Azərbaycan tarixi

Birinci bölümde 20. Yüzyılın başlarında Çarlık Rusyası`nda ve Azerbaycan`da olan siyasi
durum, Şark-i Rus gazetesinin yayına başlaması ve büyük aydın Muhammed ağa Şahtatlı`nın
uzun süredir Azerbaycan`da olmayan anadilli basını nasıl oluşturabildiği hakkında kısa bilgi
verilmiştir.
Çalışmanın ikinci bölümünde Şark-i Rus gazetesinin siyasi ideolijisi, kültürel yazıları, kısacası
bir gazete olarak içeriği analiz edilmiştir. Muhammed ağa Şahtahtlı Şark-i Rus`un birinci
sayısında yayınlanmış "Niyet ve Meramımız" başlıklı makalesinde gazetenin fikri yönü, hangi
idealler uğruna mücadele edeceği hakkında basit bir dille yazmıştır ki, Şark-i Rus`un meramı
halkın bilgilenmesine, fikirlerinin aydınlanmasına, dolayısıyla kültürel gelişimine hizmet etmektir.
Muhammed ağa Şahtatlı ve Ahmet Ağaoğlu arasında yapılan ve gazetede yer alan polemikler
de çalışmanın araştırma konuları arasında kendisine yer bulmaktadır.
Çalışmanın Sonuç kısmında gazetenin kapanması ve bunun nedenleri belirtilmiştir. Gazetenin
kapanmasında kişisel faktörlerin, ona karşı yönelik sert eleştirilerin rolu araştırılmıştır.
Çalışmada nitel araştırma ve veri toplama yöntemlerinden olan döküman analizi kullanılmıştır.
Arşiv belgeleri, kitaplar ve akademik makaleler kaynak olarak kullanılmıştır.

Kitab Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixində yeni bir səhifə açmış, Səfəvilər sülaləsinin əsasını qoymuş, görkəmli sərkərdə, məharətli  döyüşçü, istetdadlı şair Şah İsmayıl Səfəvinin həyat və fəaliyyətinə həsr edilmişdir. İlkin mənbələrin araşdırılmasına geniş yer verilməklə kitabda Şah İsmayılın əcdadları, dini-siyasi baxışlarının məzmunu və mahiyyəti, şəxsiyyətinin xüsusiyyətləri əhatəli şəkildə araşdırılaraq oxucuların diqqətinə təqdim olunmuşdur.

Filologiya elmləri doktoru, professor Abbas Məhəmməd oğlu Hacıyevin “Seçilmiş əsərləri”nin birinci cildinə müəllifin “Tiflis ədəbi mühiti” (1980), “Tiflis Azərbaycan teatrı” (1984), “Tiflis Azərbaycan və Adıgün türk teatrları” (2006) adlı monoqrafiyaları və bu mövzuda məqalələri daxil edilmişdir. Abbas Hacıyevin hələ 1965-ci ildə müdafiə etdiyi “Tiflis ədəbi mühiti” adlı namizədlik dssertasiyasında və bu cilddə təqdim olunan monoqrafiya və məqalələrində Azərbaycan mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, teatr və mətbuatının, ədəbi-mədəni əlaqələrinin zəngin bir məkanı və mərhələsi, XIX yüzilliyin sonu – XX yüzilliyin ilk rübü Tiflis Azərbaycan ədəbi-mədəni mühiti dövrün çoxdilli mətbuatı, Bakı, Tiflis, Moskva, Sankt-Peterburq arxivlərinin sənədləri əsasında ilk dəfə sistemli tədqiq olunmuşdur. Gerçək sənədlər və faktlar əsasında Azərbaycan teatr tarixinin 1872-ci ildə Tiflisdə Paronbəyov karvansarasında göstərilmiş tamaşa ilə başlanması təsbitlənmişdir. Professor Abbas Hacıyevin tədqiqatlarında Tiflisdə gürcü, rus, erməni mühiti ilə yanaşı Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitinin mühüm yer tutduğu, Azərbaycan türklərinin qədimdən kompakt yaşadıqları bu şəhərdə zəngin milli mədəniyyət yaratdıqlar, bu mədəniyyətin digər xalqlara dərindən təsir etdiyi elm dəlillərlə təsbitlənərək göstərilmişdir. Sovet dövrü humanitar fikrində ilk dəfə məhz Abbas Hacıyev tərəfindən Ahıska türkləri məfhumu elmi gündəmə gətirilmiş və Ahıska Kolxoz-Sovxoz Türk Teatrosunun tarixi tədqiq edilmişdir. Cilddəki əsərlərdə həmin dövrün mətbuatında Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti məsələlərinin işıqlandırılmasından, ədəbiyyat, mətbuat və teatr xadimlərinin həyat və yaradıcılığından, qarşılıqlı ədəbi və mədəni əlaqələrdən, Azərbaycan ədəbiyyatı, teatrı, mətbuatı və mədəni həyatının mübahisəli və naməlum səhifələrindən ətraflı bəhs edilir.

