Aydınlar

2013 yılında başlayan Babam Cemil Meriç kitabının yeniden yazılma süreci başlı başına dikkate değer bir düşünce serüvenidir. Defalarca, belki 15, belki 20 kez kitabın bütün çıktısı alınarak noktadan kelimelere, kelimelerden cümlelere, cümlelerden paragraflara, paragraflardan kitaba metin içinde yapılan yolculuk oldukça çetin geçmiştir. Babam Cemil Meriç kitabını, 2016 yılında, Cemil Meriç'in doğumunun 100. yılına yetiştirmek istese de Ümit Meriç, kitabın doğal oluşum süreci buna engel olmuştur. Her bir taşının oturması beklenen Süleymaniye Camii'nin temeli gibi, kitabın da kelimeleri, cümleleri, paragrafları, bölümleri, ifadeleri, yorumları ve saptamaları oturmalı, sıkı bir örgü içerisinde mümkün olduğunca hakikate yaklaşmalıydı. Hayaller de sürekli gözden geçirilmeli, her bir sahne yeniden ve yinelenerek iç projektörle gönül ve ruh duvarında sahnelenmeli ve bir babanın, bir ailenin, bir ülkenin, bir dünyanın ve bir dönemin tarihi, yanlışsız ve mümkün olduğunca eksiksiz, o sahneleri izleyen kızının ve entelektüel bir kişinin kaleminden doğru bir şekilde kağıda dökülmeliydi.

Yayın Tarihi: 17-19 Şubat 2018

Elitler Siyasetin en temel sorunu, devlet ile o devletin çatısı altına yaşayan insanların ilişkisini düzenlemektir. Devlet iktidarı bir grup insan tarafından üstlenilecektir. Yönetenler ile yönetilenler arasında bir ayrım ortaya çıkar. Burada asıl soru kimin yöneteceğidir. Bütün toplumlarda siyasi süreç üzerinde, iktidar araçlarını kullanma konusunda bazıları diğerlerine göre daha etkili ya da güçlüdür. Elit teorisi, yöneten bir azınlık ve yönetilen bir çoğunluk şeklinde ikiye ayrıldığı varsayımı oluşturur. Yönetenler sayıca küçük ve kendi menfaatlerini düşünürler, iktidara sahip olmanın avantajıyla toplumsal kaynakları kontrol ederler. Bu gruba dâhil olanlara 'elit (seçkin)', yönetilenlere ise 'kitle', 'elit olmayan' denir. Bu ayrımı meşru göstermek için farklı tezler ileri sürülmüştür. Hüküm etmek, özel bir teknik yeteneği ve birikimi gerektiren bir uzmanlık işidir. Yönetenler ortalamanın üstünde bir kişiliğe ve akla sahip olmalı, yönetmeyi bir sanat olarak görmelidirler. Siyaseti sonradan öğrenilen değil, doğuştan yeteneğe sahip olanlar yapabilir. Siyaseti bilim olarak gördüğümüz zaman da bu bilime vakıf olanlara tarafından yapılabilir. Bu tanımlara uyanlar azınlıktır, öyleyse toplumu seçkin bir azınlık yönetmektedir. Bu sorun demokrasinin en temel eleştirisidir. Gerçekte her zaman bir azınlığın yönettiğini ileri sürenler mevcuttur. Tanımlar Pareto: 'Her meslek dalında, her bireye, okul sınavlarında verilen yüksek notlar gibi, kapasitelerine göre not verildiğini var sayalım. En iyi avukata 10 verelim, müşteri bulamayana ise 1, baştan aşağı salak olan da sıfırı hak etsin. Çok büyük paralar kazanmış işadamına 10 verelim. Orta hallisine ise 6 verelim, ucu ucuna geçinene 1, yardıma muhtaç hale gelene ise sıfır verelim. Tüm meslek dalları için aynı notları dağıtalım. Böylece, kendi alanlarında en yüksek notu alanlardan bir sınıf oluşturalım ve bu sınıfa seçkinler adını verelim.' Pareto bu tanımı toplumdaki eşitsiz yapıya dikkat çekmek için yapmıştır. Gaetano Mosca: Bütün toplumlarda, en ilgisiz kişilerin bile gözünden kaçmayacak bir olgu vardır: Uygar olsun olmasın, her toplumda iki sınıf insan bulunur: yöneten bir sınıfla, yönetilen bir sınıf. Her zaman sayıca az olan birinci sınıf siyasal işlevleri yerine getirir, gücü elinde tutar ve gücün nimetlerinden yararlanır. Buna karşılık sayısı daha çok olan ikinci sınıf, birincisi tarafından bazen meşru, bazen de keyfi bir şekilde yönetilir. Yönetici azınlık örgütlüdür ve içinde yer aldıkları toplumlarda saygı duyulan ve etkili özelliklere sahiptirler. H. Laswell: Elde edilecek ne varsa ondan en çok alanlar, toplumda mevcut değerlerden en fazlasını elde edenler.' C. W. Mills: Seçkinleri dört gruba ayırır. Elitlerin başında bulundukları yerler, sahip oldukları şeyler, üyesi bulundukları yerler ve kim oldukları.

