COMMENTAREN BIJ HET EVANGELIE VAN JOHANNES (II): NATANAËL-LAZARUS-JOHANNES IN JH.1-3. Mei 2020 (tweede versie, met enkele kleine correcties). In dit artikel wordt een duiding voorgesteld van de eerste drie hoofdstukken van het Johannesevangelie, in het licht van de NLJ-lezing van de tekst. Volgens deze lezing zijn Natanaël (Jh.1:45;21:2) en Lazarus (Jh.11:1;12:1) dezelfde individualiteit, namelijk ‘de leerling van wie Jezus hield’ die tevens de auteur is van het Johannesevangelie (Jh.21:20-24). Deze individualiteit kunnen we dus aanduiden als Natanaël-Lazarus-Johannes (afgekort: NLJ). De NLJ-lezing bouwt verder op de door Rudolf Steiner voorgestelde lezing volgens dewelke achter Lazarus, ‘de leerling van wie Jezus hield’ en de auteur van het vierde evangelie éénzelfde individualiteit schuilgaat. Volgens Steiner was Natanaël een Joodse volksingewijde (dwz. een Joodse ingewijde van de vijfde graad, in het inwijdingssysteem van de antieke Mysteriën). Volgens de NLJ-duiding komt de naamovergang van ‘Natanaël’ tot ‘Lazarus’ overeen met de inwijding van Natanaël tot de zesde graad (de graad van ‘heliodromus’). De overgang van ‘Lazarus’ naar ‘Johannes’ geeft weer dat de opwekking van Lazarus overeenkomt met de inwijding van Lazarus tot de zevende graad (de graad van ‘Pater’ of ‘Vader’). 1. Rudolf Steiner over Lazarus, Johannes de evangelist en Johannes de Doper. 2. De ontmoeting tussen Jezus en Natanaël. 3. De bruiloft van Kana als beeld van de inwijding tot ‘heliodromus’. 4. De ‘leerling die Jezus liefhad’ en Johannes de Doper (Jh.3). 02 12 31 46 Appendix I: chiastische lezing van Jh.1:35-2:11. Appendix II: chiastische lezing van Jh.3:22-36. Appendix III: het antieke inwijdingssysteem. 49 55 59 1 1. Rudolf Steiner over Lazarus, Johannes de evangelist en Johannes de Doper. Rudolf Steiner bespreekt een eerste maal de ‘opwekking van Lazarus’ in zijn boek ”Das Christentum als mystische Tatsache” (GA8, p.119-130)1. Hij duidt de opwekking van Lazarus als een initiatie in de zin van de antieke Mysteriën. In tegenstelling tot de inwijdingen binnen de schoot van de Mysteriescholen volbrengt Jezus deze initiatie welbewust in het openbaar, opdat ook diegenen die geloven doch niet zien zichzelf kunnen overtuigen omtrent de realiteit van de hogere werelden (p.130; Jh.11:15,42). De evangelist Johannes wordt in deze vroege tekst van Steiner met naam genoemd doch Uit het kapitel ‘Das Lazaruswunder’ in :”Das Christentum als mystische Tatsache und die Mysterien des Altertums” (‘CMT’; 1902; GA8, p.119-130): “Was für einen Sinn sollten, wenn die Erzählung im physischen Sinne wörtlich zu nehmen wäre, Jesu Worte haben: ‘Die Krankheit ist nicht zum Tode, sondern zur Ehre Gottes, daß der Sohn Gottes dadurch geehrt werde’. Dies ist die gebräuchliche Übersetzung der entsprechenden Evangelienworte; doch kommt man besser zum Sachverhalt, wenn man - was auch dem Griechischen entsprechend richtig ist - übersetzt: ‘zur Erscheinung (zur Offenbarung) Gottes, daß der Sohn Gottes dadurch offenbar werde’. Und was sollten die anderen Worte bedeuten: Jesus spricht: ‘Ich bin die Auferstehung und das Leben. Wer an mich glaubt, der wird leben, ob er gleich stürbe ’ (Joh. 11,4 u. 25.). Es wäre eine Trivialität zu glauben, Jesus habe sagen wollen: Lazarus sei nur krank geworden, damit er seine Kunst an ihm zeigen könne. Und es wäre eine weitere Trivialität, zu meinen, Jesus habe behaupten wollen, der Glaube an ihn mache einen Toten im gewöhnlichen Wortsinne wieder lebendig. Was wäre denn besonders an einem Menschen, der vom Tode auferstanden ist, wenn er nach der Auferstehung derselbe wäre wie vor dem Sterben? Ja, was hätte es für einen Sinn, wenn das Leben eines solchen Menschen bezeichnet würde mit den Worten: ‘Ich bin die Auferstehung und das Leben’? Sofort kommt Leben und Sinn in Jesu Worte, wenn wir sie als den Ausdruck eines geistigen Ereignisses und dann in gewisser Weise sogar wörtlich so verstehen, wie sie im Texte sind. Jesus sagt doch: Er sei die Auferstehung, die an Lazarus geschehen ist; und er sei das Leben, das Lazarus lebt” (CMT, GA8, p.122-123). “Man hat es mit einer ‘Krankheit’ zu tun. Aber mit einer Krankheit, die nicht zum Tode führt, sondern die zur ‘Ehre Gottes’, d. i. zur Offenbarung Gottes dient. Ist in Lazarus das ‘ewige Wort’ auferstanden, dann dient wirklich der ganze Vorgang dazu, den Gott in Lazarus erscheinen zu lassen. Denn Lazarus ist durch den ganzen Vorgang ein anderer geworden. Vorher lebte nicht das ‘Wort’, der Geist, in ihm; jetzt lebt dieser Geist in ihm. Dieser Geist ist in ihm geboren worden. Gewiß ist doch mit jeder Geburt eine Krankheit, die Krankheit der Mutter, verknüpft. Aber diese Krankheit führt nicht zum Tode, sondern zu neuem Leben. Bei Lazarus wird dasjenige ‘krank’, aus dem der ‘neue Mensch’, der vom ‘Wort’ durchdrungene Mensch, geboren wird (…) Ein Mysterium im wahren Sinn des Wortes steht vor uns. In Lazarus ist das ‘ewige Wort’ eingezogen. Er ist, um im Sinn der Mysterien zu sprechen, ein Initiierter (Eingeweihter) geworden (...) Und der Vorgang, der uns erzählt wird, muß ein Initiationsvorgang sein” (CMT, GA8, p.123-124). “Lazarus wird von Jesus geliebt. (Joh. 11,36.) Kein Lieb-Haben im gewöhnlichen Sinne kann damit gemeint sein. Das widerspräche dem Sinn des Johannes-Evangeliums, in dem Jesus das ‘Wort’ ist. Jesus hat Lazarus lieb gehabt, weil er ihn für reif hielt, um das ‘Wort’ in ihm zu erwecken” (CMT, GA8, p.126). “An Lazarus hat Jesus im Sinne uralter Traditionen das große Wunder der Lebens Verwandlung vollbracht. Damit ist das Christentum an die Mysterien angeknüpft. Lazarus war durch den Christus Jesus selbst ein Eingeweihter geworden. Er war dadurch fähig geworden, sich in die höheren Welten zu erheben. Er war aber zugleich der erste christliche und von dem Christus Jesus selbst Eingeweihte” (CMT, GA8, p.128). “Jesus hatte damit das Mysteriengeheimnis geoffenbart. Es wird erklärlich, daß einen solchen Vorgang die Juden an Jesu ebensowenig ungesühnt lassen konnten, wie die Griechen es hätten an Äschylos ungesühnt lassen können, wenn er die Mysteriengeheimnisse verraten hätte” (CMT, GA8, p.129). 1 2 de identiteit tussen Lazarus en de evangelist wordt niet vermeld of gesuggereerd. In latere jaren bevestigt Rudolf Steiner wel dat Lazarus de schrijver was van het vierde evangelie2. Lazarus wordt ook geïdentificeerd als de “...leerling van wie Jezus hield”. Rudolf Steiner spreekt in verband met de inwijding van Lazarus enkel in algemene zin, zonder specifieke verwijzing naar het antieke inwijdingsysteem met zeven graden (appendix III) of naar de graad van Lazarus’ inwijding. Natanaël was volgens Steiner een ingewijde van de vijfde graad 3. Steiner noemt Lazarus de eerste ingewijde van het Nieuw Testament 4. Hij identificeert Lazarus-Johannes ook met de apostel Johannes. Steiner heeft gesteld dat Johannes, de zoon van Zebedeüs en de broer van Jacobus de Meerdere, niet behoort tot de twaalf apostelen. Hij heeft echter ook verklaard 2 Ten laatste in 1906 wordt Lazarus door Steiner geïdentificeerd als auteur van het vierde evangelie: “Lazarus ist der Schreiber des Johannes-Evangeliums. Martha und Maria sind die Bewußtseinszustände seiner Seele, die göttliche und die dem Erdenleben zugewandte Seele. Die Schilderung des Lazarus-Wunders ist die Schilderung einer höheren Einweihung” (GA97 “Das christliche Mysterium” Keulen, 12 februari 1906; p.41-42). In “Das Johannes-Evangelium im Verhältnis zu den drei anderen Evangelien besonders zu dem Lukas-Evangelium” (GA112; Kassel, 1909; p.135) luidt het: “Wer ist Lazarus, als er wieder auferstanden ist? Es ist der Schreiber des Johannes-Evangeliums selber, der von dem Christus initiierte Lazarus. Der Christus hat die Botschaft von seiner eigenen Wesenheit in die Lazarus-Wesenheit gegossen, damit dann diese Botschaft des vierten Evangeliums, des Johannes-Evangeliums, hinaustönen kann in die Welt als die Schilderung des Wesens des Christus. Deshalb wird auch im JohannesEvangelium vor der Lazarus-Geschichte nicht von dem Jünger Johannes gesprochen (…) Dieser Jünger kommt nicht vor im Johannes-Evangelium bis zu der Stelle, wo Lazarus auferweckt ist. Warum ist das so? Weil derjenige, der sich hinter dem Jünger verbirgt, ‘den der Herr lieb hatte’, derselbe ist, den der Herr schon früher lieb hatte. Er hatte ihn so lieb, weil er ihn unsichtbar, in seiner Seele, schon als seinen Jünger erkannt hatte, der auferweckt werden wird und die Botschaft von dem Christus in die Welt hinaustragen sollte. Deshalb tritt der Jünger, der Apostel, ‘den der Herr lieb hatte’, auch erst auf von der Schilderung der Auferweckung des Lazarus an. Da war er es erst geworden. Da war des Lazarus Individualität so umgeändert, daß sie zur JohannesIndividualität im Sinne des Christentums geworden war” (p.135). Johannes Kreyenbühl (“Das Evangelium der Wahrheit”, Berlin: Schwentschke; 1900) wordt beschouwd als de eerste auteur die Lazarus noemde als de auteur van het vierde evangelie. Kreyenbühl identificeerde Lazarus als de Samaritaanse gnosticus Menander. 3 Op p.85-86 van GA103 worden de zeven graden genoemd, doch de tweede graad wordt met de verkeerde naam ‘Okkulter’ aangeduid. Steiner geeft zelfs een korte ‘verklaring’ voor die nochtans onjuiste naam: “Von ‘Raben’ spricht man also da, wo Worte von außen nach innen irgend etwas zu vermitteln haben. (...) Der im zweiten Grade Eingeweihte stand schon voll im okkulten Leben. Einer, der im dritten Grade war, durfte für das Okkulte eintreten; der Grad des ‘Streiters’ bedeutet nicht einen Menschen, der da streitet, sondern einen, der für die okkulten Lehren eintreten darf, für das, was das okkulte Leben zu geben vermag” (p.85). De vermelding van de graden wordt gedaan in verband met Natanaël. In verband met het ontstaan van de verkeerde naam voor de tweede inwijdingsgraad, zie: Bruce M. Metzger “St. Jerome's Testimony concerning the Second Grade of Mithraic Initiation” American Journal of Philology, 66(3) pp. 225-233 (1945). 4 “Einweihungsgeschichten werden uns zu allen Zeiten unter Verhüllung erzählt. Das Lazarus-Wunder ist nichts anderes als die wunderbare und gewaltige Darstellung, wie der Christus den ersten Eingeweihten des Neuen Testamentes geschaffen hat, wie der Eingeweihte bei seinem Schüler, der dreieinhalb Tage in einem todähnlichen Zustande lag, die Seele wieder zurückrief in den Leib, nachdem sie die Wanderung durch die geistige Welt gemacht hatte, um nachher durch den Christus selbst erweckt zu werden” (GA57 “Wo und wie findet man den Geist”?, Berlijn, 14 november 1908, p.135). 3 dat Johannes, de zoon van Zebedeüs, pas na de opwekking van Lazarus door deze laatste als apostel werd vervangen5. Volgens Rudolf Steiner werd de vierde evangelist zeer oud 6. Rudolf Steiner stelt dat de individualiteit van de ‘leerling van wie Jezus hield’ nergens in het evangelie wordt vermeld vòòr de opwekking van Lazarus. De overgang van het tiende naar het elfde hoofdstuk wordt door hem beschouwd als een essentiële cesuur in de tekst7. Het eerste deel van het evangelie berust op de getuigenis van Johannes de Doper. Dit deel wordt afgesloten 5 In verband met de apostel Johannes: (‘Überliefert aus Gesprächen der Christengemeinschaftspfarrer W. Klein und Emil Bock mit Rudolf Steiner im Februar;’ GA 264, p.239; 1924). “Auf die Frage: “Ist der in den drei ersten Evangelien genannte Jünger Johannes derselbe wie Lazarus”? gab Rudolf Steiner die Antwort: “Der Verfasser des Johannes-Evangeliums ist Lazarus. Johannes heißt er nur so wie viele Menschen seiner Zeit. Was heißt damals Johannes”! Frage: “Ist Lazarus derselbe, der der Sohn des Zebedäus genannt wird”? Gegenfrage: “Gehörten denn die Söhne des Zebedäus überhaupt in den engsten Kreis der Zwölf? In den Sternenkreis, in dem der Christus sein Wesen gespiegelt sah? Das muß eine Verwechslung sein, wenn das in den Evangelien steht. Verwechslungen dürfen uns da gar nicht wundernehmen, denn die Apostel konnten ja sogar unter den damals waltenden ganz anderen seelischen Gesetzen ihre Leiber austauschen. Die drei Jünger in Gethsemane waren jedenfalls zu dem engsten Zwölferkreise gehörig und Lazarus gehörte demselben auch an”. Analoog in GA 264 (“Zur Geschichte und aus den Inhalten der ersten Abteilung der Esoterischen Schule 1904 – 1914”, p.232-233; opgetekend door Elisabeth Vreede): “Unter den zwölf Aposteln ist Lazarus-Johannes selber gleichsam wiederum von einem anderen vertreten. Johannes, der Bruder des Jakobus und Sohn des Zebedäus, ist nicht ein Apostel im eigentlichen Sinn. Jakobus und Johannes sind gewissermassen Eins, sie vergegenwärtigen unter den intimeren Schülern des Christus Jesus die Kraft der Verstandes- oder Gemüts-seele, die ja eine doppelte Funktion im Menschen hat, aber doch eine Einheit ist. Daher werden sie genannt ‘Söhne des Donners’, denn der Donner ist makrokosmisch dasselbe, was der Gedanke im menschlichen Mikrokosmos ist. Wenn aber Lazarus zu Johannes wird, nimmt er die Stelle des einen Zebedäus-Sohnes ein, und als solcher ist er derjenige, der beim Abendmahle an der Brust Jesu lag”. Volgens Judith von Halle (“Vom Mysterium des Lazarus und die drei Johannes” Dornach: Verlag für Anthroposophie, 2009; zie p.75-87) nam de gestorven Lazarus bij zijn opstanding het etherlichaam (en daarmee ook het geheugen) over van de apostel Johannes. Karl König begreep de aanwezigheid van de ‘leerling die Jezus liefhad’ op het laatste avondmaal in een andere zin, beschreven door Edward Reaugh Smith in “The Disciple whom Jesus loved” Anthroposophic Press, 2000: “...it was spiritually critical that there always be twelve disciples. So when Judas left the group, the disciple whom Jesus loved filled his place as one of the twelve and could thus refer to himself as ‘the disciple whom Jesus loved’. He then stepped aside when Matthias was elected to take Judas’ place (...)”(p.33); “The closeness of Jesus and Lazarus/John caused the latter to be standing outside the door of the upper room with a bassin of water, awaiting the certain moment when it would be necessary for Jesus to wash the feet. Thereupon Lazarus/John entered with the basin, and remained thereafter to lie upon the bosom of the Lord” (p.34). Laatstvermelde scene doet denken aan Rubens’ “Laatste Avondmaal” dat zich tot de Franse inval in de Mechelse Sint-Romboutskathedraal bevond, door de bezetters werd geroofd en uiteindelijk in 1813 in Milaan (Pinacoteca di Brera) terechtkwam. Rubens toont de twaalf rond Christus die het brood zegent; Judas kijkt uit het schilderij in de richting van de toeschouwer, alsof hij iemand binnen ziet komen, terwijl rechts op de voorgrond het wasbekken is afgebeeld. 6 “Kinder, liebet einander. So sprach bekanntlich der Apostel, der Evangelist Johannes im höchsten Alter” (GA 155, 12 juli 1914, Norrköping, p.66; cfr. 1Jh.4:7). Edward Reaugh Smith (“The temple sleep of the rich young ruler”, 2011; p.138) ziet hierin een aanwijzing 4 met de laatste verzen van hoofdstuk 10: “41 Velen kwamen tot Hem want ze zeiden: ‘Johannes heeft weliswaar geen enkel teken gedaan, maar alles wat hij over deze man zei, was waar’. 42 En velen begonnen daar in Hem te geloven”. Onmiddelijk na deze verzen opent dan, met de perikopen over de opwekking van Lazarus (hoofdstuk 11), wat Rudolf Steiner beschouwt als het tweede deel van het evangelie dat berust op de getuigenis van ‘de leerling die Jezus liefhad’ (dwz. Lazarus-Johannes). Inhoudelijk op deze tweedeling aansluitend voegt Rudolf Steiner, op het einde van zijn leven, hieraan nog een nieuw inzicht toe: bij de opwekking van Lazarus zou ook een bijzonder type verbinding tot stand zijn gekomen tussen de individualiteiten van Lazarus-Johannes en Johannes de Doper 8. Kritiek van Steiner’s stellingen over het Johannesevangelie. Volgens Rudolf Steiner zijn de evangeliën, en in het bijzonder het Johannesevangelie, alleen te begrijpen in samenhang met de antieke Mysteriën. Deze Mysteriën hadden volgens Steiner in Christus’ tijd het eindpunt van hun ontwikkeling bereikt. Het Christendom kan worden begrepen als een metamorfose van het antieke Mysteriewezen. De opwekking van Lazarus wordt door Steiner gezien als een inwijding die door Christus werd voltrokken in de traditie van de Mysteriën, maar met minstens twee belangrijke verschillen. dat Steiner de evangelist ook identificeert met Johannes de Presbyter. 7 Uit “Das Johannes-Evangelium” (GA 103, 1908): “Durch dieses Kapitel über die Auferweckung des Lazarus zerfällt das ganze Johannes-Evangelium in zwei Teile. Und es ist hingewiesen am Ende des ersten Teiles darauf, daß für alles dasjenige, was behauptet wird, was bekräftigt werden soll über den Christus Jesus, das Zeugnis des Täufers Johannes gelten soll; und es ist ganz am Ende darauf hingewiesen, daß für alles das, was nach dem Kapitel über die Auferweckung des Lazarus steht, das Zeugnis des Jüngers gelten soll, von dem wir öfter hören die Worte: ‘den der Herr lieb hatte (13, 23)’ “ (p.63); “Daher unterscheidet der Schreiber des Johannes-Evangeliums wohl, was vor der Auferweckung des Lazarus, und das, was nach der Auferweckung des Lazarus geschieht. Vor der Auferweckung des Lazarus wird ein alter Eingeweihter angeführt, ein solcher, der gekommen ist zu der Erkenntnis des Geistes, und es wird betont, daß sein Zeugnis wahr ist. - Was aber über die tiefsten Dinge zu sagen ist, über das Mysterium von Palästina, darüber spreche ich selbst, ich, der Auferweckte; darüber kann ich aber erst nach der Auferweckung sprechen. - Daher haben wir in dem ersten Teile des Johannes-Evangeliums das Zeugnis des alten Johannes, in dem zweiten Teil das Zeugnis des neuen Johannes, den der Herr selbst eingeweiht hat. Denn derselbe ist der auferweckte Lazarus” (p.67); “Wenn Sie das Johannes-Evangelium sorgfältig lesen, werden Sie eines bemerken. Sie werden bemerken, daß nirgends im Johannes-Evangelium, aber auch gar nirgends vor jenem Kapitel, das die Auferweckung des Lazarus behandelt, von dem Jünger, ‘den der Herr lieb hatte’ (13,23), die Rede ist; das heißt, der eigentliche Verfasser des Johannes-Evangeliums will sagen: Dasjenige, was vorher ist, das stammt noch nicht aus dem Wissen, das mir durch die Einweihung geworden ist, da müßt ihr noch zunächst von mir absehen. Nachher erwähnt er erst den Jünger, ‘den der Herr lieb hatte’. Dadurch also zerfällt das Johannes-Evangelium in zwei wichtige Teile: in einen ersten Teil, wo der Jünger, den der Herr lieb hatte, noch nicht erwähnt wird, weil er noch nicht eingeweiht war; und erst nach der Auferweckung des Lazarus, da wird dieser Jünger erwähnt” (p.83). 8 Zie bv. GA 265, p.430-432 en verder sectie 4 van dit artikel. 5 Enerzijds wordt bij Lazarus de tempelslaap niet geïnduceerd door de hiërophant. Integendeel, de tempelslaap (“de ziekte, die niet tot de dood is maar tot de glorie van God”9) treedt bij Lazarus spontaan op, na diens omgang met Christus. Anderzijds wordt de inwijding van Lazarus volbracht in het openbaar, en niet in de verborgenheid van de Mysterietempel. De Mysteriën worden hierdoor ‘verraden’, wat leidt tot de wil om Christus en Lazarus te doden10. We dienen deze en andere stellingen van Steiner te toetsen aan de tekst van het vierde evangelie. Daartoe dient de natuur van deze tekst te worden gevat. Het Johannesevangelie is een esoterisch boek. Een esoterische tekst is drager van meerdere betekenislagen. De tekst is zodanig gecomponeerd dat deze verschillende betekenislagen bij volgehouden studie en meditatie vanuit de tekst zelf langs redelijke weg reconstrueerbaar zijn. Het Johannesevangelie is geschreven als een zelf-refererend meditatie- en oefenboek. De tekst behandelt de menselijke incarnatie van de Logos en de lezing ervan verwekt in de ziel van de onderzoekende en mediterende lezer Logos-activiteit. Een esoterische tekst kan, door zijn aard zelf, geen triviale passages of betekenisloze details omvatten, omdat deze de diepe lezer op een doodlopend spoor zouden brengen. Ieder tekstelement en elke zinswending heeft in de esoterische compositie van de tekst een eigen functie 11. De diverse betekenislagen in de esoterische tekst klinken samen doorheen eenzelfde woord, en laten op die manier letterlijk ‘sym-bolen’ opklinken. In de geest van de onderzoekende lezer lichten deze symbolen op als directe uitdrukking van “Want het lijkt me dat onder de vele zaken die jullie Atheners hebben ingericht ten bate van de menselijke samenleving, niets beter te vinden is dan de Mysteriën, door wie wij vanuit een toestand van hardheid en ruigheid werden beschaafd en verzacht tot menselijkheid. Terecht spreekt men van ‘initiaties’, want door hen leren wij de grote levensbeginselen kennen, en ontvingen wij de kunst, niet enkel om in vreugde te leven, maar ook om met grotere hoop te sterven” (“Nam mihi cum multa eximia divinaque videntur Athenae tuae peperisse atque in vitam hominum attulisse, tum nihil meilus illis mysteriis, quibus ex agresti immanique vita exculti ad humanitatem et mitigati sumus, initiaque ut appellantur ita re vera principia vitae cognovimus, neque solum cum laetitia vivendi rationem accepimus, sed etiam cum spe meliore moriendi” ; Cicero, De Legibus II,36; aan het woord is ‘Marcus’ dwz. Cicero zelf, die was ingewijd in de Eleusische Mysteriën). 