37 3 37. ARAŞTIRMA SONUÇLARI TOPLANTISI 3. CİLT 17-21 HAZİRAN 2019 DİYARBAKIR T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3655/3 Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 188/3 YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Candaş KESKİN 17-21 Haziran 2019 tarihlerinde gerçekleştirilen 41. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Diyarbakır Dicle Üniversitesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Kapak ve Uygulama Başak Kitap e-ISSN: 2667-8837 Kapak Fotoğrafı : Tahsin Korkut 2018 Yılı Mardin ve Batman İlleri (Tur Abidin) Ortaçağ Dönemi Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması Not : Araştırma raporları, dil ve yazım açısından Dr. Candaş KEKSİN tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. Ankara 2019 41. ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ SEMPOZYUMU BİLİM KURULU SCIENTIFIC COMMITTEE OF 41TH INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF EXCAVATIONS, SURVEYS AND ARCHAEOMETRY Prof. Dr. Vecihi ÖZKAYA Dicle Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Celal ŞİMŞEK Laodikeia Kazı Başkanı Prof. Dr. Douglas BAIRD Boncuklu Höyük Kazı Başkanı Prof. Dr. Havva İŞKAN IŞIK Patara Kazı Başkanı Prof. Dr. Annalisa POLOSA Elaiussa Sebaste Kazısı Başkanı Prof. Dr. Mehmet ÖNAL Harran Kazı Başkanı Prof. Dr. Nicholas D. CAHILL Sardis Kazı Başkanı Prof. Dr. İrfan YILDIZ İçkale Artuklu Sarayı Kazı Başkanı Prof. Dr. Engelbert WINTER Doliche Kazı Başkanı Prof. Dr. Erhan ÖZTEPE Alexandria Troas Kazı Başkanı Prof. Dr. Marcella FRANGIPANE Aslantepe Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç COŞKUN Zerzevan Kalesi Kazı Başkanı ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ SEMPOZYUMU YAYIN KURALLARI Göndereceğiniz bildiri metinlerinin aşağıda belirtilen kurallara uygun olarak gönderilmesi, kitabın zamanında basımı ve kaliteli bir yayın hazırlanması açısından önem taşımaktadır. Bildirilerin yazımında kitaptaki sayfa düzeni esas alınarak; * Yazıların A4 kağıda, üstten 5.5 cm. alttan 5 cm. soldan 4.5 cm. sağdan 3 cm. lik bir boşluk bırakılarak, 10 punto ile, bir satır aralığı olacak şekilde, Times New Roman fontu ile en fazla 10 sayfa yazılmalı, * Başlık 14 punto, büyük harf ve bold olacak şekilde yazılmalı, * Bildiri sahiplerinin isimleri başlığın altında, sağ üstte yer almalı, alt alta sıralanmalı ve unvan kullanılmamalı, * Metinde ana başlıklar büyük harflerle ve italik, alt başlıklar, baş harfleri büyük ve italik olarak yazılmalı, * Metin içinde geçen yabancı sözcük ve terimler, örneğin “in-situ” italik olarak yazılmalı, * Metin içinde Milattan Önce gibi çok alışılagelmiş kısaltmalar dışında kısaltma kullanılmamalı, Milattan Önce ve sonra kısaltması: M.Ö., M.S. Erken Tunç Çağı: ETÇ olarak kullanılmalıdır. * Bölge adlarının ilk harfleri, aynı şekilde yer, coğrafya ve kurum adlarının ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Örneğin: Doğu Anadolu, Yakın Doğu, Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Dicle Nehri, Ankara Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu gibi. * Ölçü ve ağırlıklar m. cm. mm. lt. gr. şeklinde yazılmalı, * Dipnotlar metnin altında ve metin içinde numaraları belirtilerek, 8 puntoda yazılmalı, * Dipnot ve kaynakçada (bibliyografya) kitap ve dergi isimleri italik yazılmalı, * Harita, çizim ve resimler 15 adetten fazla olmamalı, fotoğraflar JPG veya TlFF olarak gönderilmeli, gönderilen resimlerin çözünürlüğünün en az 300 pixel/ınch olmalı, * Çizimlere (Çizim: 1), resimlere (Resim: 1), haritalara (Harita: 1) olarak alt yazı yazılmalı ve kesinlikle levha sistemi kullanılmamalı, * Yayım için telif anlaşması gerektiren Googleearth gibi görseller kullanılmamalı, * Bildirilere, ilk sayfanın altında, dipnotlardan önce bütün yazarların mutlaka isim, unvan, e-mail ve yazışma adresi yazılmalıdır. Yayınlanacak bildiri sayışının artması, kitapların zamanında basımını güçleştirdiğinden, bildirilerinizin sempozyum sırasında teslim edilmesi ya da en geç 1 Ağustos tarihine kadar, yayinlar@ktb.gov.tr e-mail adresine gönderilmesi gerekmektedir. Yayın kurallarına uymayan ve geç gönderilen bildiriler kesinlikle yayınlanmayacaktır. PUBLICATION INSTRUCTIONS The papers presented in the International Symposium of Excavations, Surveys and Archaeometry will be published as before. In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the paper texts in the format specified below: 1. Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and 10 type size within a space of 13.5x19 cm. Line spacing should be 10 points. 2. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line space. Main headings should be written with capitals, sub-headings with lower letters. Both types of headings should be written in italics. 3. Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers indicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line space of 8 points. 4. Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written in italics. 5. Total number of drawings and photos should not exceed 15. Photos should be either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate file. 6. Captions should be added to drawings (Drawing: ………), photos (Photo: ………) and maps (Map: ………). Plate system should not be used. 7. Authors must indicate their names, titles and contact information in their papers. 8. Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should be identical. Otherwise the digital version will be considered default. As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time, papers should either be submitted during the symposium or sent to yayinlar@ktb.gov.tr until the 1st of August. The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the deadline will not be published on no account. İÇİNDEKİLER Murat ARSLAN, Nihal TÜNER ÖNEN 2018 Yılı Phaselis Antik Kenti ve Teritoryumu Yüzey Araştırması .......................................1 Murat ÇEKİLMEZ, Emre ERDAN, Emel DEREBOYLU POULAIN, Aydın ERÖN, Alexandros ANDREOU, Emrah ÖZDEMİR, Nihan AYDOĞMUŞ, Arzu ÖZVER, Umut KAPUCİ, Kemal ERSAVAŞ, Merve ARİNÇ, Pınar TAŞPINAR, Fevzi ÖZCAN 2018 Yılı Myrina ve Gryneion Antik Kentleri Arkeolojik Yüzey Araştırmaları (MYGAR), 4. Sezon ........................................................................................................................13 Hüseyin Murat ÖZGEN, Mehmet Rıfat AKBULUT, Bünyat Burak AYKANAT, Ali ÖZTÜRK, Ertunç DENKTAŞ Balıkesir İli, Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç ve Havran İlçeleri “Adramytteion Kenti Egemenlik Alanı” 2018 Yılı Yüzey Araştırmaları ................................27 Murat TAŞKIRAN 2018 Yılı Sillyon ve Territoryumu Yüzey Araştırması ........................................................41 Mustafa KARAGEÇİ, Akın BİNGÖL 2018 Yılı Kars - Iğdır İlleri Yüzey Araştırması ...................................................................63 Mustafa ŞAHİN Bursa İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması – 2018 İznik – Yenişehir ........................83 N. Damla YILMAZ USTA, Erhan TARHAN, Alper Yener YAVUZ, Serdar MAYDA, Gülcan SARP, Hilal YAKUT İPEKOĞLU Isparta Karasal Neojeni Yüzey Araştırması 2017 – 2018 ...............................................101 Nilgün COŞKUN, İsmail AYMAN, Gulan AYAZ, Rıfat KUVANÇ, İbrahim Tayfur AŞKAR 2018 Yılı Beytüşşebap (Şırnak) Yüzey Araştırması ........................................................111 Umut ALMAÇ, Ayşin ÖZÜGÜL, Nisa SEMİZ Ayatekla (Meryemlik) Yüzey Araştırması 2018 ..............................................................137 Olivier Can HENRY, İpek Dağlı DİNÇER Labraunda Yüzey Araştırması-2018 ..............................................................................151 Osman DOĞANAY, Bülent İŞLER, Mehmet ALKAN, Mehmet KURT, Nesrin Aydoğan İŞLER, İsmail İNCE Zengibar Kalesi (Konya/Bozkır) 2018 Yılı Yüzey Araştırmaları ........................................171 ............................................................................................................... VII Ömür HARMANŞAH, Peri JOHNSON Yollar ve Güzergâhların Siyasî Ekolojisi: Yalburt Yaylası ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırma Projesi 2018 Sezonu ....................................................................................189 Özdemir KOÇAK, Ömür ESEN, Rahim KIZGUT, Talat KOÇAK Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2018 Yılı Yüzey Araştırmaları .............................................209 Rahşan TAMSÜ POLAT, Yusuf POLAT, Mehmet Baran YÜRÜK, Ferhat ERİKAN, Nurten KANBUR 2018 Yılı Yazılıkaya/ Midas Vadisi Yüzey Araştırması ....................................................233 Ralf BECKS, B. Ayça POLAT BECKS 2018 Yılı Şeref Höyük / Komama ve Çevresi Yüzey Araştırması .....................................249 Reyhan KÖRPE 2018 Yılı Gelibolu Yarımadası Sestos Antik Kenti Ve Çevresi Yüzey Araştırması .............269 Salih KAYMAKÇI Giresun İli Çamoluk İlçesi 2017 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması ...................................285 Selçuk SEÇKİN Yalova Ortaçağ ve Türk İslam Dönemi Yüzey Araştırması 2018 Yılı Çalışmaları ..............301 Serdar AYBEK, Umut CANSEVEN, Yılmaz BALIM 2018 Yılı Metropolis Antik Kenti Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırması............................317 Serkan ERDOĞAN Demir Çağ ve Helenistik Dönem Tunceli Yüzey Araştırması – 2018 ...............................333 Sevgi DÖNMEZ 2018 Malatya Arkeolojik Yüzey Araştırması ..................................................................349 Adnan DİLER, Şahin GÜMÜŞ, Serap TOPALOĞLU Muğla İli Adalar, Bodrum Yarımadası, Damlıboğaz, Sarıçay Ovası, Pilavtepe, Kissebükü, Sedir Adası, (Kedreai) Anakara Leleg Yerleşimleri Yüzey Araştırmaları 2018 ....367 Şengül AYDINGÜN, Hakan KAYA, Haldun AYDINGÜN, Ayberk ENEZ, Oktay ÖZDEMİR İstanbul Tarihöncesi Projesi 2018 Yılı Büyükçekmece İlçesi Araştırmaları ......................389 Tahsin KORKUT, Osman AYTEKİN, Ufuk ELYİĞİT 2018 Yılı Mardin ve Batman İlleri (Tur Abdin) Ortaçağ Dönemi Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması ........................................................................................................407 VIII ............................................................................................................ Tayfun CAYMAZ, Şahin MENTEŞE, Handan YILDIZHAN, Mehmet EMEÇ Urla Yarımadası Güney Kesimi 2018 Yılı Yüzey Araştırması ...........................................429 Tevfik Emre ŞERİFOĞLU Taşeli-Karaman Arkeoloji Projesi 2018 Arazi Çalışması Sezonu .....................................451 Makbule EKİCİ, Timur DEMİR Sacır Vadisi ve Çevresi Yerleşim Sistemleri Gaziantep İli Oğuzeli İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2018 Yılı Çalışmaları ........................................................467 Ufuk ÇÖRTÜK, Şahin GÜMÜŞ Pisye- Pladasa Koinonu Yüzey Araştırması – 2018 .......................................................479 Ümit AYDINOĞLU, Ahmet MÖREL, Sinan MİMAROĞLU Dağlık Kilikia’da Antik Dönemde Kentleşme ve Kırsal Yerleşimler Araştırması 2018........501 Yalçın KAMIŞ Eminler Höyük ve Karaman Ovası Yüzey Araştırmaları 2018 Yılı Çalışmaları ...................511 Yarenkür ALKAN, Doğukan Doğu YAVAŞLI, Aliihsan KARTAL Kayseri Neojen Dönem Omurgalı Fosil Yatakları Yüzey Araştırması ................................521 Yaşar Serkal YILDIRIM 2018 Yılı Karabük İli ve İlçeleri Roma ve Bizans Dönemi Yüzey Araştırması....................527 Mesut DÜNDAR, Yusuf ACIOĞLU, Oğuz KOÇYİĞİT Ortaçağ’dan Günümüze Balıkesir İli Yüzey Araştırması 2018 Yılı Çalışmaları ..................545 ................................................................................................................ IX 2018 YILI YAZILIKAYA/ MİDAS VADİSİ YÜZEY ARAŞTIRMASI