Kültler

According to the census conducted in 2002, the number of Turks living in North Macedonia is around eighty thousand. In the historical process, there are scientists who argue that the first settlement of the Turkish people in the region was thanks to the Avars, Pechenegs and Cumans. Although Turks are found in every region of the country, Mavrova Rostusha and Jupa Regions are among the regions where Turks reside.
Evil eye is explained as the damaging effect of the negativity in the gaze of some people on living or non-living things. According to the beliefs in the traditional life of the Turks, people and places where there is no God’s holiness is exposed to evil eye. It is possible to see various cult elements in the practices carried out to bring this holines back to people or places where the God’s holiness is thought to have been lost or to preserve the existing holiness. In this study, it has been tried to reveal the nature cult elements, especially the cult of ancestors, in the emergence, detection, protection and treatment methods of the evil eye, through field research in Kocacık, Novak, Papradnik in the Jupa region of N. Macedonia and Mogorçe in the Rostusha region. The relations between the practices, methods and beliefs determined depending on traditional beliefs with ancestors, fire, water and tree cults, similarities in the Turkish world and their connections with Turkish narratives are shown.
Keywords: North Macedonia, evil eye, cults, beliefs, rituals.

ÖZET
“Ardahan/Damal/Burmadere Köyünde Kültler” adlı çalışmamızda, bölgede tespit edebildiğimiz ve kökeni eski Türk inancına dayanan kültleri inceleyeceğiz. Genel olarak Bozulus Türkmen aşiretinden olan Ardahan/Damal Burmadere Türkmenleri Alevî-Bektaşi inancına sahiptir. Eski Türk inancının animist yapısından dolayı tabiat kültlerinin bölgedeki tesiri oldukça kuvvetlidir. Tabiat kültlerinin yanı sıra su kültü ve Hızır-İlyas kültü de tabiat kültleri kadar tesirli ve dinî işlevsellik bakımından oldukça yüksek mahiyettedir. Bölge halkınca bazı tabiat kültlerini tespit ettiğimiz yerler “Ziyaret” (ya da bölge ağzıyla “Zıyarat”) adı ile anılmakta; kanlı/kansız kurban, beddua-dua (alkış-kargış) etmek gibi dinî söylemlerde, ritüellerde de “Ziyaret” yeri büyük görev üstlenmektedir. Örneğin          -bölge ağzıyla- “Zıyaratlara çağırıyorum, Allah işini rast getirsin.” gibi dualar fazlasıyla yaygın olmakla birlikte “Zıyaratlara çağırıyorum, Ali’nin (Hz. Ali) kılıcına rast gelesin.” gibi beddualar da oldukça yaygındır. Bölgede Ziyaret yerleri; dağlar, oluklar vb. yerler olarak görülmektedir. Hızır kültü de dualara fazlasıyla konu olmaktadır. “Boz Atlı Hızır yoldaşın olsun.” ya da “Hızır yardımcın olsun.” ya da “Kul boğalmadan Hızır yetişmezmiş.” gibi söylemler Hızır kültünün tesirini göstermektedir. Alevî-Bektaşi inancında Dedelik makamının kurumu olan Ocak sistemi yine diğer Alevî-Bektaşi köylerinde görüldüğü gibi incelediğimiz köyde de aynı şekilde görülmektedir. Burmadere halkı Sultan Gözükızıl ocağına bağlıdır. Ocak kültünü incelediğimizde yine eski Türk inancındaki din adamlığı görevinin babadan oğula geçtiği, din adamı olmak için bir soya bağlı olması gerektiği gibi unsurları ocak sisteminde de görmekteyiz. Alevî-Bektaşi toplumunda  -dolaylı olarak yazımızda incelediğimiz bölgede- ocak sistemindeki kutsallığın kaynağı ise Ehl-i Beyt ve 12 İmamlardır. Çalışmamızın amacı tespit edilebilen kültleri incelemek ve bunları izah etmektir. Tez danışmanım ve pek kıymetli hocam Sn. Doç. Dr. Ömer AKSOY’a teşekkürlerimle.

ABSTRACT
In our study titled “Cults in Ardahan/Damal/Burmadere Village”, we will examine the cults that we have been able to identify in the region and whose origins are based on the ancient Turkish faith. In general, the Ardahan/Damal Burmadere Turkmens, who are from the Bozus Turkmen tribe, have Alevi-Bektashi beliefs. Due to the animist nature of the ancient Turkish faith, the influence of natural cults in the region is quite strong. In addition to the cults of nature, the cult of water and the cult of Hızır are as influential as the cults of nature and are of a very high nature in terms of religious functionality. The places where we have identified some nature cults by the people of the region are called “Ziyaret” (or “Ziyarat” in the local language); In religious discourses such as bloody/bloodless sacrifice, curse-prayer (applause-mayhem), and rituals, the place of “Ziyaret” plays a great role. As well as prayers like -in the local language- “I call upon the Zirayats, may Allah help you with your work.” are common; there are also curses such as “I call upon the Ziyarats, may you come across the sword of Ali (Hazrat Ali).” Places such as mountains, gutters, etc. are seen as places called ”Zirayat”. The cult of Hızır is also one of the subjects of prayers. Discourses like “Let Boz Atlı Hızır be your companion.” or “Let Hızır be your helper.” or “Hızır will not catch up until man suffocates.” show the influence of the cult of Hızır. In the Alevi-Bektashi faith, the quarry system, which is the institution of the Dedelik office, is seen in the same way in the village we examined as it is seen in other Alevi-Bektashi villages. The people of Burmadere are connected to the Sultan Gözükızıl quarry. When we examine the cult of the quarry, we see elements such as the clergy in the old Turkish faith passed from father to son and that in order to be a cleric, it must be connected to a lineage. In the Alevi-Bektashi society, the source of the sanctity in the quarry system -indirectly in the region we have examined in our article- is the Ahl al-Bayt and the 12 Imams. The aim of our study is to examine the cults that can be identified and to explain them. With my thanks to my thesis advisor and esteemed Dear Assoc. Prof. Dr. Ömer Aksoy.

İnsanın temel ihtiyaçlarının ardından gelen ilk sorunu muhtemelen adını beğenmemesidir. "Benim adımı neden … koydunuz?" sualini ya da "İsmimi hiç sevmiyorum!" cümlesini kendimden ve çevremden o kadar fazla duydum ki neredeyse çocukluğuma dair ilk önemli sorunum diyebilirim. "İnsanın adı onunla en az ilgili olan yanıdır."[1] diyen Atılgan ile "Herkesin adı önemlidir, isimler insanın kimliğidir ve kimliği tercüme edemezsiniz."[2] diyen Izaguirre"nin ortasında bir yerde olan "ad" ile ilgili düşüncelerimi özellikle Le Guin"in yazdığı Yerdeniz Büyücüsü değiştirdi ve isimleri özel bir yere koydu benim için. Fakat bir de Yerdeniz"in üzerine Türk Mitolojisi kitapları geldi ki bu ad koyma ritüellerini fazla fazla önemsemeye başladım. Benim bu önemseme yolculuğumu şimdi epey kısa bir biçimde, sizi sıkmadan ele almaya çalışacağım.