Anayasa Yargısı

On 15th June of 2016, a coup attempt produced violent clashes between a faction of the army and citizens in Turkey. The Turkish parliament was bombed, thereupon 248 citizens were killed and 2196 citizens were injured. The reaction of the government was very excessive. A state of emergency, which is still in effect now, was declared. In that process, more than 50,000 people including journalists and judges have been arrested and 150,000 people including academics were suspended from employment and many media outlets and associations were dissolved. Additionally, a large number of statutes have been amended. All of those were implemented by means of emergency decrees having the force of statutes. So much so that Turkey has been governed through emergency decrees for the past year and half. In this paper, I will explain the emergency decree system in which the executive power is entitled to issue any decree without authorization of the parliament and analyse the " de-constitutionalization " caused by this system. Those issues will be described under two titles. Under the first title, the provisions of the Turkish Constitution being in concordance with the international minimum standards for regimes of exception and the objective appearance of the system will be presented. Afterwards it will be described how those guarantees stay just on paper and how the constitutional reality emerges. In this context, firstly, the constitutional gaps creating obstacle for political control of the Parliament and review of the Turkish Constitutional Court (TCC) on the emergency decrees will be set forth. By doing so, the need in Turkey for institutions such as " unconstitutionality through omission " and " Organstreit " will be emphasized. The main argument of the first title is that some of the guarantees concerning the state of emergency in Turkey have the characteristics of " lex imperfecta " , in the Kelsenian sense of the term. Under the second title, focus will be given to the consequences resulting from a lack of any check and control system. In this regard, the concrete instances which could be considered a " perforation of the Constitution " (Verfassungsdurchbrechung), in the Schmittian sense of the term, will be presented. The main argument of the second title is that the lack of control on emergency law of either the parliament or the TCC Court to certain paradoxical consequences, i.e. transformation of " emergency decrees having the force of statute " into

Yargı organları tarafından yapılan anayasaya uygunluk denetimi, çözülmesi gereken pek çok sorunu da barındırmaktadır. Anayasa yargısının yasamanın muhtemel hak ihlallerine karşı bireysel özgürlüklerin güvencesi olarak görülüp görülmeyeceği veya yapılan denetimin demokratik meşruiyetinin olup olmadığı gibi hususlar bu bakımdan ilk akla gelen başlıklardır

ÖZET Bu makalede öncelikle pilot karar, çeşitli açılardan bireysel karar ve toplu karar yöntemiyle kıyaslanmıştır. Sonrasında pilot kararın işlevleri, nitelikleri, unsurları ve türlerinin ne olduğu ortaya konulmuştur. Bu kapsamda yapısal sorun ve bu sorunun tespitinde başvuru sayısının rolü de çalışmada detaylı bir şekilde işlenmiştir. Pilot karar ile ilgili Türkiye ve AİHM uygulamasından örnekler verilerek, kararın icrası sürecinin nasıl olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca, Türk Anayasa Mahkemesinin pilot kararının yerine getirilmesindeki muhtemel zorluklar incelemeye tabi tutulmuştur. İhlalin kanundan kaynaklanması halinde nasıl hareket edileceğine de çeşitli ihtimaller üzerinden cevap aranmıştır.
ABSTRACT This paper explores the comparison of the pilot judgment procedure to the individual and the collective judgment procedure at first. Then, the properties, functions, elements and the types of the pilot judgments have been discussed. In this context, the systemic problem and the role of the number of applications in the determination of the structural/systemic problem are also elaborated in the paper. We have demonstrated the picture of how the execution process of the pilot judgments developed, by giving examples from the Turkish Constitutional Court (TCC) and the European Court of Human Rights (ECtHR). The possible challenges in the execution of the pilot judgments were also examined. The solutions

Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin tarihi; olaylar, kişiler ve kararlar üzerinden ele alınmıştır. Öncelikle anayasa yargısının anayasacılık fikri içerisindeki önemi ve Dünyada anayasa yargısının gelişimi değerlendirilmiş, sonrasında Türk Anayasa Mahkemesi “1961 öncesi dönem”, “1962-1971 dönemi”, “1971-1982 dönemi”, “1982-2010 dönemi” ve “2010 sonrası dönem” olmak üzere beş evreye ayrılarak incelenmiştir. Her dönem kendi içinde Mahkeme başkanlarının görev süreleri dikkate alınarak alt bölümlere ayrılmıştır. Her bir başkan dönemi ise norm denetimi ve bireysel başvuru (1982 Anayasası dönemi için) kararlarından dönemin gazetelerine yansıyanlar belirlenerek özetlenmiştir.