Rahşan TAMSÜ POLAT* Yusuf POLAT Mehmet Baran YÜRÜK Ferhat ERİKAN Nurten KANBUR Eskişehir İli Seyitgazi ve Han İlçeleri sınırlarında bulunan Yazılıkaya/Midas Vadisi Yüzey Araştırması, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile Eskişehir Eti Arkeoloji Müzesi denetiminde, 1-13 Haziran 2018 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir1. Vadide Phryg Dönemi’nin yanı sıra farklı dönemlere ait kültür varlıklarının araştırılmasını hedefleyen yüzey araştırması çalışmaları, 2017 ve 2018 yıllarında olmak üzere, iki sezon planlanmıştır2. * Dr. Öğr. Üyesi Rahşan TAMSÜ POLAT, Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, C-111, 26470, Tepebaşı-Eskişehir/TÜRKİYE, rahsantp@anadolu.edu.tr ratamsu@gmail.com web.midaskent.com Dr. Öğr. Üyesi Yusuf POLAT, Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, C-105, 26470, Tepebaşı/Eskişehir/TÜRKİYE, ypolat@anadolu.edu.tr yupolat@gmail.com Arş. Gör. Mehmet Baran YÜRÜK (MA), Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, C-114, 26470, Tepebaşı/ESKİŞEHİR, e-mail: mbyuruk@anadolu.edu.tr Ferhat ERİKAN (MA), Ege Üniversitesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, Doktora Öğrencisi, e-mail: ferikan1988@gmail.com Arkeolog Nurten KANBUR (MA), e-mail: nurtenkanbr@gmail.com 1 Araştırmamız, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile Eskişehir Eti Arkeoloji Müzesi denetiminde gerçekleştirilmiştir. Eskişehir Eti Arkeoloji Müze Müdürü Sayın Asuman ARSLAN’a ve Müze Araştırmacısı Sayın Bülent OKTA’ya, ekip üyeleri Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Yusuf POLAT’a, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atakan AKÇAY’a, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Bölümü Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi Arş. Gör. M. Baran YÜRÜK’e, Ege Üniversitesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, Doktora Öğrencisi Ferhat ERİKAN’a, Arkeolog Nurten KANBUR’a (M.A), Anadolu Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğrencileri Funda ÇAKIR’a ve Esra ÖZTÜRK’e, özverileri çalışmalarından ötürü teşekkürü bir borç biliriz. Bu araştırma, Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri kapsamında 1703E058 no’lu “Yazılıkaya/Midas Vadisi’nde Bulunan Arkeolojik Verilerin Değerlendirilmesi” Genel Amaçlı proje kapsamında desteklenmektedir. Üniversitemize, ayrıca araştırmamıza sağladıkları lojistik desteklerinden ötürü Eskişehir Odunpazarı Belediyesi ile Eskişehir Han Belediyesi’ne teşekkürlerimizi sunarız. 2 Tamsü-Polat ve diğ. 2019, 261-278. .............................................................................................................. 233 ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR Eskişehir, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri arasında kalan ve Dağlık Phrygia olarak adlandırılan bölgenin3 güney ve güneydoğusundaki derin vadilerden Eskişehir İli’nin yaklaşık olarak 70 km güneyinde bulunan Yazılıkaya Midas Vadisi4, araştırma alanını oluşturmaktadır (Harita: 1). Phryg kaya anıtlarının en anıtsal örneklerinin bulunduğu Midas Kale başta olmak üzere, vadinin çevresi ile birlikte araştırılması ve vadinin tarihsel sürecine katkıda bulunmayı amaçlayan yüzey araştırmasında, 2018 yılı çalışmaları; arkeolojik çalışmalar, harita ve 3D modelleme çalışmalarından oluşmaktadır. 2018 yılı araştırmalarında, Yazılıkaya/Midas Kale’nin etekleri, Çukurca Mahallesi’nin 1850 m kuzeybatısında Doğanlı Kale ve Deveboynu Kale ile Akpara Kale’nin hemen kuzeybatısında Çukurca Mahallesi’nin ise yaklaşık 500 m doğusunda bulunan yamaçlar ve tarlalar ayrıntılı olarak araştırılmıştır. Bu araştırmalarda, Doğanlı Kale’nin güneyinde bulunan ormanlık geniş alanlar yaya olarak taranmıştır. Doğanlı Kale’nin 600 m güneyinde, anakayaya oyulmuş korunan kısmı 30 m uzunluğunda, 2,20 m genişliğinde bir antik yol kalıntısı saptanmış ve belgelenmiştir. Bu antik yol Kümbet Vadisi’ne bağlanan ara yollardan biri olup, bu yola paralel 2 antik yol kalıntısı daha tespit edilmiştir. 