihini ele almaktadır. Yaşanan önemli hâdiseler hakkında bilgi verilmekte ayrıca Kâbe’nin geçirdiği tamirat ve onarımlar etraflı bir şekilde anlatılmaktadır. Yer yer Kâbe’ye geleceklere tavsiyelerde bulunulması ve bazı görsellerle eserin desteklenmesi de dikkat çekicidir.

İnsan düşünen bir varlıktır. Düşünme eylemi bu nedenle insanlık tarihinin başlangıcından günümüze tüm toplumların ekonomik, siyasî ve dinî anlayışının oluşmasında en etkili faktördür. Hz. Peygamber’in temelini oluşturduğu İslam düşüncesinin oluşumunda da pek çok önemli vakıa
meydana gelmiştir. İslam Tarihi’nin en temel kaynakları olan Kur’an-ı Kerim ve hadislerde bahsi geçen hususların yanında diğer İslam tarihi kaynaklarında yer alan rivayetlerde pek çok önemli olaydan bahsedilmektedir. Kaynaklarda zikredilen konularda özellikle Hz. Peygamber’in vefatıyla beraber çekişmeye, Hz. Osman döneminin son dönemleri itibariyle kavgaya ve Hz. Ali dönemiyle beraber
ayrışmaya ve bölünmeye yol açtığı görülmektedir. Özellikle İslam tarihinin kırılma noktalarından birisi olan Emevîler döneminde (bilhassa Yezîd dönemi) meydana gelen olaylar İslam düşünce yapısını oldukça derinden etkilemiş yaşanan ihtilaflar ve savaşlar Müslümanlar arasında olması
gereken birlik ve beraberlik ruhuna büyük hasarlar vermiştir. Bu çalışmamızda ikinci Emevî halifesi olarak göreve gelen Yezîd döneminde meydana gelmiş ve sonrasında uzun yıllar Müslümanların düşünce ve zihin dünyasında derin yaralar açmış olan Harre Vak’ası (63/683) ele alınacaktır. Kimileri tarafından bir hak mücadelesi, kimileri tarafından bir isyan hareketi olarak adlandırılan Harre Vak’ası İslam düşünce yapısını etkileyen en üzücü olaylardan biridir. Medine tarihi konusunda çalışmaları
olan birisi olarak Hz. Peygamber’in Yesrib’ten Medine’ye çevirdiği ve Müslümanlara miras bıraktığı bu temiz ve münevver şehrinin yaşadığı acı tablonun sebepleri ve sonuçlarına dikkatle ele almak gerekmektedir. Bu durum günümüz İslam düşünce yapısının temellerini daha iyi anlamlandırmak açısından oldukça önemlidir.

Özet İslâm dini korunması gereken en temel beş esas arasında insanın kendini (canını) korumasını emretmiştir. Bu yüzden insanoğlu, hem harici hem de dahili tüm bela, hastalık ve musibetlerden kendini tarih boyunca korumaya çalışmıştır. Nereden bakarsak bakalım hastalık ve rahatsızlıkların sayısını ve çeşidini tespit etmek veya bir şey ile sınırlandırmak imkansızdır. Kur'an-ı Kerim'de ve hadis-i şeriflerde bazı hastalıklara ve toplumların başlarına gelen musibetlere yer verilse de biz bu çalışmada özellikle zaman, mekan ve kavramsal yönüyle Hz. Peygamber'in Medîne'ye gelişiyle beraber yaşanan gelişme ve dönüşümün bir yansıması olarak Medîne toplumun tıbba bakışı ve o dönemde ortaya çıkan hastalıklar ile tedavi yöntemleri hakkında bir inceleme yapacağız. Abstract Islam has mentioned the maintenance of life among the five essential bases to be protected. Because of this, mankind has tried to protect himself from both external and internal troubles, sickness and disasters throughout history. No matter how we look at it, it is impossible to identify or limit the number and variety of ilnesses and diseases. While it is cited some ilnesses and calamities taking place in societies in the Qur'an and hadith-i sharifs,in this study we will particularly examine the perspective of Medina society towards the medicine as a reflection of the development and transition with the coming of Prophet Mohammad to Medina in the aspects of time, place and conceptional, and the treatment ways of the sicknesses coming out in that period.