10 Vergelijk met de doodstraf voor Mysterieverraad in Eleusis. Zie: André Motte “Silence et secret dans les mystères d’Eleusis”, p.317-334 in: Julien Ries & Henri Limet (éd.) “Les Rites d’initiation. Actes du colloque de Liège et de Louvain-la-Neuve, 20-21 novembre 1984” Louvain-la-Neuve: Centre d’Histoire des Religions: “Le discipline du silence y est une véritable institution d’Etat. Elle fait en effet l’objet d’une législation sévère qui, pour les cas graves de violation, ne prévoit rien moins que la mort, et cette sanction fut à plusieurs reprises appliquée. C’est le peuple athénien lui-même qui le voulait ainsi; il le montra notamment lors de la profanation célèbre dont Alcibiade et ses amis se seraient rendus coupables (…). L’ignorance n’était pas une excuse. Tite-Live [XXX,14] rapporte que deux Acarnaniens furent mis à mort pour avoir enfreint par mégarde l’interdiction: leurs questions avaient trahi leur qualité de profane” (p.322). 11 We vinden bijvoorbeeld in Jh.2:12, direct na de perikoop van de bruiloft van Kana en voor het verhaal van de reiniging van de tempel, het volgend intermezzo: “Daarna daalde Hij af naar Kafarnaüm. Hijzelf en zijn moeder, de broeders en zijn leerlingen, maar zij bleven daar slechts enkele dagen”. Over deze korte tocht van Kana naar Kafarnaüm wordt niets meer gezegd en doorgaans wordt deze episode beschouwd als de mededeling van een triviaal feit. De esoterische aard van de tekst sluit zo’n lezing uit (in casu hangt Jh.2:12 samen met Jh.4:46-54; de ‘koninklijke dienaar’ uit Jh.4:46 verwijst naar de ‘koning’ in Jh.1:49 enz.). 9 6 de geest-in-het-woord12. De tekst heeft door zijn esoterisch karakter het vermogen om de actieve, logische en intellectuele inspanning van de lezer te leiden naar een beeldend begrip voor geestelijke werkelijkheden. In die zin is het Johannesevangelie daadwerkelijk een ‘geïnspireerde tekst’. De geestelijke werkelijkheden die in de tekst worden behandeld kunnen niet direct in de alledaagse natuurlijke taal worden weergegeven. Zij worden weergegeven als beelden. Het denkend bewustzijn kan deze beelden vatten en hun inhoud hertalen in termen van logica en stoffelijke feitelijkheid. De esoterische natuur van de tekst wordt op allerlei plaatsen aangegeven door verbale ‘wegwijzertjes’, bescheiden indicaties die zijn opgenomen in de tekst ter aanduiding van verborgen betekenissen 13 of verbanden14. Het Johannesevangelie is ook een esoterisch-historisch boek. Het beschrijft de historische daden en woorden van de geïncarneerde Logos, van de Doop in de Jordaan tot Christus’ dood en Verrijzenis. Het boek bevat in overeenstemming hiermee een gedetailleerde chronologie, die ten dele gebaseerd is op vermelding van feestdagen doch die vooral bestaat uit tijdsaanduidingen via geëncodeerde horoscopische gegevens 15. De tekst verwijst zowel naar uiterlijke feiten in de stoffelijke wereld als naar geestelijke werkelijkheden die in beeldende taal worden weergegeven. Aansluitend op deze beschouwingen kunnen we een voorgestelde lezing van een evangeliepassage toetsen volgens drie criteria: • De lezing van de passage is in overeenstemming met de algemene natuur van de evangelietekst (criterium 1); • De lezing verdiept het begrip voor de beschouwde passage (criterium 2); • De lezing werpt licht op het verband tussen de beschouwde passage en andere delen van de evangelische tekst (criterium 3). 12 Zie bijvoorbeeld verderop de drievoudige betekenis van het ‘...zijn onder de vijgenboom’ (Jh.1:48). 13 Zo worden passages met een imaginatief karakter (zoals bv. de broodvermenigvuldiging) altijd ingeleid door een uitdrukking die naar dat schouwend karakter verwijst (ivm. de broodvermenigvuldiging, zie Jh.6:5; vgl. met Jh.4:34; “...laten we hier vandaan gaan” in Jh.14:31 initieert de schouwing van de wijnstok en de wijnranken dwz. Christus en de leerlingen ‘gaan weg’ in geestelijke zin en er is geen sprake van weggaan in ruimtelijke of fysieke zin; het schouwend karakter van de scene beschreven in hoofdstuk 21 wordt direct als zodanig aangegeven in Jh.21:1-2; enz.). 14 Zo komt het woord ‘ὑγιής’ (‘gezond’) zes maal voor in het vijfde hoofdstuk van het Johannesevangelie (in verband met de genezing bij het bad van Bethesda) en dan nog éénmaal in het zevende hoofdstuk (Jh.5:4,6,9,11,14,15;7:23). Nergens anders in het vierde evangelie treft men dit woord aan. In de gegeven context wijst dit woordgebruik op een tijdsverband tussen de betrokken passages: de woorden van Christus geciteerd in 7:23 werden uitgesproken aansluitend op de genezing bij Bethesda. Met betrekking tot de welbekende 153 vissen (Jh.21:11) wordt gespecifieerd dat het ‘grote’ vissen betreft (dwz ‘vissen aan de hemel’, nl. de vissen uit het sterrenbeeld Pisces; de uitdrukking verwijst naar een tijdsinterval van 76,5 jaar). Zie algemeen R.Steiner, GA 103, p.62: “...es [ist] notwendig (...) jedes Wort dieses Johannes-Evangeliums (...) auf die Goldwaage zu legen” (Hamburg, 22 mei 1908). 15 Zo is de datum van de Doop in de Jordaan (Zondag, 1 april 31 AD) aangegeven in het tweede deel van de Proloog. Zie: https://www.academia.edu/36300791/The_Taurus_Portal 7 Het aan Lazarus gewijde hoofdstuk van Steiner’s boek “Das Christentum als mystische Tatsache und die Mysterien des Altertums” (GA08; 1902; p.119-130) begint met een verwijzing naar de eerste verzen van het Johannesevangelie. Deze proloog geeft aan dat het evangelie handelt over de allerhoogste werkelijkheden en dat triviale of banale lezingen van het evangelie hiermee in tegenspraak zijn. Iedere vermelde gebeurtenis, zoals bv. de opwekking van Lazarus, dient begrepen te worden op een wijze die overeenstemt met de geest en betekenis van de proloog 16. Met name kan de opwekking van Lazarus niet gaan over een anekdotisch ‘mirakel’. Lazarus is niet iemand die toevallig is gestorven, die bevriend was met Jezus, en door deze laatste uit vriendschap weer tot leven werd gewekt en daarna zijn door ziekte onderbroken leven in gelijke zin heeft verdergezet. Gezien de diepte en de allesomvattende strekking van de Proloog (Jh.1:1-18) moet de opwekking van Lazarus een cruciale geestelijke gebeurtenis zijn geweest die een omwenteling heeft betekend, zowel voor Jezus zelf als voor de mensheid en voor het individu Lazarus. Wat was de preciese natuur van deze gebeurtenis? Rudolf Steiner identificeert de opwekking van Lazarus als een inwijding van Lazarus door Jezus Christus aansluitend op de traditie van de antieke Mysteriën (appendix III) doch uitgevoerd in het openbaar. Deze inwijding stelde Lazarus in staat om het mysterie van Golgotha te begrijpen en het vierde evangelie te schrijven. Welke argumenten voert Steiner aan voor deze interpretatie? Een eerste argument hangt samen met het expliciet openbaar karakter van de opwekking van Lazarus. Christus zelf spreekt uit dat Hij deze openbaarheid bewust nastreefde (Jh.11:15,42). De inwijdingen in de antieke Mysteriën plachten te gebeuren in het grootste geheim. Volgens antieke berichten kon de doodstraf volgen op de onthulling van Mysterie-geheimen. Steiner (CMT, p.121) verwijst in dit verband naar Jh.11:47. Het Sanhedrin komt bijeen en wrijft Christus aan dat Hij “...vele tekenen” doet17. Hieruit leidt de vergadering “Wer an den Anfang seiner Ausführungen solche Worte setzt, der will gleichsam mit Fingern darauf deuten, daß er in einem besonders tiefen Sinne ausgelegt sein will (…) Was kann denn Johannes mit seinen Einleitungsworten nur sagen wollen? Daß er von etwas Ewigen spricht, von etwas, das im Urbeginne war, das sagt er doch deutlich. Er erzählt Tatsachen; aber sie sollen nicht als solche Tatsachen genommen werden, die Auge und Ohr betrachten und an denen der logische Verstand seine Künste übt. Das ‘Wort’, das in dem Weltengeiste ist, verbirgt er hinter den Tatsachen. Diese Tatsachen sind für ihn das Mittel, in dem sich ein höherer Sinn auslebt. Und man darf voraussetzen, daß sich in der Tatsache einer Totenerweckung, die Augen, Ohren und dem logischen Verstande die größten Schwierigkeiten macht, der allertiefste Sinn verbirgt” (CMT, p.119-120). Steiner karakteriseert dus de algemene natuur van de evangelietekst, zoals die kan afgeleid worden uit de ‘proloog’, om vervolgens te stellen (conform criterium 1) dat de lezing van de ‘opwekking van Lazarus’ in overeenstemming dient te zijn met deze algemene natuur van de evangelische tekst. 17 “Jesus mußte etwas ganz besonders Wichtiges in Bethanien vollbracht haben, damit gerade im Hinblick darauf die Worte gerechtfertigt erscheinen: ‘Da versammelten die Hohepriester und Altesten einen Rat und sprachen: Was tun wir? Dieser Mensch tut viele Zeichen’ (Joh.11,47)” (CMT, p.121); “Man kann in den Worten ‘Lazare, komm heraus’ den Ruf wiedererkennen, mit dem die ägyptischen Priester-Initiatoren diejenigen wieder ins Leben des Alltags zurückriefen, welche, um dem Irdischen abzusterben und die Überzeugung von dem Dasein des Ewigen zu gewinnen, sich den weltentrückenden 16 8 af dat Christus moet worden gedood, klaarblijkelijk omdat hij het geheim van de inwijdingen, zoals die zich binnen de Mysterietempel afspeelden, welbewust op straat had gegooid. Ook Lazarus, die nu door het volk geïdentificeerd wordt als een ingewijde, is de dood schuldig (Jh.12:10-11). Het tweede argument levert Steiner vanuit een logisch-letterlijke lezing van de tekst18. Christus verklaart voor de opwekking van Lazarus dat Hijzelf “...de opstanding en het leven” is. Volgens Rudolf Steiner dient deze uitspraak strikt letterlijk te worden genomen. Wanneer Lazarus opstaat is deze opstanding Jezus; wanneer Lazarus tot leven komt is Christus dit leven; en wat op dat ogenblik in Lazarus opstaat en leeft is het Woord. De opgestane en tot leven gekomen Lazarus is dus niet meer dezelfde als voorheen; Christus, het Woord, is in Lazarus opgestaan en tot leven gekomen. Anders gezegd: Lazarus ging door een inwijding, waarbij het Woord optrad als hiërophant. Steiner verbindt met deze lezing ook vers Jh.11:4 : de ziekte van Lazarus leidt niet tot de dood, maar ze “...dient Gods heerlijkheid, opdat de Zoon Gods door haar in volle glorie moge verschijnen”. Doorgaans wordt dit vers begrepen in de zin, dat de ziekte van Lazarus aan Jezus de mogelijkheid biedt, om zijn vermogen tot opwekking uit de dood te demonstreren, wat dan zou bijdragen tot zijn ‘glorie’ in de ogen van de aanwezigen. In de alternatieve lezing van Rudolf Steiner betekent het vers dat het Woord in Lazarus zelf tot directe verschijning komt, wat zich manifesteert in het feit dat Lazarus schrijver kan worden van een tekst als het Johannesevangelie. De lezing van Rudolf Steiner beantwoordt aan de criteria 1 en 2: de door hem voorgestelde interpretatie van Jh.11 is in overeenstemming met de algemene Prozessen der ‘Einweihung’ unterzogen. Aber Jesus hatte damit das Mysteriengeheimnis geoffenbart. Es wird erklärlich, daß einen solchen Vorgang die Juden an Jesu ebensowenig ungesühnt lassen konnten, wie die Griechen es hätten an Äschylos ungesühnt lassen können, wenn er die Mysteriengeheimnisse verraten hätte” (CMT, p.129). 18 “Jesus spricht: ‘Ich bin die Auferstehung und das Leben. Wer an mich glaubt, der wird leben, ob er gleich stürbe’ (Joh. 11,4 u. 25.) Es wäre eine Trivialität zu glauben, Jesus habe sagen wollen: Lazarus sei nur krank geworden, damit er seine Kunst an ihm zeigen könne. Und es wäre eine weitere Trivialität, zu meinen, Jesus habe behaupten wollen, der Glaube an ihn mache einen Toten im gewöhnlichen Wortsinne wieder lebendig. Was wäre denn besonders an einem Menschen, der vom Tode auferstanden ist, wenn er nach der Auferstehung derselbe wäre wie vor dem Sterben? Ja, was hätte es für einen Sinn, wenn das Leben eines solchen Menschen bezeichnet würde mit den Worten: ‘Ich bin die Auferstehung und das Leben’? Sofort kommt Leben und Sinn in Jesu Worte, wenn wir sie als den Ausdruck eines geistigen Ereignisses und dann in gewisser Weise sogar wörtlich so verstehen, wie sie im Texte sind. Jesus sagt doch: Er sei die Auferstehung, die an Lazarus geschehen ist; und er sei das Leben, das Lazarus lebt. Man nehme doch wörtlich, was Jesus im Johannes-Evangelium ist. Er ist das ‘Wort, das Fleisch geworden ist’. Er ist das Ewige, das im Urbeginne war. Ist er wirklich die Auferstehung: dann ist das ‘Ewige, Anfängliche’ in Lazarus auferstanden. Man hat es also mit einer Auferweckung des ewigen ‘Wortes’ zu tun. Und dieses ‘Wort’ ist das Leben, zu dem Lazarus auferweckt worden ist. Man hat es mit einer ‘Krankheit’ zu tun. Aber mit einer Krankheit, die nicht zum Tode führt, sondern die zur ‘Ehre Gottes’, d. i. zur Offenbarung Gottes dient. Ist in Lazarus das ‘ewige Wort’ auferstanden, dann dient wirklich der ganze Vorgang dazu, den Gott in Lazarus erscheinen zu lassen. Denn Lazarus ist durch den ganzen Vorgang ein anderer geworden. Vorher lebte nicht das ‘Wort’, der Geist, in ihm; jetzt lebt dieser Geist in ihm. Dieser Geist ist in ihm geboren worden” (CMT, p.123-124). 9 esoterische natuur van de evangelische tekst (criterium 1) en ze werpt een verhelderend licht op het betrokken deel van het evangelie (criterium 2) 19. Hoe staat het met criterium 3? Hier tekent zich met betrekking tot de opwekking van Lazarus een lacune af in Steiner’s duiding. Enerzijds wordt geen licht geworpen op de herkomst van ‘de leerling die Jezus liefheeft’ en die in Jh.11:1-3 uit het niets te voorschijn lijkt te komen. Het is bevreemdend dat de herkomst van deze gestalte, die vanaf hoofdstuk 11 een sleutelrol speelt, volledig onbelicht blijft: we weten niet wie deze individualiteit is en we vernemen niet waarom de betrokkene meer in het bijzonder ‘de leerling is die Jezus liefheeft’. Anderzijds is het eigenaardig dat Steiner, die naar het zevengraden-systeem van de antieke Mysteriën verwijst met betrekking tot Natanaël (cfr. Jh.1:47-48), niet aangeeft met welke inwijdingsgraad de opwekking van Lazarus overeenkomt. Met betrekking tot criterium 3 is de lezing van Steiner problematisch: het verhaal van Lazarus’ opwekking lijkt niet ingebed in de totaliteit van de tekst, en de ‘leerling die Jezus liefheeft’ verschijnt onaangekondigd en zonder enige toelichting. In een esoterisch gecomponeerde tekst zoals het Johannesevangelie wordt verwacht dat een opvallende en plots opduikende uitdrukking zoals “...hij die Gij liefhebt” (Jh.11:2) verwijst naar een identificeerbare individualiteit. Volgens Steiner betekent de uitdrukking “...de leerling die Jezus lief had” dat de betrokken leerling een ingewijde was van de hoogste orde 20. Steiner stelt uitdrukkelijk dat de ‘leerling die Jezus liefhad’ nergens in het evangelie wordt vermeld voor de opwekking van Lazarus en dat pas door de opwekking van Lazarus deze laatste werd tot 19 Steiner vermeldt niet in welke graad van de Mysteriën Lazarus wordt ingewijd. Het evangelie zelf biedt echter een merkwaardig ‘wegwijzertje’ in Jh.11:41, waar Christus de Vader aanroept. ‘Pater’ (‘Vader’) is inderdaad de naam van de hoogste van de zeven inwijdingsgraden. Dit soort bijkomende, door Steiner niet vermelde details, ondersteunt verder de door Steiner voorgestelde lezing van het elfde hoofdstuk van het Johannesevangelie. Zoals in appendix III is aangegeven, wordt de zevende inwijdingsgraad geregeerd door Saturnus, de planeet die in de astrologische traditie wordt geassocieerd met de passage doorheen ziekte en dood. De zeven inwijdingsgraden hebben een onderling sterk verschillende natuur, wat wordt weerspiegeld door de planeten die met deze graden zijn geassocieerd. Het Johannesevangelie geeft op verschillende plaatsen aanduidingen voor de inwijdingsgraad van de betrokkenen. We zien bijvoorbeeld dat de Joodse bezoekers van Mariam en Martha (Jh.11:19) Martha niet volgen, maar Mariam wel (Jh.11:31,33,45). Dit wijst erop dat Mariam een ingewijde is van de vijfde graad. Deze graad wordt geregeerd door de Maan, die verband houdt met de wereld van voortplanting, afstamming, kinderen. De ingewijde van de vijfde graad heeft het vermogen om objectief de idealen en noden uit te spreken van het volk waartoe de betrokkene behoort. De Samaritaanse vrouw wordt net als Natanaël door Christus geïdentificeerd als een ingewijde van de vijfde graad (cfr. Jh.4:18-19), met betrekking tot de Samaritanen. In het Johannesevangelie kunnen nog twee andere inwijdingen in de zevende graad worden herkend: enerzijds de genezing die het ‘tweede teken’ wordt genoemd (Jh.4:54; hier wordt ‘vader’ vermeld in 4:53) en de tweede ‘omkering’ van Maria Magdalena (Jh.20:16; hier wordt ‘vader’ vermeld in Jh.20:17) die haar toelaat om de Verrezene te herkennen (de twee ‘omkeringen’ van Maria Magdalena zijn de twee eerste post-Resurrectie inwijdingen). 20 “Diese Bezeichnung [=’der Jünger, den der Herr lieb hatte’=’de leerling die Jezus liefhad’] ist ein Schlüsselwort für den am tiefsten Eingeweihten” (GA 097, p.37); “(…) der Jünger, den der Herr lieb hatte, [ist] nicht früher erwähnt, als bei der Auferweckung des Lazarus im elften Kapitel” (GA97, p.59); “Dieses Wort ‘liefhaben’ hat eine tiefe Bedeutung. Derjenige Schüler eines Meisters, der am tiefsten in die okkulte Wissenschaft aufgenommen und eingeführt wird, heißt ‘ein Jünger, den der Herr lieb hat’ “ (GA 97, p.94). Zie bv. ook GA 112, p.112-113. 