Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την αμφιλεγόμενη αλλά σίγουρα πολύ εντυπωσιακή μορφή της Κλυταιμήστρας, όπως αυτή εμφανίζεται από τον Όμηρο έως τον Ευριπίδη. Υπογραμμίζονται οι διαφορετικές οπτικές γωνίες από τις οποίες ο κάθε ποιητής...
moreΗ παρούσα εργασία πραγματεύεται την αμφιλεγόμενη αλλά σίγουρα πολύ εντυπωσιακή μορφή της Κλυταιμήστρας, όπως αυτή εμφανίζεται από τον Όμηρο έως τον Ευριπίδη. Υπογραμμίζονται οι διαφορετικές οπτικές γωνίες από τις οποίες ο κάθε ποιητής παρουσιάζει την βασίλισσα των Μυκηνών, ενώ ταυτόχρονα αναζητώνται οι αιτίες πίσω από τις ποικίλλες εκδοχές. Ο βαθμός της ενοχής που αποδίδεται κάθε φορά στην Κλυταιμήστρα σχετίζεται έντονα με πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, φωτίζοντας έτσι το ιδεολογικό σύμπαν του κάθε δημιουργού.
Ο Όμηρος, στοχεύοντας στην ανάδειξη του Ορέστη ως προτύπου συμπεριφοράς για τον Τηλέμαχο, αποφεύγει περίτεχνα την αναφορά τόσο στον ρόλο της Κλυταιμήστρας ως φόνισσας του Αγαμέμνονα όσο και στο γεγονός της μητροκτονίας. Οι γενικές αναφορές στην απρεπή συμπεριφορά της βασίλισσας χρησιμεύουν κυρίως στην ανάδειξή της σε αντίποδα της Πηνελόπης. Ανάλογα, στην αρχαϊκή ποίηση η Κλυταιμήστρα μπαίνει στο περιθώριο και μόνο στον Πίνδαρο συναντάμε μια πρώτη πραγμάτευση των βαθύτερων πιθανών κινήτρων της.
Αντίθετα, στην τραγωδία η βασίλισσα ανάγεται σε κεντρική ηρωίδα. Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης καταπιάνονται με την ενοχή της και τους λόγους που την οδήγησαν σε συγκεκριμένη συμπεριφορά. Ο ποιητής της Ορέστειας ερμηνεύει τις ενέργειες της Κλυταιμήστρας μέσα από ένα κοινωνικό-πολιτικό πρίσμα. Η ηρωίδα του εκπροσωπεί την αναρχία και τον αέναο κύκλο αίματος της εκδίκησης. Η τελική συντριβή αυτής της ρητορικά δεινής και δόλιας γυναίκας, που επικρατεί εύκολα απέναντι στους άνδρες και παραβιάζει διαρκώς τον κόσμο τους, ισοδυναμεί με το πέρασμα από την αναρχία, στη δημοκρατική οργάνωση και από την αναποτελεσματική ανταποδοτική δικαιοσύνη στην λυτρωτική δικαιοσύνη ενός δικαστηρίου.
Η πρόθεση του Σοφοκλή είναι η καταδίκη της τυραννίας, καθώς προωθεί την αποκατάσταση των Ατρειδών στο θρόνο. Στην πολιτική τραγωδία της Ηλέκτρας ο Ορέστης είναι ο αδιαμφισβήτητος θριαμβευτής ενώ η Κλυταιμήστρα υποβαθμίζεται σε έναν μονοδιάστατα αρνητικό και δόλιο χαρακτήρα που αξίζει την σκληρή αλλά δίκαιη τιμωρία. Η μητροκτονία συνοδεύεται από αντιδράσεις χαράς και ανακούφισης, φωτίζοντας έτσι την πίστη του Σοφοκλή στην αιώνια και πανίσχυρη δύναμη των θεών.
Ο Ευριπίδης στη δική του ριζοσπαστική πραγμάτευση του μύθου αμφισβητεί παραδοσιακές αξίες αφαιρώντας από τον Ορέστη και την Ηλέκτρα οποιοδήποτε στοιχείο ηρωισμού και αποδίδοντας στην Κλυταιμήστρα ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά που απουσιάζουν από προηγούμενες εκδοχές. Η Κλυταιμήστρα του είναι μια καθημερινή γυναίκα και ο φόνος του Αγαμέμνονα, ερμηνευμένος κυρίως ως αποτέλεσμα της γυναικείας ζήλιας οδηγεί τη δραματική πραγμάτευση στη διερεύνηση της ανθρώπινης ψυχολογίας. Θλίψη και αποστροφή είναι οι αντιδράσεις των δύο νέων μετά την μητροκτονία, και η σκοτεινή, απαισιόδοξη ατμόσφαιρα των τελευταίων στίχων δεν μπορεί να διαλυθεί ούτε με την παρέμβαση του ἀπό μηχανῆς θεοῦ.
The present thesis deals with the ambiguous, yet surely very impressive character of Clytemestra as it is portrayed from Homer to Euripides. The main purpose is to highlight the different aspects from which each poet presents the queen of Mycenae, exploring simultaneously the reasons behind the various views. The extent of guilt attributed each time to Clytemestra is highly related to social and political circumstances, serving thus as a helpful guide for each poet’s ideological universe.
Homer, aiming at introducing Orestes as a model for Telemachus, elaborately avoids mentioning both Clytemestra’s role in Agamemnon’s slaughter and the matricide. The vague references to the queen’s indecent behavior serve only to display her as Penelope’s foil. Similarly, in the art of the archaic period Clytemestra is often marginalized and it is only in Pindarus’ work that her inner motives become the focus of attention.
On the contrary, in tragedy the queen emerges as a central character. Aeschylus, Sophocles and Euripides are preoccupied with her guilt and the reasons behind her actions. The poet of the Oresteia interprets Clytemestra’s actions through a social-political prism. His heroine represents anarchy and the vicious cycle of bloody vengeance. The final defeat of this extremely eloquent and manipulating woman, who easily dominates men and transgresses their masculine world equals the passing from chaos and anarchy to democracy, from the endless cycle of reciprocal revenge to the redemptive justice of a law-court.
Sophocles’ intention is the condemnation of the tyranny, as he stresses the restoration of the Atreids’ rightful heritage to the throne. Investested with political overtones, this play portrays Orestes as the unambiguous, triumphant hero and diminishes Clytemestra to an unquestionably mean and treacherous character, who deserves the cruel, yet just, punishment. The matricide is accompanied by expressions of joy and relief, clarifying thus Sophocles’ belief in the gods’ everlasting, almighty justice.
In his thought-provoking, innovative approach Euripides questions traditional heroic values, applying to the queen certain positive elements, absolutely absent from the other plays, while Orestes and Electra are presented as villains. His Clytemestra is an ordinary woman and Agamemnon’s murder, interpreted mainly as a result of female jealousy, contributes to the dramatist’s exploration of human psychology. Grief and disgust are the reactions of the two siblings after the matricide and the gloomy, pessimistic atmosphere at the end of the play cannot be dissolved, not even by the deus ex machina.