Şehirlerin kaderini belirleyen nedir? İçinde yaşayanlar mı, çevre şartları
mı, yoksa yöneticileri mi? Bakış açılarına göre bu seçeneklerden her birinin
altı doldurulabilir. Yine de idarecilerin şehirlerin kaderine yön verenler arasında en önde gelenler olduğu rahatlıkla ifade edilebilir. Şehirleri yönetenler, o şehri müreffeh, huzurlu ve güçlü kılabildikleri gibi, yoksul, tehlikeli ve zayıf hale de getirebilirler. İşte elinizdeki kitabın konusunu teşkil eden ve Hz. Peygamber’in (sav) hicret yurdu olan Medine bu dönemlerin hepsini yaşamış, İslâm tarihinin sembol şehirlerinden birisidir.
Hz. Peygamber’in (sav) hicretinden itibaren Müslümanların en önemli şehri olan Medine, siyasî önemini Hz. Osman’ın şehit edilmesine kadar korumuştur. Hz. Osman’dan sonra hilafete gelen Hz. Ali ise ordusunu oluşturan askerlerin önemli bir kısmının Iraklı olmasından dolayı başkenti Kûfe’ye taşımıştır. Böyle bir hadiseden sonra Medine’nin siyasî açıdan öneminin kaybolması beklenir. Ancak durum böyle olmadı ve Medine, Emevî Devleti tarihi boyunca önemini korumaya devam etti. Bu dönemde Medine halkının biatı adeta siyaset fıkhının en önemli unsurlarından biri olarak kabul edildi. Emevî halifeleri de buraya verdikleri önemin bir göstergesi olarak daima kendi ailelerinden birini Medine’ye vali tayin ettiler. Medine’nin, Emevî valileriyle münasebetleri inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. İslam dünyasının Kerbelâ yarası henüz tazeyken Medine’de meydana gelen Harre vakası Medinelilerin Emevîler’e karşı tutumunu belirleyici bir rol üstlenmiştir. Medineliler için son derece yıkıcı sonuçları olan bu ağır mağlubiyet, Ensar’ın bundan sonra meydana gelen hadiselerde tarafsız almasındaki en önemli etken olmuştur. Bu nedenle Medine, İslam dünyasının diğer bölgelerinden farklı olarak siyasî faaliyetlerin ön plana çıktığı bir entrika kazanından çok ilmî faaliyetlerin merkezi haline gelmiştir. Bununla birlikte Medine’nin siyasî öneminin tamamen yok olduğu da söylenemez. İlmî faaliyetler, Hz. Peygamber’in (sav) kabri ve mescidinin burada olması, buranın ilk İslam Devleti’nin başkenti olması gibi olgularla birleşince Medine’ye dikkate alınması gereken bir merkez hüviyeti kazandırmıştır. Öyle ki Kâbe’ye ev sahipliği yapan Mekke bile Medine valisinin tayin ettiği idareciler tarafından yönetilmiştir.
Bu çalışmada Emevîler dönemi boyunca Medine’deki siyasi hayat ele
alınmıştır. Medine’de kaçınılmaz olarak siyaset ve ilim dünyası iç içe bulunduğu için Medine ilim ehlinin Emevî yöneticileriyle olan münasebetleri de konunun önemli bir yönünü oluşturmaktadır. Böylece Medine ilmî ortamına Emevî yöneticilerinin müdahalesinin boyutları da ortaya konmaya çalışılmıştır. Hakikate ulaşma çabası içerisinde olan bu eserin ulaştığı sonuçların yanlışlanma ihtimali her zaman mevcuttur ve yazar yapıcı eleştirileri büyük bir lütuf olarak görmektedir.
Eseri planlarken değerli fikirlerinden istifade ettiğim kıymetli dostlarım
ve meslektaşlarım Dr. Öğr. Üyesi Serkan Demir ve Dr. Öğr. Üyesi Bilal Toprak’a minnet duygularımı ifade etmek istiyorum. Giriş ve iki bölümden oluşan bu çalışmamın İslâm Tarihi alanına mütevazı bir katkı olarak okuyuculardan kıymet görmesini Rabbimden niyaz ederim...

Doç. Dr. Fatih Zengin
Malatya-2022

Bu kitap, hacıların çevrelerindeki insanlara aktardıkları her türlü tecrübe ve gözlemlerinin oluşum sürecini ve Mekke ve Medine’de gerçekleştirdikleri dini ve dünyevi faaliyetlerini konu edinen hac eserlerini, hac literatürünün gelişmesi ve yaygınlaşması bağlamında kültürel dolaşıma önemli katkılar sağlayan araçlar olarak gündeme getirmektedir. Dini, edebi ve tarihi metinler olarak hac eserlerinin bu yönü, Osmanlı toplumunda “kitap sahipliği” olgusundan yola çıkılarak sorgulanmaktadır.
Osmanlı ‘ulemâsı tarafından telif edilen veya intinsâh edilmek suretiyle çoğaltılan hac eserlerinin çoğunluğu haccın usulüne göre nasıl eda edileceğini anlatan menâsik-i hacc niteliğindedir. Elinizdeki kitabın konusunu oluşturan Nebzetü’l-menâsik adlı menâsik-i hacc türündeki hac el yazması, ilmî kimliği 18. yüzyılda şekillenmiş bir Osmanlı âlimi, kadısı, kazaskeri, mutasavvıfı ve kitap-severi olarak Dâmadzâde Mehmed Murad Efendi -ki eserde “en-Nakşibendî el-Murâdî” olarak zikredilmiştir- tarafından telif edilmiştir. Eserin metni Osmanlı Türkçesi, metnin izah ve kaynakları sayfa kenarlarında Arapça derkenar notları şeklinde yazılmıştır. Eseri diğer menâsik-i hacc’lardan ayıran bu derkenar notlarının niteliğidir. Diğer pek çok hac menâsikinden ayrı olarak eserde, Mekke ve Medine’nin yanı sıra ziyaretgâh olarak Kudüs ve el-Halil fezâilnâme ve tarih kitaplarına referansla etraflıca tasvir edilmiştir.

I. Uluslararası Din Ve İnsan Sempozyumu "Din, Dil Ve İletişim" Tebliğler Kitabı, 10-12 Ekim 2019 Eskişehir, s. 907-919.
I. INTERNATIONAL RELIGION AND HUMAN SYMPOSIUM“RELIGION, LANGUAGE AND COMMUNICATION”, 10-12 OCTOBER 2019 Eskişehir-Turkey, s. 907-919.

