Kostas Karyotakis

The glorious, classical legacy of Greece is universally revered. But this legacy has come at a price. How will Greece ever move beyond its ties with the past? Is there such a thing as modern Greece? This book is the first to present an alternative cultural history of Greece. Beginning with the growth of Greece as a nation-state through to the present, it shows how modern Greece has long been undervalued and neglected. From the compositional process of the first National Poet to the first feminist text, the first sustained Marxist treatise of Greek society to the Athens subway system, this groundbreaking book brings together a fascinating mix of literary texts, maps and aspects of material culture to uncover the identity of modern Greece. In considering these rich cultural landmarks, Calotychos argues that a new relationship with the past must be forged if Greek literature, culture and society are to be truly part of the present and meet the challenges of modernity.

Στα μελετήματα που συγκεντρώνονται εδώ, η ποίηση αντιμετωπίζεται πρωτίστως ως πεδίο συνάντησης του λόγου των δημιουργών της. Κι ακόμη ως τεχνική και τέχνασμα· ως ματιά πάνω στην κοινωνία και τον κόσμο- ως τρόπος αυτοσύστασης και αυτοβιογράφησης των ποιητών αλλά και ως ένα είδος λανθάνουσας λογοτεχνικής κριτικής. Πλάι στις φιγούρες του Καβάφη, του Σικελιανού και του Καρυωτάκη, με το έργο των οποίων αναμετρώνται πολλοί από τους ομοτέχνους τους, εμφανίζονται ο Λαπαθιώτης, ο Ουράνης, ο Σκαρίμπας, ο Κοτζιούλας, ο Εγγονόπουλος, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Λάσκαρης, ο Βαγενάς, η Φραντζή, η Κυρτζάκη. Πολλά από τα ποιήματα που εξετάζονται γράφτηκαν σε εποχές κατά τις οποίες οι δημιουργοί τους ήρθαν αντιμέτωποι με την ασθένεια, το γήρας και το φάσμα του θανάτου- άλλα, εξ αντιστρόφου, διακρίνονται για τον παιγνιώδη, σατιρικό, παρωδιακό ή και αυτοπαρωδιακό χαρακτήρα τους. Πένθιμη ή ευφρόσυνη, υψηλότονη ή ψιθυριστή, υμνητική ή επιθετική, πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι εντέλει η ίδια η ποίηση.

