III. NA MARGINESIE ORZECZNICTWA MATEUSZ PILICH Uzgodnienie jurysdykcji sądu do rozpoznania sprawy rodzicielskiej w państwie innym niż państwo zwykłego pobytu dziecka w chwili wszczęcia postępowania Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 12.11.2014 r. (C-656/13)1 1. W świetle art. 12 ust. 3 rozporządzenia Bruksela II bis jurysdykcja ustanowiona na podstawie tego przepisu ma charakter (częściowo) względny, tzn. zależny od woli podmiotów, a nie tylko okoliczności natury obiektywnej. Wola stron nie jest jedynym kryterium decydującym o kompetencji sądów państwa członkowskiego do rozpoznania sprawy, jednak zawsze stanowi ona warunek konieczny (choć niewystarczający) ustanowienia jurysdykcji. Nawet bowiem w razie istnienia szczególnie bliskiego związku dziecka z państwem członkowskim siedziby sądu, brak zgody stron postępowania uniemożliwi powstanie takiego skutku prawnego. 2. Nie ma żadnego istotnego powodu, dla którego z zakresu zastosowania art. 12 ust. 3 Brukseli II bis należałoby wykluczyć „izolowane” (samoistne) postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej. Akcesoryjność jurysdykcji na podstawie art. 12 ust. 3 niezwykle zawężałaby hipotezę tej normy, mimo braku takiej wyraźnej potrzeby. 3. Dosłowne rozumienie zwrotu „w chwili wszczęcia postępowania” oznacza, że zgoda na prorogację musiałaby mieć miejsce jeszcze przed wszczęciem 1 342 ECLI:EU:C:2014:2364. Polski Proces Cywilny, 2/2016 Uzgodnienie jurysdykcji sądu do rozpoznania sprawy rodzicielskiej w państwie... Glosa postępowania i nikt ze stron (uczestników) nie powinien jej cofnąć do chwili wszczęcia postępowania; inny sposób zaakceptowania jurysdykcji zgodnie z literalnym brzmieniem art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia wydaje się nie do pomyślenia. Wykładnia dokonana przez TSUE uniemożliwia milczące uznanie jurysdykcji (z wdania się w spór). 1. Przedmiot, stan faktyczny oraz ramy prawne orzeczenia Glosowany wyrok z 12.11.2014 r. w sprawie L przeciwko M (C-656/13) stanowi drugą z kolei2 wypowiedź Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie wykładni art. 12 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w prawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, popularnie określane jako Bruksela II bis3 . Jego fundamentalne znaczenie polega na rozstrzygnięciu dwóch kontrowersyjnych zagadnień dotyczących jurysdykcji sądu innego niż sąd państwa członkowskiego, w którym dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wniesienia pozwu lub wniosku (art. 8 rozporządzenia nr 2201/2003). Po pierwsze, Trybunał Sprawiedliwości przesądził, że jurysdykcja sądu na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 nie musi wynikać ze związku z inną sprawą zawisłą przed tym sądem, a zatem może powstać również w „izolowanym” postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej. Ponadto najwyższy organ sądowy Unii Europejskiej wypowiedział się w kwestii tego, czy akceptacja stron (uczestników) postępowania dla jurysdykcji sądu na podstawie art. 12 ust. 3 lit. b rozporządzenia nr 2201/2003 może wynikać z okoliczności, że wszczęły one przed tym samym sądem, który nie ma jurysdykcji z uwagi na łącznik zwykłego pobytu dziecka (art. 8 rozporządzenia nr 2201/2003), różne postępowania dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej. Najważniejsze okoliczności, w których zapadło komentowane orzeczenie, są następujące. Zarówno dzieci pozamałżeńskie, jak i ich rodzice mają obywatelstwo Czech i tam również wszyscy pierwotnie zamieszkiwali. Matka podjęła pracę w Austrii, gdzie ostatecznie