Hz. Peygamber’in Kur’an’ı tebyin vazifesiyle başlayıp sahâbe-i kirâm ile devam eden Kur’an’ı sahih anlama gayretleri ve tefsire yönelik ilk çalışmalar, tâbiûn ile büyük bir gelişme göstermiş ve tefsir ilim olarak temayüz edip mescidlerdeki halkalarda tedris edilir hale gelmiştir. Hz. Peygamber ve sahâbe tefsirine ulaşmada yegane nesil olan tâbiûn, Kur’an-ı Kerîm’i baştan sona tefsir etmiş ve birçok öğrenci yetiştirmiştir. Genel olarak Hicri II. asra denk gelen etbâu’t-tâbiîn döneminde ise; Abbâsîler’in hilafet merkezini Bağdat’a taşımasıyla Mekke, Medine, Basra ve Kûfe gibi ilim merkezlerine yeni şehirler katılmış, böylece ilmî hareketlilik artmış; Arap dili ve nahviyle ilgili çalışmalar hız kazanmış, itikâdî ve amelî mezhepler şekillenmiş ve taraftar kazanmıştır. İlimlerin tasnif edildiği bu kıymetli zaman dilimi, tefsir ilmî açısından da son derece önemli olup çok sayıda müfessir, Kur’an ilimleri ve tefsir çalışmalarındaki yerini almış ve günümüze de ulaşan müstakil tefsir kitapları telif etmişlerdir. Medine’de doğup büyüyen ve hadis, fıkıh ile tefsire dair birikimini Medineli ulemâ eliyle edinen Abdurrahman b. Zeyd (ö. 182/798), dönemin meşhur simaları arasında dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, etbâu’t-tâbiîn dönemi ilmî hayat ile erken dönem tefsir faaliyetleriyle meşhur müfessirlere değinilmiş, özellikle Abdurrahman b. Zeyd’in hayatı, ilmî durumu, tefsir ilmindeki yeri ile tefsir yöntemi ve kendinden sonraki kaynaklara tesiri incelenmiştir. Çalışmanın temel hedefi ise kuşkusuz Kur’an’ın Kur’an ile tefsirinin erken dönem temsilcisi olarak isimlendirilebilecek Abdurrahman b. Zeyd’in tefsir rivayetlerinde, kaynak ve yöntem olarak Kur’an’ı Kur’an ile tefsire nasıl ve ne oranda başvurduğunun misaller eşliğinde tahlil edilmesidir. Onun tefsirinin, Kur’an’ın Kur’an ile tefsiri bağlamında müstakil olarak incelenmesi, araştırmanın özgünlüğünü göstermektedir.

Câhiliyye ve ilk İslâm dönemi Arap toplumunda erkekler arasında transseksüellik ya
da efemineliğin açıkça bilinen ve yerleşmiş bir şekilde mevcudiyetine dair önemli deliller
vardır. Diğer erkeklerden farklı olarak bu efemineler ya da muhanneslerin cinsel
eğilimlerinin olmadığı düşünülerek kadınlarla serbestçe arkadaşlık etmelerine izin verilmiş
ve bunlar sıklıkla evlenecek olanlar arasında arabulucu veya daha az bir meşruiyete sahip
olarak bir tür muhabbet tellallığı vazîfesi görmüşlerdi. Onlar Emevîler Döneminde Mekke ve
özellikle en ünlü hânende ve sâzendeler arasında sayıldıkları Medîne’de Arap Müziğinin
gelişmesi hususunda da önemli rol oynamışlardı. Devlet tarafından dönem dönem bazı
eziyetlere maruz kalmış olsalar da bunlar onların cinsel statülerinden değil- ki çok azı
dışında onlar birer homoseksüel olarak addedilmiyorlardı- Toplumun ve özellikle kadınların
ahlâkî değerlerine zarar verdikleri düşünülen müzisyenlik ve çöpçatanlık faaliyetlerinden
kaynaklanıyordu. Özellikle Halîfe Süleyman b. Abdülmelik (96-99/715-719) dönemindeki
ağır baskılar, muhanneslerin varlıklarını değilse de müzik ve toplumdaki ünlerini
sonlandırmıştır.

İslâm Tarihi’nin başlangıcı ve en önemli dönemlerinden biri olarak kabul edilen Hz. Muhammed dönemi pek çok yönüyle araştırmalara konu ol-muştur. Son ilâhi din İslâm ve Hz. Muhammed’in hakkında yapılan bu ça-lışmalarda iki önemli şehir ön plana çıkmıştır. Bu şehirlerden biri olan Mekke hazırlık aşamasını ifade ederken; Medine yeniden yapılanmanın merkezi olmuştur. Biz de bu çalışmamızda Medine gündelik hayatının sa-deliği ve rutinliği içerisinde hem psikolojik hem de fiziksel yönden bedene müdahale örneklerini ele almaya çalıştık. Bu bağlamda çalışmamızda sözlüklerde genellikle‚ boyu, eni ve derinliği olan şey‛ olarak tarif edilen, mekânsallaştırılan ve şekilleştirilen bedeni, sosyolojik yönden değerlen-dirdik. Ayrıca tarihin her döneminde karşılığı bulunabilecek tarzda canlı örnekler ile Medine şehrinin gündelik hayatına dair çeşitli yansımalarını incelemeye gayret gösterdik.