Anayasa, normlar toplamı olarak basit bir hukuksal metin değildir, aksine insan hak ve özgürlükleri doğrultusunda bir değer ve düşünce bütünüdür. Zira modern anlamda anayasacılık, bir yandan devleti birey lehine sınırlandırırken diğer yandan kuvvetler ayrılığı, hukuk devleti, çoğulcu demokrasi gibi mekanizmalarla siyasal sistemi insan hak ve özgürlükleri doğrultusunda işlevsel hale getiren bir yaklaşımı ifade etmektedir. Böylelikle, iktidar veya değişik görünüm biçimleri için sınırlanma, dengelenme ve denetlenme sağlanmış olur. Hukuk devleti salt biçimsel tutarlılık ile yapılanmış normlardan müteşekkil değildir; insan hak ve özgürlükleri için belirli bir güvence öngören, siyasal ve sosyal yaşam pratiğinde bireyin değer ve düşüncesini özgürce ifade edebilmesi için bireye özerk bir alan bırakan ve maddi açıdan nitelikli bir değerdir. Çoğulcu demokrasi ise bireyin anlam dünyasını oluşturan değer ve düşüncelerin, iktidarda veya çoğunlukta olup olmadığına bağlı olmaksızın, bireye güvenlikli bir siyasal ve sosyal yaşam alanı hazırlar. Bu noktada anayasa yargısı, anayasal düzen için bir güvence oluşturur; zira yasamadan kaynaklanabilecek ve hukuk devleti ve çoğulcu demokrasiyi tahrip edebilecek faaliyetler engellenebilir. Dolayısıyla anayasa yargısı, yargısal denetim sonucu kimi zaman bu doğrultuda bir koruma sağlamak için aktivist tavır sergileyebilir. İşte burada, aktivist tutum birey aleyhine iktidar veya devlet organlarının yetkilerini arttırmadığında, bir diğer anlamda insan hak ve özgürlükleri doğrultusunda geliştiğinde, olumlu karşılanır.

1924 Anayasası ve 1961 Anayasasında temel hak ve özgürlükler bakımından ortaya çıkan farklılıklara bir örnek olarak basın hürriyetini düzenleyen 1924 Anayasası m.77 ve 1961 Anayasası m.22 verilebilir. 1924 Anayasasında basın hürriyetinin hangi durumlarda kısıtlanabileceğinin belirtilmemesi basını tamamı ile özgür kılmıştır. Halbuki, küllerinden yeniden doğan ve toparlanmaya çalışan bu ülke sınırları içerisinde, o dönemin şartlarına göre basın gibi halkın ülke hakkında bilgi alabildiği tek ve en önemli iletişim kaynağının bu denli serbest bırakılması çok fazla soruna yol açabilirdi. Sınırlarının kanun ile belirlenmesinin bir sonucu olarak iktidar partisi kendisine muhalif olan basın organlarını bir kanun çıkartarak kolaylıkla kapatabilirdi. Bunun aksi olaraki 1961 Anayasası m.22’ye baktığımız zaman basın hürriyetinin hangi şekillerde kısıtlanabileceği açıkça yer almaktadır. Bu durum ise milletin bölünmezliği ve ülkenin içgüvenliği açısından önemli bir adımdır.