przeniosła się wraz z dziećmi. W październiku 2012 r. ojciec złożył do czeskiego sądu rejonowego wniosek dotyczący uregulowania pieczy nad dziećmi oraz alimentów. Dosłownie kilka dni później, po zarzucanym ojcu przez matkę bezprawnym zatrzymaniu dzieci, ta ostatnia również wszczęła postępowanie przed tym samym sądem, natomiast w postępowaniu wszczętym przez ojca podniosła zarzut braku jurysdykcji. Sądy czeskie wydały zarządzenia tymczasowe w przedmiocie powrotu dzieci do matki, jednak wobec wątpliwości co do jurysdykcji sprawa ostatecznie trafiła do Sądu Najwyższego (Nejvyšší soud). Ten ostatni w trybie prejudycjalnym przedstawił dwa zagadnienia prawne. Po pierwsze, pytał o możliwość ustanowienia jurysdykcji w odniesieniu do postępowania w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej 2 3 Zob. wyrok TSUE z 1.10.2014 r., C-436/13, E. przeciwko B., ECLI:EU:C:2014:2246. Dz. Urz. UE L 338 z 2003 r., s. 1 ze zm.; dalej jako: rozporządzenie 2201/2003. Polski Proces Cywilny, 2/2016 343 MATEUSZ PILICH również w sytuacji, kiedy nie toczy się żadne postępowanie powiązane; po drugie, dążył do ustalenia, czy jako uznanie jurysdykcji sądu w myśl art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 można poczytywać uczestnikowi postępowania złożenie wniosku o wszczęcie postępowania w tej samej sprawie, kiedy następnie podnosi on brak jurysdykcji sądu w postępowaniu wszczętym przez drugiego uczestnika. Decydując się na wydanie orzeczenia bez zasięgania opinii rzecznika generalnego, Trybunał Sprawiedliwości zauważył, że w art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 chodzi o jedną z dwóch możliwości prorogacji jurysdykcji w dziedzinie odpowiedzialności rodzicielskiej, jakie obejmuje ten akt normatywny: chodzi o art. 12 ust. 1 i 3. Porównując obie te podstawy prorogacji, Trybunał wskazał na fakt, że o ile z brzmienia art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika wyraźnie, że prorogacja może działać na korzyść sądów państwa członkowskiego wykonujących ją na podstawie art. 3, w art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 wskazano zaś jako chwilę ustania tej jurysdykcji moment, odpowiednio, uprawomocnienia się orzeczenia lub zakończenia postępowania, o tyle w art. 12 ust. 3 analogicznego przepisu nie ma4. Odwołując się do wcześniejszego stanowiska w wyroku Trybunału z 1.10.2014 r. (C-436/13), podniesiono argument, że skoro jurysdykcja prorogowana na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 ustaje wraz z ogłoszeniem prawomocnego orzeczenia, to może ona być prorogowana na potrzeby tego jednego postępowania z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej. Dlatego też prorogacja jurysdykcji na podstawie przewidzianej w art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 w dziedzinie odpowiedzialności rodzicielskiej nie wymaga związku danego postępowania z innym postępowaniem zawisłym już przed sądem, na rzecz którego miałaby nastąpić. Taka wykładnia zapewnia – zdaniem Trybunału – skuteczność (effet utile) przepisu, przy jednoczesnym poszanowaniu aksjologii rozporządzenia nr 2201/2003 opartej na zasadach dobra dziecka oraz bliskości jurysdykcji5 . Odpowiadając na pytanie drugie, Trybunał Sprawiedliwości postawił w centrum swoich rozważań tezę, że zgodnie z dosłownym brzmieniem art. 12 ust. 3 lit. b rozporządzenia nr 2201/2003 jurysdykcja wybranego sądu powinna być wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób uznana przez wszystkie strony postępowania już w chwili wszczęcia postępowania6. Mając na uwadze