etnoslarımızın yayıldıqları əraziləri xarici müdaxilədən qorumaq məqsədilə kondolidasiyasından yaranan ilk sülalə sistemli dövlət olmuşdur. Sələfi olan əvvəlki tayfa birliklərindən fərqli olaraq Manna yetkin dövlət kimi daimi paytaxta, stabil idarəçilik sisteminə, ərazi-inzibati bölgüsünə, vahid mərkəzdən idarə olunan təsərrüfat infrastrukturuna malik idi. Ilk mənbələrin təhlili göstərir ki, əvvəllər kiçik əraziyə malik olan Manna bir əsr ərzində qonşuluqdakı zəif tayfa birliklərinin və yenicə siyasi səhnəyə atılan müstəqil icmaların torpaqlarının işğalı hesabına xeyli genişlənmiş, Aşşur və Urartu kimi regionun aparıcı güc mərkəzləri ilə mübarizədə uzun müddət öz suverenliyini və identikliyini qoruyub saxlaya  bilmişdir.

Kitab XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycan xanlıqları
ərazisində və bütnlükdə Cənubi Qafqazda baş verən hərbi-siyasi proseslərə həsr olunmuşdur. Nadir şah dövlətinin dağılmasından sonra Azərbaycan xanlıqlarının yaranması, xanlıqlar və qonşu xalqlar arasındakı qarşılıqlı münasibətlər, bu xanlıqların hərbi potensialı, xanlıqların işğalçı hücumlara qarşı mübarizəsi, xanlıqlar əhalisinin işğala qarşı mübarizəsi və "Gülüstan" müqaviləsinin imzalanmasına qədər bölgədə baş vermiş digər hərbi-siyasi hadisələr geniş şəkildə tədqiq edilmişdir.

Rəşid Rzayevin 50 ildən artıq şəxsi kolleksiyasına topladığı Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrlərini əks etdirən 260 ədəd seçmə qızıl, gümüş və misdən hazırlanmış numizmatik material əsasında yazılıb.
Birinci bölmədə Azərbaycanda numizmatika elminin inkişaf tarixi göstərilir. İkinci bölmədə e.ə. III-II əsrlərdən başlayaraq Azərbaycan dövlətçiliyi tarixini əks etdirən sikkələrin təsnifatından bəhs olunur. Üçüncü bölmədə isə Azərbaycan ərazisində dövriyyədə və istifadədə olan qonşu dövlətlərə məxsus numizmatik materiallar öz təhlilini tapır. Həmin pulların bir qismi Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində zərb edilib.
Numizmatik materiallar içərisində Azərbaycanda analoqu olmayanları vardır. Həmçinin, dərs vəsaitinə R.Rzayevin şəxsi kolleksiyasından markalar da əlavə olunub.

Bu essedə ermənilərin Qarabağda yaşadığı və güclü fəaliyyyətdə olduğu erkən orta əsrlərə geniş nəzər salınır. 1. Qafqaz Albaniyasının tarixi, ən mübahisəli dövr olan VII-IX əsrlər Azərbaycan tarixi hələ yazılmayıb. Azərbaycan ərazisinin arxeoloji tədqiqi (bütün mövcud maddi mədəniyyət abidələrinin müəyyən edilməsi mənasında) hələ başa çatmaması səbəbindən Ziya Bünyadov yalnız arxeoloji qazıntıların nəticələri üzərində mövcud olan azacıq materialdan istifadə edə bilmişdi.  Azərbaycan Xilafət tərəfindən işğal edilərək onun tərkibinə iki əyalət – Azərbaycan və Arran əyalətləri şəklində daxil edildi. Buna görə də Azərbaycan ərəb salnaməçiləri və coğrafiyaşünaslarının diqqətini cəlb etmişdi. IX əsrin birinci yarısında Babəkin başçılığı altında Azərbaycanda xalq kütlələrinin hərəkəti fərqli dövrlərdə, fərqli mənbələrdə və tarixçilərin əsərlərində fərqli işıqlanan mövzu olmuşdur.