EN: As an ontological basis of life, family is one of the most important institutions of every society. The family, founded by a woman and a man, has found itself a legitimate basis in the historical process like religion and tradition and has been protected by some rules and institutions that organize social life. In the context of the women's and family view of the ignorant society, the new understanding and ways of thinking that Islam reveals form the basis of this protection and reproduction principle.
TR: Hayatın ontolojik temeli olarak aile, her toplumun en önemli kurumlarından birisidir. Bir kadın ve bir erkek tarafından kurulan aile, tarihsel süreç içerisinde din ve gelenek gibi kendisine meşru birer dayanak bulmuş ve sosyal yaşamı düzenleyen bazı kurallar ve kurumlar tarafından da korunmuştur. Cahiliye toplumunun kadın ve aile bakışı bağlamında İslâm dinin ortaya koyduğu yeni anlayış ve düşünce biçimleri bu korunma ve yeniden üretme esasının temelini oluşturmaktadır.

Öz: Birinci Dünya Savaşı başladığı sıralarda Arap Yarımadası Osmanlı hâkimiyetinde bulunuyordu. Yarımada'nın güneyinde ve Basra Körfezi dolaylarında bulunan Aden, Hadramut, Maskat, Uman, Bahreyn ve Kuveyt şeyhliği İngiliz himayesine girmişti. Aden'in dışındaki Yemen'de diğer kısımlar ile Asîr, Samma, Necid, Hicaz Osmanlı'ya bağlılığını sürdürmekteydi. Osmanlı Devleti Ağustos 1914 tarihinde Birinci Dünya Savaşı'na girmek durumunda kaldı. Çeşitli cephelerde başlayan bu savaşın en önemli eksiklerinden birisi askerin iaşesini sağlamakta yetersiz kalınmasıydı. Körfez ülkeleri ve Yemen, iaşede kendilerine yeter durumda idi. Fakat eski zamanlardan beri Hicaz bölgesinin her zaman iaşe ve zahiresi dışarıdan ithal edilirdi. Birinci Dünya Savaşı boyunca hem asker hem de ahali zahire ve iaşe hususunda çok büyük sıkıntılar yaşadılar. Bu sıkıntıları iki hususta ele alabiliriz. Birincisi düşman güçlerin Akdeniz ve Kızıldeniz'i abluka altına almaları ve Hicaz bölgesine zahire ve iaşe ithalatının engellenmesidir. Zaman zaman buğday vs. ithalatı yapılsa bile İngilizlerin kontrolü, denetimi ve izni ile yapılabildi. Bundan dolayı savaş boyunca zahire sevkiyatları çoğunlukla, Halep (Suriye), Kerek, Havran, Urfa, Deyrizor'dan yapılmıştır. Yaşanan sıkıntıların ikincisi ise Hicaz'a zahire nasıl ulaştırılacağıdır. Savaş boyunca tek taşıma aracı olan tren, çoğunlukla askerî hizmetler için kullanılmıştır. Şerif Hüseyin Haziran 1916'da isyan başlatınca tren yollarının güvenliği ve Suriye'den iaşe nakli oldukça zorlaştı. Savaşın bitimine kadar tren yollarının güvenliğini sağlama çok büyük asker kaybına neden olmuştur. Savaş boyunca sivil halkın ve askerin gıda, iaşe, erzak ihtiyacı tam olarak karşılanamamıştır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında ülke kendi imkânları ile yetinmek zorunda kalmıştır. Osmanlının mağlubiyetinin gerisindeki en önemli sebeplerden birisi belirtilen ekonomik imkânsızlıklardır. Abstract: At the beginning of the First World War, Arabian Peninsula was under Ottoman rule. Located in the south of the peninsula and around the Persian Gulf, Aden, Hadhramaut, Muscat, Oman, Bahrain and Kuwait şeyhis was under the protection of British. Other parts of Yemen apart from Aden, Asîr,Samma, Nejd and Hijaz continued their adherence to the Ottoman Empire. The Ottoman State had to enter the First World War on August 1914. One of the most important shortcomings of this war that started on various fronts was too provide for the rations of troops. The Gulf states and Yemen could afford their own food needs. But since ancient times, the ration of Hijaz region was always been imported from abroad. Throughout the First World War, both the soldiers and the people lived in great difficulties in terms of grain and yield. We can deal with these troubles on two issues. First, the enemy forces were block the Mediterranean and the Red Sea and they were to prevent imports of grain and scrap into the Hijaz region. Even if imports were made from time to time they could be done with British control and permission. Therefore, shipments during the war were mostly made from Aleppo (Syria), Kerek, Havran, Urfa, Deyrizor. The second of the living troubles is how to reach the rationa the Hijaz. During the war, the only means of transport is the train used mostly for military service. When Sheriff Hussein started a rebellion in June 1916, the security of railways and the transits from Syria were pretty hard. Ensuring the safety of the railways, until the end of the war caused a great loss of soldiers. Throughout the war, the needs of civilian people and soldiers for foods, rations were not fully met. During the First World War, the country had to be content with its own means. One of the most important reasons behind the defeat of the Ottomans is economic impossibilities.