art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003, gdzie sprecyzowano pojęcie chwili wszczęcia postępowania w rozumieniu rozporządzenia, Trybunał doszedł do wniosku, że wyraźna, a przynajmniej jednoznaczna zgoda co do prorogacji jurysdykcji pomiędzy wszystkimi stronami postępowania powinna być wykazana najpóźniej w chwili złożenia pisma wszczynającego postępowanie do danego sądu. Taka sytuacja nie ma miejsca w razie, gdy do danego sądu zwróciła się o rozpoznanie sprawy tylko jedna ze stron postępowania, a druga strona inicjuje w tym samym sądzie, w późniejszym terminie inne postępowanie i gdy ta druga strona przy 4 5 6 344 Pkt 39–43 uzasadnienia wyroku. Pkt 45 oraz 46 i n. uzasadnienia wyroku. Pkt 56 uzasadnienia wyroku. Polski Proces Cywilny, 2/2016 Uzgodnienie jurysdykcji sądu do rozpoznania sprawy rodzicielskiej w państwie... Glosa pierwszej czynności w ramach najpierw wszczętego postępowania kwestionuje jurysdykcję. Trybunał podkreślił również nadrzędne znaczenie zasady dobra dziecka, z której wynika nakaz zbadania, czy in concreto zamierzona prorogacja jurysdykcji jest zgodna z tym dobrem. 2. Artykuł 12 rozporządzenia nr 2201/2003 jako podstawa prorogacji forum w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej Na wstępie uwag merytorycznych wypada odnotować, że w treści orzeczenia Trybunał Sprawiedliwości wielokrotnie posługuje się terminem „prorogacja jurysdykcji”. Z kolei w dwóch kluczowych dla oceny prawnej przepisach art. 12 rozporządzenia nr 2201/2003 ich polska wersja językowa w Dzienniku Urzędowym UE stanowi o „uznaniu” jurysdykcji odpowiednio przez małżonków lub podmioty odpowiedzialności rodzicielskiej (ust. 1 lit. b) lub przez wszystkie strony postępowania (ust . 3 lit . b)7. Powstaje zatem pytanie, czy owo „uznanie” stanowi rzeczywiście synonim „porozumienia” w przedmiocie jurysdykcji (prorogacji). Niektórzy autorzy zwracają w tym kontekście uwagę, że poprawniej byłoby mówić nie o prorogacji, lecz o ustanowieniu szczególnej podstawy jurysdykcji z uwagi na bardzo bliski związek dziecka z danym państwem członkowskim w określonych przypadkach, mimo że jego zwykły pobyt w chwili wszczęcia postępowania umiejscowiony jest gdzie indziej. Argumentem wysuwanym na rzecz tego stanowiska jest brak w tekście art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 werbalnej wzmianki o „uzgodnieniu” jurysdykcji przez strony, a także nieprzystawalność konstrukcji tego artykułu do przepisów przewidujących prorogację forum, między innymi w zakresie wymagań co do formy takiego porozumienia8. Jakiekolwiek porozumienie stron nie wywołuje wiążącego skutku przed wszczęciem postępowania, odbiega zatem od sytuacji typowej dla prorogacji. Wreszcie sam przedmiot postępowania – odpowiedzialność rodzicielska – nie sprzyja postrzeganiu „uznania jurysdykcji” przez strony jako umowy o jurysdykcję, ponieważ szczególnie istotną rolę w tym zakresie odgrywa ochrona dobra dziecka. Wskazuje się w związku z tym, że art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych9 wyklucza możliwość uzgodnienia międzynarodowej właściwości sądu i podobnie należy interpretować również przepisy rozporządzenia nr 2201/200310 . 7 Również w innych wersjach językowych rozporządzenia pojawiają się podobne sformułowania, np . ang . accepted, fr. acceptée, hiszp. aceptada, niem . anerkannt . 8 Por. zwłaszcza art. 25 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona), (Dz. Urz. UE L 351 z 2012 r., s. 1 ze zm.). 9 Dz. Urz. UE L 7 z 2009 r., s. 1 ze zm.; dalej jako: rozporządzenie nr 4/2009. 