2017 yılında yine Doğanlıkale ve Deveboynu Kale çevresinde yapılan çalışmalarda Neolitik Dönem’e tarihlenen 1 adet disk biçimli kazıyıcı bulunmuştu. 2018 yılında yapılan çalışmalarda Doğanlı Kale’nin kuzeybatısında, Topkale mevkiinde yapılan çalışmalarda, kayalık alanda üst kısmına çok büyük bir kayanın yuvarlanarak kaya sığınağına benzeyen bir yapı oluşturduğu alanda Neolitik Dönem’e tarihlenen krem renkli çakmaktaşından yapılmış 1 adet çift kenar kazıyıcı bulunmuştur (Resim: 1)5. Kazıyıcının en yakın benzeri Eskişehir İli, Seyitgazi İlçesi, Bardakçı Mahallesi yakınlarındaki Keçiçayırı yerleşmesinde saptanmıştır6. Bu aletlerin buluntu konumları, Neolitik Dönem insanının bu bölgede de aktif olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Yazılıkaya Mahallesi’nin 3,5 km kuzeyinde, Çukurca Mahallesi’nin güneybatısındaki Bahçelertaşı ve Şakirin İnönü Mevkiinde, Bizans Dönemi kaya 3 4 5 6 Haspels 1971, 20. Polat 2008, 16. Erikan 2019 (baskıda). Efe-Türkteki 2007, 82, Res. 3; Gatsov ve Nedelcheva 2016, Res. 1-3-4. 234 ............................................................................................................ mekânları da belgelenmiştir. Çukurca Mahallesi’nin yaklaşık olarak 500 m doğusunda, Akpara Kale mevkiinde bulunan yamaçlarda ve tarlalarda iki yüzeyli aletler bulunmuştur (Resim: 2 ). Bu tip iki yüzeyliler, özellikle Alt Paleolitik Dönem’den bilinen aletlerden olup, vadideki tarihsel sürecin Paleolitik Dönem’den itibaren varlığını göstermesi açısından oldukça önemli bir tespit olmuştur7. Kaleler ve çevresindeki alanlar araştırıldıktan sonra Yazılıkaya Midas Kale ve etekleri, doğusu, batısı ve kuzeydoğusundaki mera alanı ile dere yatağı da ayrıntılı olarak araştırılmıştır. Yazılıkaya/Midas Kale’deki seramikler arasında MÖ 9. yy’dan MS 3. yy’a tarihlenen seramik buluntular ele geçmiştir. Bu seramikler arasında en yoğun grubu, MÖ 9. yy-6. yy aralığına tarihlenen Phryg seramikleri oluşturur. Bu seramikler içerisinde en yaygın formlar, kraterler, çömlekler ve kâselerdir8. Yazılıkaya Midas Kale’nin yamaçlarında yapılan araştırmalarda kalenin doğusunda 1 adet cam boncuk (Etd. No. YYA 18-1), güneyinde ise 1 adet p.t ağırşak (Etd. No. YYA 18-2) bulunmuştur. Yazılıkaya Midas Kale’nin eteklerinde Phryg Dönemi’ne tarihlenen (MÖ 9.yy-6. yy) krater, dinos, amphora, çömlek, kâse, maşrapa ve sürahilere ait seramik parçaları9 ele geçmiştir (Resim: 3, Çizim: 1). Ayrıca Yazılıkaya Mahallesi içerisinde bir evin yıkıntı duvar kalıntıları içerisinde de 1 adet taş altar tespit edilmiştir (Etd. No. YYA 18- 5) (Resim: 4). Yazılıkaya’nın batısında Akçeşme Mevkii’nde 1,84 m uzunluğunda, 0,61 m genişliğinde, 0,50 m derinliğinde kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu basit khamosorion mezarların bulunduğu bir nekropolis alanı daha belgelenmiştir. Bu alanda kayalığın güney ucunda ortalama 0,56/0,85 m ölçülerinde değişen su biriktirme alanları belgelenmiştir. Midas Kale’nin 2,5 km kuzeydoğusunda bulunan Kocabaş Kale ve çevresi ile Yazılıkaya Mahallesi’nin kuzeybatısında, 2017 yılında kaya işaretlerinin tespit edildiği alanda yüksek kayalıklar ile çevreli sık orman örtüsü içerisinde çok sayıda yontmataş alet ile karşılaşılmıştır10. Yazılıkaya Mahallesi’nin yaklaşık olarak 2700 m güneybatısında, İnli Kaya Mezarları bulunmaktadır. İnli Kaya mezarlarının 500 m kuzeyinde, İnli Deresi mevkiinde 8 m çapında, 3 m yüksekliğinde bir tümülüs, Yazılıkaya Mahallesi’nin 2,4 km güneybatısında, İnli Deresi’nde 2 adet tümülüs belgelenmiştir. Bu iki Tümülüs orta ve küçük boy taşların üst üste yığılmasıyla oluşturul7 8 9 10 Erikan 2019 (baskıda). Tamsü-Polat–Polat 2019, 51; Kanbur 2019, 32-47. Kanbur 2019, 47-54. Erikan 2019 (baskıda). .............................................................................................................. 