Η μελαγχολία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καλλιτεχνική / ποιητική δημιουργία. Διαθλάσεις της νεωτερικής τροπολογίας της μελαγχολίας θα ανιχνευθούν στην ποιητική του Καρυωτάκη [Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων (1919) και Νηπενθή (1921)], κύριου εκπροσώπου της ελληνικής εκδοχής των “καταραμένων” ποιητών, της Παρακμής και του Αισθητισμού, μέσα από τη φαινομενολογική οπτική του Maurice Merleau – Ponty, όπως αυτή διατυπώθηκε στο βασικό έργο του με τίτλο Phenomenology of Perception (1962). Η φαινομενολογία έθεσε τις βάσεις για την περιγραφική φιλοσοφική ερμηνεία της εμπειρίας. Εκκινώντας από τη φαινομενολογική θεώρηση του Merleau – Ponty για το σώμα, θα παρουσιαστεί το μοντέλο του σώματος ως προ-αντανακλώμενου συνεχούς της ανθρώπινης ύπαρξης, εγγραφόμενης στο κοσμικό πλαίσιο και θα μελετηθούν οι έννοιες του προ-πολιτισμικού και προ-γλωσσικού σώματος, οι οποίες συγκροτούν το έδαφος για την κοσμική ύπαρξη ως εν-σώματη υποκειμενικότητα, δι-υποκειμενικότητα και ζώντα χωρόχρονο στην ποιητική του Καρυωτάκη. Η κατασκευή της εν-σώματης εικόνας και του σχηματοποιημένου σώματος εγγραφόμενων εντός του κοσμικού και ποιητικού πλαισίου, στην περίπτωση του Καρυωτάκη, είναι βασική για την εμπειρία του ποιητή και τη μελέτη της μελαγχολίας ως δομικού (φαινομενολογικού) ιστού της ποιητικής του. Η εν-σώματη επίγνωση είναι υπεύθυνη για τις μεταπτώσεις των σωματοποιημένων διεργασιών, καταλήγοντας στην απομόνωση του εγώ από το κοσμικό πλαίσιο εγγραφής του.
Στο έργο με τίτλο L’oeil et l’esprit (1961) ο Merleau – Ponty παρουσιάζει την εικαστική τέχνη ως αφετηρία για τη τέχνη έναντι των επιστημών και τη φαινομενολογική υφή της μοντέρνας τέχνης ως εκτόπισμα μίας νέας οπτικής θεωρίας και οντολογίας. Η εικαστική τέχνη του Cézanne εμφανίζει δομικές ομοιότητες με τη διατύπωση της Kristeva για τη σχέση ανάμεσα στο σημειωτικό σύστημα και τη μελαγχολία, δεδομένης της λειτουργικής όψης της μελαγχολίας ως σημειολογικής. Η ανοίκεια αναπαράσταση των μορφών και των χρωματικών αποδόσεων στους πίνακες του Cézanne μπορεί εύλογα να συνδεθεί με τη θεωρία της Kristeva περί μελαγχολίας. Η μελαγχολία στο ποιητικό και εικαστικό έργο των Καρυωτάκη και Cézanne αντίστοιχα λειτουργεί ως ψευδαίσθηση και αποξένωση της ολικής μορφής του εγώ εκάστης αναπαριστώμενης συνθήκης (ποιητικής και εικαστικής). Μέσα από την οπτική του Merleau – Ponty και με άξονα τις διαφορετικές μορφές διαχείρισης (ποιητική και εικαστική) της μελαγχολίας και της συν-θεώρησης αυτών, συγκροτείται μία φαινομενολογική και σημειωτική υφή της μελαγχολίας στο ποιητικό και εικαστικό έργο των Καρυωτάκη και Cézanne αντίστοιχα.

Εξετάζονται οι διασταυρώσεις του ποιητικού έργου και, κυρίως, της κριτικής δραστηριότητας του Γιώργου Κοτζιούλα και του Γιάννη Σκαρίμπα, τους οποίους συνέδεε μακρόχρονη φιλία. Περήφανος για τις ‘χωριάτικες’ ρίζες του ο πρώτος και την ‘επαρχιακή’ καταγωγή του ο δεύτερος, αντιτάχθηκαν μαχητικά στη γενιά του ’30 και υπερασπίστηκαν τη συναισθηματική και λογοτεχνική σχέση τους με τον Καρυωτάκη.

Δημοσιεύεται σε εμπλουτισμένη και επεξεργασμένη μορφή το κείμενο της ομιλίας μου στον κύκλο εκδηλώσεων «Β΄ Πολυδούρεια 2010», Καλαμάτα, 20 Μαρτίου 2010. Αρχικά σχολιάζεται η συνολική συγκομιδή των μελοποιήσεων ελλήνων ποιητών από έντεχνους συνθέτες από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και εξής. Στη συνέχεια η μελέτη αναφέρεται στις μελοποιήσεις της ποίησης του Κ.Γ. Καρυωτάκη και της Μαρίας Πολυδούρη, με τον σχολιασμό γενικών ζητημάτων και την δειγματοληπτική εστίαση στα παραδείγματα μερικών συγκεκριμένων μελοποιήσεων ποιημάτων τους. Τέλος, σχολιάζεται το ευρύτερο ζήτημα πόσο επωφελής, αλλά συνάμα κρίσιμη ή προβληματική, μπορεί να αποβεί η σχέση του ποιητικού λόγου με τη μουσική, όταν ο πρώτος μελοποιείται.