10 ‘...de leerling die Jezus liefhad’ 21. Vooreerst is deze interpretatie niet goed verenigbaar met Jh.11:3,5 waar Lazarus nog voor diens opwekking reeds aangeduid wordt als ‘...diegene die Jezus liefheeft’. De aanhef Jh.11:1-3 werkt als een esoterische ‘wegwijzer’: de lezer wordt uitgenodigd om zich af te vragen wie deze individualiteit zou kunnen zijn, waarvan men klaarblijkelijk verondersteld wordt te weten dat Jezus hem liefheeft. De lezer van het evangelie wordt duidelijk uitgenodigd om in gedachten de eerste tien hoofdstukken te overlopen, op zoek naar een individualiteit die met Christus een bijzondere, zelfs unieke band van liefde heeft ontwikkeld. Men wordt dan als vanzelf geleid naar twee passages in het evangelie, die mogelijk ook onderling op een bijzondere wijze zijn verbonden, en die wijzen op zo’n speciale band van liefde. Het gaat om de twee passages waarin sprake is van een ‘bruiloft’, het beeld bij uitstek voor het smeden van een liefdesband. De eerste van deze passages is de bruiloft van Kana (Jh.2:1-11). De ‘bruidegom’ wordt in deze perikoop wel vermeld (Jh.2:9) maar niet bij naam vernoemd. De tweede passage treffen we aan op het einde van het derde hoofdstuk waarin Johannes de Doper in raadselachtige termen verwijst naar zijn verhouding tot de ‘bruidegom’ en diens ‘bruid’ (Jh.3:29-30). Het is duidelijk dat beide passages geen triviale verwijzingen zijn naar een of andere trouwpartij, maar dat de begrippen ‘bruid’, ‘bruidegom’ en ‘bruiloft’ gebruikt worden in beeldendimaginatieve betekenis. We weten bovendien dat de term ‘bruidegom’ verwijst naar de tweede inwijdingsgraad van het antieke Mysteriewezen (appendix III). Het vermoeden ligt dus voor de hand dat Lazarus, diegene die Jezus liefheeft, niemand anders is dan de bruidegom vermeld in Jh.2:9 en Jh.3:29. “Wer ist Lazarus, als er wieder auferstanden ist? Es ist der Schreiber des JohannesEvangeliums selber, der von dem Christus initiierte Lazarus. Der Christus hat die Botschaft von seiner eigenen Wesenheit in die Lazarus-Wesenheit gegossen, damit dann diese Botschaft des vierten Evangeliums, des Johannes-Evangeliums, hinaustönen kann in die Welt als die Schilderung des Wesens des Christus. Deshalb wird auch im Johannes-Evangelium vor der Lazarus-Geschichte nicht von dem Jünger Johannes gesprochen. Aber lesen Sie genau und lassen Sie sich nicht verführen von jenen sonderbaren Theologen, die da gefunden haben, daß an einer gewissen Stelle des Johannes-Evangeliums, nämlich im 35. Vers des ersten Kapitels, der Name Johannes als ein Hinweis auf den Johannes-Jünger bereits vorkommen soll. An dieser Stelle heißt es: ‘Des andern Tags stund abermal Johannes und zween seiner Jünger’. Nichts, aber auch gar nichts weist an dieser Stelle darauf hin, daß irgendwie derjenige, der später der Jünger genannt wird, ‘den der Herr lieb hatte’, hier gemeint ist. Dieser Jünger kommt nicht vor im Johannes-Evangelium bis zu der Stelle, wo Lazarus auferweckt ist. Warum ist das so? Weil derjenige, der sich hinter dem Jünger verbirgt, ‘den der Herr lieb hatte’, derselbe ist, den der Herr schon früher lieb hatte. Er hatte ihn so lieb, weil er ihn unsichtbar, in seiner Seele, schon als seinen Jünger erkannt hatte, der auferweckt werden wird und die Botschaft von dem Christus in die Welt hinaustragen sollte. Deshalb tritt der Jünger, der Apostel, ‘den der Herr lieb hatte’, auch erst auf von der Schilderung der Auferweckung des Lazarus an. Da war er es erst geworden. Da war des Lazarus Individualität so umgeändert, daß sie zur JohannesIndividualität im Sinne des Christentums geworden war. So sehen wir im höchsten Sinne eine Taufe durch den Christus-Impuls selber an Lazarus vollführt: Lazarus ist zum Eingeweihten im neuen Sinne des Wortes geworden, indem noch an den alten Formen, an der Lethargie, in einer gewissen Weise festgehalten worden ist und so ein Übergang geschaffen wurde von der alten zur neuen Einweihung” ( GA 112, p.112-113; Kassel, 29 juni 1909). 21 11 2. De ontmoeting tussen Jezus en Natanaël. Appendix I geeft de twee laatste perikopen van het eerste hoofdstuk van het Johannesevangelie, gevolgd door de perikoop over de ‘bruiloft van Kana’. In de perikopen Jh.1:35-42 (‘Andreas en Petrus’) en Jh.1:43-51 (‘Filippus en Natanaël’) verbinden de vier leerlingen Andreas, Petrus, Filippus en Natanaël zich met Christus. Als afsluiting (Jh.1:50-51) kondigt Christus een inwijding aan van Natanaël. In uitvoering hiervan volgt dan ‘op de derde dag’ de bruiloft van Kana (Jh.2:1-11), die in beeldentaal de inwijding weergeeft van Natanaël. Op de bruiloft van Kana wordt Natanaël de ‘leerling die Jezus liefheeft’. De drie perikopen vormen een chronologische en semantische eenheid, die begint met de bijeenkomst van de eerste leerlingen rond Christus en die wordt afgerond met de volbrenging van het ‘eerste teken’ (de ‘bruiloft van Kana’). Dit ‘teken’ leidt tot de ‘openbaring van de heerlijkheid’ van Christus en tot het geloof van de leerlingen in Christus (Jh.2:11). Figuur 1: De iconografie van Aries en van het Lam Gods zoals afgebeeld op de glasramen in de kathedraal van Chartres (uit: J.Verhulst “De Rubens Code”; 2011; tekeningen door Wilfried Genard). Links: het Lam Gods (voorgesteld als een lam, met horentjes en achterom kijkend, zoals Aries). Rechts: het dierenriemteken Aries. Perikoop V (Jh.1:35-42) begint met Johannes de Doper, die tegenover twee van zijn leerlingen Jezus ‘het Lam Gods’ noemt. Deze leerlingen lopen vervolgens Jezus achterna. In vers 1:38 wordt vermeld dat Jezus ‘zich omdraait’ en de twee aanspreekt. Schijnbaar is dit ‘zich omkeren’ of ‘achterom kijken’ een overbodig detail. In een esoterische tekst fungeren elementen van dit type als wegwijzertjes naar een esoterische betekenislaag. De combinatie van de termen ‘lam’ en ‘zich omdraaien’ verwijst naar het dierenriemteken Aries, dat wordt voorgesteld als een ram die achterom kijkt. In overeenstemming hiermee wordt het Lam Gods in de christelijke iconografie vaak afgebeeld als achterom kijkend (figuur 1; de omkering verwijst naar de omgekeerde tijdstroom, ‘kairos’ itt. ‘chronos’). Christus wordt in in Jh.1:35-36 geassocieerd met het dierenriemteken Aries. De aanduiding ‘lam’ wijst op het feit dat het Woord nog maar net is ‘geboren’. De Logos is geïncarneerd in Jezus van Nazareth bij de Doop in de Jordaan, die plaatsvond toen de Zon in Aries stond (Zondag, 1 April 31 AD). De twee jaren tussen de Doop in de Jordaan en Christus’ kruisdood (Vrijdag, 3 April 33 AD) komen ongeveer overeen met de tijd waarop een lam uitgroeit tot een volwassen schaap. 12 Figuur 2: De associatie tussen de twaalf dierenriemtekens enerzijds, en de twaalf daguren (oranje) en twaalf nacht-uren (blauw) anderzijds. De zes ‘dagtekens’ (van Aries tot Virgo; lente en zomer) worden gescheiden van de zes ‘nachttekens’ (van Libra tot Pisces) door de as van de eveningen (rood). Het begin van het tiende dag-uur komt overeen met het midden van het teken Leo, en het begin van het tiende nacht-uur komt overeen met het midden van het teken Aquarius. Figuur 3: Deel van de sterrenkaart van Gaston Pardies (1693). Rechts het sterrenbeeld Aquarius, in nauwe samenstand met Pegasus en Equuleus (‘het veulen’). Deze samenstand verklaart de karakterisering van de Waterman als ‘paardenvriend’. Voor het overige is Aquarius omringd door sterrenbeelden die met ‘water’ en ‘zee’ zijn geassocieerd: het dierenriemteken Pisces (‘Vissen’), de Piscis Austrinus (’Zuidervis’; oude latijnse naam: Piscis Notus; deze vis slokt het water op dat uit de kruik van de Waterman stroomt), Cetus (‘Walvis’), Eridanus (de ‘Stroom’). Het achterlijf van Capricornus heeft eveneens een vissenstaart. Allemaal samen worden deze water-gerelateerde sterrenbeelden ‘het Water’ of ‘de Zee’ genoemd. De ‘Water-man’ grenst aan ‘het Water’ met de vissen en kan ook ‘het Vissershuis’ (‘Betsaïda’) worden genoemd. https://en.wikipedia.org/wiki/Sea_(astronomy) 13 Het Johannesevangelie laat toe om de in perikoop V beschreven gebeurtenis te dateren. De woorden van Johannes de Doper in het tweede deel van de proloog (Jh.1:14-18) verwijzen naar de dag na de Doop, toen de retrograad lopende Mercurius door de Zon werd ingehaald (wat in beeldentaal wordt uitgedrukt in Jh.1:15; Christus is de Zon, Mercurius is de boodschapper van de Zon, in casu de Doper) 22. Jh.1:29 verwijst naar dinsdag 3 april 31, en Jh.1: 35 naar woensdag 4 april 31. Het uur van de gebeurtenis wordt eveneens aangegeven: “Het uur was ongeveer het tiende” (Jh.1:39). Dit schijnbaar triviale detail heeft een esoterische betekenis. Omdat Christus geassocieerd wordt met Aries, het eerste teken van de dierenriem, en de twee leerlingen Hem volgen, ligt het voor de hand om “...het tiende uur” te lezen als een aanduiding van de twee dierenriemtekens geassociëerd met deze twee leerlingen. In Christus’ tijd werden de dag en de nacht allebei onderverdeeld in twaalf uren. Geprojecteerd op de dierenriem komt het begin van het tweede uur overeen met het centrum van Aries, het vierde uur met het centrum van Taurus enz. Het tiende dag-uur komt overeen met het vijfde dierenriemteken Leo en het tiende nacht-uur komt overeen met het elfde teken, te weten Aquarius (figuur 2). De eerste van de twee leerlingen wordt in de perikoop geïdentificeerd als Andreas. Deze leerling wordt dus geassocieerd met het dierenriemteken Leo. De tweede leerling wordt in perikoop V niet bij naam genoemd en omtrent zijn identiteit circuleren heel wat opvattingen. De verwijzing naar het “...tiende uur” associeert de tweede leerling met Aquarius. Dit betekent dat deze leerling niemand anders is dan Filippus, die wordt vermeld in perikoop VI. De Griekse naam ‘Filippus’ betekent immers ‘Paardenvriend’. Het sterrenbeeld Waterman is tevens de Paardenvriend, gezien de nauwe samenstand van Aquarius met de antieke sterrenbeelden Pegasus en Equuleus (figuur 3). De perikopen V en VI verlopen parallel: in perikoop V brengt de eerste leerling (Andreas) de derde leerling (Petrus) naar Christus en in perikoop VI brengt de tweede leerling (Filippus) de vierde leerling (Natanaël) naar Christus. In Jh.1:41 wordt gezegd dat Andreas de ‘eerste man’, de ‘koploper’ of ‘voorganger’ opzoekt. Dit blijkt Petrus te zijn, die de broer is van Andreas. In astrologische zin kan deze ‘eerste man’ begrepen worden als een verwijzing naar het dierenriemteken Taurus23. Dit is het eerste teken dat volgt op Aries en als zodanig is Taurus het eerste van de tekens die Aries volgen. Tevens is Taurus het eerste van de ‘vaste tekens’, terwijl ‘Leo’ (het teken geassocieerd met Andreas) het tweede vaste teken is. Ook Aquarius is een vast teken. Een beeld tekent zich af: de vier eerste leerlingen, vermeld in de perikopen V en VI, representeren de vier vaste dierenriemtekens, waarvan de posities in de gebruikelijke voorstelling van de zodiak een Andreaskruis vormen 24. 22 Zie: https://www.academia.edu/36300791/The_Taurus_Portal De naam ‘Petros’ betekent ‘steen’ of ‘steenrots’; Taurus is een aardeteken. Het Griekse woord ‘ταῦρος’ (Stier) heeft vier letters gemeen met ‘ πέτρος’ (steen); α en υ zijn de 1ste en 20ste letter van het Griekse alfabet (digamma, koppa en sampi niet meebeschouwd), en ε en π zijn de 5de en 16de letter; 1+20=5+16. 24 De associatie tussen het X-vormige Andreaskruis en de apostel Andreas is niet bijbels en werd pas in de Middeleeuwen gemaakt. Het gaat om een esoterisch beeld dat tijdens de vroege Middeleeuwen in de Christelijke iconografie werd geïnjecteerd. De Leeuw (Leo) is het dierenriemteken geregeerd door de Zon, en het beeld van de leeuw voor de Zon is zeer 23 14 De term ‘protos’ (‘πρῶτος’ = ‘eerste’, ‘eerste man’, ‘eerste in rang’) heeft nog een tweede esoterische connotatie. In Jh.1:42 wordt Petrus genoemd: ‘Simon, de zoon van Johannes’. In de chiastische structuur van de perikoop, in lijnen (1) en (14), zien we tweemaal de naam ‘Johannes’ verschijnen. In lijn (1) verwijst deze naam naar de Doper, en in lijn (14) naar de vader van Simon Petrus. In de proloog wordt impliciet aangegeven dat Johannes de Doper de weergeboren Adam is25. De spiegeling van de naam ‘Johannes’ in lijnen (1) en (14) zou dus kunnen betekenen dat de individualiteit van Simon Petrus een zoon was van Adam. Dit wordt bevestigd door de laatste woorden van Christus in perikoop V: “Gij zult worden genoemd: ‘Steen’“. Het Griekse werkwoord is: ‘ΚΛΗΘΗΣΗ’, dat omgekeerd kan worden gelezen als: ‘Η ΣΗΘ Η-Λ-Κ’ dwz. ‘Ik was Seth Η-Λ-Κ’. De drie Griekse letters zijn respectievelijk de middenste letter van ‘Seth’ (‘ΣΗΘ’), de laatste letter van ‘Abel’ (‘ABEΛ‘) en de eerste letter van ‘Kaïn’ (‘KAIN’); als zodanig specifiëren deze drie letters dat het wel degelijk gaat om Seth, de derde zoon van Adam en Eva 26. Seth is de ‘eerste man’ na Adam, de eerste in de menselijke afstammingslijn na de zondeval, en wordt als zodanig vermeld in Lk.3:38 27. In esoterisch opzicht zegt Christus (Jh.1:42) tot Petrus: ’Gij zijt de zoon van Adam’ waarop het hogere Ik van Petrus (dwz. ‘Christus-in-Petrus’) dan bevestigt (in ‘reverse speech’): ‘Ik was Seth’. Perikoop VI (Jh.1:43-51) beschrijft de ontmoeting tussen Jezus en Natanaël. Blijkens Jh.1:43 speelt de scene zich af op “...de volgende dag”, dus op donderdag 5 april 31 AD. Jezus wil vertrekken naar Galilea, zoekt Filippus op (de tweede leerling, die in de vorige perikoop nog naamloos bleef) en zegt tot hem: “Volg Mij”. Dit betekent blijkbaar niet dat Jezus samen met Filippus naar Galilea gaat vertrekken. Christus is het ‘wezen Ik’ of het ‘wezen Waarheid’. De woorden ‘Volg Mij’, door Christus uitgesproken, kunnen dus geen oproep zijn tot volgelingschap in de gebruikelijke zin. Het gaat om een oproep om het eigen hogere Ik te volgen waarin het ‘wezen Waarheid’ leeft. In Jh.1:44 wordt dan uitgedrukt hoe Filippus, de ‘paardenvriend’ die in de zich rond Christus waarschijnlijk terug te voeren tot het unieke kenmerk van de manenkrans die de kop van de mannelijke leeuw omringt, zoals lichtstralen de Zon omringen. ‘Andreas’ betekent ‘de mannelijke’: https://de.wikipedia.org/wiki/Andreas_(Apostel)#/media/Datei:Andreas_Norf.jpg Het lijkt betekenisvol dat Andreas, als representant van het met de Zon geassocieerd dierenriemteken, in chronologische zin de eerste leerling wordt. 25 Johannes de Doper heeft als opdracht om te getuigen over het Licht, als mens tegenover de andere mensen (Jh.1:6-7). Een getuige is iemand die iets heeft gezien wat niet werd gezien door diegenen tegenover wie de getuigenis werd afgelegd. De Doper kan als weergeboren Adam getuigen van het Licht, zoals dit werd gezien voor de zondeval (Jh.1:5). 26 Vergelijk bv. met Jh.11:1 : “...ΛΑΖΑΡΟΣ ΑΠΟ ΒΗΘΑΝΙΑΣ ΕΚ ΤΗΣ ΚΩΜΗΣ ΜΑΡΙΑΣ...” waar Lazarus wordt geïdentificeerd als de gereïncarneerde Kaïn. Over de schijnbaar overbodige inlassing van het voorzetsel ‘ἐκ’ is nogal wat inkt gevloeid; zie bv. Godet : “ Les deux prépositions ἀπό et ἐκ, employées ici parallèlement, ne sont pas absolument synonymes (...). Il me paraît que la première préposition se rapporte plutôt à la résidence, la seconde à l’origine: Lazare demeurait à Béthanie, d’où il était” (“Commentaire sur l’évangile de Saint-Jean”). 27 In verband met de etymologie van de naam Seth’:“The verb ‫( ת י ש‬shyt) means to give, set or place firm. Noun ‫( ת י ש‬shyt) refers to occupational garb, the dress upon which the profession stands. Noun ‫( ת ש‬shat) describes a national foundation; whatever a nation is set on”; zie: https://www.abarim-publications.com/Meaning/Seth.html Een en ander suggereert een verband met Mt.16:18. 15 vormende schaar van twaalf het teken Aquarius vertegenwoordigt, bij zichzelf te rade gaat: “Filippus was van Betsaïda, uit de polis van Andreas en Petrus”. Het woord ‘Betsaïda’ komt voor in alle evangelies en wordt geacht de naam te zijn van een vissersdorp aan het meer van Galilea 28. De Hebreeuwse naam is enkel bekend via de Griekse transliteratie en betekent zoiets als: ‘huis van de vissers’. In de gegeven context is dit opnieuw een verwijzing naar het sterrenbeeld Waterman, dat aan de hemelse cirkel (de dierenriem) ligt, bij het ‘Water’ en bij de vissen in dat water (figuur 3). De woorden “Filippus was van Betsaïda” betekenen dus: ‘Filippus overwoog dat hij van de Waterman was’. Dit wordt gevolgd door de specificatie: “...uit de polis van Andreas en Petrus”. Met andere woorden: Betsaïda, dwz. Aquarius, is deel van een ruimere ‘polis’ waartoe ook Andreas en Petrus behoren, die twee andere vaste tekens vertegenwoordigen, namelijk Leo en Taurus. Het Griekse woord ‘polis’ (πόλις) betekent ‘stad’, maar kan ook verwijzen (via het beeld van loodrecht op elkaar georiënteerde straten) naar het lijnenpatroon dat men aantreft op speelborden zoals schaak- of damborden 29. In de betrokken context is deze ‘polis’ het orthogonale kruis gevormd door de dierenriemposities van de vier vaste tekens (waartoe de Waterman dwz. Betsaïda behoort). Met andere woorden: de aandacht van Filippus wordt gevestigd op het gegeven dat drie van de vier vaste tekens in de zich vormende leerlingenschaar waren vertegenwoordigd maar dat het vierde vaste teken (Scorpio) nog ontbrak. Net zoals Andreas zijn broer Petrus opzocht, zoekt Filippus nu Natanaël op, in wie hij de ontbrekende representant van Scorpio had herkend. Filippus zegt aan Natanaël dat de Messias werd gevonden: Jezus, de zoon van Jozef, uit Nazareth. Natanaël antwoordt: “Kan iets goeds uit Nazareth komen”? Dit antwoord van Natanaël lijkt raadselachtig. Meestal wordt Jh.1:46 geïnterpreteerd in de zin dat Nazareth een plaats was met een slechte naam. Hiervoor is echter geen enkele onafhankelijke aanwijzing bekend. Het antwoord van Natanaël moet één of andere diepere zin hebben. De betekenis van de eerste woorden van Christus tot Natanaël (“Ziedaar warempel een Israëliet waarin geen bedrog is”; Jh.1:47) werd door Rudolf Steiner toegelicht. De woorden van Christus betekenen dat Hij Natanaël identificeert als een Joodse ingewijde van de vijfde graad (zie appendix III). Dit inzicht is een fundamentele sleutel, zonder dewelke het onmogelijk is om perikoop VI te verstaan. De vraag van Natanaël: (“Hoe kent Gij mij”?; Jh.1:48) blijft inderdaad onbegrijpelijk zonder Mysterie-context. Dit geldt ook voor het volgende antwoord van Christus: “Voordat Filippus u riep zag Ik u terwijl gij onder de vijgenboom waart”. Rudolf Steiner brengt deze woorden van Christus in verband met de vijgenboom als symbool voor initiatie (met verwijzing naar de vijgenboom waaronder Boeddha tot verlichting kwam) 30. 28 Het Griekse woord ‘Galilea’ (‘Γαλιλαια’) is afgeleid van het Hebreeuwse ‘galal’ (‫ )גלל‬wat betekent ‘rollen’ of ‘omcirkelen’; vandaar concepten als ‘cirkel’, ‘omtrek van een gebied’, of ‘gebied’ als zodanig. 29 “πόλις (…) 3 p.anal. Échiquier (divisé en casiers comme les rues ou quartiers d’une ville) pour le jeu de dames (...)” Le Grand Bailly, p.1587. 30 Volgens Rudolf Steiner werd een geïnitieerde van de vijfde graad genoemd naar zijn volk (zie verder appendix III): “Nun wissen wir, daß uns im Johannes-Evangelium gesagt wird, daß unter den ersten Jüngern des Christus Jesus auch Natanaël ist. Er wird dem Christus vorgeführt. Er ist nicht so hoch eingeweiht, daß er den Christus zu 16 Gezien de context moeten Christus’ woorden impliceren dat Natanaël een Joodse Mysterie-ingewijde was van de vijfde graad dwz. een Joodse volksingewijde. Steiners verklaring betreffende het ‘zijn onder de vijgenboom’ lijkt onvolledig omdat zij enkel betrekking heeft op inwijding in het algemeen, zonder specifiëring van de inwijdingsgraad. Dit is een eerste uit te klaren punt. Op zijn beurt komt Natanaël dan tot een tweevoudige identificatie van Jezus Christus: “Rabbi, Gij zijt de Zoon Gods, Gij zijt de Koning van Israël” (Jh.1:49). Hier duikt een tweede probleem op: hoe volgt deze dubbele identificatie door Natanaël uit de voorafgaande woorden van Christus? De twee uitspraken van Christus (Jh.1:47,48) impliceren dat Hij over het vermogen beschikte om Natanaël te herkennen als Joodse ingewijde van de vijfde graad. Maar daaruit volgt niet dat Christus de ‘Zoon van God’ is en de ‘Koning van Israël’. Om Natanaëls tweevoudige conclusie te verantwoorden moeten de woorden van Jezus nog bijkomende informatie bevatten. De eerste uitspraak van Christus luidt: “Ziedaar warempel een Israëliet waarin geen bedrog is” (Jh.1:47). De term “...een Israëliet” zou op zich volstaan als verwijzing naar de vijfde inwijdingsgraad. Natanaël’s conclusie: “Gij zijt de Koning van Israël” sluit aan bij de kwalificatie “...Israëliet”: in zijn hoedanigheid van Joodse ‘volksingewijde’ (dwz ingewijde van de vijfde graad) beschikt Natanaël over het vermogen om vast te stellen wie de Koning is van Israël. De toevoeging “warempel...waarin geen bedrog is” wijst op het bestaan van Joodse ingewijden van de vijfde graad waarin wèl bedrog leeft. De formulering suggereert zelfs dat Natanaël op dit punt een uitzondering vormt. Van een esoterische tekst als het vierde evangelie verwachten we inhoudelijke coherentie: de verwijzing naar valse Joodse volksingewijden in Jh.1:47 wekt de verwachting dat we elders in de tekst meer verwijzingen naar deze groep kunnen vinden. Zoals alle antieke tempels was ook de tempel van Jeruzalem een Mysterietempel; zowel Natanaël als de valse volksingewijden waren met deze tempel verbonden. Rudolf Steiner heeft in dit verband gewezen op het belang van Jh.11:47-53, waar het doodsvonnis over Christus wordt geveld door de hogepriesters en Farizeeën. In de ogen van de betrokkenen heeft Christus de Mysteriën verraden door in het openbaar Lazarus te initiëren. Onder deze met de tempel verbonden ‘hogepriesters en Farizeeën’ moeten de bedrieglijke ingewijden worden gezocht. De passage Jh.11:47-53 wordt voorafgegaan door twee belangrijke incidenten waarin werd gepoogd om Christus te doden door steniging. Het gaat om de twistgesprekken vermeld in Jh.8:33-59 en Jh.10:22-39. Men wil Christus doden omdat deze de eigen goddelijke natuur bevestigt (Jh.8:58-59;10:33). Natanaël spreekt zich uit in dezelfde zin (“Gij zijt de Zoon Gods”; Jh.1:49). De meest kritieke en ontdurchschauen vermöchte. Der Christus ist natürlich der Geist des umfassenden Wissens, der von einem Natanaël, einem im fünften Grade Eingeweihten, nicht durchschaut werden kann. Aber der Christus durchschaut den Natanaël. Das zeigt sich durch zwei Tatsachen. Wie bezeichnet er selbst ihn? “Das ist ein rechter Israeliter!” (i, 47). Da haben Sie die Bezeichnung nach dem Namen des Volkes. Wie man bei den Persern einen im fünften Grade Eingeweihten einen “Perser” nannte, so nannte man einen solchen bei den Israeliten einen “Israeliter”. Daher nennt Christus den Natanaël einen “Israeliter”. Und dann sagt er ihm: “Ehe denn dich Philippus rief, da du unter dem Feigenbaum wärest, sah ich dich!” (1, 48). Das ist eine symbolische Bezeichnung für einen Eingeweihten, geradeso wie das Sitzen Buddhas unter dem Bodhi-Baum. Der Feigenbaum ist ein Symbol der ägyptisch-chaldäischen Einweihung” (GA 103, Hamburg, 23 Mei, 1908; p.86; zie ook GA94, p.210-212). 