10 M . Andrae, Erste Entscheidungen des EuGH zu Art. 12 Abs. 3 EuEheVO, „Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts (IPRax)” 2015/3, s. 214. Polski Proces Cywilny, 2/2016 345 MATEUSZ PILICH W kontekście omawianej sprawy te zastrzeżenia nie wydają się jednak słuszne. W doktrynie bowiem – zarówno polskiej, jak i obcej – zdaje się przeważać pogląd, że w świetle art. 12 rozporządzenia nr 2201/2003 jurysdykcja zarówno na podstawie ust. 1, jak i ust. 3 tego przepisu ma charakter (częściowo) względny, tzn. zależny od woli podmiotów, a nie tylko okoliczności natury obiektywnej11. Za takim wnioskiem przemawia nie tylko analiza semantyczna treści przepisu („uznanie” czy też „akceptacja” jurysdykcji zakłada przecież wolę zainteresowanych), lecz także treść pierwotnej wersji angielskiej i niemieckiej art. 12 rozporządzenia nr 2201/2003, której intytulacja brzmiała: „Porozumienie w sprawie jurysdykcji” (ang. Prorogation of jurisdiction; niem. Vereinbarung über die Zuständigkeit) oraz założenia wniosku legislacyjnego Komisji Europejskiej dotyczącego omawianego rozporządzenia12. Oczywiście nie sposób zaprzeczyć, że w świetle brzmienia oraz celu przepisu art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 wola stron nie jest jedynym kryterium decydującym o kompetencji sądów państwa członkowskiego do rozpoznania sprawy, niemniej jednak zawsze stanowi ona warunek konieczny (choć niewystarczający) do ustanowienia jurysdykcji. Nawet bowiem w razie istnienia szczególnie bliskiego związku dziecka z państwem członkowskim siedziby sądu, zwłaszcza przez okoliczności wskazane pod lit. a ust. 3 art. 12, brak zgody stron postępowania uniemożliwi powstanie takiego skutku prawnego. Zresztą zakres pytań prejudycjalnych w niniejszej sprawie dotyczył i tak jedynie zgody stron (tj. uznania przez nie) jurysdykcji sądu międzynarodowo niewłaściwego z mocy rozporządzenia. Dlatego też określenie instytucji będącej przedmiotem omawianego orzeczenia mianem „prorogacji” należy ocenić jako dostatecznie usprawiedliwione. 3. Charakter jurysdykcji ustanowionej na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 – pochodny czy samoistny? Potrzeba rozstrzygania o odpowiedzialności (władzy) rodzicielskiej lub o osobistej styczności z dzieckiem może wystąpić albo samoistnie, albo w ramach innej sprawy; jeśli chodzi o tę ostatnią sytuację, wystarczy zwrócić uwagę na sprawy małżeńskie (np. sprawę o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa) lub na przypadki sądowego ustalenia pochodzenia dziecka. Odpowiedzią prawodawcy europejskiego na potrzebę sprawnego, sądowego uregulowania spraw dotyczących stosunków rodzicielskich jest takie unormowanie międzynarodowej właściwości sądów, aby K. Weitz, Jurysdykcja krajowa w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej w prawie wspólnotowym, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2007/1, s. 141–142, 146; w literaturze zagranicznej zob. zwłaszcza B. Ancel, H. Muir Watt, L’intérêt superieur de l’enfant dans le concert des jurisdictions: le Règlement Bruxelles II bis, „Revue Critique de Droit International Privé” 2005/4, s. 585 i n.; E. Pataut, w: Brussels II bis Regulation, U. Magnus (red.), P. Mankowski (red.), Monachium 2012, s. 154. 12 Proposal for a Council Regulation concerning jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in matrimonial matters and in matters of parental responsibility repealing Regulation (EC) No 1347/2000 and amending Regulation (EC) No 44/2001 in matters relating to maintenance, COM (2002) 222 final, CNS 2002/0110, http://eur-lex.europa.eu/, zob. uwagi do art. 12. 