Osmanlılar fethettikleri bölgelere bir yandan kendi sanat ve mimarî anlayışlarına uygun dinî, sosyal, askerî ve sivil yapılar inşa ederken diğer taraftan da bu bölgelerde kendilerinden önce hüküm sürmüş Müslüman yönetimlerin yaptırdıkları mimarî eserlerin bakım ve onarımlarıyla da ilgilenmişlerdir. Bu konuda özellikle Anadolu, Mısır ve Suriye Osmanlıyı bir hayli meşgul etmiştir. Ayrıca Osmanlılar kendi dönemlerinde yapılan mimarî eserlerin onarımlarına da büyük önem vermişlerdir. Böylece bu yapıların devamlı hizmet vermelerini ve gelecek nesillere sağlam bir şekilde intikallerini sağlamışlardır. Anadolu’da Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinden, bütün olumsuz şartlara rağmen günümüze ulaşan yapılardan hareketle bu dönemlerin sanat ve mimarî anlayışlarının ortaya konulabilmesinde Osmanlının bu konudaki hassasiyetinin önemli bir yeri vardır.
Tebliğimizde, arşiv belgelerinden elde ettiğimiz bilgiler çerçevesinde Osmanlı mimarisinde tamir süreci ve buna katkıda bulunanlar ile onarım çeşitlerini Selçuklu ve Osmanlı dönemi yapılarından bazı örneklerle ortaya koymaya çalışacağız.

Tâbiûn dönemi yeni fetihlerle İslâm topraklarının genişlediği, toplumun Acem ve mevâlî nüfusla birlikte kozmopolit bir yapıya büründüğü, ilmî ve kütürel canlılığın arttığı, tefsir, fıkıh, hadis ve kelâm gibi İslâmî ilimlerin geliştiği ve tedvîn edilmeye başlandığı çok önemli bir zaman dilimidir. Bugün anladığımız manada tefsir faaliyetleri tâbiûn eliyle neşvünema bulmaya başlamış ve Hz. Peygamber ile sahâbenin tefsirine ulaşmada tâbiûn yegâne halkayı oluşturmuştur. Tâbiûn dönemi ilmî faaliyetlerin en yoğun devam ettiği şehir şüphesiz İslâm’ın toplumsal hayatta da yaşanır hâle geldiği Medine’dir. Tefsirde adına sıklıkla rastlanan başta Muhammed b. Kâ‘b elKurazî ve Zeyd b. Eslem olmak üzere Urve b. Zübeyr, Saîd b. Müseyyeb, Ömer b. Abdülazîz, Atâ b. Yesâr, Muhammed el-Bâkır, Nâfi‘ ve İbn Şihâb ez-Zührî gibi meşhur tâbiûn Medinelidir. Bugün elimizde bulunan ve senedi tam nakleden tefsir eserlerindeki rivayetlerin çoğunluğunun tâbiûna ait olması konunun önemini ortaya koyan hususlar arasında yer alır.

XVI-XIX. non-Muslim guests of Harameyn between centuries
Abstract
Wish To see medine and mekke which is also called as Harameyn was not only unique to müslims, mekke and medine has also alot of non müslim visitors because of other reasons and force majeure. pilgrim is Five pillar of islam for this reason every müslim which, has enough money, is obligated to do it. For centuries, despite the any kind of war and chaos this worship has been always done. non müslim are not allowed to enter these cities because of that it has aroused extreme curiosity and interest to people who want to see and recognize these places. Some foreigners tried to enter Mekka and Medina by themself, while other could enter as slaves with their master or as guard who is protect the pilgrim caravan. All Haremeyn foreigner guests shown themselves as pseudo müslim convert or as one of müslim people. Meanwhile some of those people who want to see Holy Places were there for their curiosity and to see these little known places while others were there for official duty as enquiry agency and camouflaged themselves. We do not know about the number of visitors, may be it is many times more than we know with certain names. Among Haremeyn visitors, Ludovico  de Varthema (1470-1517) saw these places in 1503, Gregorio da Quadra in 1513,  Monsieur Le Blance in 1568, and last, famous Johan Wild see these places in 1604 in pilgrims time. Name of other foreinger visitors are Joseph Pitts (1663-1735?), Domingo Badia y Leblich Ali Bey al-Abbâsî, Giovanni Finati Hacı Muhammed, Johann Ludwig Buckhardt (1784-1817), Richard Francis Burton (1821-1890) and lastly, Christiaan Snouck-Hurgronje nicknamed swordman of conolialists (1857-1936).
Key words: Haremeyn, Non-Muslim visitors, Mekka, Medina, Hajj
Özet
Haremeyn diye isimlendirilen Mekke ve Medine’yi görme isteği sadece Müslümanlara has bir arzu ve istek olmayıp başka nedenler ve mücbir sebeplerle de Müslüman olmayanlardan da hayli ziyaretçisi olmuştur. Hac ibadetinin İslam’ın beş şartından birisi olması sebebiyle malî imkânı yerinde olan Müslüman olan herkes bunu yapmakla yükümlüdür. Yüzyıllardır her türlü savaş, kargaşaya rağmen bu ibadet hep yerine getirilmiştir. Gayrimüslimlerin buraya sokulması yasak oluşu buraları görmek ve tanımak isteyenlerde aşırı merak ve ilgi uyandırmıştır.  Bazı yabancılar Mekke-Medine’ye girebilmek için kendileri çabalarken bazıları efendileriyle beraber köle olarak veya Hac kervanını koruyan bir muhafız olarak gelebilmiştir. Bu ziyaretin olmazsa olmaz şartı olarak Haremeyn’in ecnebi konuklarının hepsi kendilerini sözde İslam’a girmiş mühtedi veya Müslüman halklardan birisi gibi göstermişlerdir. Bu arada Kutsal yerleri görmeyi arzu edenlerin bir kısmında sadece merakını giderme ve az bilinen bu yerleri görme arzusu hakimken diğer bir kısmı da istihbari olarak bilgi edinmek için kendilerini kamuflaj etmiş resmi görev icabı bulunmuştur. Belki isimleri belli olan Seyyahlar yanında sayı olarak onlardan kat-be-kat fazla sayıda ziyaretçiler hakkında bilgimiz yoktur. Haremeyn’in konukları arasında Ludovico de Varthema ((1470-1517) buraları 1503 yılında görmüştür.  1513’te Gregorio da Quadra, 1568’de Monsieur Le Blance ve son olarak 1604 tarihinde meşhur Johann Wild de Hac zamanı buraları görmüştür. Joseph Pitts (1663-1735?), Domingo Badia y Leblich Ali Bey al-Abbâsî, Giovanni Finati Hacı Muhammed, Johann Ludwig Buckhardt (1784-1817), Richard Francis Burton (1821-1890) ve son olarak da Sömürgecilerin Kılıçı lakaplı Christiaan Snouck-Hurgronje (1857-1936) sayabiliriz.
Anahtar kelimeler: Haremeyn, Gayrimüslim ziyaretçiler, Mekke, Medine, Hac