17 hullende confrontatie tussen Christus en de bedrieglijke tempel-ingewijden vindt plaats wanneer Pilatus, op de rechterstoel gezeten, Christus toont met de woorden: “Ziehier uw koning” en vraagt: “Zal ik dan uw koning kruisigen”? (Jh.19:14-15). De tekst vervolgt: “De hogepriesters antwoordden: ‘Wij hebben geen andere koning dan de keizer’! Toen leverde hij Hem aan hen uit om de kruisdood te ondergaan en zij namen Hem over” (Jh.19:15-16). Wat de valse volksingewijden zeggen (“Wij hebben geen andere koning dan de keizer”) staat diametraal tegenover Natanaël’s uitspraak: “Gij zijt de koning van Israël”. De twee conclusies van Natanaël (“Gij zijt de Zoon Gods” en “Gij zijt de koning van Israël”) worden dus direct tegengesproken door de hogepriesters. Pilatus was een Romeinse volksingewijde die Jezus onmiddellijk identificeerde als “...koning van de Joden” en als “...koning Eisu”31, en ook consequent aan deze identificatie bleef vasthouden. Zijn conflict met de bedrieglijke Joodse volksingewijden bereikt een hoogtepunt in verband met het opschrift dat door Pilatus boven de terechtgestelde Jezus Christus werd aangebracht (Jh.19:19-22). Dit opschrift luidde: “Jezus de Nazareeër, de koning van de Joden” (‘Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων’; Jh.19:19) en bevestigde (in het Hebreeuws, Latijn en Grieks; Jh.19:20) dat volgens Pilatus de terechtgestelde wel degelijk de koning was van de Joden. De uitspraak van Natanaël “Gij zijt de koning van Israël” is een soort voorafbeelding van de Titulus Crucis (INRI), met het verschil dat Natanaël spreekt over “...koning van Israël” en niet over “koning van de Joden”. Christus verwijst naar het feit dat Hij Natanaël ‘onder de vijgenboom’ zag op een welbepaald moment, namelijk “...voordat Filippus u riep”. In principe vermeldt een esoterische tekst nooit betekenisloze details. De toevoeging “...voordat Filippus u riep” moet voor de lezer op één of andere manier het begrip voor de tekst verdiepen. Voordat Filippus zijn kennis Natanaël aanspreekt zat laatstgenoemde ‘onder de vijgenboom’. Met betrekking tot Natanaël’s activiteit op dat ogenblik hebben we maar één bron van informatie, namelijk diens raadselachtige antwoord: “Kan iets goeds uit Nazareth komen”? (Jh.1:46). Natanaël zat volgens Christus ‘...onder de vijgenboom’ tot hij werd aangesproken door Filippus. Deze toestand van ‘zitten onder de vijgenboom’ moet op één of andere manier relevant zijn met betrekking tot Natanaël’s antwoord aan Filippus. Om te begrijpen hoe Natanaël’s schouwende activiteit zich uitdrukt in de woorden ‘...kan iets goeds uit Nazareth komen’ moeten we ons begrip voor de uitdrukking ‘...zitten onder de vijgenboom’ verdiepen. Daarbij worden we geholpen door Christus’ impliciete verwijzing naar de bedrieglijke Joodse volksingewijden in Jh.1:47. Het onderscheid tussen ‘bedrieglijke’ versus ‘niet-bedrieglijke’ Joodse volksingewijden hangt nauw samen met de relatie tussen het Jodendom en het Romeinse Rijk en de Romeinse keizer (zie bv. Jh.11:48 en 19:15). De vijgenboom was niet enkel een beeld voor het antieke inwijdingssysteem in het algemeen maar was ook een occult beeld voor het Romeinse Rijk. De Ficus ruminalis was de vijgenboom waaronder Romulus en Remus door de wolf werden gevoed. 31 Deze identificaties door Pilatus zijn vermeld in Jh.18:33,37. In vrijwel alle vertalingen worden de betrokken zinnen voorgesteld als door Pilatus gestelde vragen. 18 Figuur 4: P.P. Rubens “Romulus & Remus” (Pinacoteca Capitolina, Rome; ca.1615; olie op doek; 210cm x 212 cm). De tweeling en de wolf die hen voedt zijn afgebeeld onder de vijgenboom, waar zij gevonden worden door de herder Faustulus. De specht is vermoedelijk een beeld voor Mars. De vrouw is de Vestaalse moeder van de tweeling en de oude man verzinnebeeldt de Tiber. Het dierenriemteken Scorpio wordt geregeerd door Mars; het sterrenbeeld Lupus (de ‘Wolf’) grenst aan Scorpio. Zie ook p.6 ff in: https://www.academia.edu/33857672/King_Eisu_and_the_riddle_of_the_fig_tree_John_1_48_._On_Jesus_pre sence_in_Cornwall_and_Somerset De woorden van Christus “Voordat Filippus u riep zag Ik u terwijl gij onder de vijgenboom waart” (Jh.1:48) zijn dus meerduidig. Enerzijds kan het beeld ‘onder de vijgenboom zijn’ in algemene zin verwijzen naar de activiteit van bovenzinnelijke schouwing door een geïnitieerde, zoals Steiner voorstelt. In die zin spreekt Christus uit dat Natanaël in algemene zin een ingewijde is van de Mysteriën. Die onthulling had ook in andere bewoordingen kunnen geschieden. Christus gebruikt het specifieke beeld van de vijgenboom omdat hij ook nog wil aangeven dat Natanaël, op het ogenblik waarop hij door Filippus werd aangesproken, in zijn hoedanigheid van Joodse volksingewijde verdiept was in de verhouding tussen het Romeinse Keizerrijk en Israël. Israël was door het Romeinse Rijk bezet. Met andere woorden: Israël bevond zich, samen met zijn volksingewijden, ‘onder de Romeinse vijgenboom’, onder de 19 Ficus Ruminalis. Deze parallelle lezing van Jh.1:48 heeft twee implicaties. Vooreerst wordt bevestigd dat Natanaël door Christus niet enkel wordt gezien als een ingewijde in het algemeen, doch als een oprechte Joodse volksingewijde (zoals Christus uitspreekt in Jh.1:47). En vervolgens wordt ook duidelijk dat Natanaël’s woorden: “Kan iets goeds uit Nazareth komen” moeten begrepen worden in verband met de problematiek van de relatie tussen Israël en het Romeinse Rijk. Natanaël was bovenzinnelijk verdiept in deze problematiek toen hij door Filippus werd aangesproken. De tekst van perikoop VI wijst dus op een synchroniciteit tussen Natanaël’s schouwende activiteit enerzijds, en de woorden van Filippus (Jh.1:45) anderzijds. Deze laatste zegt dat de Messias werd gevonden: Jezus van Nazareth. Natanaël, als Joodse volksingewijde zittend onder de Romeinse vijgenboom, was blijkbaar verdiept in precies deze problematiek: wat betekende de Romeinse bezetting van Israël voor de komst en de rol van de Messias? In geestelijke zin worden de woorden: “Kan iets goeds uit Nazareth komen” uitgesproken onder de Romeinse vijgenboom. Om tot dieper begrip te komen kunnen we de Latijnse versie van deze woorden beschouwen. De vertaling van het Grieks naar het Latijn kan woord per woord eenduidig worden gemaakt en we kunnen zonder meer de versie van de Vulgate overnemen: Kan het zijn (dat) uit Nazareth iets goeds (komt)? Ἐκ Ναζαρὲτ δύναταί τι ἀγαθὸν εἶναι; A Nazareth potest aliquid boni esse? Bij de lezing van antieke Griekse en Latijnse teksten dienen we rekening te houden met het gegeven dat de woorden niet werden gescheiden door spaties. De lijnen hierboven werden in het Grieks en Latijn standaard geschreven in het ‘scripta continua’, zonder spaties, zonder vraagtekens en in hoofdletters: ΕΚΝΑΖΑΡΕΤΔΥΝΑΤΑΙΤΙΑΓΑΘΟΝΕΙΝΑΙ ANAZARETHPOTESTALIQUIDBONIESSE De afwezigheid van spaties kan in bepaalde zinnen tot meerduidigheid leiden, doordat de woorden op verschillende manieren kunnen worden gescheiden. In de Latijnse zin hierboven kunnen we de twee alternatieve splitsingen beschouwen: Kan het zijn (dat) uit Nazareth iets goeds (komt)? A NAZARETH POTEST ALIQUID BONI ESSE en Kan het zijn (dat) uit Nazareth bepaalde Dobunni (komen)? A NAZARETH POTEST ALIQUI DBONI ESSE 20 Het woord ‘DBONI’ (of: D␢BONI) staat niet in het woordenboek. De ‘Dobunni’32 waren een volk dat leefde in de streek rond het huidige Gloucestershire. Ten tijde van Christus lag hun gebied buiten het Romeinse Rijk. De Dobunni produceerden hun eigen gouden en zilveren munten met daarop (in Latijnse letters) de namen van hun ‘koningen’. Ten tijde van Jezus van Nazareth was de betrokken ‘koning’ een zekere ‘EISV’ (figuur 5). Volgens de hypothese van Dennis Price is dit een transliteratie, in het Latijnse alfabet, van de Aramese naam van Jezus van Nazareth33. Figuur 5: Gouden Dobunni-stater met het opschrift ‘EISV’. De gouden munten van de Dobunni droegen doorgaans het opschrift (in Latijnse letters) van een naam, naar vermoed van de leider of koning van de Dobunni ten tijde van het slaan van de munt. De munten hierboven werden dus geslagen ten tijde van ‘koning Eisu’. Dennis Price stelde in 2009 de hypothese voor, dat deze Eisu niemand anders is dan Jezus van Nazareth, die voor de doop in de Jordaan gedurende een tijd koning zou zijn geweest van de Dobunni (‘EISV’ zou een transcriptie zijn van Jezus’ naam zoals uitgesproken in het Aramees). Het gestileerde paard, afgebeeld temidden van sterren, is een weergave van het sterrenbeeld Schorpioen (overeenkomend met het lijf van het paard) en de ‘Theepot’ (een asterisme dat deel uitmaakt van de Schutter; overeenkomend met het hoofd van het paard). Het paard op de Dobunni-staters heeft drie staarten, die overeenkomen met het bekende asterisme van de Schorpioenkop (gevormd door α Sco, β Sco, δ Sco en π Sco; zie figuur 6). Dit ‘Hemelpaard’ of ‘Equus Caelestis’, dat van drie staarten is voorzien, kan beschouwd worden als een alternatief sterrenbeeld, gelegen op de dierenriem. Het in zes gedeelde wiel symboliseert de dierenriem (die bestaat uit afwisselend zes positieve en zes negatieve tekens). Op de keerzijde van de Dobunnimunten treft men het embleem aan van dit volk: een gestileerde boom met tien zijtakken, die elk een vrucht dragen, en een centrale stam met nog twee vruchten. Wij stellen dus voor dat de eerste woorden van Natanaël (Jh.1:46) een verborgen betekenis hebben die vatbaar wordt via een Latijnse lezing van die woorden. De verwijzing naar de Latijnse lezing zit verscholen in Christus’ woorden: “Ik zag u terwijl gij onder de vijgenboom waart” (Jh. 1:48), 32 Slechts twee antieke auteurs vermelden de Dobunni. In de tweede eeuw vermeldt Claudius Ptolemaeus (87-c.150 AD) de stad ‘Corinium’ (het huidige Cirencester) als de hoofdstad van de ‘Dobunni’. Cassius Dio (c.155-c.235 AD) spelt de naam als ‘Bodunni’. Daarnaast zijn er nog een handvol opschriften of documenten, waar de door Ptolemaeus gebruikte spelling voorkomt. Meestal wordt aangenomen dat Cassius Dio het woord verkeerd heeft gespeld. Meer waarschijnlijk is dat (zeker in de eerste eeuw) geen eenduidige Latijnse naam en spelling in voege was. De naam van de ‘Dobunni’ is dus slechts bij benadering gekend: het ging om een combinatie van de medeklinkers B, D en N met enkele klinkers. 33 https://www.youtube.com/watch?v=lLOE8yry9Cc 21 waarbij de ‘vijgenboom’ niet enkel als ‘Ficus Religiosa’ doch ook als ‘Ficus Ruminalis’ wordt begrepen. Deze verborgen betekenis betreft een verwijzing naar het volk van de Dobunni, waarvan Jezus (‘Eisu’) daadwerkelijk de koning zou zijn geweest. Figuur 6: Het sterrenbeeld Scorpius (geel) en het asterisme uit Sagittarius dat bekend staat als de ‘Theepot’34 (groen). De oranje lijn geeft de positie van het vlak van de melkweg en het oranje punt op deze lijn geeft de positie van het melkwegcentrum 35. We hebben dus het beeld van een Hemelpaard (‘Equus Caelestis’) met drie staarten dat over de melkweg springt. Op de Dobunni-stater (figuur 5) komt de dierenriem overeen met het wiel onder het Hemelpaard; het woord EISV bevindt zich ter hoogte van het centrum van de melkweg, boven de rug en achter het hoofd van het Hemelpaard. Natanaël identificeert Jezus in Jh.1:49 als de daadwerkelijke en effectieve “koning van Israël”. Natanaël zegt niet: ‘Gij zijt de rechtmatige koning van Israël’ of ‘Gij hoort de koning te zijn van Israël’. De identificatie van Jezus als “koning van Israël” wordt niet genuanceerd of beperkt; volgens Natanaël is 34 35 https://en.wikipedia.org/wiki/Sagittarius_(constellation)#Visualizations Figuur 13, (p.33) van: https://www.academia.edu/33857672/King_Eisu_and_the_riddle_of_the_fig_tree_John_1_48_._On_Jesus_presence_in_Cornwall_and_Somerset 22 Jezus zonder meer “...koning van Israël”. De term “Israël” heeft vermoedelijk betrekking op het noordelijk ‘koninkrijk Israël’ dat (volgens de Bijbel) na de dood van koning Salomon ontstond. Dit koninkrijk omvatte de tien noordelijke stammen van Israël. Jeruzalem bleef de hoofdstad van het ‘koninkrijk Juda’ in het zuiden, met de stammen Judah en Benjamin. Na twee eeuwen verdween het noordelijke ‘koninkrijk Israël’. Het gebied werd door de Assyriërs ingelijfd en de tien stammen werden verstrooid. De Dobunni beschouwden zich vermoedelijk als (een) opvolger van het ‘koninkrijk Israël’. Zij vormden een soevereine entiteit buiten het Romeinse Rijk en produceerden hun eigen munten met daarop de naam van hun leider of koning. Jezus (‘Eisu’) was vermoedelijk de laatste van deze koningen. Na de dood en Verrijzenis van Jezus Christus ging het rijk van de Dubonni op in het Romeinse Keizerrijk. Elders36 hebben we betoogd dat, zoals in legendes werd beweerd, de jonge Jezus inderdaad met Jozef van Arimathea Cornwall heeft bereikt, en later koning van de Dobunni werd. In Cornwall zijn een klein aantal stenen kruisen bekend waarop zeer schematisch een jonge Jezus lijkt afgebeeld die een begroetend of verwelkomend gebaar lijkt te maken. De ouderdom van deze kruisen wordt op ruwweg een millenium geschat doch is in werkelijkheid onbekend. Het belangrijkste van deze monumenten staat op een iconische plaats, namelijk op Saint Michael’s Island, en is naar de zee gericht, als om Jezus’ aankomst vanuit de zee te gedenken (figuur 7). Dit aan weer en wind blootgestelde en nauwelijks bekende kruis, dat door de talrijke toeristen niet wordt opgemerkt, is wellicht één van de belangrijkste monumenten van de Christenheid. De ogenschijnlijk onbewijsbare legendes over de komst van de jonge Jezus en Jozef van Arimathea in Cornwall lijken immers, gezien hun esoterische beeldstructuur, wel degelijk op waarheid te berusten. Om de verhouding tussen Jezus en Jozef van Arimathea te vatten kunnen we kijken naar de astronomisch-astrologische configuratie op het moment van Jezus’ begrafenis, in de latere uren van vrijdag, 3 april 33 AD. Op die avond staat Jupiter in astrologische oppositie met Pluto. Jupiter staat beeld voor de Mensenzoon. Pluto wordt geassocieerd met de onderwereld, met het mijnwezen, maar ook met rijkdom. Jozef van Arimathea wordt in het evangelie aangeduid als een rijk man (Mt.27:57; 'πλουτος'=’ploutos’ betekent ‘rijkdom’; Jozef van Arimathea wordt ‘πλούσιος’=’plousios’ dwz. ‘rijk’ genoemd). Jozef van Arimathea wordt in de evangelies ook eigenaar van het graf genoemd en er wordt gemeld dat hij zelf het graf in de rots heeft uitgehouwen (Mt.27:596037). Deze elementen resorteren in beeldend-astrologische zin onder Pluto. Het geordend paar [Mensenzoon, Jozef van Arimathea] wordt imaginatief afgebeeld op het geordend paar [Jupiter, Pluto]: [(Jesus van Nazareth = 'Mensenzoon’) , (Joseph of Arimathea, graf)] ⇔ [Jupiter , Pluto] 36 https://www.academia.edu/33857672/King_Eisu_and_the_riddle_of_the_fig_tree_John_1_48_._On_Jesus_presen ce_in_Cornwall_and_Somerset 37 27:59 en het lichaam genomen hebbende wikkelde hij het in een reine wade 60 en plaatste het in zijn nieuw graf dat hij had uitgehouwen in de rots (...) 27:59 καὶ λαβὼν τὸ σῶμα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ [ἐν] σινδόνι καθαρᾷ, 60 κα ὶ ἔθηκεν α ὐτ ὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ μνημείῳ ὃ ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ (…). 23 Deze twee begrippenparen vormen samen een ‘semantisch-imaginatief veld’. Jupiter (de Ster van Bethlehem) is de koningster en correspondeert met de Mensenzoon die ook koning is van Israël. Pluto is geassocieerd met de onderwereld, met het mijnwezen, met de dood en het graf, maar ook met aardse rijkdom, en correspondeert aldus met Jozef van Arimathea, de rijke eigenaar en delver van het graf waarin hij eigenhandig Christus ter aarde bestelde. De aard van de ordening in de twee begrippenparen is die van een oppositie of tegenstelling: de levende representant van de dood begraaft de dode representant van het leven. Bij dit alles moet benadrukt worden dat de planeet Pluto in astronomische zin pas werd ontdekt in 1930; de naam werd gegeven aan de planeet door een kind. Pluto is een lichtzwak hemellichaam en kan enkel met grote telescopen worden geobserveerd. Er lijken dus slechts twee mogelijkheden te bestaan: de hierboven vermelde semantischimaginatieve overeenkomst resulteert ofwel uit blind toeval, ofwel uit het ‘toevallen’ of ‘tot zichtbaarheid komen’ van bovenzinnelijke werkelijkheden in het stoffelijk-waarneembare verloop der dingen. We kunnen het legendarische bezoek van de jonge Jezus en van Jozef van Arimathea aan Cornwall bekijken tegen de achtergrond van het vermelde semantisch-imaginatieve veld. Volgens de legendes was Jozef van Arimathea een rijke tinexploitant of tinhandelaar, die met de jonge Jezus naar Cornwall reisde omdat daar het hoofdcentrum van de antieke tinontginning was gesitueerd (ook heden ten dage zijn bepaalde delen van Cornwall nog bezaaid met overblijfselen van tinmijnen). In de oudheid werden de zeven klassieke planeten (Zon, Maan, Mercurius, Venus, Mars, Jupiter, Saturnus) geassocieerd met de zeven klassieke metalen (goud, zilver, kwikzilver, koper, ijzer, tin, lood). Jupiter werd geassocieerd met tin. We kunnen onze semantisch-imaginatieve associaties dus, met betrekking tot het bezoek aan Cornwall door Jezus en Jozef van Arimathea, uitbreiden met een derde geordend begrippenpaar: [(Jesus van Nazareth = 'Mensenzoon’) , (Joseph of Arimathea, graf)] ⇔ [Jupiter , Pluto] ⇔ [tin , mijnbouw] Het verhaal van de reis van Jozef van Arimathea en Jezus naar Cornwall past erg precies in het semantisch-imaginatieve veld dat zich aftekent in de evangelies. Deze congruentie is naar alle waarschijnlijkheid niet toevallig. Omdat Pluto pas in de 20 ste eeuw werd ontdekt en benoemd kan deze overeenkomst onmogelijk het resultaat zijn van verzinsels. De correspondentie tussen de legende en het semantisch-imaginatieve veld moet dus het gevolg zijn van de effectieve weerspiegeling van een bovenzinnelijk verband in een waar gebeurd verhaal: de jonge Jezus en Jozef van Arimathea reisden inderdaad naar Cornwall, en de natuur van deze reis is vervat in het semantisch beeld [tin , mijnbouw] dat harmonieert met de geestelijke verhouding tussen beide reizigers. 