Özet

Belirli toplumsal sınıf ve fraksiyonların çıkarlarını parlamentoda temsil etmek ve parlamentoların yasama veya denetim yetkilerini kullanmak noktasında en önemli rolü üstlenen siyasi partiler, günümüz temsili siyasetin başat aktörleri olarak öne çıkarlar. " Negatif yasa koyucu " olarak da tanımlanan anayasa yargısı ise, parlamentolar tarafından yapılan yasal düzenlemelerin anayasaya uygunluğunu denetlemesi neticesinde, birbirinden ayrılamaz olan hukuk ve siyasetin içerisinde kendisine önemli bir yer edinir. Bu çalışma, Türkiye İşçi Partisi'nin 1963 – 1971 yılları arasında Türk Anayasa Mahkemesi'nde açtığı iptal davalarının konularını inceleme ve partinin temsil iddiasında olduğu toplumsal sınıf ve fraksiyonların çıkarlarının anayasa yargısı önünde nasıl ifade edildiğini gösterme çabasındadır. Çalışmada anayasa hukuku ile siyaset arasındaki ilişkiye dair belirli gözlemler sunulacak; savunulan çıkarların anayasal seviyede nasıl yorumlandığı ve bu çıkarların hangi argümanlarla savunulduğu gösterilecektir.

Anahtar Sözcükler: Anayasa Hukuku, Siyaset, Anayasa Yargısı, Türkiye İşçi Partisi, Toplumsal Sınıflar

Abstract

Political parties are the paramount organisations that represent the interests of social classes and class fractions and mostly political parties dominate the legislative and oversighting processes in the parliaments. Constitutional courts, also defined as " negative legislators " , with the power of reviewing the acts of parliament on the ground of complying with the constitution, also plays an important role on the law and politics which are inseparable. This article aims to focus on the acts of parliaments that are brought before the Turkish Constitutional Court by the Turkish Labour Party (TLP), between 1962-1971. By doing that, we can identify the interests of social classes and class fractions which are represented by the TLP and how and by which arguments these interests are presented before the Court. Also, some observations will be made on the relation between law and politics from this standpoint.

Keywords: Constitutional Law, Politics, Constitutional Review, Turkish Labour Party, Social Classes

Kişisel verilerin korunmasının, ulusal ve uluslararası düzlemde
yaşanan normatif düzeydeki gelişmelere paralel bir şekilde yargı
mercilerinin kararlarına da konu olduğu görülmektedir. Türk hukuk
düzeni açısından özellikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin
(AİHM) ve Anayasa Mahkemesinin (AYM) kararları büyük önem arz
etmektedir. Bireysel başvuru açısından Anayasa’da Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi (AİHS) ile kurulan ilişki, Türkiye’nin AİHS’e taraf olması
ve AYM’nin bireysel başvuru kararlarında AİHM kararlarına yaptığı
atıflar; AYM’nin bireysel başvuru kararlarının AİHM’in yaklaşımı ile
uyumunun incelenmesini gerekli kılmaktadır. Bu çerçevede bu çalışma
Genel Bilgi Toplama (GBT) sistemine mahkûmiyet ve yargılamaya ilişkin
verilerin kaydedilmesi ve tutulmaya devam edilmesi üzerine yapılan
bireysel başvurular neticesinde verilen Bülent Kaya ve E.Ç.A. kararlarını
incelemektedir. Çalışmada GBT sistemi ve buna veri kaydı yapılmasını düzenleyen Bilgi Toplama Yönergesi’nin (Yönerge) uygulanışına
ilişkin de bir değerlendirme sunulmaya çalışılmakta ve AYM’nin kişisel
verilerin korunmasına ilişkin başka kararlarına da değinilmekteyse de
esas olarak Bülent Kaya ve E.Ç.A. kararlarının AİHM kararları ile uyumu
irdelenmektedir. Yapılan inceleme neticesinde söz konusu kararların
AİHM içtihadına aykırı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