235 muş, bölgede örneği olmayan özelliktedir. Tümülüslerden biri 8 m çapında, 3 m yüksekliğinde, diğeri ise 20 x 10 m ölçülerinde, 11 m yüksekliğindedir. Her iki tümülüsün orta noktası kaçak kazılarla tahrip edilmiştir (Resim: 5-6). Yazılıkaya Mahallesi’nin güneydoğusunda Karakuyu Mevkiinde ise, girişleri batıya bakan ve girişleri kabaca düzeltilmiş, içi yakın zamanda tahrip edilmiş olan 4 oda mezar belgelenmiştir (Resim: 7). İçleri tamamen toprakla dolu olan mezarların girişlerindeki atılmış toprak içlerinde bulunan seramikler Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenmektedir. Midas Kale’nin batısında, Yapıldak Mahallesi’nin kuzeydoğusunda, Harlık Mevkii Alaçan’da, açık bir alanda, alçak bir kaya kütlesi üzerinde, doğu yöne doğru yönlendirilmiş bir kaya idolü tespit edilmiştir. Bu idol kazıma bir bant ile sınırlandırılmış tek bir baş ve gövdeden oluşmaktadır. Başın çevresi kazıma bir bant ile sınırlandırılmıştır. Bu alanda tespit edilmiş olan bu kaya idolünün varlığı önemlidir. Özellikle Yazılıkaya Midas Kale’de görülen kaya idollerinin bu alanda bulunmuş olması, Phryg dininin soyut betimlerinin yayılım alanlarının tespiti açısından büyük önem arz etmektedir. İdolün hemen 30 m kuzeydoğusunda ise, 3 adet khamosorion kaya mezarı belgelenmiştir. Mezarlardan biri 1,45 x 1,00 m; 2. si 0,65 x 0,80 m; 3.’sü 1,35 x 0,85 m ölçülerindedir. Yazılıkaya’nın 4,5 km güneybatısında, Yapıldak Mahallesi’nin 2,5 km güneydoğusunda, korunduğu kadarıyla 30 m uzunluğunda, 4 m genişliğindeki anakayanın şekillendirilmesi ile oluşturulmuş, kuzey-güney doğrultusunda bir antik yol ve bu antik yolun doğu, batı ve güneybatısındaki kayalıklar üzerinde ise 26 mezarın bulunduğu bir nekropolis alanı saptanmıştır. Üç ayrı kayalık üzerinde kümelenen mezarlar basit khamosorion mezarlar, arcosoliumlu tekneli ve arcosoliumlu oda mezarlardan oluşmaktadır (Basit Khamosorion mezarların uzunlukları 1,65-1,55 m, genişlikleri 0,66-0,45 m arasında değişmektedir. Oda mezarın iç ölçüleri 2,48 x 3,38 m, yüksekliği ise 2,00 m’dir. Arcosoliumlu tekneli mezarların tekne uzunlukları 2,30-2,25 m (dış), 1,90-1,50 m (iç), genişlikleri, 1,00-0,70 m, arcosolium yükseklikleri de, 1,000,70 m arasındadır) (Resim: 8-9). Oda mezar ve arcosoliumlu tekneli mezarlarda mimari bezeme unsuru ve yazıt bulunmamaktadır. Mezarlar oldukça yalın özellikler göstermektedir. Bu mezarlar, bölge ve çevre bölgelerdeki tarihlendirilmesi yapılmış olan mezarlar ve nekropolis çevresinde bulunan az sayıda seramik parçaları yardımıyla MS. 3.-4. yy’a tarihlenmelidir. Nekropolisin bulunduğu alanın 450 m güneydoğusunda yakın zamanda modern taş ocağının açılması ile büyük ölçüde tahrip edilmiş antik dönem taş ocağı 236 ............................................................................................................ bulunmaktadır11. Vadide ayrıca Areyastis Anıtı’nın 1 km kuzeybatısında ve güneydoğusundaki alanlar ile Yazılıkaya Mahallesi’nin 1 km kuzeydoğusunda bulunan mera alanı da araştırılmıştır. 2017 yılında tespit edilen Nızıllı Kamışlıkaya mevkiinde Bizans kaya işaretlerinin olduğu alan yeniden 2018 yılı sezonunda da ziyaret edilmiş, bu alanda Kalkolitik Dönem’e tarihlenen taş aletler saptanmıştır12. Seyitgazi İlçesi, Çukurca Mahallesi’nin 3 km kuzeydoğusunda yer alan Sekiören Mevkiinde bir yerleşim alanı tespit edilmiştir (Resim: 10). Bu alan, derin bir vadinin üst kısmında bulunan yüksek ve korunaklı bir konumda yer almaktadır. Alanda sürülmüş tarlalarda Roma, Bizans (?) ve Osmanlı Dönemi seramik parçaları ile 2 adet Osmanlı Dönemi’ne tarihlenen sikke ele geçmiştir13 (Etd. No. YYA 18- 3-4). Bu alanda, yoğun bir şekilde tarımın yapılması sonucu ortaya çıkmış olan çakmaktaşı yumruları arasında Alt Paleolitik Dönem’den bilinen kıyıcı satırlar ve iri yonga aletler ile karşılaşılmıştır. Alanın büyük bir kısmına yayılmış olan bu yongalar bölgedeki Paleolitik Dönem’in varlığının anlaşılması açısından oldukça önemlidir14. PİŞMİŞ KALE 1/500 ÖLÇEKLİ HÂLİHAZIR HARİTA ÜRETİMİ Araştırma çalışması kapsamında, Pişmiş Kale vadi seviyesine kadar, 35,5 hektarlık alanın tamamının 1/500 ölçekli hâlihazır haritası hazırlanmıştır (Harita: 2). Yapılan ölçümler GPS-RTK yöntemiyle ve Topcon 3003 Totalstation aletiyle yapılmıştır. Alanlar 3 ve 6 derecelik ED50 ve ITRF 96 formatında, GPRS ana nivelman ağı hesap yöntemi kullanılarak DWG ve DXF dosya uzantılı olarak yapılmıştır. Nivelman ölçü ve hesabı D.S.