Bergsonculuk

Felsefe en genel ifadesiyle; bir kültürün bilinci olarak betimlenir. Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Felsefe adlı bu eser, okuyucusunu Türkiye'de felsefenin kuruluşuna tanıklık etmeye ve bunun üzerine bir bilinç geliştirmeye davet ediyor. Eserde, felsefenin ilişkili olduğu disiplinler, düşünce mahfilleri, dergiler, kurumlar ve örnek düşünürler inceleniyor. Felsefenin Türkiye'de kurumsallaşması; çeşitli tema ve problemlerinin ön plana alınarak algılanmasıyla ve farklı felsefi ekoller üzerinden oluşmuştur. Bu eserden hareketle, Meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminin zengin ve çok sesli felsefi yaklaşımlarının izleri sürülebilmektedir. Bu çalışma, felsefenin Türkiye'deki seyri üzerinden; Cumhuriyeti, çağımızı, entelektüel maceramızı, eğitim tarihimizi, ülkemizde felsefe ve sosyal bilimlerin dinamiklerini anlamak için ufuk açıcı bir imkân sunuyor.

Mevcut siyasi sorunlara tarihsel temelleri olan yeni ve alternatif seçenekler üretmeye yönelik yaklaşık 9 yıllık çabanın sonunda Osmanlı-Türkiye Cumhuriyeti geçişinde oldukça büyük rol oynamış olan Yusuf Akçura’nın “Üç Tarz-ı Siyaset: Türk(çü)lük, Osmanlı(cı)lık ve İslam(cı)lık” tezini yeniden okuyarak, “Türkiyelilik” gibi bir üst kimlik tasarımının imkanını müzakereye açtık

Çok insan anlıyamaz eski mûsikîmizden
Ve ondan anlamıyan bir şey anlamaz bizden.

Yahya Kemal’in “Eski Musiki” şiiri bu iki dizeyle açılır. Bu açılış, her ne kadar şiir bu ayıplayıcı saptamayla aynı tonda ilerlemezse de, benim gibi “eski musiki”den anlamayan okurların şiiri utanarak, hatta bir tür iç ezikliğiyle okumalarına yol açar. Zira Yahya Kemal hem bu şiirinde hem de şiirlerinin genelinde, muazzam etkili bir “biz” temsilcisi olarak, sadece kadim töre ve gelenekleri genç kuşaklara aktaran yaşlıların sesinde hissedilebilen ve betimlenmesi zor, adeta sihirli bir kudretle konuşan bir sese sahiptir. Bu ses tarafından dışlanmak, bu sesin asıl kaygısı dışlamak olmadığı halde rahatsız edici, üzüntü vericidir. Ne var ki, yine eski musiki üzerine olan “Itrî” şiirinin sonu, bu müzik geleneğinden anlamayan benim gibileri de, bir anda kuşatıverir. Burada öyle bir hayal kurar, öyle bir imge oluşturur ki Yahya Kemal, fareli köyün kavalcısının ardına düşen fareler ya da çocuklar gibi kendinizi buna kaptırıverirsiniz.

Özet Deleuze, özcü düşünme biçimine getirdiği eleştiriler sebebiyle Batı felsefesindeki önemli filozoflardan birisidir. Onun açısından özcü düşünme eleştirilmesi gereken yapısal düşünme biçimidir. Yapısal düşünme biçimi yerine oluşa dayalı fark düşüncesi getirilmelidir. Oluşa dayalı fark düşüncesini savunan filozoflardan birisi Bergson'dur. Özcü düşünmeye ciddi eleştiriler yönelten Bergson, aşkın varlık görüşü yerine içkin varlık görüşünü benimsemiştir. Bu görüş doğrultusunda her şeyi evrene içkin olarak açıklamıştır. Bergson açısından evren dâhil tüm şeyler evrimle meydana gelmiştir. Deleuze'e göre, Bergson'da tüm şeyler sürenin farklılaşması sonucunda oluşmuştur. Dolayısıyla bu makalede Bergson'un Deleuze felsefesine etkisi ele alınacaktır. Ayrıca Deleuze'un Bergson felsefesi üzerinden özcü düşünceyi nasıl eleştirdiği tartışılmaya çalışılacaktır.
Abstract Deleuze is one of the important philosophers in Western philosophy due to his criticism to essentialist thinking. According to Deleuze essentialist thinking is a form of structural thinking that needs to be criticized., A difference idea based on existence should be brought instead of structural thinking. Bergson is one of the philosophers who advocates the idea of difference based on existence. Bergson who criticised essencialist thinking seriously, has adopted the view of immanent being instead of transcendent being. With this view he explained everything inherently to the universe. According to Bergson all things including universe happened by evolution. According to Deleuze all things in Bergson were formed as a result of the differentiation of time. So, in this article Bergson's impact on Deleuze's philosophy will be discussed. Also, how Deleuze criticized essentialist thinking through Bergson's philosophy will be discussed.