2017 Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girmesi ile birlikte,
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi (Kararname), kanun ve diğer düzenleyici
işlemler arasındaki ilişkiyi alt üst etmiştir. Bu çerçevede, kararnamelerin
yarattığı karmaşadan öğreti de nasibini almış gözükmektedir.
Kararnamelerin normlar hiyerarşisindeki yeri, yürütme lehine mahfuz
bir düzenleme alanı yaratılıp yaratılmadığı, kararnamelerin şekil ve
esas bakımından denetimi ile hükümsüzlüğü başta olmak üzere, birçok
konuda yoğun tartışmalar gerçekleştirilmektedir. Söz konusu tartışmalı
noktalardan bazılarına değinilecek olmakla birlikte, çalışmada esas
olarak incelenecek olan, kararnamelerin kanunlara uygunluğunun
denetiminin ve belli hususların kararname ile düzenleneceğinin
kanunlarda belirtilmesinin mümkün olup olmadığıdır. Çalışmada
ulaşılan sonuç her iki hususun mümkün olmadığı yolundadır. Bu sonuca
ulaşılmasında belli başlı adımlar izlenmiştir. Öncelikle düzenlenme
biçiminden yola çıkılarak, karşılaştırmalı hukuktaki modeller karşısında
kararnamelerin konumu belirlenmiştir. Sonrasında ise kararnamelerin
normlar hiyerarşisinde kanunlarla ilişkisi ele alınmıştır. Ardından,
104. maddedeki çatışma kuralları değerlendirilmek suretiyle, devlet
başkanları tarafından çıkarılan kararnamelerin kanunlara uygunluğunun
denetlenemeyeceği belirlenmiş; kanunlarda belli hususların kararname
ile düzenleneceğinin belirtilmesinin 1982 Anayasası’na aykırı olacağı
sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Kararname türleri, Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri, normlar hiyerarşisi, kararnamelerin hükümsüzlüğü,
kararnamelerin denetimi.
(One of the most controversial innovations of recent constitutional
amendments in Turkey, namely decree authority of the President has
the potential to mess up traditional relationship between statutes and
other regulations. Concerning such legal complexity, legal academia has
already taken the lion’s share. In this context, “new” hierarchy of norms
in Turkish law, possibility of reserved regulatory area for executive,
supervision and invalidity of decrees attract attention in particular.
While some of these controversial points are addressed in the study,
main effort concentrates on the scope of the supervision of decrees and
constitutionality of statutes which aim to shape decree authority of the
president. Keywords: Types of executive decrees, presidential decrees in Turkey,
hierarchy of norms, invalidity of presidential decrees, supervision of
presidential decrees.)

Almanya'nın saygın gazetelerinden Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ)' un eki Feuilleton' da 28 Eylül 2011'de Dr. Katia Gelinsky' nin Prof. Dr. Christoph Möllers ile yaptığı bir söyleşi yayımlandı. Federal Alman Anayasa Mahkemesi (FAYM) 60 yılı geride bırakırken yapılan bu söyleşi, Avrupa'da ve dünyada hem FAYM' den hem de anayasalar ve anayasa yargısından neler beklendiği ve beklenebileceğine ilişkin özlü ve etkileyici değerlendirmeler içermektedir. Bu söyleşi ülkemizde de cevabı aranan sorulara karşılık vermekte yardımcı olabilir. Bunun ötesinde söyleşide yapılan değerlendirmeler bizi aslında cevabı içinde olan en önemli soruya taşıyor: Anayasa Mahkemesi bir demokraside ne işe yarar? İkinci olarak, geleceğe ilişkin başka bir soru daha: Avrupa Birliği Adalet Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile aynı hukuk aleminde var olan bir ülkenin anayasa mahkemesinin içinde yaşadığı zorluklar nelerdir? Hukukçular kadar sıradan insanları da ilgilendiren güncel bir konuda bir akademisyenin çok sade ve açık bir şekilde görüşlerini dile getirdiği bu söyleşi ülkemiz hukukçularının da ilgisini çekecektir. Aslı uzun olan söyleşi metni, Möllers' in görüşlerini özetleyecek şekilde kısa ve toplu bir metin haline getirilmiştir. Bu sırada bazı ilgi çekici fikirler öne çekilerek dört alt başlık altında toplanmış ve söyleşideki önemli tartışmalar başlıklara taşınarak belirginleştirilmiştir. Möllers' in özgün görüşleri, özetleyerek çevirmenin verdiği imkanlar ölçüsünde, aynı şekilde aktarılmaya çalışılmıştır. Ancak söyleşi özetinin bazı yerlerinde okuyucuya yönelik açıklama amaçlı dipnotlar kullanılmış ve son bölümde okuyucuya kısa bir yorum sunulmuştur.