İ. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde bulunan “Eskişehir Kırka Gökbahçe Göleti Sulama Projesi’ndeki J2530276 ve J2530277 nolu nivelman noktalarından alınarak ölçü ve hesap noktaları hazırlanmıştır. Aynı zamanda haritalar GOOGLE dosyasında koordinatlı ve ArcGIS 10.5.1, NETCAD ve AUTOCAD programlarında hazırlanmıştır. Yapılan haritalama çalışmalarına ek olarak alanda bulunan Arkeolojik verilerin koordinatları alınmış ve alınan Koordinat noktaları dosya haline getirilmiştir. 11 12 13 14 Taş ocaklarının sayılarının Augustus Dönemi’nde ar ığı, Flaviuslar ve Antoninler Dönemi’nde devam e iği, nekropolis ve taş ocaklarının birbirleri ile çok yakın konumlandırıldıkları bilinmektedir (Çokay Kepçe 2006, 18). Erikan 2019 (baskıda). Tamsü-Polat – Polat 2019, 54. Erikan 2019 (baskıda). .............................................................................................................. 237 PİŞMİŞ KALE’NİN 3D MODELLENMESİ VE ORTOFOTO Pişmiş Kale’nin, fotogrametrik yöntemlerle 2 ve 3 Boyutlu modellerinin hazırlanması, ortofotoların üretilmesi, havadan 360 derece ve georeferans edilmiş panoramik görüntülerinin hazırlanması ile birlikte bu görüntüler Google Maps ve web entegrasyonuna hazır hale getirilmiştir. Hexacopter ile alınan görüntülerin işlenmesi, SFM (Shape From Motion) algoritmasını kullanan, Agisoft LLC tarafından geliştirilen PhotoScan Professional yazılımı ile gerçekleştirilmiştir15. PhotoScan ile görüntülerin işlenmesi sürecinde Hexacopter ile elde edilen fotoğraflar yazılıma yüklenerek fotoğraflarda düzeltme işlemi yapılmıştır. Elde edilen yüksek çözünürlüklü fotoğraf kareleri üzerinde bulunan koordinat noktaları, enlem, boylam ve yükseklik bilgileri işaretlenmiştir. Fotogrametrik çalışmalarda dış yöneltme işlemi için kullanılacak yer kontrol noktalarının koordinatlarının ölçülmesi jeodezik yöntemlerle hassas olarak yapılmıştır. Yer kontrol noktalarının koordinatları GPS/GNSS alıcıları ile statik yöntemle veya total station cihazı ile yersel yöntemlerle gerekli ölçmeler yapılmıştır. Sonuç olarak renklendirilmiş nokta bulutu, sayısal yükseklik modeli, Pişmiş Kale’nin iki parça 3B modeli ve ortofotosu üretilmiştir. İki görüntü ArcGIS 10.5.1 Programında koordinatlı olarak birleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmiştir (Resim: 11). SONUÇ VE ÖNERİLER 2017 ve 2018 yıllarında vadide gerçekleştirilmiş olan kapsamlı araştırmalar, önemli arkeolojik tespitlerin varlığını göstermiştir. Bu yeni keşiflerin yanı sıra özellikle gelişen teknolojilerden araştırma kapsamında etkin bir biçimde faydalanılmış, elde edilen bilgi ve veriler araştırmaya entegre edilerek bütüncül bir yaklaşımla ele alınmıştır. Yazılıkaya Midas Kale ve kalenin bulunduğu vadinin kapsamlı araştırılması, detaylı belgeleme, haritalama, jeofizik araştırmalar, vadi ve kalelerde 3D Modelleme gibi oldukça önemli çalışmalar gerçekleştirilerek, alanın bütünsel olarak algılanmasına katkıda bulunulmuştur. İki sezon planlanan araştırmada, 63 kilometrekarelik alan yaya olarak dolaşılmış, yeni arkeolojik tespitlerde bulunulmuş, vadinin tarihsel sürecinin, bilinenin aksine Alt Paleolitik Dönemden itibaren devam ettiği belirlenmiştir. Bu önemli saptamalar, araştırma alanının Seyitgazi ile Han İlçe ve mahallelerinin de dâhil edilerek genişletilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. 15 Agisoft 2018. 