24 Figuur 7: Links: het kruis op Saint Michael’s Mount, Cornwall. Rechts: twee foto’s die de geïsoleerde en moeilijk toegankelijke positie van het kruis illustreren. De hier afgebeelde, naar de open zee gewende voorzijde van het monument toont (van boven naar beneden) een Grieks kruis (in een cirkel gevat) 38, een schematische afbeelding van een jonge Jezus (in een cirkel gevat) met gespreide armen en uit elkaar staande benen (dus zeker geen gekruisigde figuur) en een Latijns kruis. De achterzijde toont een Latijns kruis. Het monument, onbeschut tegen weer en wind, is onbereikbaar voor toeristen. We besluiten dus dat de jonge Jezus en de ‘derde Jozef’ naar alle waarschijnlijkheid wel degelijk Cornwall hebben bezocht. Uiteraard maakt deze vaststelling ook het idee veel waarschijnlijker dat Jezus van Nazareth, voor de incarnatie van het Woord bij de Doop in de Jordaan, ook de Dubonni-koning Eisu (en daarmee de ‘koning van Israël’; cfr. Jh.1:49) is geweest. In het Johannesevangelie wordt dit niet enkel ondersteund door de reeds vermelde Latijnse lezing van Jh.1:46 doch ook door een tiental geëncodeerde vermeldingen van de naam ‘Eisu’ 39. Wellicht de meest frappante identificatie is deze uitgesproken door Pilatus, die bij het zien van Christus onmiddellijk uitspreekt: “Gij zijt de koning van de Joden”! (Jh.18:33: ‘Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων’) en vervolgens, nadat Christus hem zei dat zijn rijk niet van deze wereld is, besluit: ‘Dus koning Eisu”! (Jh.18:37: ‘Οὐκοῦν βασιλεὺς Eἰσὺ’). Hierop antwoordt Christus: “Gij zegt dat Ik koning ben” (Jh.18:37: ‘Σὺ λέγεις ὅτι βασιλεύς εἰμι’). Dit merkwaardige antwoord weerspiegelt het gegeven dat, ten tijde van Jezus’ effectieve koningschap, de individualiteit van de salomonische Jezus nog niet was vervangen door het Woord 40. 38 De combinatie van de jonge Jezus onder een Grieks kruis in een cirkel treffen we ook aan in de Romeinse basiliek Santa Maria Maggiore. Zie figuren 11 en 16 in: https://www.academia.edu/42705104/AN_ESOTERIC_READING_OF_THE_5_th_CENTURY_MOSAICS_ON_THE_ TRIUMPHAL_ARCH_OF_THE_BASILICA_OF_SANTA_MARIA_MAGGIORE_ROME_ 39 40 https://www.academia.edu/35498631/EISU_KING_AND_PROPHET_IN_JOHNS_GOSPEL Vergelijk dit met de tweevoudige identificatie van Jezus door Natanaël in Jh.1:49. 25 Tegen de achtergrond van deze vaststellingen kunnen we nu ingaan op de merkwaardige parallellismen die blijken te bestaan tussen de afbeeldingen op de Dobunni-staters (figuur 5) enerzijds, en perikoop VI van het Johannesevangelie (appendix I) anderzijds. Onze hypothese luidt dat deze overeenkomsten van een dusdanige aard zijn, dat de beeldelementen op de munt en de tekstelementen uit de perikoop afgeleid moeten zijn uit eenzelfde semantisch-imaginatieve bron. We overlopen de belangrijke tekstelementen en hun weerspiegeling op de Dubonni-munt. • We zagen dat de twee leerlingen Filippus en Natanaël de representanten zijn van de twee vaste dierenriemtekens Aquarius (= ‘de paardenvriend’ = ‘Filippus’; ‘φῐῐλος’ = vriend; ‘ἵππος’ = paard) en Scorpio. Het beeld van deze twee leerlingen en hun ontmoeting komt overeen met het ‘Hemelpaard’ (figuren 5 en 6) op de munt, waarbij het sterrenbeeld Scorpius ingebed is in het ‘Hemelpaard’, dat ook een deel van het aanpalende sterrenbeeld Sagittarius omvat. De twee leerlingen komen expliciet samen voor in de eerste lijnen van perikoop, en impliciet ook op het einde, waar Christus spreekt tot een meervoud van toehoorders. • Bij de opening van de perikoop wordt ‘Galilea’ vermeld; dit woord verwijst naar het concept van ‘kring’ of ‘cirkel’ 28. Gezien de context van astrologischastronomische verwijzingen wordt hier ongetwijfeld een ‘hemelse kring’ nl. de dierenriem bedoeld. We zien het beeld van zo’n hemelse kring opnieuw verschijnen op het einde van de perikoop waar het beeld wordt opgeroepen van “...engelen die opstijgen en neerdalen boven de Mensenzoon” (Jh.1:51). Op de munt komt deze ‘hemelse cirkel’ voor onder de vorm van een wiel met zes spaken. De zestallige symmetrie van dit wiel is dezelfde als de symmetrie van de dierenriem die bestaat uit zes positieve tekens afgewisseld met zes negatieve tekens. Bovendien staat het wiel direct onder het Hemelpaard, en zijn op de munten ook sterretjes afgebeeld. Het lijkt dus te gaan om het ‘hemelse wiel’ van de dierenriem. • Op de munt komt de naam ‘EISV’ voor. Volgens de hypothese van Price verwijst deze naam naar Jezus, die koning was van de Dobunni. Te noteren valt dat in de perikoop indirect verwezen wordt naar ‘schrijven over Jezus’ (Jh.1:45) wat de op de munt geschreven naam evoceert. In de perikoop wordt Jezus de ‘Godeszoon’ genoemd, en Jezus zelf verwijst naar ‘de Mensenzoon’ waarboven de engelen ‘stijgen en dalen’. We kunnen verwachten dat de naam ‘EISV’, in overeenstemming met deze kwalificaties van Jezus, geschreven staat over een bijzondere plaats binnen de virtuele sterrenkaart. Vergelijking van figuren 5 en 6 leert, dat de naam EISV geschreven staat achter het hoofd en boven de rug van het Hemelpaard (‘Equus Caelestis’), op de plaats waar zich het melkwegcentrum bevindt 41. De namen van de koningen van de Dobunni voor Eisu werden eveneens op die plaats aangebracht. • De tekstelementen ‘(vijgen)boom’ en ‘Israël’/’Israëliet’, die in de perikoop inhoudelijk gekoppeld voorkomen (‘onder de vijgenboom zijn’ verwijst onder41 De Melkwegband, die loopt tussen Scorpius en Sagittarius, is in de betrokken regio van de hemel bijzonder breed en helder. Het Hemelpaard lijkt over de Melkweg te springen. 26 meer naar de bezetting van Israël door de Romeinen) stemmen overeen met de schematische boom die op de keerzijde van de Dobunni-munt is afgebeeld. Deze boom lijkt de twaalf stammen van Israël voor te stellen. De centrale stam met de twee vruchten zou dan overeenkomen met het ‘koninkrijk Juda’ (gevormd door de twee stammen Juda en Benjamin; Jezus Christus stamt in fysiek opzicht af van Juda; Lk.3:33) terwijl de tien zijtakken, ieder met een vrucht, zouden overeenkomen met het ‘koninkrijk Israël’ en de tien stammen die samen dit rijk vormden. Alle hoofdelementen uit perikoop VI zijn terug te vinden op de Dobunni-stater. De schrijver van het Johannes-evangelie heeft de tekst van de perikoop gecomponeerd op een zodanige wijze dat de imaginaties naar dewelke de munt is ontworpen ook weerspiegeld zijn in het evangelie. In esoterische zin wordt de ontmoeting tussen Jezus en Natanaël zodanig verwoord dat eerstgenoemde is voorgesteld als de ‘koning van Israël’ die nog niet zo lang tevoren uit zijn koninkrijk in zuidoost-Engeland is teruggekeerd. De term ‘Israël’ verwijst naar de tien noordelijke stammen van Israël; de uitdrukking ‘koning van Israël’ is complementair aan de uitdrukking ‘koning van de Joden’ (het woord ‘Jood’ verwijst naar de stam van Juda; Jh.19:19) op de titulis crucis, waarin naar de twee zuidelijke stammen worden gerefereerd. De overeenkomsten betreffen minstens vijf elementen. Het Hemelpaard met de drie staarten verwijst naar de twee sterrenbeelden en dierenriemtekens Aquarius (= de ‘Paardenvriend’, overeenkomend met Filippus) en Scorpio, het vaste dierenriemteken Scorpio, dat overeenkomt met Natanaël. De twee dierenriemtekens zijn verenigd in één beeld, wat schijnt overeen te komen met het gegeven dat Filippus en Natanaël kennissen of vrienden zijn die bijeenkomen. Omdat er twaalf dierenriemtekens zijn kunnen we de kans op het voorkomen van zo’n symbool waarin twee dierenriemtekens zijn verenigd afschatten als p<0,01. De kans op het toevallig voorkomen van een dierenriemsymbool als het zesspakig wiel schatten we af als p<0,1 (dwz. dat op hoogstens 10% van de antieke munten een symbool is te vinden dat even goed of beter de dierenriem evoceert als het zesspakig wiel; in de perikoop verschijnt het wiel via de term ‘Galilea’ en het ‘engelenwiel’ geëvoceerd in Jh.1:51). Dezelfde kanswaarde geven we ook aan het voorkomen van de boom met de vijf takken (die de semantisch samenhorende concepten ‘Israël’ en ‘vijgenboom’ uitbeeldt) en aan het gegeven dat de naam van de ‘koning van Israël’ is geassocieerd met een zeer significante plek aan de hemel, namelijk het middelpunt van de Melkweg (tussen Scorpius en Sagittarius). Globaal levert ons dit een kanswaarde op van p<0,00001 . We kunnen onze hypothese h (‘De overeenkomsten tussen de beeldelementen op de EISV-Dobunni-munten en de tekstelementen in Jh.1:43-51 ontstaan doordat beeld en tekst putten uit eenzelfde bron’) testen via de bekende Bayes-afschattingsformule P(h I b) x P(e I h•b) P(h I e•b) = _________________________________________________________________ [P(h I b) x P(e I h•b)] + [P(¬h I b) x P(e I ¬h•b)] 27 Hierin is P(h I b) de kans dat de hypothese juist is, enkel rekening houdende met de achtergrondgegevens b. We stellen P(h I b) = 0,01 wat betekent dat we (h I b) uiterst onwaarschijnlijk achten. Er geldt dus automatisch: P(¬h I b) = 0,99 . Verder stellen we P(e I h•b) = 0,05 . Dit betekent dat we de kans op de verschijning van de vastgestelde overeenkomsten (gegeven de achtergrondinformatie b en onderstellend dat de hypothese juist is) inschatten als ‘zeer onwaarschijnlijk’. Dit is een conservatieve inschatting, gezien het feit dat alle belangrijke tekstelementen uit de perikoop en al de belangrijke beeldelementen op de munt zijn gedekt door het stel van overeenkomsten. Zoals hierboven vermeld, stellen we P(e I ¬h•b) = 0,00001 ; dit is de kans dat de overeenkomsten zouden optreden indien de hypothese verkeerd zou zijn (in ons geval zouden de overeenkomsten dan moeten resulteren uit toeval). Wanneer we al deze waarden invullen in de formule vinden we P(h I e•b) = 0,98 . Het lijkt dus redelijk om de hypothese te accepteren. Mogelijk kende de evangelist, die zoals we zagen in Jh.1:46 naar de ‘DBONI’ lijkt te verwijzen, effectief het type munt dat in figuur 5 is afgebeeld. In elk geval kunnen we aannemen dat hij het complex van beelden en gedachten kende dat ten grondslag lag aan de afbeelding op de Dobunni-staters. Jezus van Nazareth was effectief koning van de Dobunni, en daarmee ook daadwerkelijk ‘koning van Israël’, zoals Natanaël uitroept. Onbegrepen blijft nog, waarom Natanaël Jezus ook “...zoon van God” noemt. Natanaël trekt deze conclusie nadat Jezus twee uitspraken heeft gedaan: Hij heeft Natanaël herkend als een ‘...ware Israëliet waarin geen bedrog is’ en Hij heeft Natanäël ‘...onder de vijgenboom’ gezien. De hierboven samengevatte esoterische lezing van deze twee uitspraken biedt geen grond voor Natanaël’s karakterisering van Christus als ‘...zoon van God’. Zoals elders betoogd42, stierf Jezus Christus niet op de plaats waar zich de Heilig Grafkerk bevindt, maar op de Olijfberg. Dit blijkt bijvoorbeeld direct uit het volgende vers uit het evangelie volgens Markus: Mk.15:37 Met luide stem gaf Jezus de geest. 38 En de voorhang van de tempel scheurde in twee, van boven tot beneden. 39 Wanneer de centurion die tegenover Jezus stond zag hoe Hij stierf sprak hij: ‘Waarachtig was deze mens de Zoon van God’ 43. Uit deze passage volgt dat de hoofdman het scheuren van de voorhang kon zien, want het is enkel deze gebeurtenis die een grond kon zijn voor zijn uitspraak: “...deze mens is de Zoon van God” (we noteren dat dit precies de conclusie was die ook door Natanaël werd uitgesproken in Jh.1:49). Markus geeft uitdrukkelijk aan dat de centurion zich bij de gekruisigde bevond. De ingang van de tempel, die door de voorhang was afgesloten, was naar het oosten gericht. In deze richting bevindt zich, vanaf de tempel gezien, de vallei van de Kedron en daar voorbij de Olijfberg. Vanaf de top van de Olijfberg zou 42 Voor bijzonderheden zie p.16 ff in: https://www.academia.edu/23475004/Time_and_location_of_the_Crucifixion_according_to_Hans_Holbein_14971543_._A_comment_on_The_Ambassadors_1533_ 43 Mk.15:37 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀφεὶς φωνὴν μεγάλην ἐξέπνευσεν. 38 Καὶ τὸ κατα-πέτασμα το ῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο ἀπ' ἄνωθεν ἕως κάτω. 39 Ἰδὼν δὲ ὁ κεντυρίων ὁ παρεστηκ ὼς ἐξ ἐναντίας αὐτοῦ ὅτι οὕτως ἐξέπνευσεν εἶπεν, Ἀληθῶς οὗτος ὁ ἄνθρωπος υἱὸς θεοῦ ἦν. 28 men de voorhang zien onder een hoek die toeliet om daadwerkelijk de splijting van de voorhang te observeren. Uit Joodse geschriften is bekend dat men vanaf het Miphqad altaar, dat zich dichtbij de top van de Olijfberg bevond, de tempel inderdaad kon zien 44. De kruisiging van Jezus moet volgens Markus dus hebben plaatsgevonden op de Olijfberg. Dit wordt bevestigd door passages in het Johannesevangelie 45 in in de brief aan de Hebreeën46. Eveneens in Markus vinden we het merkwaardige verhaal van de verdorde vijgenboom (Mk.11:12-14,20-21) dat verweven is met het verhaal van de tempelreiniging (Mk.11:15-19,27-33). Deze zogenaamde ‘ficus arida’ is een beeld voor de oude tempelmysteriën, die geen vruchten meer dragen omdat hun tijd voorbij is: Mk.11:12 Toen zij de volgende dag Betanië verlaten hadden, kreeg Hij honger. 13 En Hij zag in de verte een vijgenboom in blad staan en ging kijken of Hij er misschien iets aan kon vinden; maar bij de boom gekomen zag hij niets dan bladeren; het was trouwens niet de tijd voor de vijgen. 14 Daarom richtte Hij zich tot de boom en zei: ‘Niemand zal in eeuwigheid nog vruchten van u eten’. Zijn leerlingen hoorden dat. (…) 20 ‘s Morgens kwamen zij langs de vijgenboom en zagen dat hij tot op de wortel verdord was. 21 Petrus dacht weer terug aan het gebeurde en zei: ‘Meester, kijk. De vijgenboom die Gij vervloekt hebt, is verdord’.47 Net zoals in Jh.1:48 staat ook in deze passage de vijgenboom beeld voor het antieke mysteriewezen. Rudolf Steiner heeft het verhaal over de verdorde vijgenboom of ‘ficus arida’ ook in die zin geduid 48. Een triviale interpretatie van deze passage is onmogelijk: er is geen enkele reden om een vijgenboom te vervloeken omdat die buiten het vijgenseizoen geen vijgen draagt. Daarentegen is dit intermezzo in Markus verstaanbaar indien we de boom opvatten als een beeld voor de antieke Mysteriën die hun eindpunt hebben bereikt; hun tijd is voorbij en zij dragen geen vruchten meer. Tegelijk gaat het ook, blijkens het elfde hoofdstuk van Markus, om een daadwerkelijke boom. Deze vijgenboom stond op de Olijfberg, naast de weg van Bethanië (dat lag op de oostelijke flank van de Olijfberg) naar Jeruzalem, en moet dus gestaan hebben bij de plaats waar Christus werd gekruisigd en waar voorbijgangers konden passeren (Jh.19:20). Het feit dat het tegelijk gaat om een daadwerkelijke boom én om een boom als beeld voor het Mysteriewezen illustreert het meer algemene gegeven dat de biografie van het Middoth 2:4, zoals geciteerd in Ernest L. Martin (p.36) “Secrets of Golgotha” Alhambra (CA): ASK Publications (1988). 45 Voor een discussie van Jh.19:20, zie p.22 in: 44 https://www.academia.edu/23475004/Time_and_location_of_the_Crucifixion_according_to_Hans_Holbein_14971543_._A_comment_on_The_Ambassadors_1533_ 46 Zie bijvoorbeeld: https://jamestabor.com/locating-golgotha/ Mk.11:12 Καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας ἐπείνασεν. 13 κα ὶ ἰδ ὼν συκῆν ἀπὸ μακρόθεν ἔχουσαν φύλλα ἦλθεν εἰ ἄρα τι ε ὑρήσει ἐν α ὐτ ῇ, κα ὶ ἐλθ ὼν ἐπ' α ὐτ ὴν οὐδὲν εὗρεν εἰ μὴ φύλλα: ὁ γὰρ καιρὸς οὐκ ἦν σύκων. 14 καὶ ἀποκριθε ὶς ε ἶπεν α ὐτ ῇ, Μηκέτι εἰς τὸν αἰῶνα ἐκ σοῦ μηδεὶς καρπὸν φάγοι. καὶ ἤκουον οἱ μαθηταὶ αὐτο ῦ. (…) 20 Καὶ παραπορευόμενοι πρωῒ εἶδον τὴν συκῆν ἐξηραμμένην ἐκ ῥιζ ῶν. 21 κα ὶ ἀναμνησθε ὶς ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ, Ῥαββί, ἴδε ἡ συκῆ ἣν κατηράσω ἐξήρανται. 48 Bazel, 22 sept.1912; GA 139, p.161-163. 47 29 geïncarneerde Woord, dwz. van het ‘wezen Waarheid’, in al haar aspecten en details beeld staat voor de ware stand van zaken van de wereld. Bovendien is het Woord ook het ‘Ik Ben’; het is een zelf-reflecterend wezen dat scheppend of sturend omgaat met de betrokken stand van zaken. Vaak wordt het lijdensverhaal van Christus voorgesteld als een gebeurtenis waarvan Christus het passieve slachtoffer is. Deze duiding is éénzijdig. Christus weet dat zijn passie gaat komen en Hij spreekt daarover openlijk (zie bv. Jh.3:14;8:28;12:32-33). Hij ontwijkt in geen enkel opzicht het komende lijden. Omdat dit lijdensverhaal tegelijk deel uitmaakt van de biografie van het Woord, zal de ‘glorie’ van het Woord zich ook in dit lijdensverhaal uitdrukken. Christus geeft aan dit lijdensverhaal een beeldend karakter, zodat de gebeurtenissen de volle betekenis van dit lijden uitbeelden. Christus is het scheppende Woord en Hij schept ook het beeld van het lijdensverhaal waarvan het kruis een centraal onderdeel is. Het graf van koning Eisu (Jh.1:49) werd gemaakt, en de Mensenzoon werd in dat graf gelegd, door Eisu’s koninklijke hoofdman Jozef van Arimathea. De verdorde vijgenboom (‘ficus arida’) is het kruis 49. Christus werd gekruisigd aan de verdorde vijgenboom, met behulp van de balk (‘stauros’; Jh.19:17; deze werd bij de kruisiging vermoedelijk als dwarsstuk gebruikt) die Hijzelf naar de top van de Olijfberg droeg. Die vijgenboom is het beeld van de afgestorven antieke Mysteriën. Christus stierf tegenover de Joodse Mysterietempel waarvan de voorhang scheurde op het ogenblik van zijn dood50. De vijgenboom waarover Christus sprak tot Natanaël heeft dus drievoudige esoterische betekenis. Als ‘ficus religiosa’ verwijst deze vijgenboom in algemene zin naar het antieke Mysteriewezen. De vijgenboom is de Bodhiboom waaronder de inwijding plaatsvindt; het is de boom die ook is afgebeeld op het tympanum van Vézelay, aan de linkerhand van Christus 51. Als ‘ficus ruminalis’ is de vijgenboom het beeld van het Romeinse Mysteriewezen. Als ‘ficus arida’ is de vijgenboom het fysiek verwerkelijkte beeld van het kruis op Golgotha. Natanaël wist, als waarachtige Joodse volksingewijde, dat de komst van Christus nakend was. Hij had een voorschouw van het kruis op Golgotha, waaraan de ‘Zoon van God’ zou sterven, en in zijn hoedanigheid van volksingewijde wist hij dat hijzelf onder dat kruis zou staan (Jh.19:26). Dit was wellicht het diepste wat Natanaël over zichzelf wist, en het was precies wat Christus hem ook meedeelt: “...Ik zag u terwijl gij onder de vijgenboom waart” (Jh.1:48), dwz. ‘...Ik zag u terwijl gij onder het kruis stond’. Toen hij dit hoorde besloot Natanaël: “Gij zijt de Zoon van God” (Jh.1:49). 49 Het traditionele ‘schrijnwerkerskruis’ uit de Christelijke iconografie lijkt een occulte verwijzing te zijn naar het ‘hemelkruis’; zie bv. fig.II-1 (p.61) in: https://www.academia.edu/33857672/King_Eisu_and_the_riddle_of_the_fig_tree_John_1_48_._On_Jesus_presence_in_Cornwall_and_Somerset 50 Volgens Flavius Josephus stonden op deze voorhang de hemelen afgebeeld. Dit wijst op een verband tussen Mk.1:10 (het openscheuren van de hemel bij de Doop in de Jordaan) en Mk.15:38 (het openscheuren van de voorhang). Zie ook voetnoten 20 en 21 in: https://www.academia.edu/23475004/Time_and_location_of_the_Crucifixion_according_to_Hans_Holbein_14971543_._A_comment_on_The_Ambassadors_1533_ 51 https://www.academia.edu/38032423/THE_ESOTERIC_STRUCTURE_OF_THE_TYMPANUM_AT_V %C3%89ZELAY_ABBEY (figuren 3-4). 30 3. De bruiloft van Kana als beeld van de inwijding tot ‘heliodromus’. Het eerste hoofdstuk van het Johannesevangelie eindigt met een belofte die door Christus wordt uitgesproken ten overstaan van Natanaël, waarbij Filippus toehoorder is: Jh.1:50 “(…) Omdat Ik u zei dat Ik u onder de vijgenboom zag, gelooft ge. Grotere dingen dan deze zult gij zien”. 