Öz Osmanlı yönetimi Tanzimat ile birlikte iç güvenlikte Avrupa sistemlerine uygun, kurumsallaşmaya başladı. 1846 tarihinde zaptiye teşkilâtının kurulması ile emniyet sisteminde önemli bir adım atılmış oldu.1879'da Zaptiye Nezâreti kuruldu ve nezâretin çalışma birimleri önce İstanbul olmak üzere Rumeli ve Anadolu'da yaygın hale getirildi. Fakat Arabistan ve Hicaz'ın sosyal dokusu ve coğrafî şartları gereği Zaptiye Nezâreti burada tam görevini yapamadı. Urbanın hem hacılar ve hem de sivil insanlara karşı devam ettirdiği saldırı ve yağma hareketleri Birinci Dünya Savaşı'na kadar devam edince iç güvenliği sağlamak için Medine'de Hecinli Taburu kurulmasına karar verildi ve bir lâyiha hazırlandı. Lâyihada kurulacak teşkilâtın ismi ilk önce "Hecin Süvâr Taburu" olması kararlaştırılmış fakat sonra görülen lüzum üzerine bu isim değiştirilerek "Hecinli Taburu" ismi verilmiştir. Bu taburun kurulma gerekçesi kısaca " Hicaz bölgesinde hükümete ve ahâlîye arasıra vâkî olan tecavüze karşı istihdam edilmek üzere Medine-i Münevvere'de hecin taburu teşkiline lüzum görüldüğünden bahisle bu konuda düzenlenen lâyihanın takdimine dâir…" şeklinde ifade edilmektedir. Lâyiha üç fasıldan oluşmaktadır. Birinci fasıl kendi arasında dört kısma, ikinci fasıl üç kısma ve üçüncü fasıl ise beş kısma ayrılmaktadır. Burada kısaca lâyihanın bazı maddelerinden bilgi vermek gerekirse, Hecinli Taburu'nda görev yapanlar jandarma sınıfından sayılmaktadır. Tabur dört bölükten ve her bir bölük üç takımdan oluşmaktadır. Askerler kılıçlarını kendileri temin edecekler fakat silah ve cephaneleri devlet tarafından verilecektir. Her hecin süvar askeri elbiselerini belirtilen numuneye uygun olarak kendileri almak mecburiyetindedirler. Mahsûsât ismi altında bunlara maaş verilmektedir. Abstract The Ottoman administration, together with the Tanzimat, began to institutionalize in accordance with the European systems in the internal security system. An important step was taken in the safety system with the establishment of the Zapdiye Organization (Ministry of The Police) in 1846. In 1879, Ministry of The Police was established and the ministry working bodies was widespread in Istanbul, Rumelia and Anatolia. However, due to the social texture and geographical conditions of Arabia and Hijaz, Ministry of The Police did not fulfill its full mission here. Until the First World War, when they continue attack and loot against the pilgrims and civilians, to provide internal security, The decision to establish was decided the dromedary battalion in Medina and a lâyiha was prepared. It is decided that the name of the organization to be established in the first place shall be "Camel Corps Battalion " , but this name was changed on the need to be seen, and the name was given as "The Dromedary Battalion". The reason for setting up this battalion is briefly "to be used the occasional against the government contumacy and the people unfairness in the Hijaz region". This battalion will be set up in Medina. It is expressed in the presentation of the lâyiha. The lâyiha is composed of three parts. The first section is divided into four sections, the second section is divided into three sections, and the third section is divided into five sections. I would like to briefly explain some basic structure of the language. Those who serve in the The Dromedary Battalion are counted from the gendarmerie class. The battalion consists of four divisions and each division consists of three divisions. The soldiers will supply their swords themselves, but weapons and ammunition will be given by the state. Each dromedary armored soldier is obliged to take their own suit according to the specified example. These soldiers are paid salaries under the name of Mahsûsât.

This article aims to contribute to the studies regarding the
reports of Medinan Banu Qurayzah tribe, who fought with Prophet
Muhammad just after the Battle of the Trench (al-Khandaq). My
paper firstly evaluates Ibn Hisham’s reports and considers these as
essential sources among the others. Then his reports are compared
to the reports of other writers. The paper introduces the pre-war
situation of Banu Qurayzah tribe. It focuses on the study of the
reports regarding the battle. Finally, various reports are evaluated
from their different aspects.