Bergsonculuk, Gilles Deleuze'ün Fransız filozof Henri Bergson üzerine yazdığı ana metinlerden biridir. Makalede Deleuze'ün çokluk fikrinin mimari tasarıma yansımaları Deleuze'ün Bergsonculukta belirlediği yöntem olarak sezgi düşüncesi üzerinden tekrar düşünülmektedir. Konuyla ilgili deneysel bir araştırma, yazar tarafından 2014-2015 öğretim yılı bahar döneminde Maltepe Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Mimarlık Bölümü MIM 202 Tasarım Stüdyosu dersinde gerçekleştirilmiştir. Deneyde bir taraftan Deleuzecü düşüncede yeninin üretimi, diğer tarafta temsilin uzlaştırıcılığından bağımsız öznel tekillikleri ortaya konmaktadır. Pragmatik bir tasarım yaklaşımında anlatı-sal olmayan temsilin ölçülemeyen yeğinlikleri, elle-çizim hareketinde sezgisel bir devinim olarak ele alınmaktadır. Diyagramatik bir dola-yımın zemininde kurgulanmasına rağmen sezgi dolaysız veriye işaret eder. Tasarımcının süresi, ontolojik çokluğun olumlandığı, dolaysız bilgiyi ortaya çıkaracağı sezgiselliği koşullandırır. Süredeki bölünemeyen ve ölçülemeyen doğal farkların devinimine, bir eğilim olarak ortaya çıkan derece farklarına bölünebilir ve ölçülebilir diyagramatik mekansallaşmalar eklemlenir. Kavramı başlangıç olarak kabul et-meyen dolayısıyla uzlaştırıcı olmayan bir tasarım düşüncesinde, kavram yerine saf algılar ve tekil özelliklerin bağlı olduğu eklemlenmeler, deneyimin koşularına bağlı olarak ortaya çıkar. Böyle bir tasarım düşüncesinde özdeşliğe ve özdeşleşmeye direnen diyagramatik temsiller, sezginin dolayımsızlığıyla farklı eğilimler, yeğinlikler ve yeni başlangıçlar oluştururlar. Anahtar sözcükler: Bergson; Deleuze; diyagram; mimari tasarım; ontoloji; sezgi; süreklilik. " Bergsonism, " written by Gilles Deleuze, is one of the primary texts on French philosopher Henri Bergson. This article reconsiders reflections on Deleuzian sense of multiplicity in architectural design through the " intuition as method " described in the concepts of Bergsonism. Experimental research was conducted by the author of the present article in the 2014-2015 spring term at Faculty of Architectural and Design of Maltepe University in ARCH 202 Design Studio. The work led to the production of the new and subjective singularities in architectural design, independent of mediation of representation. In a pragmatic design approach, movement of drawing by hand with an intuitive flow/ flux not related to narrative representation is discussed through incommensurable intensities. Although based on a meditative, imaginary, diagrammatic " ground " , intuition provides immediate data.Affirming ontological multiplicities, intuition/duration immediate data that produces the conditions of intuitivity. Dividable and quantifiable diagrammatic spatializations are articulated during the flux of that is emerging immeasurably as " differences in nature " and tendencies that are emerging as " differences in kind ". It is a design thinking without necessarily accepting " concept " as a beginning, and it accepts pure perception, articulations connected to singular characteristics occurring according to the conditions of the experience. This kind of design thinking resists labeling and identifying diagrammatic representations producing different tendencies, intensities and new beginnings by immediate intuition. ABSTRACT 1 Bergsonculuk, Gilles Deleuze'ün Fransız Filozof Henri Bergson üzerine yazdığı ana metinlerden biridir. Bu metinden önce Bergson üzerine yazdığı hazırlık niteliğindeki iki metin vardır: " Bergson 1859-1941 " ve " Bergson'da Farkın Kavranışı ". Bergsonculuk ile birlikte bu üç metin Deleuze'ün Bergsonculuğa dair eserlerinin merkezini oluştururlar. Bergson'un fikirleri özellikle Deleuze'ün erken dönem metinlerinden " Fark ve Tekrar " a ve iki sinema kitabına yansımıştır.