... Bu makule müdberler eğerci zahirde müslüman olub lakin mesele-i taharetlerinden bihaber manav ve bakkal ve kayıkcı ve balıkcı ve hammal ve emsali makuleleri devlet ... Fakat mümkün değil, Bahusus pek müstacel, pek nazik olan bu devrede sizden yalnız bir istirhamım var... ...

Fransız Anayasa Konseyi, Anayasanın 54. maddesi çerçevesinde, uluslararası andlaşmaları onaylanmalarından ya da uygun bulunmalarından önce a priori denetlemektedir. Bu denetim çerçevesinde anayasaya aykırı bir uluslararası andlaşma, anayasa değiştirilmeden iç hukukta yürürlüğe giremez. Anayasa Konseyi ayrıca, sahip olduğu diğer denetim usulleri ile de uluslararası andlaşmaları a priori olarak denetleme yetkisini kendinde görmektedir. Anayasa Konseyinin bu tutumu, anayasanın üstünlüğünün sağlanması açısından önemlidir.

The French Constitutional Council, under article 54 of the Constitution, reviews the international treaties a priori before they are ratified or approved. Within this context, a treaty which is found to be contrary to the constitution cannot come into force without changing the Constitution. Besides, the Constitutional Council, recognizes itself competent to review the treaties a priori by the other constitutional review mechanisms. This attitude of the Constitutional Council is important for ensuring the superiority of the constitution.

Anayasanın 148.maddesine göre, Anayasa Mahkemesi kural olarak hem şekil hem de esas bakımından anayasaya uygunluk denetimi yapar. Anayasa değişiklikleri ise, sadece şekil bakımından denetlenebilir. Bununla birlikte, şekil denetiminin kapsamı kanun ve anayasa değişiklikleri için sınırlandırılmıştır. Kanun hükmünde kararnameler için bu yönde bir sınırlama bulunmamaktadır. Ancak, 2011 yılında, 6216 sayılı Kanun, kanun hükmünde kararnameler için de şekli denetimin kapsamını sınırlamak istemiştir. Bu düzenleme, kanun hükmünde kararnamelere ilişkin yetki kurallarını belirleyen Anayasanın 91.maddesine aykırı bulunarak iptal edilmiştir.
Öncelikle şekli denetim kavramının kapsamının belirlenmeye çalışılacağı bu çalışmada, özellikle şekli denetimin yetki unsurunu içerip içermediği ve şekil denetimine getirilen sınırlamaların, yetki unsurunun anayasaya uygunluk denetimi kapsamından çıkarılması anlamına gelip gelmediği üzerinde durulmuştur. Sonrasında ise bu tespitler çerçevesinde ilgili bazı anayasal kuralların Anayasa Mahkemesi tarafından nasıl yorumlandığı incelenmiştir. Bilindiği gibi, Anayasa Mahkemesinin esasa ilişkin verdiği ret kararının yayınlanmasını takip eden on yıl boyunca aynı kanun hükmünün anayasaya aykırılığı iddiasıyla yeni bir başvuru yapılamaz. Anayasa Mahkemesi, burada yer alan “kanun” hükmü ifadesini kanun hükmünde kararnameleri de içeren bir şekilde yorumlarken, kanun hükmünde kararnamelerin şekil bakımından denetimini yasak kapsamının dışında tutmuştur. On yıl süreli başvuru yasağı kapsamına kanun hükmünde kararnameleri de dâhil eden Mahkeme, şaşırtıcı bir biçimde itiraz yolu başvurularında kanun hükmünde kararnamelerin şekil bakımından denetiminin talep edilebileceğini kabul etmektedir.

Bu eser Anayasa Mahkemesinin norm denetimi, yüce divan yargılaması, siyasi partilerin mali ve anayasal denetimi sonucunda verilen karar türleri ile bu kararların niteliklerini ele almaktadir. Anayasada olmayan yokluk, yorumlu ret, yürürlüğün durdurulması gibi karar turleri de ele alınmıştır. Son kısımda ise, kararların kesinlik, bağlayıcılık, geçmişe yürümezlik, herkes için etkili olmasi gibi özellikleri incelenmiştir.