İkiçayarası dünyanın ilk şəhər sivilizasiya mərkəzi idi və  Antik müəlliflərə görə bu ərazi Fərat və Dəcla çayları arasında qalan məhsuldar bölgə müasir İraq, Küveyt, Türkiyə və Suriya torpaqlarıdır. Adı "Mesos" (orta) və "potomos" (sahil) sözlərinin birləşməsindən yaranan bölgənin inkişafı Dəclə və Fərat çaylarından asılı idi. Dəclə və Fərat çayları  Suriya vasitəsilə İraqdan keçərək İran körfəzinə axır. Şəhər mədəniyyətinin ilk yarandığı Ikiçayarası Cənubi Azərbaycan sivilizasiyasının formalaşmasında müstəsna rol oynadı. Bunu şumer şəhər dövlətlərinin hökmdar yazılarına əsasən deyə bilərik. Cənubi Azərbaycanın Urmiya hövzəsi tarixini araşdırmaq üçün İkiçayarası sivilizasiyasını araşdırmaq lazımdır. Mesopotomiyada şəhər-dövlətlərin inkişafında ticarət əlaqələrinin, çay vadiləri ətrafındakı yollar, dağ aşırımları və dəniz yollarının da rolu var idi. E.ə.III minilliyin ikinci yarısında İkiçayarası şəhər dövlətləri zəifləyən zaman Urmiya gölünün cənubunda lullubi və kuti tayfa birləşmələri bölgədə güclənməyə başladı. Təqdim olunan məqalədə e.ə.III-II minilliklərdə İkiçayarası şəhər-dövləri və Urmiya hövzəsi arasında əlaqələr təhlil edilmişdir.

Öz: Osmanlı-Timurlu ilişkileri ve Ankara savaşı yol açtığı sonuçlar açısından Türk tarihinin en önemli ve çok tartışılan konularından birisini oluşturmaktadır. Bu araştırmanın amacı Türkiye'deki çağdaş tarih yazımında Osmanlı-Timurlu ilişkileri ve Ankara savaşı konularına genel yaklaşım ve bu konuların Türkiye, Özbekistan, Azerbaycan ve Türkmenistan tarih ders kitaplarına yansıma şeklini ortaya koymaktır. Araştırma sonucunda söz konusu ülkelerin tarih ders kitaplarında Osmanlı-Timurlu ilişkileri ve Ankara savaşının farklı boyutlarının ön plana çıkarıldığı, tarihsel olaylara yaklaşımın yanı sıra, ders kitaplarında bu konularla ilgili olarak yer verilen bilgi miktarı, bilgilerin niteliği ve kullanılan terminoloji anlamında önemli farklılıklar bulunduğu anlaşılmıştır. Türk devletlerinin özellikle geçmişte kendi aralarında yaşadıkları tarihsel sorunlarla ilgili bilgi ve belge paylaşımının gerçekleştirilerek terminoloji ve tarihsel konulara yaklaşım birliğinin sağlanabilmesi ve sonuçta tarih yazımında sağlanacak bu terminoloji ve anlayış birliğinin Türk devletlerinin tarih eğitim sistemleri ve ders kitaplarına yansıtılabilmesi için akademik kurumlar ve eğitim bakanlıkları arasında daha sıkı bir işbirliğinin sağlanması büyük önem arz etmektedir. Abstract: The Ottoman-Timurid relations and the war in Ankara is one of the most crucial and mostly discussed topics of the Turkish history with regards to the results it caused. The purpose of this study is to reveal the overall approach to the Ottoman-Timurid relations in modern historiography in Turkey and the way of reflection on the history textbooks of Turkey, Uzbekistan, Azerbaijan, and Türkmenistan. As a result of the research, it was understood that in the history textbooks of the countries mentioned, different aspects of the Ottoman-Timurid relations and the war of Ankara have been focused, besides the approach to the historical events, in the textbooks, there are important differences with regard to the amount, the quality of the information given concerning these topics and with regard to the terminology used, it is of great importance to develop the cooperation between the academic institutes and education ministries to share information and documents concerning the historical problems the Turkish states experienced especially in the past and to build consensus about the terminology and historical issues and as a result to reflect this terminology and percept union to be provided in historiography in the history education systems of the Turkish states and the textbooks.