Çalışmada, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde tespit edilen Mimar İlyas’ın, dönemin Hassa Mimarlar Teşkilatı başkanı olan Mimarbaşı Davud Ağa’ya Medine’den göndermiş olduğu mektup incelenmiştir. Kırma Divânî yazı ile yazılan mektup yirmi satırdan oluşmaktadır. Ayrıca mektubun üzerinde, mektubun içeriğini özetleyen bir özet bilgi de yer almaktadır. Mektupta, Mimar İlyas’ın, Mimarbaşı Davud Ağa’nın, İstanbul’dan bina emini olarak gönderilen Koca Mustafa Efendi’nin ve o dönemde Kâbe-i şerif Şeyhülharemi olan Mustafa Efendi’nin de isimleri yer almaktadır. Ayrıca yine mektupta, meremmet, bina emini, tecdîd, kubbe, minber ve kürsi gibi terimler de geçmektedir. Araştırmada adı geçen kişiler detaylı bir şekilde incelenmiştir. Döneminin özelliğini gösteren Türkçe ile yazılan mektubun özgün metninin aslına sâdık kalınarak çevirisi yapılmış, mektubun daha akıcı bir üslupta olması ve okunması amacıyla bazı kelimelerin özgün biçimleri değil de, bugünkü yazılış ve okunuşları verilmiştir. Yine aynı gerekçe ile metnin özgün imlâsına uyulmayarak, çeviri metinde gerekli görülen yerlere noktalama işaretleri konmuştur. Özgün metin ise çalışmanın sonuna eklenmiştir. Osmanlı sanatı ve mimarisiyle ilgili arşiv belgelerinde ve defterlerde malzeme, usta ve işçilerin temin ve tedâriki, yapılan çeşitli harcamalar, yapıların bakım, onarım ve tamirleriyle alakalı pek çok bilgi bulunduğu halde, binaların gerek inşalarında gerekse tamirlerinde görev alan usta ve mimarların isimleri dışında herhangi bir bilgiye rastlanılmamaktadır. Özellikle usta ve mimarların çalışma usullerine yönelik ve bağlı bulundukları örgütlerle ilişkilerine dair bilgi veren özgün kaynaklar oldukça sınırlıdır. Bu bakımdan, bu konularla ilgili arşiv belgelerinin tespit edilip ortaya konulması, bugün meçhulümüz olan pek çok meselenin aydınlatılmasına önemli bir katkı sağlayacağı âşikârdır. Bu araştırmada incelenen Mimar İlyas’ın mektubu, belirtilen konularla ilgili yapılan araştırmaların önemli bir halkasını oluşturacak mahiyettedir.

XVII Century’s Scholar Âşık Mehmed b. Ömer el-Hanefî and his Work on the History of Medina – Research and Revaluation
Âşık Mehmed b. Ömer el-Hanefî was an important scholar educated in the city of Medina, an Ottoman province at that time. Although great significance for our cultural history must be attached to his work Hulâsatü’l-Ahbâr (1005), we only possess limited knowledge about the author up to now. His writing is not only a translation of Semhudi's work named El-Vefa, it partially also possesses the quality of being an original study on it’s own.
With the completion of this study, the Arabian peninsula will be added to the researched geography where the Turkish language was spoken and we will have the chance to obtain first-hand knowledge about the modes of speech and expression of the Turkish language around the end of the XVI. and the beginning of the XVII. centuries, and to have an understanding of the stages the language has been through. We will further be able to secure a forgotten scholar of Turkish descent the scientific place he deserves as a researcher working on the field mentioned. Our study will first of all comprehensively compile information on the author’s life and work, but also progress to translating and evaluating his written texts. The last phase will be to assess the contributions of his writings to the Turkish language and to revaluate the vocabulary and structures which we either still use today or which have been forgotten, and finally to fill possible gaps concerning grammer.
But the inevitability of researching this topic arises from the fact that a scientist born and grown up in Medina, far from the center of the Ottoman State, wrote his works in Turkish language, which is a phenomenon of paramount interest. Thus it is of utmost importance to transmit to today’s living Turkish the writings of such outstanding scholars who lived within the borders of the Ottoman Empire and enriched our cultural history, and to make them known.
Informations on the author are to be found in the sources mentioned below. Among contemporary studies, a chapter of Prof. Dr. Mahmut Ak’s book “Ottoman Travellers” (Osmanlı’nın gezginleri) gives a short introduction of the author and his work. In his work mentioned, the author gives some previous information by pointing out the significance of Mehmed Aşık’s study in the field of Ottoman History and geography.
Our preparation studies on this work containing various manuscripts have first and foremost been completed in the library of Süleymaniye. The manuscripts encompass around 600 pages or 300 folios. According to our plan, the study comprises several stages. These are the procurement of copies, transcription, indexation, and evaluation. The commitment of some Professors conducting studies on this field themselves to support the project has been encouraging.
Our plan for this project is to sift through Istanbul and it’s libraries as well as, for the duration of two weeks, various European libraries where these manuscripts are probably to be found (especially Vienna / Austria and Berlin, Munich, Tübingen / Germany, if necessary also Paris / France and London / United Kingdom) in order to obtain similar writings.
Finally, the project which goes well with the concept of the European Capital of Culture 2010 will be an important symbol of the value attached to the pluralistic heritage of Istanbul, after all an Istanbul academic institution itself will start work upon a writing being kept in Istanbul libraries.