11 346 Polski Proces Cywilny, 2/2016 Uzgodnienie jurysdykcji sądu do rozpoznania sprawy rodzicielskiej w państwie... Glosa sprawy te mogły być przedmiotem rozpoznania w ramach jednego postępowania. Przypisanie sądom, przed którymi zawisły sprawy w innym przedmiocie, jurysdykcji do równoległego orzekania o stosunkach między rodzicami a dziećmi stanowi przykład konstrukcji określanej w literaturze mianem jurysdykcji pochodnej (wtórnej)13 . Generalnie nie ulega wątpliwości, że z takim właśnie zjawiskiem mamy do czynienia w przypadkach uregulowanych przez art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003. Zgodnie z tym przepisem sądy państwa członkowskiego mające jurysdykcję w przypadku pozwu lub wniosku o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 3 mają – z zastrzeżeniem określonych tam przesłanek – jurysdykcję w każdej sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej związanej z pozwem lub wnioskiem. W glosowanej sprawie Trybunał Sprawiedliwości stanął przed pytaniem, jak wobec tego należy rozumieć art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, w którym stanowi się, że sądy państwa członkowskiego mają również jurysdykcję w odniesieniu do odpowiedzialności rodzicielskiej w „postępowaniach innych niż te, o których mowa w ust. 1”. Przepis tej treści mógł być rozumiany przynajmniej na dwa sposoby. Przede wszystkim w grę wchodziło przyjęcie, że chodzi po prostu o dokooptowanie – oczywiście za zgodą stron i pod warunkiem że jest to uwarunkowane dobrem dziecka – jurysdykcji w sprawach rodzicielskich do spraw innych niż małżeńskie, takich jak zwłaszcza sądowe ustalenie rodzicielstwa, sprawy na tle uznania dziecka (np. ustalenie jego bezskuteczności), jak też sprawy o jego przysposobienie, a nawet alimentacyjne. Za tym sposobem rozumienia przepisu przemawiają rezultaty wykładni językowej, jakkolwiek z uwagi na wielojęzyczność prawa UE te nie zawsze okazują się dość pewne, a także – zdaniem przynajmniej jednej z autorek niemieckich – argumenty natury prawnosystemowej14. Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że w razie przyjęcia takich założeń ustalenie jurysdykcji pochodnej wymagałoby wyprowadzenia jej albo z nieujednoliconych norm jurysdykcyjnych, albo – jeśli chodzi o postępowanie w sprawach alimentacyjnych – z przepisów rozporządzenia nr 4/2009, które zastosowanych w sprawie głównej15 . Trybunał słusznie zdecydował się przyjąć inną wykładnię. Nie ma żadnego istotnego powodu, dla którego z zakresu zastosowania art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 należałoby wykluczyć „izolowane” (samoistne) postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej. Fakt, że ust. 1 art. 12 tego rozporządzenia przewiduje jurysdykcję pochodną, wynika stąd, że kwestia stosunków pomiędzy rodzicami a dzieckiem często jest rozpatrywana ubocznie w ramach sprawy małżeńskiej. Natomiast akcesoryjność jurysdykcji na podstawie art. 12 ust. 3 niezwykle 13 Możliwe jest również posłużenie się terminem „jurysdykcja akcesoryjna”, analogicznie do akcesoryjnego wskazania prawa właściwego (lex causae); szerzej zob. P. Mostowik, Władza rodzicielska i opieka nad dzieckiem w prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 1994, s. 219–220. 14 M . Andrae, Erste Entscheidungen..., s . 214 . 