https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/58271/749951

Bergson felsefesi, modernizm/modernleşme bağlamında oldukça etkilidir. Çünkü bu felsefe, modernizmin hâkim paradigması olan pozitivizme, ilerleme fikrine ve aklın yüceltildiği Aydınlanma'ya itirazlar getirmektedir. Hâkim paradigma yerine metafiziğin dışlanmadığı, yaşamın varlık yerine oluş vasfına vurgu yapan ve yaşam atılımına (élan vital'e) dayalı evrimsel dönüşümü savunan bir felsefe sunmaktadır. Determinizme, mekanizme ve entelektüelizme karşı çıkan Bergsonculuk, toplumları ve etik-politik sistemleri de bu bağlamda değerlendirmektedir. Bergsonculuk, Türk siyasal düşüncesinde de bu argümanlarıyla oldukça önemli etkiler yapmıştır. Osmanlı-Türk modernleşmesinin hâkim paradigması pozitivist, ilerlemeci ve Aydınlanmacı özelliklere sahipken; Bergsoncu çevreler, modernleşme sürecini farklı bir perspektifle ele almıştır. Bu sayede, Millî Mücadele'nin ve Cumhuriyet'in yaşam atılımı (élan vital) ve yaratıcı tekâmül kavramlarına dayalı, farklı bir yorumu mümkün hâle gelebilmiştir. Ancak, tartışmalı olan husus Bergsonculuk düşüncesinin modernleşmenin neresinde yer aldığı hususudur. Şimdiye kadar Bergsonculuk muhafazakârlık çerçevesinde değerlendirilmiş olsa da, bir felsefeyi yalnızca bir ideolojinin tahakkümünde ele almak hatalı olacaktır. Bu bağlamda çalışma, Bergsonculuk düşüncesinin Osmanlı-Türk modernleşmesinde anti mi yoksa alternatif mi olduğu tartışmasını yürütmektedir.

Mevcut siyasi sorunlara tarihsel temelleri olan yeni ve alternatif seçenekler üretmeye yönelik yaklaşık 9 yıllık çabanın sonunda Osmanlı-Türkiye Cumhuriyeti geçişinde oldukça büyük rol oynamış olan Yusuf Akçura’nın “Üç Tarz-ı Siyaset: Türk(çü)lük, Osmanlı(cı)lık ve İslam(cı)lık” tezini yeniden okuyarak, “Türkiyelilik” gibi bir üst kimlik tasarımının imkanını müzakereye açtık

Zaman-mekân kavramlarını kronofotograf görüntü tekniği kullanarak üreten günümüz yeni
medya sanatçısı Joseph Butch Rovan’ın yerleştirme çalışmaları, Bergsoncu bir anlayışla
okunur.
Henri Bergson’nun kronofotografa olan tutumuna yenilikçi öneriler getiren sanatçı, işindeki
teknik zemin için Étienne-Jules Marey’in hareket fikrine başvurur. 19. yüzyıl Fransa’sının
birbirine karşıt bu iki büyük zihninin -Marey ve Bergson- hareket, zaman ve mekân üzerine
görüşlerinin bir araya getirildiği, çok katmanlı, okunabilir, görsel bir deneyim oluşturulmuştur.
Farklı zaman dilimlerindeki anları kaydeden Marey’in kronofotograf tekniği, Bergson’un saf
süre anlayışıyla çelişir. Bergson için zamanın bir anının görüntüsü onu mekânsallaştırmak için
yeterlidir.
Bu felsefi zemin üzerinde işlerini üreten Rovan’ın yerleştirmelerinde, duyumsal deneyimlere
açık bir alan görülür. Katılımcıların performansa dayalı etkileşim hareketleri, bedenlerinin
iç hareketlerini ve dinamik hareket akışını ortaya çıkarır. Duyuların yeniden keşfedilme
noktasında etkileşimi sağlayan; mekândaki belirleyici -yönlendirici sesler, sürekliliği olan
görüntüler, dokunsal yüzeyler, yazı ve ışık- uyaranlarıdır. Sanal bedenle bütünleşen fiziki
bedenin algı ve gerçeklik boyutları sorgulanır. Homojen maddi mekân yeniden şekillenir ve
gerçek süreye ait heterojen yapı kendini belirginleştirir. Hareketin etkisiyle katmanlarına
ayrılan ve kristalize olan melez yapı, fiilen gerçeğe dönüşmedeki süre gizilini her şimdi içinde
ortaya çıkarır. Ölçülen zaman ile kendiliğin süresi ayrıştığında; kesintisiz ve sürekli bir şimdiki
zaman hissi, maddi mekândan çıkabilme noktasında yönlendirici olabilir.
Yerleştirmelerin kurulumu, bilimsel ve felsefi bilgiyi taşıyan ara yüzler ve eklemli parçalar,
izleyici ile estetik bir zaman deneyimini yakalamanın bir yolu olarak, mekânda farklı bir
gerçeklik algısının sunulması fikri üzerinden incelenir.

American Academy of Religion Annual Meeting, Boston, 2017:
Theology and Continental Philosophy Unit
Panel: Islamic Futures in Dialogue with Continental Thought

This paper takes up the question of continental philosophy’s relationship to Sufism as a distinct feature of religious modernism in 20th century Turkey. Through an engagement with the work of Nurettin Topçu (1909-1975), a student of Henri Bergson, this paper addresses the global effects of Bergsonism and its relevance to Muslim modernists who were thinking through problems of tradition and change in the face of socio-political upheaval. Unlike many of his modernist contemporaries, who saw Sufism as a pacifying, anxiety-inducing force, Topçu’s Bergson-inspired spiritualism found in Sufism a creative language to combat perceived stagnation of social and religious life. Consequently, this paper claims that 20th century Muslim interactions with continental thought were not anomalous or derivative, but were a vital and continual presence in modernist circles.