İki “Harem”den ikincisi Medine’yi merkeze alan pek çok tarih kitabı yazılagelmiştir. Bu tarih kitapları arasında Eyüb Sabri Paşa’nın Mir’âtü’l-Haremeyn’i ve benzeri eserler Hamidiye devrini (1876-1909) resmetmekte oldukça başarılı olmakla beraber, nihayetinde Sultan Abdülmecid (1839-1861) devrinde gerçekleştirilen ve ciddi değişimlere neden olan büyük Mescid-i Nebevî restorasyonu sonrasını ele almaktadırlar. Bu restorasyon öncesini resmeden eserlerin önde gelenlerinden birisi ise Mevlevî şeyhi, şair Aşkî Mustafa Efendi’nin kaleme aldığı Ta‘tîru Ercâ’i’d-Devleti’l-Mecîdiyye bi-Tîbi Ahbâri Beledi Hayri’l-Beriyye adlı eserdir.
Ta‘tîr, kıymetli olmakla beraber günümüze dek tenkitli bir neşri hâlen yapılmamış, bu sebeple de ilim âleminin nazarından uzak kalmış bir Medine tarihidir. Özellikle 19. yüzyıl Hicaz ve Osmanlı sosyo-kültürel tarihi açısından önemli bilgileri haiz olan son cildi, yazarın şahsî müşahedelerini ihtiva etmesi ve saha araştırmasında elde edilen veriler çerçevesinde kaleme alınması sebebiyle, bu dönem ve bölgeyi çalışan tarihçiler için eseri ayrıca değerli kılmaktadır.
Biz bu yazıda, öncelikle Aşkî Mustafa Efendi’nin hayatı ve eserlerini ele aldık. Sonrasında Ta‘tîr’in en mühim cildi olan üçüncü cildini çeşitli zaviyelerden tahlil ettik. Son olarak ise yazarın Medine tarihine dair eseri Ta‘tîr’in bugüne kadar haberdar olunmayan Paris ve Kahire nüshalarını inceleyip tanıtmaya çalıştık.

« Die Schreibkundigkeit- und/oder Lesekundigkeit in Mekka und Yathrib/Medina zur Zeit Mohammeds » « Writing and/or reading in Makka and Yathrib/Medina in the time of Mohammed » (La connaissance de l’écriture et/ou de la lecture à La Mecque et à Yathrib/Médine à l’époque de Mahomet)

Arapça kökenli olan hicret kelimesi; “göç etme”, “ayrılma”, “uzaklaşma” anlamına gelir. Hz. Peygamber’in hicreti 26 Safer Perşembe akşamı başlamış, 12 Rebiʿül-evvel Cuma günü ikindi vakti sona ermişti. Hz. Peygamber’in ve Müslümanların Mekke’den Medine’ye hicreti; yapılan zulüm ve baskıların neticesinde davasından vazgeçiş ve yenilgi sonucu bir kaçış değil; aksine geri dönmek üzere kendi iradesiyle Allah için yapılan bir göçtür. Hz. Peygamber’in sünneti olan hicret, vatandan gurbete yolculuktur. Türk Edebiyatında hicretnâmeler yazılmışsa da hicret, genellikle manzum siyer-i nebîler içinde müstakil bir bölüm hâlinde işlenmiştir. Bu çalışmada, Hz. Muhammed’in Hicreti; Klasik Türk Şiirine yansıyan özellikleri ve mazmunlarıyla ele alınacaktır. Ayrıca şiirlerden hareketle hicretin tarihi seyri incelenecektir.“Hicret” which is originally an Arabic word means “emigration”, “migrate”, “leaving”. “Hicret” of. Muhammed (Peace be Upon Him) started on Thursday Evening, 26th of Safar and ended o...

Osmanlı Devleti’nde sivil hastanelerin kurulmaya başlaması 19. yüzyılın ikinci çeyreğine denk gelmektedir. İmparatorluk topraklarında kurumsallaşan iki hastane payitahttaki Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Gureba ile Mekke Gureba Hastanesidir. Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Gureba Hastanesi konusunda oldukça ayrıntılı çalışmalar yapılmış olmakla birlikte diğer gureba hastaneleri için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Medine Gureba Hastanesi de bunlardan biri olup şimdiye kadar üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Medine Gureba Hastanesine ilişkin mevcut arşiv belgeleri gözden geçirilerek bir değerlendirme yapılmıştır.

The theory of the production of space used in our study, which was put forward in 1974 by Henri Lefebvre in his book The Production of Space, brought about many space discussions in social theory. The book, which claims to put forward a general theory of space, has been the subject of controversy, but it is noteworthy that it is one of the most frequently used sources of space studies. The aim of this study is to re-read the theory mentioned in the book. Because a different perspective will be brought to the social relations and problems that are encountered every day in social life and which are tried to be understood, explained and solved by the related researches. This study, The Production of Space: Everyday Life in Medina in The Period of The Prophet Muḥammad (PhD. Dissertation, Ankara Yıldırım Beyazıt University, Institute of Social Sciences, Department of History, Ankara, Turkey, 2019) aims to provide an important perspective on understanding the intellectual roots of the problem even if it does not provide a concrete and direct contribution to the solution of social problems. The research problem of the thesis is the evaluation of the processes of production of space (in the case of Medina) in the context of the theory of the production of space, which occupies an important place in space discussions in social theory. What is space? What does the space cover? How is the space produced? How *