15 Zob. zwłaszcza M. Mostowik, Władza rodzicielska..., s. 221–222; por. B. Ancel, H. Muir Watt, L’intérêt..., s. 588–589. Polski Proces Cywilny, 2/2016 347 MATEUSZ PILICH zawężałaby hipotezę tej normy, mimo braku takiej wyraźnej potrzeby. Dalej na rzecz stanowiska reprezentowanego przez Trybunał przemawia to, że owe inne sprawy, które ewentualnie stanowiłyby postępowania główne uwzględniane na podstawie art. 12 ust. 3 – zwłaszcza sprawy ustalenia lub zaprzeczenia ojcostwa, przysposobienia lub alimentów – nie należą, jak już wspomniano, do zakresu rozporządzenia nr 2201/200316. Dodatkowym, lecz nie mniej istotnym argumentem na rzecz stanowiska reprezentowanego w glosowanym orzeczeniu jest to, że każdy element porozumienia pomiędzy zainteresowanymi stronami (uczestnikami) postępowania służy interesowi dziecka. Porozumienia w tym zakresie mogą stworzyć pozytywny klimat do uzgodnień w innych, merytorycznych kwestiach17 . 4. Chwila, w której powinno dojść do uznania jurysdykcji na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 O ile dotychczas rozważana treść wyroku sprzyja uwzględnieniu autonomii woli uczestników postępowań w sprawach stosunków rodzicielskich, stanowi zatem punkt zwrotny w europejskim międzynarodowym prawie rodzinnym, o tyle w drugiej z przedstawionych kwestii Trybunał Sprawiedliwości zdecydował się zająć dość rygorystyczne i zachowawcze stanowisko. Jak wynika z treści orzeczenia, uznanie (akceptacja) jurysdykcji sądu na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 jest możliwe jedynie w chwili wszczęcia postępowania, a zatem – jak wynika z art. 16 rozporządzenia nr 2201/2003 – zasadniczo w chwili, w której pismo wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne jest wniesione do sądu. Stanowisko Trybunału opiera się zatem wyraźnie na literalnym odczytaniu przepisu art. 12 ust. 3 lit. b rozporządzenia nr 2201/2003. Eliminuje się tym samym możliwość uzgodnienia jurysdykcji w późniejszym czasie, tzn. dopiero w toku postępowania. Wykładnia przepisu zaprezentowana w głosowanym wyroku nie stanowi być może zupełnego zaskoczenia18, została jednak przyjęta w doktrynie raczej krytycznie. Taka bowiem interpretacja przepisu, jakiej dokonał TSUE, doprowadzi do bardzo daleko idącej redukcji praktycznego znaczenia art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/200319 . Intencją Trybunału było najprawdopodobniej dosłowne rozumienie zwrotu „w chwili wszczęcia postępowania”, co oznacza, że dla wyczerpania przesłanek stosowania przepisu zgoda na prorogację musiałaby mieć miejsce jeszcze przed wszczęciem postępowania i żadna ze stron (uczestników) nie powinna jej cofnąć do chwili wszczęcia postępowania; inny sposób zaakceptowania jurysdykcji zgodnie z literalnym K. Hilbig-Lugani, EuGH: Anerkennung der Zuständigkeit in isolierten Sorgerechtsverfahren, „Lindenmaier-Möhring – Kommentierte Rechtsprechung (LMK)” 2015, poz. 365441; https://beck-online.beck.de/. 17 P. Mankowski, Internationale Zuständigkeit in Verfahren betreffend die elterliche Verantwortung, „Neue Zeitschrift für Familienrecht (NZFam)” 2015/2, s. 94. 18 Por. K. Weitz, Jurysdykcja krajowa..., s. 143 (zdaniem autora literalne brzmienie przepisu przemawia przeciwko uznaniu jurysdykcji po chwili złożenia wniosku). 19 K. Hilbig-Lugani, EuGH: Anerkennung...; M. Andrae, Erste Entscheidungen..., s . 214 . 16 348 Polski Proces Cywilny, 2/2016 Uzgodnienie jurysdykcji sądu do rozpoznania sprawy rodzicielskiej w państwie... Glosa brzmieniem art. 12 ust. 3 lit. b rozporządzenia nr 2201/2003 wydaje się nie do pomyślenia. W konsekwencji tego założenia w postępowaniu, którego dotyczyły pytania prejudycjalne czeskiego sądu najwyższego, jurysdykcję sądów czeskich należało zanegować, ponieważ w sprawie wszczętej przez ojca matka przy pierwszej czynności procesowej nie wyraziła zgody na jurysdykcję, a fakt złożenia niemal równolegle przeciwstawnego wniosku w tym samym przedmiocie był prawnie irrelewantny20 . Należy podkreślić, że wyrok TSUE uniemożliwia milczące uznanie jurysdykcji (z wdania się w spór). 