51 En Hij zei hem: “Voorwaar, voorwaar, Ik zeg jullie, jullie zullen de hemel open zien en de engelen Gods zien opstijgen en neerdalen over de Mensenzoon”. Christus heeft Natanaël geïdentificeerd als een ingewijde van de vijfde graad en Hij kondigt nu aan dat laatstgenoemde zal worden ingewijd in de zesde graad. Deze woorden van Christus zijn blijkens de tekst gericht tot Natanaël (“En Hij zei hem”) doch de woorden van Christus richten zich tot meer dan één persoon, dus in elk geval ook tot Filippus. Uit de merkwaardige zinsconstructie blijkt dat de komende inwijding van Natanaël volgens Christus ook gevolgen zal hebben voor de andere leerlingen die doorheen deze inwijding eveneens de hemel open zullen zien, en de engelen zullen zien opstijgen en neerdalen over de Mensenzoon. Dit wordt bevestigd in Jh.2:11 waarin de bruiloft van Kana, dwz. de inwijding tot de zesde graad van Lazarus, resulteert in de openbaring van Christus’ heerlijkheid en in het geloof in Christus door de leerlingen. De perikoop over de bruiloft van Kana wordt dus zowel voorafgegaan als gevolgd door directe verwijzingen naar één of andere vorm van bovenzinnelijk schouwen (“...de hemel open zien” resp. “...de heerlijkheid van Christus zien”). Dit geeft aan dat de passage over de bruiloft betrekking heeft op een inwijding en in overeenkomstige zin moet worden gelezen. De perikoop over de bruiloft van Kana beschrijft in imaginatieve termen de innerlijke transformatie van Natanaël die ‘huwt met het Woord’ en opstijgt van ‘volksingewijde’ (‘Israëliet’) tot ‘wereldingewijde’ (‘menner van de zonnewagen’ of ‘heliodromus’). In het vierde evangelie worden imaginatieve passages altijd begeleid door een verwijzing naar ‘(schouwend) zien’13. Bij de bruiloft van Kana gebeurt dit in Jh.1:50-51 en in Jh.2:11. Het eerste woordje van het tweede hoofdstuk van het Johannesevangelie wordt in vele vertalingen ten onrechte weggelaten. Het woord in kwestie is: “En...” (‘Καὶ‘). Dit voegwoord geeft aan dat het verhaal ononderbroken doorloopt: nadat Christus op het einde van het eerste hoofdstuk de inwijding van Natanaël aankondigt vindt nu, op de derde dag, deze inwijding daadwerkelijk plaats. We vertalen het woordje ‘Kai’ nadrukkelijk als “En inderdaad,...”. De perikoop over de ‘bruiloft van Kana’ is een weergave in beeldentaal van de inwijding van Natanaël tot ‘Heliodromus’. In appendix III wordt de structuur van het antieke inwijdingssysteem toegelicht. De inwijding in de zesde graad wordt beschreven als een bruiloft omdat deze inwijding kan begrepen worden als de voltrekking van de ‘bruiloft’ tussen de inwijdeling, in diens hoedanigheid van ‘bruidegom’ (dwz in diens hoedanigheid als ingewijde van de tweede graad), en het ‘Zonnewezen’. Deze heliodromus is de ‘menner van de zonnewagen’. Het beeld van de heliodromus omvat twee elementen. Enerzijds is de Heliodromus permanent verbonden met het Zonnewezen of Lichtwezen. Anderzijds overziet de ingewijde van de zesde graad meer dan enkel de objectieve geestelijke toestand en de geestelijke noden van het volk waartoe hij behoort; hij overziet nu, als diegene die met het Licht omheen de wereld reist, de geestelijke toestand en de geestelijke noden van de totale 31 aardse mensheid. Hij is dus meer bepaald in staat om de woorden en daden van de op aarde als mens geïncarneerde Logos te volgen en te begrijpen. De verzen 2:4-5 (“Jezus zei haar: ‘Dit is iets is voor mij en voor u, Vrouw. Mijn uur is nog niet gekomen’. Zijn moeder sprak tot de dienaren: ‘Doe wat Hij u zal zeggen’ ”) worden bijna altijd vertaald in de zin dat Christus de impliciete vraag van zijn moeder afwijst. Deze lezing is echter onverenigbaar met de reactie van de moeder en met het feit dat Christus ingaat op haar impliciete vraag. Het Griekse woord ‘τίς’ (waarvan de onzijdige vorm ‘τὶ’ voorkomt in Jh.2:4: “Τὶ ἐμοὶ καὶ σοί”) wordt bijna altijd beschouwd als een vragend voornaamwoord, doch kan ook gelezen worden als een aanwijzend voornaamwoord. De datieven (‘ἐμοὶ’ en ‘σοί’) kunnen begrepen worden als ‘dativus possesivus’: ‘[Dit is] iets dat mij en u toekomt’. Een andere nuance bekomt men wanneer de datieven als ‘dativus modi’ worden gelezen: ‘[Dit is] iets voor mij én voor u’ dwz. ‘[Door zijn aard is dit] iets voor ons samen’. Een mogelijke vertaling van Jezus’ woorden (Jh.2:4) is dan: “Vrouw, dit is iets is voor Mij én voor U. Mijn uur is nog niet gekomen”52. In deze lezing heeft het aanwijzend voornaamwoord ‘τὶ’ betrekking op het gebrek aan wijn. Het is echter ook mogelijk om de zin zodanig te begrijpen dat ‘τ ὶ’ verwijst naar een werkelijkheid die door Jezus en de moeder wordt gedeeld en die van belang is met betrekking tot de verhelping van het wijntekort: ‘Wij hebben iets gemeenschappelijks, vrouw. Mijn [eigen] uur is nog niet gekomen’. Deze parallelle lezingen zijn tegelijk geldig en worden logisch voortgezet door de aanwijzing van de moeder aan de ‘diakens’ (Jh.2:5 “Doe wat Hij u zal zeggen”). Blijkbaar impliceert het gegeven dat het ‘uur’ van Christus nog niet is aangekomen, dat Christus zelf deze aanwijzing niet kan geven. Men moet steeds bedenken dat we te doen hebben met de imaginatieve beschrijving 52 Rudolf Steiner interpreteerde aanvankelijk deze woorden op de gebruikelijke wijze doch stelde tegelijk dat de ‘moeder’ zoals vermeld in Jh.2:1-3 niet de moeder van Jezus was: “ Es steht nicht da, daß Maria ihn aufforderte, sondern die Mutter Jesu. Wir haben es hier mit einer mystischen Ausdrucksweise zu tun. Unter Mutter versteht man in aller Mystik das, was befruchtet werden muß, wenn der Mensch hinaufsteigt zu einer höheren Stufe. Jesus hatte das ganze bisherige Menschheitsbewußtsein auf eine höhere Stufe zu bringen. Das ganze Menschheitsbewußtsein fordert ihn auf, es eine Stufe weiterzubringen. Daher konnte Jesus sagen: ‘Weib, was habe ich mit dir zu schaffen?’ - Zu seiner Mutter hätte Jesus das nicht gesagt” (Keulen, 12 februari 1906; GA97, p.41). Later verwierp hij deze vertaling van Jh.2:3: “Denn ich glaube nicht, daß ein fein empfindender Mensch es nicht als unangenehm empfinden müßte, wenn er sagt: ‘Sie haben nicht Wein!’ und ihm darauf geantwortet wird: ‘Weib, was habe ich mit dir zu schaffen? Meine Stunde ist noch nicht gekommen!’ Es ist überhaupt unmöglich, daß das in einer solchen Urkunde hingenommen wird. Man soll sich denken: Das Ideal der Liebe, wie es uns in den Evangelien geschildert wird, Jesus von Nazareth, er sollte in den Beziehungen zu seiner Mutter den Ausdruck gebrauchen: ‘Weib, was habe ich mit dir zu schaffen?’ Man braucht nicht mehr darüber zu sagen, denn das übrige muß man empfinden. Aber diese Worte stehen nicht da! Sehen Sie sich diese Stelle im Johannes-Evangelium an. Sie brauchen nur den griechischen Text aufzuschlagen, da haben Sie nichts weiter als die Worte, die da gesagt werden, indem der Jesus von Nazareth auf etwas hindeutet: ‘O Weib, dieses geht da von mir zu dir!’ Gerade auf diese feine intime Kraft von Seele zu Seele, was da hinübergeht von ihm zu der Mutter, darauf weist er hin. Das braucht er aber in diesem Augenblick. Höheres an Zeichen kann er in diesem Augenblick noch nicht wirken, dazu muß seine Zeit erst heranreifen. Daher sagt er: Meine Zeit, wo ich bloß durch meine Kraft wirken werde, die ist noch nicht gekommen”! (Kassel, 2 juli 1909; GA112, p.168; zie ook GA 103, p.181). 32 van een inwijding in de zesde graad. De verzen Jh.2:4-5 betekenen dus dat de moeder van Jezus bij deze inwijding optreedt als co-hiërophant. Figuur 8: Horoscoop van de bruiloft van Kana, voor het ogenblik waarop Mercurius ongeveer halfweg Maan en Zon staat (zondag, 8 April, 31 AD; Tiberias, 19:38 locale tijd; geen aspecten getoond). Zon: 16°1’55” Aries; Maan: 25°20’55” Pisces; Mercurius: 5°40’34”R Aries; Venus: 24°36’57” Taurus; Mars: 26°38’40” Taurus; Jupiter: 21°13’7” Aries; Saturnus: 20°2’19” Gemini; Uranus: 7°52’57”R Leo; Neptunus: 26°6’45” Capricornus; Pluto: 10°30’18”R Sagittarius; stijgende maanknoop: 11°51’36” Taurus; ascendant: 2°54’ Scorpio; midhemel: 6°29’ Leo. De horoscoop lijkt de hoofdelementen af te beelden uit de bruiloft van Kana. Mercurius (in de klassieke astrologie het beeld van ‘leerling’) in symmetrisch geëncadreerd door de Maan en de Zon, die respectievelijk de vijfde en zesde inwijdingsgraad (zie appendix III) regeren en respectievelijk de moeder van Jezus en Jezus zelf afbeelden. Na de inwijding komt in de perikoop de ‘meester van de tafel voor drie’ aan het woord, die beeld staat voor het ‘Ik’ van de inwijdeling. In het inwijdingssysteem regeert Jupiter de vierde inwijdingsgraad, die men ook de ‘graad van de Mensenzoon’ kan noemen. De volgorde waarin de ‘moeder van Jezus’, Jezus zelf, en de ‘meester van de tafel voor drie’ in de perikoop voorkomen wordt weerspiegeld door volgorde waarin Maan, Zon en Jupiter voorkomen in de horoscoop. De conjunctie Venus-Mars in het zevende huis en in Taurus is het typerend astrologisch beeld voor bruiloft en huwelijk. Dit wordt bevestigd door de hemelconstellatie van het ogenblik. In de horoscoop van de avond van 8 april 31 AD staat Mercurius halverwege de Maan en de Zon (figuur 8). Maan en Zon staan allebei in ‘exaltatie’: de Maan in het waterteken Pisces (Vissen) en de Zon in het vuurteken Aries (Ram). Het beeld van Maan en Zon symmetrisch langs weerszijden van Mercurius weerspiegelt de omkadering van de ‘leerling’ door de co-hiërophanten Maria en Jezus. De polariteit Maan⬄Zon wordt eveneens weerspiegeld in de omzetting water⬄wijn. De inwijdingsgraad van Natanaël, de vijfde graad of graad van volksingewijde, wordt geregeerd door de Maan (appendix III) terwijl 33 de volgende graad, de graad van heliodromus (of ‘wereldingewijde’) wordt geregeerd door de Zon. De Maan regeert, in de klassieke astrologische zin, alles wat samenhangt met voortplanting en afstamming (wat samenhangt met het concept van ‘volk’ of ‘etniciteit’, het levensdomein waarop de graad van volksingewijde betrekking heeft). De Zon (die schijnt voor iedereen) regeert de wereldaangelegenheden die gelijk zijn voor alle mensen, hetgeen wordt weerspiegeld in het beeld van de omheen de wereld zich begevende zonnewagen, die geleid wordt door de ‘heliodromus’ of ‘menner van de zonnewagen’. De overgangen {water⇨wijn}, {Maan ⇨Zon}, {volksingewijde ⇨ Menner van de Zonnewagen} zijn isomorf en drukken allemaal de kern uit van hetzelfde gebeuren. Op dit punt rijzen verschillende vragen: • Wie zijn de ‘diakens’? • Wie is de ‘moeder van Jesus’ die autoriteit heeft over de ‘diakens’? • Wat zijn de zes stenen kruiken? • Wat is het ‘water’? • Wat is het ‘uur’ van Christus? Wie zijn de ‘diakens’ (Jh.2:5,9)? In de Griekse tekst vinden we niet ‘δο ῦλος’ (Jh.4:51; 8:35; 13:16; 15:15,15,20; 18:10,10,18,26; ‘slaaf’) of ‘ὑπηρέτης’ (Jh.7:32,45,46; 18:3,12,18,22,36; 19:6; ‘ondergeschikte’) maar ‘διάκονος’ (Jh.2:5,9; 12:26), waarvan de Nederlandse term ‘diaken’ is afgeleid. ‘Διάκονος’ heeft een rituele en religieuze connotatie en past als zodanig bij het idee dat de perikoop op imaginatieve wijze een inwijdingsgebeuren weergeeft. De ‘diakens’ zijn het imaginatief beeld van één of andere actor bij de inwijding. Het evangelie zelf wordt geacht, in zijn hoedanigheid van esoterisch geschrift, aanwijzingen te geven betreffende de natuur van deze ‘diakens’. In Jh.1:51 wordt aangekondigd dat de leerlingen in het algemeen, en Natanaël in het bijzonder, getuige zullen zijn van “...engelen Gods die opstijgen en neerdalen over de Mensenzoon”. We verwachten dus dat deze engelen terugkeren in het beeld van de bruiloft van Kana. De dienaren-diakens zijn deze engelen. Het beeld van de “...engelen Gods die opstijgen en neerdalen over de Mensenzoon” komt overeen met het beeld van de dienaren die op verzoek van Christus water putten en overdragen naar de “...zes stenen kruiken”. In dit verband moet gewezen worden op de betekenis van de ‘Pleroma’ (‘πλήρωμα’), meestal vertaald als ‘Volheid’ en vermeld in de proloog van het Johannesevangelie (Jh.1:16 “Van zijn Volheid hebben wij allen ontvangen genade op genade”). Deze Pleroma is het geheel van de negen engelenhiërarchiën, zoals wordt uitgedrukt in de ‘Christus-hymne’ van Paulus: Col.1:15 “Hij is het beeld van de onzichtbare God de Eerstgeborene van de gehele schepping, 16 omdat in Hem werd geschapen alles uit de hemelen en op de aarde, het zichtbare en het onzichtbare, hetzij de Thronen hetzij de Kyriotetes, 34 hetzij de Archai hetzij de Exusiai53: alles is geschapen door Hem en voor Hem. 17 En Hij is vooraleer alles en in Hem verbindt zich alles. 18 En Hij is het hoofd van het lichaam, van de gemeenschap, Diegene die het begin is, de Eerstgeborene onder de doden, Zodat Hij in alles de voorganger weze 19 want de hele Volheid verbleef graag in Hem (…)54”. Figuur 9: Christus met de Pleroma bij de aanvang van de eerste scheppingsdag, zoals afgebeeld in de kathedraal van Laon. Christus omvat met beide armen de hemelen met de negen hiërarchiën die geschaard zijn rondom de nieuwgekomen tiende hiërarchie (de mens, die in geestelijke zin reeds aanwezig is op de eerste scheppingsdag). Onder de hemelen is de aarde afgebeeld (Gen.1:1 “In het begin schiep God de hemel en de aarde”). De afbeelding van de eerste scheppingsdag wordt in Laon voorafgegaan door een voorstelling van de ‘nulde scheppingsdag’ waarop Christus alleen te zien is (cfr. Jh.1:1: ”In het beginsel was het Woord”). Dit concept van de Pleroma of Volheid die leeft in Christus wordt opnieuw uitgedrukt in Col.2:9 (“Want in Hem verblijft, in lichamelijke zin, de hele Volheid van de goddelijkheid”55). In Jh.1:51 wordt nog uitgedrukt dat deze Volheid van de negen engelenscharen leeft in samenhang met de Mensenzoon, dwz. met de tiende (menselijke) hiërarchie (figuur 9). In Jh.2:7 wordt subtiel naar de Volheid gerefereerd via het beeld van de kruiken die “...tot aan de rand” door de ‘diakens’ worden gevuld. Rudolf Steiner maakt in dit opzicht een onderscheid tussen het evangelie volgens Markus en het evangelie volgens Johannes: “Markus (…) schetst de aura van de Zon, de grote Aura, het lichtlichaam, het geesteslicht dat in de wereldruimten werkt en 53 Paulus vernoemt hier exemplarisch vier van de driemaal drie engelenscharen, namelijk de hiërarchiën bij de twee overgangen tussen de drietallen: Serafijnen, Cherubijnen, Thronen / Kyriotetes, Dynamis, Exusiai / Archai, Aartsengelen, Engelen. 54 1:15: Ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως, 16 ὅτι ἐν α ὐτ ῷ ἐκτίσθη τὰ πάντα ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα, εἴτε Θρόνοι εἴτε Kυριότητες εἴτε Ἀρχαὶ εἴτε Ἐξουσίαι: τὰ πάντα δι' αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν ἔκτισται, 17 καὶ αὐτός ἐστιν πρὸ πάντων καὶ τὰ πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκεν. 18 καὶ αὐτός ἐστιν ἡ κεφαλ ὴ το ῦ σώματος, τῆς ἐκκλησίας: ὅς ἐστιν ἀρχή, πρωτότοκος ἐκ τ ῶν νεκρ ῶν, ἵνα γένηται ἐν π ᾶσιν αὐτὸς πρωτεύων, 19 ὅτι ἐν αὐτῷ εὐδόκησεν πᾶν τὸ πλήρωμα κατοικῆσαι (...) 55 Col.2:9 ὅτι ἐν αὐτῷ κατοικεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς (...) 35 dat zich manifesteert in de gestalte van Jezus Christus (…) In het Johannesevangelie wordt voor ons de ziel van deze Zonnegeest geschetst, de Logos, het Zonnewoord, het innerlijke. Daarom is het Johannesevangelie ook het meest verinnerlijkte van de evangelies 56”. De schrijver van het Markusevangelie ziet Christus dus eerder vanuit het gezichtspunt van de ‘Pleroma’, terwijl het Johannesevangelie de gestalte van Christus vanuit het gezichtspunt ziet van de Logos, die kan beschouwd worden als het innerlijk, de kern of de ‘ziel’ van de Pleroma (hoewel Steiner in deze passage de term ‘Pleroma’ niet gebruikt). Wie is de ‘moeder van Jesus’ die autoriteit heeft over de ‘diakens’? Talloze commentatoren hebben opgemerkt dat de naam ‘Maria’ voor de moeder van Jezus niet wordt gebruikt in het vierde evangelie. We vinden enkel de uitdrukking ‘de moeder van Jezus’. Deze formulering heeft een esoterisch karakter. NLJ kende in groot detail het geheim van de twee verschillende ‘heilige families’ en van de twee verschillende Jezuskinderen 57. In het geboorteverhaal van Matteüs is sprake van de ‘salomonische Jezus’ (Mt.1:6) en diens moeder is de ‘salomonische Maria’. Daarentegen is in het geboorteverhaal van Lukas sprake van de ‘nathanische Jezus’ (Lk.3:31) en diens moeder was de ‘nathanische Maria’. Zowel de salomonische moeder als de nathanische moeder zijn ‘moeder van Jezus’. In lichamelijk opzicht is Jezus de zoon van de nathanische Maria; in psychisch opzicht (bv. wat vaardigheden en kennis betreft) is Jezus de zoon van de salomonische moeder. De uitdrukking ‘moeder van Jezus’ of ‘zijn moeder’ lijkt dus dubbelzinnig: welke van beide moeders is bedoeld? In een esoterische tekst verwijzen dubbelzinnig lijkende uitdrukkingen naar verborgen waarheden die door rationele overweging van het geschrevene ook kunnen gevonden worden. De evangelist kende het onderscheid tussen beide moeders. Niettemin gebruikt hij hier het enkelvoud ‘de moeder van Jezus’, zonder verdere bijzonderheden. Dit kan enkel betekenen dat in de ‘moeder van Jezus’ de salomonische Maria en de nathanische Maria zijn verenigd tot één wezen 58. Uit de perikoop over de bruiloft van Kana blijkt tevens dat aan de ‘moeder van Jezus’ autoriteit over de Pleroma wordt toegeschreven (Jh.2:5). Zij is tevens de ‘eerste aanwezige’ op de ‘bruiloft’ (Jh.2:1). Dit tekstelement laat slechts Markus (…) schildert die Sonnenaura, die Große Aura, den Lichtleib, das geistige Licht, das durch die Weltenräume wirkt, und das hereinwirkt in die Gestalt des Christus Jesus (...) Im Johannes-Evangelium wird uns die Seele dieses Sonnengeistes geschildert, der Logos, das Sonnenwort, das Innere. Daher ist das Johannes-Evangelium auch das innerlichste der Evangelien” (R.Steiner, Bern, Sept.12 1910; GA 123, p.239). 57 De eerste verwijzing naar de twee Jezuskinderen vinden we reeds in de proloog (Jh.1:13): https://www.academia.edu/19773779/De_twee_Jezuskinderen_in_het_Johannesevangelie 58 Rudolf Steiner vermeldt deze eenwording van beide moeders in zijn ‘vijfde evangelie’: “Es stellt sich dem Geistesforscher folgendes dar: In demselben Augenblicke, als diese Taufe im Jordan geschah, fühlte auch die [salomonische] Mutter etwas wie das Ende ihrer Verwandlung. Sie fühlte - sie war damals im fünfundvierzigsten, sechsundvierzigsten Lebensjahre - , sie fühlte sich mit einem Male wie durchdrungen von der Seele jener Mutter, welche die Mutter des Jesusknaben war, der in seinem zwölften Jahre das Zarathustra-Ich empfangen hatte, und die gestorben war. So wie der Christus-Geist auf Jesus von Nazareth herabgekommen war, so war der Geist der anderen Mutter, die mittlerweile in der geistigen Welt weilte, herniedergekommen auf die Ziehmutter, mit der Jesus jenes Gespräch hatte. Sie fühlte sich seitdem wie jene junge Mutter, die einstmals den Lukas-Jesusknaben geboren hatte” (GA 148, p.84). 56 36 één conclusie toe. Volgens de schrijver van het vierde evangelie was in de ‘moeder van Jezus’ het wezen Sophia (‘Wijsheid’) belichaamd, dat uitvoerig wordt vermeld in verschillende boeken uit het Oude Testament 59. In Spreuken vinden we de bekende hymne, die we kunnen plaatsen naast de reeds vermelde Christus-hymne van Paulus: Spreuken 8:22 De Heer schiep mij aan het begin van zijn wegen, nog voor zijn werken, van oudsher. 23 Van eeuwigheid ben ik gevormd, vanaf het begin, voordat de aarde ontstond. 24 Toen de oceaan nog niet bestond, was ik reeds ontvangen, toen er nog geen bronnen waren, rijk met water. 25 Voordat de bergen waren neergezet, eerder dan de heuvelen was ik ontvangen. 26 Hij had de aarde nog niet gemaakt en de velden, zelfs niet de elementen van de wereld. 27 Toen Hij de hemel op zijn plaats zette, was ik erbij, toen Hij over de oceaan een boog trok, 28 toen Hij daarboven het machtige wolkengewelf zette, toen Hij de geweldige bronnen van de oceaan maakte, 29 toen Hij de zee haar grens gaf, zodat het water zijn gebod niet overtrad, toen Hij de grondvesten van de aarde bouwde. 