238 ............................................................................................................ KAYNAKÇA Agisoft, 2018. http://www.agisoft.com/pdf/photoscan-pro_1_4_en.pdf (Erişim Tarih: 12.07.2019) Çokay-Kepçe 2006 S. Çokay-Kepçe, Antalya Karaçallı Nekropolü/The Karaçallı Necropolis, Adalya Ekyayın Dizisi 4, Antalya. Efe–Türkteki 2007 T. Efe, M. Türkteki,“Keçiçayırı (Seyitgazi-Eskişehir) 2007 Yılı Kurtarma Kazıları”, Colloquium Anatolicum VI, 75-84. Erikan 2019 (baskıda) F. Erikan, “Yeni Buluntularla Yazılıkaya/Midas Vadisinde Yontmataş Buluntulara Dair İlk Gözlemler”, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Dergisi, XXIV. Gatsov - Nedelcheva 2016 I. Gatsov – P. Nedelcheva,“Earliest Lithic Material from Keçiçayırı Site, Central NW Anatolia and Barcın Höyük, NW Anatolia”, Ü. Yalçın (ed), Anatolian Metal VII, Anatolia and Neighbours 10.000 years ago, Bochum, 95-98. Haspels 1971 C. H. E. Haspels, The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments Vol. I-II, Princeton. Kanbur 2019 N. Kanbur, Yeni Araştırmalarla Yazılıkaya/Midas Vadisi Seramiklerinin Değerlendirilmesi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. Polat 2008 Y. Polat, MÖ IV. Binyıl- MÖ I. Binyıl Arasında Dağlık Phrygia Bölgesinde Yerleşim Modelleri, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. Tamsü-Polat ve diğ. 2019 R. Tamsü-Polat, Y. Polat, H. Sancaktar ve M. B. Yürük, “Eskişehir İli Yazılıkaya Midas Vadisi Yüzey Araştırması 2017,” AST, 36/3, Ankara, 261-278. Tamsü-Polat – Polat 2019 R. Tamsü-Polat, Y. Polat, “Eskişehir İli Yazılıkaya/Midas Vadisi Araştırmaları”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Sayı: 44, 49-56. .............................................................................................................. 239 Harita 1: Yazılıkaya Midas Vadisi araştırma alanı. 240 ............................................................................................................ Harita 2: Pişmişkale 1/500 ölçekli hâlihazır haritası. .............................................................................................................. 241 Çizim 1: Yazılıkaya/ Midas Kale, yamaçlarda bulunan seramik örneklerin çizimi (Çiz. N. Kanbur). Resim 1: Doğanlı Kale’nin kuzeybatısı, Topkale Mevkii’nde bulunan çift kenar kazıyıcı (Fot. Y. Polat). 242 ............................................................................................................ Resim 2: Akpara Kale Mevkii, yamaçlarında bulunan oval iki yüzeyli alet (Fot. Y. Polat). Resim 3: Yazılıkaya/Midas Kale’nin güneybatı yamaçlarında bulunan seramiklerden örnekler (Fot. R. Tamsü Polat). .............................................................................................................. 243 Resim 4: Yazılıkaya Mahallesi’nde bulunan taş altar (Fot. Y. Polat). Resim 5: Yazılıkaya Mahallesi’nin 2,4 km güneybatısında bulunan tümülüs (Fot. R. Tamsü Polat). 244 ............................................................................................................ Resim 6: Yazılıkaya Mahallesi’nin 2,4 km güneybatısında bulunan tümülüsteki tahrip çukuru (Fot. R. Tamsü Polat). Resim 7: Yazılıkaya’nın güneydoğusunda Karakuyu Mevkii’ndeki mezarlardan bir örnek (Fot. R. Tamsü Polat). .............................................................................................................. 245 Resim 8: Yazılıkaya’nın 4,5 km güneybatısında, Yapıldak Mahallesi’nin 2,5 km güneydoğusu, oda mezar (Fot. R. Tamsü Polat). Resim 9: Yazılıkaya’nın 4,5 km güneybatısında, Yapıldak Mahallesi’nin 2,5 km güneydoğusu, arcosoliumlu tekne mezar (Fot. R. Tamsü Polat). 246 ............................................................................................................ Resim 10: Seyitgazi İlçesi, Çukurca Mahallesi’nin 3 km kuzeydoğusu, Sekiören Yerleşimi (Fot. Y. Polat). Resim 11: Pişmiş Kale’nin 3B Modellemesi. .............................................................................................................. 247