5. Wnioski dla polskiej praktyki prawnej Znaczenie komentowanego wyroku dla polskiej praktyki trudno przecenić. O ile odpowiedź na pierwsze pytanie zasługuje na pełną aprobatę – jako wyraz praktycyzmu i pożądanej liberalizacji wykładni art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, o tyle trudno w ten sam sposób zakwalifikować równoczesne ograniczenie znaczenia zarówno ust. 3, jak i ust. 1 tego artykułu wskutek odpowiedzi na drugie pytanie postawione przez czeski Sąd Najwyższy. Zważywszy na ukształtowanie przesłanek jurysdykcji w sprawach rodzicielskich, utrudnienie stronom wszczęcia postępowania gdzie indziej niż w państwie aktualnego zwykłego pobytu dziecka nie znajduje żadnego uzasadnienia aksjologicznego. Wyrok Trybunału potwierdza wykładnię art. 12 ust. 1 lit. b rozporządzenia, jakiej dokonał Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowieniem z 15.05.2009 r. (V ACz 252/09)21. W tym orzeczeniu Sąd Apelacyjny uznał za wystarczającą zgodę stron w ten sposób, że żona uznała jurysdykcję w pozwie o rozwód, mąż zaś – w odpowiedzi na pozew. W świetle okoliczności leżących u podstaw postanowienia tak dokonane prorogowanie jurysdykcji uznano za wiążące i nieodwołalne22. Analogicznie – mając na uwadze wyrok TSUE – należałoby rozumieć i stosować art. 12 ust. 3 lit. b rozporządzenia nr 2201/2003. Determining the Jurisdiction of the Court outside the Member State in which the Child is Habitually Resident at the Time of Instigating the Proceedings in Matters of Parental Responsibility. A Gloss to the Judgment of the Court of Justice of the European Union of 12 November 2014 in the Case No. C-656/13 (Abstract) The judgment of the Court of Justice of the European Union of 12 November 2014 in Case No. C-656/13 is an important ruling on the interpretation of Article 12 (3) of the Regulation No. 2201/2003 (‘Brussels II bis’). It has determined two issues of M . Andrae, Erste Entscheidungen..., s . 214–215 . LEX nr 508528. 22 Aprobująco o tym orzeczeniu zob. J. Zatorska, Komentarz do art. 12 rozporządzenia nr 2201/2003, LEX/el. 2010, pkt 3. 20 21 Polski Proces Cywilny, 2/2016 349 MATEUSZ PILICH jurisdiction in proceedings in matters of parental responsibility. According to the judgment, jurisdiction of the court outside the Member State in which the child is habitually resident at the time the court is seized (see Article 8 (1) of the Regulation Brussels II bis) pursuant to Article 12 (3) of the Regulation does not imply any connection with another case pending before the court chosen, and the parties’ acceptance of the court’s jurisdiction cannot be inferred from the initiation by both parties of various proceedings on parental responsibility before the same court. This line of reasoning does not raise major objections, which, however, is not the case with regard to another argument of the Court of Justice, according to which the prorogation (acceptance) of the court’s jurisdiction pursuant to Article 12 (3) of the Regulation No. 2201/2003 is only possible at the time of the initiation of proceedings. Thus, the Court of Justice has made far-reaching restrictions as to the practical significance of the aforementioned provision, thereby preventing a tacit prorogation of the jurisdiction (entering an appearance before the court), which was neither necessary nor justified on grounds of expediency. 350 Polski Proces Cywilny, 2/2016