Günümüzde hegemonya kavramı uluslararası ilişkiler, siyaset bilimi, sosyoloji, iletişimbilimi gibi sosyal bilimlerin birçok alanında kullanılmaktadır. İletişim bilimlerinde ise medya incelemeleriyle birlikte hegemonya kavramı kendine geniş bir yer edinmiştir. Kavram, medyanın araçsallığı ile rızanın dolayısıyla ideolojinin inşasına göndermelerde bulunmaktadır.
Ancak iktidar, hegemonyanın inşasında medyanın araçsalcı gücünün yanında aydınlara da gereksinim duymakta, onları sınıfsal konumları itibariyle üst yapı ile iletişimi sağlamakla yükümlü kılmaktadır. Gramsci, iktidarların hegemonyanın inşası için yarattığı bu aydınları organik aydınlar şeklinde tanımlamaktadır.
Gramşiyan yaklaşımda rejim değişikliklerinde ya da ideoloji değişikliklerinde entelektüellere gereksinim duyan iktidarlar, kendi aydın sınıfını yaratma çabası gütmektedir. Nitekim Sovyetler Birliği de kendi döneminde aydın sınıfını yaratmış, bu sınıfın kendi iktidarı ve halk arasında bağ kurmasını amaçlamıştır.
Çalışma bu bilgilerden hareketle; bir Sovyet şehri olan Frunze'de Sovyetler Birliği tarafından hegemonyanın inşası için inşa edilen Entelektüeller Alanının iletişimsel perspektif üzerinden okunmasını konu edinmektedir. Söz konusu alan ile kimlerin aydın olarak tanımlandığı ve halka tanıtıldığı çalışmanın çıkış noktasıdır. İletişim bilimlerinde kent yapılarının iletişimsel perspektif ile okunması ve kent yapılarını da hegemonyanın inşasında
kullanılmasına yönelik birçok yaklaşım mevcuttur. Bu nedenle çalışmanın literatür kısmında John Fiske, Gramsci v.b gibi düşünürlerin kent yapılarının iletişimsel birer metin şeklinde okunabilirliğine ve hegemonyanın kurulumunda organik aydın kavramına ilişkin teorik bilgiler sunulmuştur.
Niteliksel içerik analizinin kullanıldığı; entelektüeller alanında bulunan kent yapıları üzerinden çözümleme yapılmıştır. Analiz neticesinde; Sovyetler Birliği'nin entelektüeller alanının inşa edildiği dönemde halka sunduğu aydınlara dair bilgilere ulaşılmış olup, böylelikle Sovyetler Birliği'nin aydın kavramına yüklediği anlamlar açığa çıkarılmıştır.

Yirminci yüzyıl Avro-Komünizminin öncüllerinden İtalyan siyaset bilimci ve teorisyen Antonio Gramscı’nin devlet ve siyaset kuramının içerisinde önemli bir yere sahip olan aydın dikatomisi, aydınların toplumsal konumlarını ve tarihsel süreç içerisindeki toplumsal etkilerini açıklayabilmek açısından önemli bir kuramsal çerçeve sunmaktadır. Gramsci’nin yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde 11 yıllık hapishane yaşamı içerisinde yazdıkları sonucu oluşan bu kuramsal çerçeve, dünyada ancak Ortodoks Marksizmin yüksek sesle sorgulanmaya başladığı 1970’li yılların sonuna doğru dikkati çekmeye başlamıştır. Ülkemizde ise Gramsci’nin aydın dikatomisi çerçevesinde yapılan incelemeler oldukça yakın sayılabilecek bir dönemde olgunlaşmaya başlamış ve kısıtlı kalmıştır. Oysaki Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, Genç Osmanlılarla başlayıp Cumhuriyet dönemi aydın hareketlerine uzanan yaklaşık 150 yıllık aydın birikimimiz, Gramsci’nin kuramsal çerçevesi içerisinde daha derinlikli incelemelerin yapılmasını hak etmektedir. 150 yıllık aydın birikimimiz içerisinde Türk siyasal yaşamına etkisi bakımından ayrıcalıklı bir yere sahip olan Kadro Dergisi Hareketi ise önemi itibariyle incelenmesi gereken aydın hareketlerimizin başında gelmektedir. Cumhuriyetin yarattığı toplumsal formasyonun aydın kliği olarak karşımıza çıkan Kadro Dergisi’nin yayın hayatıyla sınırlı olan bu çalışma, Kadro dergisi etrafında gelişen aydın hareketini Gramsci’nin “tarihsel blok”, “hegemonya” ve “organik aydın-geleneksel aydın” kavramsallaştırmaları üzerinden açıklayarak dönemin alternatif bir siyasi tarih okumasını sunmayı amaçlamakta, Gramsci’nin aydın dikatomisi üzerinden Kadro Dergisi hareketini organik aydın tipolojisi içerisinde incelemektedir.
Anahtar Kelimeler: Kadro dergisi, Gramsci, Hegemonya, Tarihsel blok, Organik aydın

ÖZET Köy Enstitüleri, Cumhuriyet'in modernleşme ve eğitim politikalarının en özgün örneklerindendir. Cumhuriyet projesinin ve onun felsefesinin toplumla buluşması ve mesleki ve niteliksel anlamda eğitimli yurttaşlar yetiştirilmesi konusunda önemli katkıları olan Köy Enstitülerine ilişkin birçok inceleme ve değerlendirme yapılmıştır. Çoğunlukla kapatılması bir hata olarak görülen köy enstitülerine, ilgili dönemde birçok aydın, fikirleri ve projeleri ile katkıda bulunmuştur. Bu aydınlardan biri de, bu çalışmada incelediğimiz gibi İsmail Hakkı Tonguçtur. ABSTRACT The Influence of Turkish Intellectuals on the Socio-Cultural Change of Repuclican Period (The Case of Ismail Hakki Tonguc) Village Institutions is one of the most distinctive representative of modernization and education of the Republic of Turkey. There are many observations and assessments about the Village Institutions, which provided great contribution for educating the citizens qualitatively and quantitatively. They also helped the government meet the Republic's targets and philosophy together with  Uludağ Üniversitesi, Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Öğrencisi.