30 Ik was bij Hem als uitvoerster, ik was zijn vreugde, dag in dag uit, mij verheugend voor zijn aanschijn, altijd door, 31 mij verheugend over zijn aardrijk en mijn vreugde vindend bij de mensen. De Sophia is het allereerste schepsel, dat we kunnen opvatten als het levende idee van de schepping. Anders gezegd: de schepping begon logischerwijs met de schepping van ‘het Beginsel van de Schepping’ of ‘de Geest van de Schepping’. Dit ‘Beginsel van de Schepping’ heeft in zijn kern 59 Rudolf Steiner identificeerde de ‘moeder van Jezus’ in het Johannesevangelie als ‘Jonkvrouw Sophia’: “Dieser Schreiber des Johannes-Evangeliums hat sich die äußere geschichtliche Mutter des Jesus auf ihre hervorstechendsten Eigenschaften hin angesehen und hat nun gesagt: Wo finde ich einen Namen für sie, der ihr Wesen am vollkommensten ausdrückt? Und weil sie durch die früheren Inkarnationen, die sie durchgemacht hatte, bis zu der geistigen Höhe gekommen war, auf der sie stand, weil sie in ihrer äußeren Persönlichkeit gleichsam als ein Abdruck, als eine Offenbarung erschien dessen, was man in der christlichen Esoterik nennt die ‘Jungfrau Sophia’, so nannte er die Mutter des Jesus die ‘Jungfrau Sophia’. So hat sie immer geheißen in den esoterischen Stätten, wo das Christentum esoterisch gelehrt worden ist: die ‘Jungfrau Sophia’. Exoterisch läßt er sie überhaupt unbenannt, gegenüber den anderen Evangelisten, die den Profan-Namen Maria für sie gewählt haben. Er durfte nicht den Profan-Namen nehmen. Johannes mußte im Namen ausdrücken die tiefe weltgeschichtliche Entwickelung. Das tut er, indem er andeutet, daß sie nicht Maria genannt werden kann, vielmehr stellt er neben sie ihre Schwester Maria, Kleophas* Weib, und nennt sie einfach ‘Jesu Mutter’. Dadurch deutet er an, daß er ihren Namen nicht nennen will, daß er öffentlich nicht bekanntgegeben werden kann. In esoterischen Kreisen nannte man sie immer die ‘Jungfrau Sophia’. Sie war diejenige, die als äußere historische Person repräsentiert die ‘Jungfrau Sophia’ ” (Hamburg, 31 mei 1908, GA103, p.203-204). 37 het gegeven dat de schepping ‘waarheidsontvankelijk’ is. De schepping is dus niet buiten de Schepper geplaatst en afgesnoerd van de Schepper. Integendeel, God als het ‘Scheppende Woord’ of het ‘Wezen Waarheid’ (Jh.14:6) doordringt de hele schepping. Binnen die schepping kan daardoor onderscheid worden gemaakt tussen ‘waar’ en ‘onwaar’: wijsheid kan leven in de schepping en vormt de bodem van de schepping. Sophia verhoudt zich tot Gods werkzaamheid als een spiegel: Wijsheid 7:26 Zij is de glans van het eeuwig licht, de onbeslagen spiegel van Gods werkzaamheid en het beeld van zijn goedheid. 27 Hoewel zij één is, vermag zij alles; hoewel zij in zichzelf blijft vernieuwt zij alles (...)60 In overeenstemming hiermee speelt Sophia in de schepping een sturende en integrerende rol die in het boek Wijsheid als volgt wordt verwoord: Wijsheid 8:1 Zij reikt machtig van het ene einde tot het andere en op voortreffelijke wijze bestuurt zij alles61. Deze leidende rol vinden we ook terug in de perikoop over de bruiloft van Kana waar de moeder aan de ‘diakens’ (dus aan de Pleroma) de richtlijn geeft: “Doe wat Hij u zal zeggen” (Jh.2:5). Wat zijn de zes stenen kruiken? De zes stenen kruiken zijn het beeld voor Natanaël’s lichaam en ziel (fysiek lichaam; etherlichaam; astraal lichaam; gewaarwordingsziel; verstands- en gemoedsziel; bewustzijnsziel). Lichaam en ziel van Natanaël bevinden zich in verband met de inwijding in een uitzonderlijke toestand: ze zijn ahw. ‘versteend’. Het Griekse woord ‘κείμεναι’ (van: κεῖμαι: ‘liggen’; bv. Jh.20:6; doorgaans vertaald als: ‘[de kruiken] stonden’) betekent vaak: ‘neerliggend plat op de grond’. Blijkens de tekst gaat het over een bijzonder soort ‘kruiken’, bestemd “...voor de reiniging van de Joden”. Dit detail verwijst naar de identiteit van Natanaël, de Joodse volksingewijde die door Christus werd gekarakteriseerd als “...Israëliet waarin geen bedrog is” (Jh.1:47). Wat is het water? Het beeld van de inwijding bestaat hierin dat in opdracht van Christus de zes ‘kruiken’ met ‘water’ worden gevuld ‘tot aan de rand’ waarna het ‘water’ verandert in ‘wijn’. De zes kruiken dwz. lichaam en ziel van Natanaël worden door de engelen gevuld met ‘water’. Nadat dit is gebeurd blijkt het water in het algemeen (ook het nieuw geput water dat niet in de kruiken was) veranderd in wijn62. Deze verandering van water in wijn valt klaarblijkelijk samen met de inluiding van Christus’ ‘uur’. Dit uur is immers nog niet aangebroken voor de 60 7:26 ἀπαύγασμα γάρ ἐστι φωτὸς ἀϊδίου καὶ ἔσοπτρον ἀκηλίδωτον τ ῆς το ῦ Θεοῦ ἐνεργείας καὶ εἰκὼν τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ. 27 μία δὲ οὖσα πάντα δύναται κα ὶ μένουσα ἐν α ὐτ ῇ τ ὰ πάντα καινίζει ... 61 8:1 Διατείνει δὲ ἀπὸ πέρατος εἰς πέρας εὐρώστως καὶ διοικεῖ τὰ πάντα χρηστ ῶς. 62 Merkwaardig genoeg wordt in de perikoop over de bruiloft van Kana niet expliciet gezegd dat Jezus het water verandert in wijn. Later in het evangelie, in Jh.4:46, wordt wel gemeld dat Jezus “...terugkeerde naar Kana in Galilea, waar Hij het water tot wijn had gemaakt”. 38 .verandering (Jh.2:4) en blijkt wel gekomen na deze verandering (Jh .2:11; ‘het begin van de tekenen’; tussen Jh.2:4 en 2:11 wordt slechts één gebeurtenis vermeld die met dit ‘begin’ zou kunnen overeenkomen en het ‘eerste teken’ de verandering van water in wijn - valt blijkens de tekst samen met de ‘openbaring van Jezus’ heerlijkheid’). De natuur van het ‘water’ dient begrepen te worden in samenhang met de natuur van het wezen Sophia. Dit wezen is identiek met de grondeigenschap van de schepping die hierin bestaat dat de schepping ‘godsontvankelijk’ is. De schepping is niet afgescheiden van God doch Gods licht en liefde valt doorheen de schepping (Jh.3:16-17). Deze godsontvankelijkheid, die we ook ‘waarheidsontvankelijkheid’ kunnen noemen, is het element dat de Pleroma tot éénheid maakt: de veelheid van de Pleroma is tevens ook eenheid; ze is één in deze gods- of waarheidsontvankelijkheid dwz. in het wezen Sophia. Deze Sophia oriënteert de Pleroma op Christus (Jh.2:5); en Christus vraagt de Pleroma om de ‘kruiken’, dwz. lichaam en ziel van Natanaël, volledig te vervullen met waarheidsontvankelijkheid (Jh.2:7). Het water is deze waarheidsontvankelijkheid, de ‘geest van het wezen Sophia’, waarmee de initiaat Natanaël compleet wordt vervuld. Deze totale waarheidsontvankelijkheid is niet de waarheid zelf doch ze vormt de “...onbeslagen spiegel” (Wijsheid 7:26) waarin het ‘wezen Waarheid’, de Logos of het Woord, binnen de schepping tot verschijning kan komen. De spiegeling komt tot manifestatie in de verhouding tussen de twee omgekeerde tijdstromen ‘chronos’ (de fysische tijd) en ‘kairos’ (de tijd van genade). Het ‘uur van Christus’ kan slechts aanbreken op het ogenblik dat Christus zich ten volle kan manifesteren in de fysische tijd. Christus is het ‘wezen Waarheid’. Hij kan zich pas ten volle manifesteren in de fysische tijd op het ogenblik dat in de fysieke wereld mogelijkheid tot volledig begrip voorhanden is met betrekking tot de woorden en daden van Christus. Onder de mensen die leven in de fysische wereld moet een “...onbeslagen spiegel” voorhanden zijn die volledig begrip kan opbrengen voor de geïncarneerde Logos. Door zijn initiatie tot heliodromus wordt Natanaël deze spiegel. Hij wordt in zijn hele lichaam en ziel ‘gevuld met water’ dwz. doordrongen met de geest van Sophia en met waarheidsontvankelijkheid. In deze waarheidsontvankelijkheid die Natanaël vult “...tot aan de rand” (Jh.2:7) gaat dan de Logos oplichten, zoals het zonlicht op het water als kleurige schittering ontvlamt. Dat is het ogenblik waarop het water “...verandert in wijn” (Jh.2:9): de waarheidsontvankelijkheid wordt vervuld met waarheid, de Logos treedt binnen in de stroom van de fysische tijd, ‘kairos’ weerspiegelt zich in ‘chronos’, het ‘Ik Ben’ (Jh.8:58) ontbrandt en het “...uur van Jezus” (cfr. Jh.2:4,11) breekt aan. Het uur van Jezus Christus (Jh.2:4). Het beeld van de zes kruiken, dat verwijst naar lichaam en ziel van de inwijdeling Natanaël, heeft ook tijdsbetekenis: de ontogenie van lichaam en ziel verloopt in de richting van ‘chronos’, de fysieke tijd 63. De zes kruiken horen samen in één ‘chronologisch’ verband. Het vullen van de zes kruiken betekent dat lichaam en ziel van Natanaël doordrongen worden door de ‘geest van de waarheid’ in de chronologische zin: de ‘geest van de waarheid’ 63 Zie noot 72. 39 (Jh.14:17) stroomt doorheen Natanael binnen in de fysieke tijd. De ‘heilige Geest’ van de waarheidsontvankelijkheid betreedt tijdens de inwijding van Natanaël het rijk van de ‘chronos’. Wanneer dit geschiedt breekt tevens het uur aan van de Logos: het ‘wezen Waarheid’ stroomt, in verbinding met de ‘geest van de Waarheid’, binnen in de fysieke tijd. Dit wordt uitgedrukt doordat het ‘water’ (dwz. de ‘geest van de waarheid’ of waarheidsontvankelijkheid) verandert in ‘wijn’ (dwz. de Logos treedt daadwerkelijk binnen daar waar waarheidsontvankelijkheid leeft). Aan het begin van de perikoop moet het uur van Christus nog komen (Jh.2:4). Op het einde van de perikoop is het uur van Christus daadwerkelijk gekomen en openbaart Hij zijn heerlijkheid (Jh.2:11) dwz. Hij manifesteert zich als Christus daadwerkelijk in de fysieke wereld. De verbinding die Christus tevoren maakte met de eerste leerlingen had in wezen een geestelijk karakter en speelde zich af, wat Christus betreft, in de omgekeerde stroom van de tijd dwz. in de stroom van ‘kairos’. Dit wordt treffend uitgedrukt in Jh.1:38 (appendix I) waarin gezegd wordt dat Christus ‘zich omdraait’ wanneer Hij zijn eerste woorden spreekt (tot Andreas en Filippus). Het ‘Lam Gods’ leeft in ‘kairos’ en wendt zich om wanneer het zich uitdrukt in de fysieke wereld (figuur 1). De bruiloft van Kana betreft dus een tweevoudige gebeurtenis. Enerzijds gaat het om de inwijding van Natanaël tot heliodromus. Anderzijds gaat het om het aanbreken van het ‘uur’ ('ὥρα'; ‘hora’) van Christus. Beide gebeurtenissen zijn verbonden. Op het ogenblik van de ‘Doop in de Jordaan’ wordt het Woord vlees. In de proloog van het Johannesevangelie (Jh.1:14) lezen we: Jh.1:14 En het Woord is geïncarneerd en onder ons sloeg het zijn tenten op, en wij hebben zijn heerlijkheid aanschouwd, heerlijkheid eigen aan de Eéngeborene die komt van de Vader, vol van genade en waarheid64. Dit vers beschrijft een tweevoudige gebeurtenis: ten eerste is het Woord vlees geworden, en ten tweede is de heerlijkheid (‘δόξα’; ‘doxa’) van het geïncarneerde Woord zichtbaar geworden. Het woord ‘doxa’ duikt na Jh.1:14 (waar het tweemaal voorkomt) opnieuw op aan het einde van de perikoop over de bruiloft van Kana: 2:11 (…) en Hij openbaarde zijn heerlijkheid en zijn leerlingen geloofden in Hem65. De incarnatie van het Woord vond plaats op zondag, 1 april 31 AD (Doop in de Jordaan). De openbaring van de heerlijkheid van het Woord vond één week later plaats, op zondag 8 april 31 AD (bruiloft van Kana). Het is op deze laatste dag dat het ‘uur’ van Jezus aanbreekt. Het Griekse woord ‘hora’ (=’uur’) heeft een spirituele dimensie. De drie ‘Hōrai’ ('Ὧραι') zijn de godinnen van de ‘geschikte tijd’. Zij dansen op het ritme van de sterren en in overeenstemming met het komen en gaan van gunstige en ongunstige tijden. Voor Christus had het ‘uur’ een bijzondere betekenis. Christus is het geïncarneerde Woord of ‘Verbum Incarnatum’ dwz. de vleesgeworden Waarheid. Door de Καὶ ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας. 65 … καὶ ἐφανέρωσεν τὴν δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. 64 40 aard van de zaak moet de incarnatie van de Waarheid in een mens een ‘ware incarnatie’ zijn, dwz. een incarnatie die in alle mogelijke opzichten de Waarheid uitdrukt. Dit betekent dat de levensloop van Christus op ieder ogenblik opnieuw de objectieve stand van de wereld uitdrukt. Zijn leven moet inderdaad gebaad hebben in een ‘glorie’, in de zin dat de met zijn levensloop verbonden situaties en gebeurtenissen een stroom vormden van synchroniciteiten en beelden waarin voortdurend de waarheid werd uitgedrukt 66. Deze ‘glorie’ verscheen op het ogenblik dat het leven van Christus zich ontvouwde binnen de aardse fysieke tijd, dwz. binnen de chronos. In het leven van Christus werden vanaf de bruiloft van Kana de tijdstromen van ‘chronos’ en ‘kairos’ verenigd; ‘kairos verscheen in de stroom van chronos als de ‘glorie’ van Christus. Dit aanbreken van het uur van Christus vond plaats tegelijk met de inwijding van Natanaël, omdat deze laatste – door ‘heliodromos’ te worden – volledig begrip kon ontwikkelen voor het aardse leven en voor de daden en woorden van Christus. Indien in de omgeving van Christus deze mogelijkheid voor volledig begrip niet aanwezig ware geweest, dan zou ook de aardse incarnatie van de Waarheid zich niet volledig kunnen voltrekken, omdat de incarnatie van de Waarheid in de wereld enkel werkelijkswaarde heeft indien deze ware incarnatie ook als zodanig wordt waargenomen. Figuur 10: de maten voor vloeistofvolumes in antiek Griekenland, na de hervorming door Soloon in 403 v.Chr (Viedebantt, Oskar “Forschungen zur Metrologie des Altertums” Leipzig: B.G. Teubner, 1917; p.60). Zie ook: https://www.sizes.com/units/charts/UTBLAGreece_cap.htm Het is betekenisvol dat Christus (in Jh.2:4) het ‘uur’ vermeldt in het gesprek met zijn moeder. We zagen dat de woorden van Jezus in Jh.2:4 ondermeer kunnen begrepen worden als een verwijzing naar een element van gemeenschappelijkheid tussen Jezus en zijn moeder: “Iets is én van Mij én van u”. “Während Jesus von Nazareth als Christus Jesus in den letzten drei Jahren seines Lebens vom dreißigsten bis zum dreiunddreißigsten Jahre in Palästina auf der Erde wandelte, wirkte fortwährend die ganze kosmische Christus-Wesenheit in ihn herein. Immer stand der Christus unter dem Einfluß des ganzen Kosmos, er machte keinen Schritt, ohne daß die kosmischen Kräfte in ihn hereinwirkten. Was hier bei dem Jesus von Nazareth sich abspielte, war ein fortwährendes Verwirklichen des Horoskopes; denn in jedem Moment geschah das, was sonst nur bei der Geburt des Menschen geschieht. Das konnte nur dadurch so sein, daß der ganze Leib des nathanischen Jesus beeinflußbar geblieben war gegenüber der Gesamtheit der unsere Erdelenkenden Kräfte der kosmisch-geistigen Hierarchien” (R.Steiner “Die geistige Führung des Menschen und der Menschheit” (GA 015, p.76; 1911). 66 41 Jezus en zijn moeder delen het nathanische element. In Christus leeft ‘de Mensenzoon’, dwz. de altruïteit van de nathanische Jezus. Deze Mensenzoon is de mannelijke pool van de Mens die niet door de zondeval is gegaan 67. De vrouwelijke pool van deze Mens is de individualiteit van de nathanische Maria die zich geestelijk heeft verbonden met de salomonische Maria en die op de bruiloft van Kana leeft in de moeder. Zij is ahw. de ‘Mensendochter’. Jezus zegt in Jh.2:4 dat de inwijding van Natanaël, dwz. de verandering van water in wijn, kan voltrokken worden door de wezenheid van de niet door de zondeval gegane mannelijk-vrouwelijke mens (Gen.1:27). Deze mens is reeds door een aardse incarnatie gegaan, bij de geboorte van de nathanische Maria én van de nathanische Jezus68. Het ‘uur van Jezus’ als geïncarneerde Logos breekt aan wanneer de Logos zelf binnentreedt in de fysieke wereld en in het domein van ‘chronos’. Dit wordt concreet uitgedrukt in het feit dat het geboortetijdstip van de nathanische Jezus, wanneer het ‘uur’ van Jezus aanbreekt, ook in reële zin het geboortetijdstip wordt van Jezus Christus. De schrijver van het Johannesevangelie heeft dit uitgedrukt via de encodering van de geboortedag van de nathanische Jezus (vrijdag, 14 januari, 1 AD) in de perikoop van de bruiloft van Kana (de geboortedag van de nathanische Maria is zondag 23 april, 16 BC69 en wordt geëncodeerd in de daaropvolgende perikoop, over de tempelreiniging). Het eerste element van deze encodering wordt gegeven via het volume van de stenen kruiken, waarvan we weten dat ze beeld staan voor de drie geledingen van het lichaam (fysiek lichaam, etherlichaam, astraal lichaam) en van de ziel (gewaarwordingsziel, verstands- en gemoedsziel, bewustzijnsziel)70. De zes kruiken, met een volume van twee of drie metreten, vertegenwoordigen een volume van 6 x 2,5 metreten = 15 metreten = 30 hemiamforen (zie figuur 9)71. 67 Zie figuur 5 (p.15) in: https://www.academia.edu/35498631/EISU_KING_AND_PROPHET_IN_JOHNS_GOSPEL 68 “Die tiefe Beziehung zwischen Maria und Jesus kommt – wie jede besondere Beziehung, die sich normalerweise im Karma ausdrückt – aus einer gemeinsamen Vergangenheit (…) Die Verbindung zwischen Maria und ihrem Sohn ist nicht eine karmische Verbindung, wie sonst im Allgemeinen zwischen Mutter und Kind besteht und sich auf vergangene Erdenleben gründet, sondern sie ist ihm zugeordnet in gleicher Weise wie Adam der Männin vor dem Sünderfall. Da gab es noch kein Karma, weil es noch keine Schuld gab. Erst mit dem Sündenfall beginnt die Wirksamkeit von irdischem Karma und die Aufeinanderfolge der Inkarnationen. Die lukanische Maria ist in gleicher Weise jüngste Seele der Menschheit wie ihr Kind. Indem Maria und Jesus so einander zugeordnet sind wie Adam und die Männin im Paradies (…), sind sie ‘zwei’ und doch eins. Sie sind das Männliche und das Weibliche der jüngsten Seele. Sie haben diesen Urzustand des männlich-weiblichen Zugeordnetseins, der nicht Ausdruck von Karma ist, bewahrt” (Michael Debus “Maria-Sophia” Verlag Freies Geistesleven, 2000; p.75). 69 https://www.academia.edu/12597004/The_encodement_of_the_date_of_Christs_Baptism_in_the_gospel_of_John 70 Cfr. R.Steiner GA 123, p.212. De uitdrukking “...twee of drie metreten” staat voor “...2,5 metreten of 5 hemiamforen”. Het zou vreemd klinken indien de evangelist het volume van de kruiken precies zou weergeven. In een esoterische tekst staan geen overbodige details. Over het algemeen moet zo’n tekst aanscherpend worden gelezen. Het aangegeven volume komt ruwweg overeen met het volume van het fysiek lichaam van een jonge volwassene, eventueel na aftrek van het skelet (cfr. de esoterische betekenis van de ‘waterkruik’). 