Burada görkəmli alim və dahi şəxsiyyət Akad. Ziya Bünyadovun (1923- 1997) Azərbaycan tarixi və mənbəşünaslıq elminə verdiyi nailiyyətləri araşdırıb, onun Azərbaycan elminin inkişafındakı rolunu göstərəcəyik. Gərçi onun gördüyü elmi işləri tam şəkildə araşdırmaq və paylaşmaq mümkün deyil. Amma bildiyimiz kimi Onun gördüyü işlər onun həyat və yaradıcılığı ilə sıx əlaqədardır. Məhz buna görə və onun elmə verdiyi yenilikləri daha dərindən öyrənmək və görüşlərinin tam mənimsənilməsi məqsədilə onun həyatının əsas xronikasını üç mərhələyə bölmək olar:

The XXVII International Scientific Symposium "Give way to the Turkic flag!", dedicated to the 130 anniversary of Ahmed Javad, 25 June, 2022 ISBN: 978-605-71427-8-8 Stockholm, Sweden.

The XXVII International Scientific Symposium "Give way to the Turkic flag!", dedicated to the 130 anniversary of Ahmed Javad was held in Stockholm / Sweden on the 25th of June 2022. Scientists from 6 different countries (Azerbaijan, Turkey, Ukraine, Russia, Kyrgyzstan, Georgia) submitted their articles.

Nəciyev E. "Tarixi Bab əl-Əbvab" əsərinin V.F.Minorski tərəfindən tədqiqi // Görkəmli Azərbaycan tarixçisi və şərqşünas alim Akademik Ziya Bünyadovun anadan olmasının 90 illiyi münasibətilə magistrantların və gənc tədqiqatçıların elmi-praktik konfransının materialları. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2012, s. 181-185

Sovet hakimiyyətinin elmin bütün sahələrində müdaxiləsi olduğu kimi tarix elminə də təsiri az olmamışdır. Belə bir çətin dövrdə vətən tarixi qələmə almaq çox çətin işdir. Bütün çətinliklərə baxmayaraq ərsəyə gətirilən əsərlər isə daim öz dəyərini saxlamaqdadır. Bu baxımdan Əliövsət Quliyev Azərbaycan tarixşünaslığı üçün vacib şəxslərdən biridir.
Советское правительство вмешивалось во все области науки и история как наука также оказалась в центре этого вмешательства. В такой сложный период написание отечественной истории была трудной задачей. Но, несмотря на эти трудности, результаты работы всегда сохраняют свою ценность. В связи с этим Алиовсат Гулиев является один из самых важных историков в историографии Азербайджана.

Греческие и латинские писатели античности сохранили отрывочные сведения об Атропатене, государстве, возникшем на южных территориях исторического Азербайджана (ныне Иранский Азербайджан). Это государство было создано бывшим ахеменидским наместником области Мидия Атропатом, добившимся после смерти Александра Македонского (323 г. до н.э.) политической независимости северо-западной части подвластной ему области. В течение 330 лет преемники Атропата вели войны, поддерживали дипломатические связи, устанавливалиродственные узы с правителями соседних стран. В 147-35 гг. до н.э. Атропатена находилась в вассальной зависимости от Парфии. С 35 г. до н.э. до смерти своего покровителя римского императора Октавиана Августа (14 г. до н.э.) Атропатена была суверенной и вела относительно самостоятельную политику.

Nəciyev E. Denikinçilərin və erməni daşnaklarının Lənkəran qəzasında törətdiyi soyqırım// AMEA Tarix İnstitutu “Elmi Əsərlər” “XX əsrdə türk-müsəlman əhaliyə qarşı soyqırımları” mövzusunda IV Beynəlxalq elmi konfransın materialları. Xüsusi Buraxılış. №,64,65,66. Bakı, 2017, s.317-322