71 42 Het volume van 30 hemiamforen correspondeert met Christus’ leeftijd van ongeveer 30 jaar (Lk.3:23). Deze periode komt overeen met vijf intervallen van zes jaar, tussen de geboorte van het fysiek lichaam (0 jaar), het etherlichaam (6 jaar), het astraal lichaam (12 jaar), de gewaarwordingsziel (18 jaar), de verstands- en gemoedsziel (24 jaar) en de bewustzijnsziel (30 jaar) 72. In een context waarin de begrippen ‘moeder’ en ‘uur/hora’ voorkomen geeft de numerische uitdrukking ‘5x6=30’ aan dat de zes kruiken inderdaad verwijzen naar de zes geledingen van het menselijk lichaam en de menselijke ziel, en naar het ontogenetisch verband tussen deze wezensdelen. Het beeld heeft daarbij zowel betrekking op de inwijdeling Natanaël als op Jezus. Met betrekking tot de initiatie van Natanaël drukt het beeld van de verandering van water in wijn de overgang uit van de vijfde naar de zesde graad van inwijding. Het beeld drukt uit dat de geest van Natanaël, zo te zeggen zonne-kwaliteit krijgt: Natanaël wordt de ‘menner van de zonnewagen’ (heliodromus). Het vullen van de zes waterkruiken ‘tot aan de rand’ wordt gevolgd door het putten van nog meer water, dat dan ter degustatie wordt gebracht naar de ‘meester van de tafel voor drie’ (‘ ἀρχιτρίκλινος’; Jh.2:8-1073). Deze laatste staat beeld voor het ‘Ik’ van Natanaël. Het vierledig mensbeeld (waarin de menselijke constitutie wordt onderscheiden in vier geledingen: fysiek lichaam, etherlichaam, astraal lichaam, en ‘Ik’) biedt een geschikt kader om deze merkwaardige degustatie-passage te begrijpen. Het ‘Ik’ is zowel de meester als de dienaar van de drie lichamen. Binnen de context van het inwijdingsysteem verwijst het ‘Ik’ ook naar de vierde inwijdingsgraad die geregeerd wordt door Jupiter (appendix III; figuur 8). De merkwaardige passage, waarbij 72 De onderliggende antropologie van het Nieuw Testament is trichotomisch: de mens heeft een lichaam, een ziel en een geest (1 Thes.5:23). Rudolf Steiner heeft een zeer adequate uitwerking van deze antropologie beschreven, waarbij zowel in lichaam, ziel als geest opnieuw drie geledingen worden onderscheiden. Hij verbond ook de opeenvolgende ‘geboortes’ van het fysieke lichaam (0 jaar), etherlichaam (7 jaar), astraal lichaam (14 jaar), gewaarwordingsziel (21 jaar), verstands- en gemoedsziel (28 jaar) en bewustzijnsziel (35 jaar), met het zevenjarenritme dat de menselijke ontwikkeling in grote lijnen kenmerkt (GA 318, p.49-64): “...wenn wir diese siebenjährigen Lebensepochen uns vor die Seele führen, haben wir zunächst bis zum siebenten Jahre die Ausbildung des physischen Leibes, bis zum vierzehnten Jahre die Ausbildung des Ätherleibes. Vom vierzehnten bis zum einundzwanzigsten Jahr gliedert sich, gestaltet sich aus dasjenige, was wir den Astralleib nennen, dann die Empfindungsseele bis zum achtundzwanzigsten Lebensjahr, die Verstandes- oder Gemütsseele bis zum fünf-unddreißigsten Jahr, und dann weiter die Bewußtseinsseele bis zum zweiundvierzigsten Jahr. Und dann kommen wir zum Geistselbst, was eine Art Zurückentwickelung an dem Astralleib ist, und so weiter. Die weiteren Lebensepochen verlaufen nicht in siebenjährigen Perioden, sondern unregelmäßig. Da wird es in der Zukunft erst zu einer Regelmäßigkeit kommen. Abgesehen von dem, was die Erziehung sündigt, geht es aber bis zum fünfunddreißigsten Jahr mit einer ziemlichen Regelmäßigkeit” (R.Steiner, Berlijn, 16 november 1915; GA 157a, p.28). Volgens Steiner verliep deze ontwikkeling in de tijd van Christus wat sneller zodat men in grote lijnen te doen had met een zesjarenritme. Zie ook: https://www.academia.edu/28254939/Het_Ik-mysterie_de_navolging_van_Christus_en_het_kruis_als_levend_symbool 73 In het hele Nieuwe Testament komt het woord ‘ἀρχιτρίκλινος’ (‘architriklinos’) enkel voor in Jh.2:8-9. Letterlijk betekent dit woord: ‘meester (van een tafel) waar drie aanliggen’. Het woord wordt meestal vertaald als ‘tafelmeester’ of iets dergelijks, waarbij de bijzondere in het woord verzonken verwijzing naar ‘drie aanliggenden’ verloren gaat. 43 de ‘meester van de tafel van drie’ de bruidegom bij zich roept om zijn oordeel over de wijn te geven, werpt een bijzonder licht op de natuur van de inwijdingen zelf. In deze passage is de ‘bruidegom’ Natanaël, in zijn hoedanigheid van kersverse ingewijde van de zesde graad; de ‘meester van de tafel van drie’ is eveneens Natanaël, in diens hoedanigheid van ingewijde van de vierde graad. De opmerking van de tafelmeester in Jh.2:10 is dus een innerlijke overweging van Natanaël zelf. Het gaat ahw. over een zelfgesprek van Natanaël, tussen diens door inwijding verzelfstandigde wezensdelen 74. De eigenaardige handelswijze, waarbij eerst de zes kruiken worden gevuld en dan extra water wordt geput en naar de tafelmeester gedragen, heeft een zeer preciese occulte betekenis in de zin dat ze het ‘uur’ van Christus preciseert met betrekking tot de gewone fysische tijd of kalendertijd (‘chronos’). In de antieke wereld werden de meest preciese metingen van de fysieke tijd verricht met de waterklok (‘κλεψύδρα’). Een reeks manipulaties met water, in een esoterische context waarin sprake is van ‘het uur’, kan een tijdsaanduiding betreffen. Jezus verwijst naar zijn ‘uur’ in een gesprek met de moeder. Dit doet vermoeden dat een eventuele tijdsaanduiding betrekking kan hebben op zijn fysieke geboorte. Anderzijds blijkt het ‘uur’ aangebroken wanneer het water in wijn is veranderd. We kunnen dus verwachten dat een eventuele tijdsaanduiding betrekking zal hebben op de tijd verlopen tussen Jezus’ fysieke geboorte (maw de geboorte van de nathanische Jezus) en de bruiloft van Kana. Figuur 10 laat zien dat 1 hemiamfoor overeenkomt met 4 ‘chous’ (‘χο ῦς’). De chous was een wijnkruik met een inhoud van ongeveer 2,718 liter. In het antieke eenhedensysteem voor vloeistofvolumes kwam 1 chous overeen met 12 ‘bekers’ (Grieks: ‘κοτύλη’, ‘kotule’). Een hemiamfoor kwam dus overeen met 4x12=48 bekers. De totale hoeveelheid water die op de scene voorhanden is op het ogenblik dat de verandering van water in wijn wordt vastgesteld is het resultaat van drie opeenvolgende handelingen: (1) de zes stenen kruiken worden tot aan de rand gevuld; (2) een bijkomende hoeveelheid water wordt opgehaald, uit een bron of put 75; (3) van laatstgenoemde hoeveelheid wordt weer het deel afgetrokken dat door de ‘meester van de tafel van drie’ wordt gedegusteerd. Hoeveelheid (1) komt overeen met 30 hemiamforen. Schijnbaar weten we niets over de hoeveelheden (2) en (3). Maar vers 2:8-9 suggereert het beeld van een wijnschenker of ‘wijnuitgieter’ ('ο ἰνοχόος' 76, ‘oinochous’) die een wijnkruik (een ‘chous’) aandraagt. De tekst vermeldt de ‘chous’ niet expliciet. Maar de situatie roept als vanzelf het beeld op van een wijnschenker die naar 74 Deze verzelfstandiging wordt ook uitgedrukt door het feit dat de inwijdeling bij de inwijding een bijkomende nieuwe naam krijgt. ‘Natanaël’ en ‘Lazarus’ zijn dus namen van één en dezelfde individualiteit, aangesproken als ingewijde van de vijfde respectievelijk de zesde graad. 75 Deze hoeveelheid water komt niet uit de stenen kruiken, vermits in vers 2:9 het werkwoord ‘ἀντλέω’ (‘putten’) wordt gebruikt. 76 De ‘oinochous’ is een sommelier die wijn aandraagt en uitgiet en daarbij de wijnkruik (‘chous’); van 'οἶνος' (‘oinos’,'wijn') en 'χέω' (‘cheō’, 'uitgieten'). 44 de ‘meester van de tafel voor drie’ een extra kruik geput water aandraagt. Op dezelfde impliciete manier wordt het beeld opgeroepen van een beker (‘kotule’) die voor de tafelmeester wordt uitgegoten en door deze laatste wordt gedegusteerd. Dit betekent dat, op het moment dat de verandering van water in wijn wordt vastgesteld, één beker weer is geëlimineerd. Noch de ‘chous’ noch de ‘beker’ worden in de tekst expliciet vermeld maar de perikoop is zo kunstig gecomponeerd, dat het beeld van deze twee eenheden onweerstaanbaar wordt opgeroepen. Op het ogenblik dat de ‘meester van de tafel voor drie’ zijn verdict uitspreekt zal dus de volgende hoeveelheid wijn voorhanden zijn: 30 hemiamforen + 1 chous – 1 beker = [30 + (1:4) - (1:48)] hemiamforen Indien 1 hemiamfoor overeenkomt met één jaar, zal een chous overeenkomen met een periode van ongeveer 3 maanden en 1 beker met ruwweg één week. Het tijdsinterval geëncodeerd in de perikoop zou dus ongeveer overeenkomen met: 30 jaren + 3 maanden – 1 week. Het is duidelijk dat dit interval tamelijk goed correspondeert met de tijd verlopen tussen vrijdag, 14 januari, 1 AD (geboorte van de nathanische Jezus) en Zondag, 8 april 31 AD, dag van de bruiloft van Kana. Deze twee datums werden uit andere bronnen afgeleid en zijn hier a priori gegeven 77. We kunnen het tijdsinterval precies berekenen. Tussen de twee genoemde dagen, telkens beschouwd op het middaguur, verlopen precies 11.041 dagen. Het gemiddelde tropische jaar heeft een lengte van 365,24219 dagen. Indien we dit tijdsinterval laten overeenkomen met 1 hemiamfoor wordt de totale duur van de geëncodeerde tijd, in dagen uitgedrukt: 365.24219 dagen x [30 + (1:4) – (1:48)] = 11040.97 dagen. De overeenkomst is extreem nauwkeurig en kan redelijkerwijs niet aan toeval toegeschreven worden. De auteur van het Johannesevangelie heeft op buitengewone wijze dit tijdsinterval in zijn tekst verwerkt. Om dit te kunnen doen moet hij ook over verregaande kennis en informatie hebben beschikt, ondermeer op het vlak van astronomie en tijdsrekening. Het geëncodeerde tijdsinterval van 11.041 dagen is de tijd verlopen tussen de geboortedag van de nathanische Jezus (de ‘Mensenzoon’) en de datum waarop deze geboortedag ook de dag van de lichamelijke geboorte werd van Jezus Christus (de ‘Godeszoon’). 77 Voor de datum van de Doop in de Jordaan, zie: https://www.academia.edu/36300791/The_Taurus_Portal Voor de geboortedatum van de nathanische Jezus zie bv.: https://www.academia.edu/41387095/The_three_dates_of_Christmas https://www.academia.edu/29537482/The_encodement_of_the_nathanic_birth_horoscope_in_Rubens_Soissons_nativity 45 4. De ‘leerling die Jezus liefhad’ en Johannes de Doper (Jh.3). In de elfde perikoop van het Johannesevangelie (Jh.3:22-28; appendix II) is sprake van doopactiviteit door zowel Johannes de Doper en zijn leerlingen als door de leerlingen van Jezus. In het centrum van deze passage (Jh.3:25) is sprake van een “...Jood” die in discussie treedt met de leerlingen van de Doper over “...de reiniging” (‘katharismos’ = ‘...καθαρισμός’). Laatstgenoemd woord komt in het vierde evangelie op slechts één andere plaats voor, namelijk in de zevende perikoop, over de bruiloft van Kana. Daar is sprake van zes kruiken voor “...de reiniging van de Joden” (Jh.2:6). In beide passages komt het begrip ‘reiniging’ voor in combinatie met het begrip ‘Jood’. Deze zeer specifieke woordcombinatie [καθαρισμός / Ἰουδα ῖος] ~ [reiniging / Jood] is een esoterisch wegwijzertje, dat op een onderliggend verband duidt tussen Jh.2:6 en Jh.3:25. Het evangelie geeft niet rechtstreeks de identiteit van de ‘Jood’ vermeld in Jh.3:25. We hebben echter de “...zes stenen kruiken voor de reiniging van de Joden” geïdentificeerd als lichaam en ziel van Natanaël, de “...Israëliet waarin geen bedrog leeft”. Het esoterisch wegwijzertje leert ons dat achter de ‘Jood’ uit Jh.3:25 eveneens Natanaël schuilgaat. De kwalificatie ‘Jood’ geeft aan dat de betrokkene, naast heliodromus, ook een Joodse volksingewijde is. Natanaël gaat het gesprek aan met de volgelingen van de Doper, wellicht omdat deze laatsten nog op de oude wijze met water dopen terwijl een nieuw tijdperk is aangebroken waarin het water in wijn is veranderd. Behalve de verwijzing naar de ‘reiniging’ wordt niets vermeld over de inhoud van het ‘twistgesprek’ (‘ζήτησις’/’zḗtēsis’; afgeleid van ζητέω/’zētéō’ = ‘(grondig) onderzoeken’). Doch het feit dat de leerlingen van de Doper zich nadien beklagen over het feit dat “...iedereen naar Hem (= de dopende Jezus) gaat” (Jh.3:26) suggereert dat het gesprek ging over de oude versus de nieuwe doop. Jezus zelf doopt niet met water maar met Heilige Geest dwz. met waarheidsontvankelijkheid (vergelijk met Jh.1:33; 3:5; 16:13). Het antwoord van Johannes de Doper aan zijn leerlingen begint met een merkwaardige opmerking: “Een mens kan zich niets toeëigenen tenzij het hem vanuit de hemel is gegeven” (Jh.3:27). Naar welke hemelse gave verwijst Johannes? Gezien de context is dit zeer waarschijnlijk de gave van de inwijding in de zesde graad, die in Jh.1:51 en Jh.2:5-9 als een werk van de engelen wordt beschreven. Terwijl de ingewijde van de vijfde graad is gericht op een welbepaald deel van de aarde waar een welbepaald volk leeft, is de ingewijde van de zesde graad in zijn hoedanigheid van ‘menner van de Zonnewagen’ een hemelbewoner die de aarde overziet. Johannes spreekt dit uit omdat hij in Natanaël (dwz. in de ‘Jood’ die het twistgesprek voerde met zijn leerlingen) een ingewijde van de zesde graad heeft herkend. Dit is tevens de sleutel voor een goed begrip van de twaalfde perikoop (Jh.3:29-36; figuur 11 en appendix II) waar Johannes de Doper zijn verhouding beschrijft tot Natanaël-Lazarus, de Joodse volksingewijde die op de ‘bruiloft van Kana’ de inwijding tot de zesde graad heeft ontvangen en als zodanig ‘bruidegom van Christus’ werd en ‘menner van de Zonnewagen’. 46 Figuur 11: Perikoop Jh.3:29-36, geordend als chiastische structuur (cfr. appendix II) en geannoteerd. ☧: Christus; NLJ: Natanaël-Lazarus-Johannes; JdD: Johannes de Doper. De Doper opent zijn betoog met de woorden: “Wie de bruid heeft, is de bruidegom” (Jh.3:29). Dit is een directe verwijzing naar de bruiloft van Kana: het Woord is de bruid en de bruidegom is NLJ, die daarom in het evangelie ook wordt genoemd: “...de leerling die Jezus liefheeft”. Anders gezegd: de Doper legt aan zijn leerlingen uit wie precies de ‘Jood’ was waarmee ze in een twistgesprek waren verwikkeld. Aansluitend verklaart hij zijn eigen verhouding tot NLJ: hij noemt zichzelf “...de vriend van de bruidegom”. De term ‘vriend’ moet niet triviaal worden begrepen. De Doper bedoelt dat Hijzelf een bijzondere relatie heeft tot NLJ. Hij zegt (Jh.3:29) dat hij vol blijdschap luistert naar de “...stem van de bruidegom”, dwz. naar het Woord zoals dat spreekt doorheen de ingewijde van de zesde graad. Inderdaad is de ingewijde van de zesde graad precies diegene die volledig begrip kan ontwikkelen voor de woorden en daden van de geïncarneerde Logos. Vervolgens zegt de Doper: “Hij moet groter worden en ik moet afnemen” (Jh.3:30). Algemeen worden deze woorden geïnterpreteerd alsof ze betrekking hebben op Christus versus de Johannes de Doper. Bij nadere overweging lijkt zo’n lezing ongeschikt omdat zij het beeld oproept dat Jezus 47 Christus en Johannes de Doper in geestelijk opzicht twee vergelijkbare geestelijke gestaltes zouden zijn. Vers 30 vervolgt vers 29 zonder enige cesuur en het betoog heeft nog steeds betrekking op de verhouding tussen NLJ en de Doper. Deze laatste zegt dus dat de rol van NLJ zal toenemen en dat zijn eigen rol verhoudingsgewijs zal afnemen. Op het scharnier van de chiastische structuur wordt dit toegelicht met een merkwaardig beeld. De uitdrukking “Wie [van boven/uit de hemel] komt staat boven allen” verwijst opnieuw naar NLJ als “menner van de Zonnewagen” en vaste begeleider en vertrouweling van het Zonnewezen. In tegenstelling hiermee karakteriseert Johannes de Doper, de wedergeboren eerste aarde-mens, zichzelf als iemand die uit de aarde is en uit de aarde spreekt. In de volgende versregels (Jh.3:32-33) geeft de Doper een laatste commentaar betreffende zijn verhouding tot NLJ. De zinsnede “Hij getuigt over wat hij zag en hoorde...” (figuur 10, lijn 10) vervolgt lijn 9 en heeft dus nog steeds betrekking op NLJ en op diens rol als Heliodromus. Schijnbaar is het vervolg van vers 32 (“...en niemand aanvaardt zijn getuigenis.”) onverenigbaar met de inhoud van vers 33 (“Wie zijn getuigenis wel aanvaardt...”). Zo’n constructie is echter wel degelijk mogelijk indien de uitzondering de spreker zelf betreft. Men kan bijvoorbeeld zeggen ‘Niemand bekommert zich om X’ en aansluitend dan toch de eigen bekommernis omtrent X uitspreken: de term ‘niemand’ heeft in zo’n uitdrukkingswijze betrekking op iedereen behalve de spreker zelf. Vers 33 heeft dus uitsluitend betrekking op de spreker, in casu Johannes de Doper, die over zichzelf verklaart dat hij de enige is die echt de getuigenis van NLJ aanvaardt. Met andere woorden: in Jh.3:33 wordt impliciet uitgesproken dat een unieke relatie bestond tussen Johannes de Doper en ‘de leerling die Jezus liefhad’. Figuur 12: Johannes de Doper (links) en Johannes de Evangelist (rechts); Jan en Hubert Van Eyck, panelen van het ‘Lam Gods’, Sint Baafskathedraal, Gent (1430-1432). 48 APPENDIX I : Chiastische lezing van Jh.1:35-2:11. De vijfde, zesde en zevende perikoop worden gegeven in het Grieks en in Nederlandse vertaling. De perikopen worden voorgesteld als chiastische 2x7-structuren. Reflecterende woorden en zinsdelen worden weergegeven in overeenkomstige kleur en/of lettervorm. V. Andreas en Petrus (1: 35-42) (1) 35 Τῇ ἐπαύριον πάλιν εἱστήκει ὁ Ἰωάννης καὶ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ δύο, (2) 36 καὶ ἐμβλέψας τῷ Ἰησοῦ περιπατοῦντι λέγει, (3) Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ. (4) 37 Καὶ ἤκουσαν οἱ δύο μαθηταὶ αὐτοῦ λαλοῦντος καὶ ἠκολούθησαν τῷ Ἰησοῦ. 38 Στραφεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς καὶ θεασάμενος αὐτοὺς ἀκολουθοῦντας λέγει αὐτοῖς, Τί ζητεῖτε; (5) Οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Ῥαββί {ὃ λέγεται μεθερμηνευόμενον Διδάσκαλε}, (6) ποῦ μένεις; (7) 39 Λέγει αὐτοῖς, Ἔρχεσθε καὶ ὄψεσθε. (8) Ἦλθαν οὖν καὶ εἶδαν (9) ποῦ μένει, (10) καὶ παρ’ αὐτῷ ἔμειναν τὴν ἡμέραν ἐκείνην: ὥρα ἦν ὡς δεκάτη. (11) 40 Ἦν Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς Σίμωνος Πέτρου εἷς ἐκ τῶν δύο τῶν ἀκουσάντων παρὰ Ἰωάννου καὶ ἀκολουθησάντων αὐτῷ: 41 εὑρίσκει οὗτος πρῶτον, τὸν ἀδελφὸν τὸν ἴδιον Σίμωνα, καὶ λέγει αὐτῷ, Εὑρήκαμεν τὸν Μεσσίαν (12) {ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Χριστός}. (13) 42 Ἤγαγεν αὐτὸν πρὸς τὸν Ἰησοῦν. Ἐμβλέψας αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, (14) Σὺ εἶ Σίμων ὁ υἱὸς Ἰωάννου: σὺ κληθήσῃ Κηφᾶς {ὃ ἑρμηνεύεται Πέτρος}. 49 (1) 35 De volgende dag stond Johannes daar weer, samen met twee van zijn leerlingen. (2) 36 En hij richtte het oog op Jezus die voorbijging en sprak: (3) “Zie het Lam Gods”. (4) 37 De twee leerlingen hoorden hem dat zeggen en volgden Jezus. 38 Jezus keerde zich om en toen Hij zag dat zij Hem volgden vroeg Hij hun: “Wat zoekt ge”? (5) Ze zeiden tot Hem: “Rabbi (vertaald betekent dit: Meester) (6) waar verblijft Gij”? (7) 39 Hij zei hun: “Kom mee en zie”. (8) Zij gingen dus mee en zagen (9) waar Hij verbleef, (10) en die dag bleven zij bij Hem. Het uur was ongeveer het tiende. (11) 40 Andreas, de broer van Simon Petrus, was een van die twee die het gezegde van Johannes hadden gehoord en Hem hadden gevolgd: 41 Deze zocht een eerste man op, namelijk zijn broer Simon, en zei tot hem: “Wij vonden de Messias” (12) (wat in vertaling betekent: Christus). (13) 42 Hij bracht hem bij Jezus. Jezus keek hem aan en sprak: (14) “Gij zijt Simon, de zoon van Johannes. Gij zult genoemd worden: Kefa” (wat wordt vertaald als Steen). 50 VI. Filippus en Natanaël (1: 43-51) (1) 43 Τῇ ἐπαύριον ἠθέλησεν ἐξελθεῖν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, (2) καὶ εὑρίσκει Φίλιππον καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, (3) Ἀκολούθει μοι. (4) 44 Ἦν δὲ ὁ Φίλιππος ἀπὸ Βηθσαϊδά, ἐκ τῆς πόλεως Ἀνδρέου καὶ Πέτρου. (5) 45 Εὑρίσκει Φίλιππος τὸν Ναθαναὴλ καὶ λέγει αὐτῷ,Ὃν ἔγραψεν Μωϋσῆς ἐν τῷ νόμῳ καὶ οἱ προφῆται εὑρήκαμεν, Ἰησοῦν υἱὸν τοῦ Ἰωσὴφ τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ. (6) 46 Καὶ εἶπεν αὐτῷ Ναθαναήλ, Ἐκ Ναζαρὲτ δύναταί τι ἀγαθὸν εἶναι; (7) Λέγει αὐτῷ [ὁ] Φίλιππος, Ἔρχου καὶ ἴδε. 47 Εἶδεν ὁ Ἰησοῦς τὸν Ναθαναὴλ (8) ἐρχόμενον πρὸς αὐτὸν καὶ λέγει περὶ αὐτοῦ, Ἴδε ἀληθῶς Ἰσραηλίτης ἐν ᾧ δόλος οὐκ ἔστιν. (9) 48 Λέγει αὐτῷ Ναθαναήλ, Πόθεν με γινώσκεις; (10) Ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Πρὸ τοῦ σε Φίλιππον φωνῆσαι ὄντα ὑπὸ τὴν συκῆν εἶδόν σε. 49 Ἀπεκρίθη αὐτῷ Ναθαναήλ, Ῥαββί, σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, σὺ βασιλεὺς εἶ τοῦ Ἰσραήλ. (11) 50 Ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Οτι εἶπόν σοι ὅτι εἶδόν σε ὑποκάτω τῆς συκῆς πιστεύεις. (12) Mείζω τούτων ὄψῃ. (13) 51 Καὶ λέγει αὐτῷ, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, (14) ὄψεσθε τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγότα καὶ τοὺς ἀγγέλους τοῦ θεοῦ ἀναβαίνοντας καὶ καταβαίνοντας ἐπὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου. 51 (1) 43 Toen Hij de volgende dag naar Galilea wilde vertrekken, (2) zocht Jezus Filippus op en zei hem: (3) “Volg Mij”. (4) 44 Filippus was van Betsaïda, uit de polis van Andreas en Petrus. (5) 45 Filippus zocht Natanaël op en zei hem: “Die over wie Mozes in de Wet geschreven heeft en ook de profeten, Hem hebben wij gevonden: Jezus, de zoon van Jozef, uit Nazareth”. (6) 46 Natanaël zei hem: “Kan iets goeds uit Nazareth komen”? (7) Filippus zei hem: “Kom en zie”. 47 Jezus zag Natanaël (8) naar zich toekomen en zei over hem: “Ziedaar warempel een Israëliet waarin geen bedrog is”. (9) 48 Natanaël zei Hem: “Hoe kent Gij mij”? (10) Jezus antwoordde hem: “Voordat Filippus u riep zag Ik u terwijl gij onder de vijgenboom waart”. 49 Toen zei Natanaël Hem: “Rabbi, Gij zijt de Zoon Gods, Gij zijt de Koning van Israël”. (11) 50 Jezus antwoordde: “Omdat Ik u zei dat Ik u onder de vijgenboom zag, gelooft ge. (12) Grotere dingen dan deze zult gij zien”. (13) 51 En Hij zei hem: “Voorwaar, woorwaar, Ik zeg jullie, (14) jullie zullen de hemel open zien en de engelen Gods zien opstijgen en neerdalen over de Mensenzoon”. 52 VII. De bruiloft van Kana (2:1-11) (1) 1 Καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ γάμος ἐγένετο ἐν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἦν ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ ἐκεῖ: 2 ἐκλήθη δὲ καὶ ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὸν γάμον. (2) 3 Καὶ ὑστερήσαντος οἴνου (3) λέγει ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ πρὸς αὐτόν, Οἶνον οὐκ ἔχουσιν. 4 [καὶ] Λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Τὶ ἐμοὶ καὶ σοί, γύναι. Οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου. (4) 5 Λέγει ἡ μήτηρ αὐτοῦ τοῖς διακόνοις, Ο τι ἂν λέγῃ ὑμῖν ποιήσατε. 6 Ἦσαν δὲ ἐκεῖ λίθιναι ὑδρίαι ἓξ κατὰ τὸν καθαρισμὸν τῶν Ἰουδαίων κείμεναι, χωροῦσαι ἀνὰ μετρητὰς δύο ἢ τρεῖς. (5) 7 Λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, (6) Γεμίσατε τὰς (7) ὑδρίας (8) ὕδατος. (9) Καὶ ἐγέμισαν αὐτὰς, (10) ἕως ἄνω. 8 Καὶ λέγει αὐτοῖς, (11) Ἀντλήσατε νῦν καὶ φέρετε τῷ ἀρχιτρικλίνῳ: οἱ δὲ ἤνεγκαν. 9 Ὡς δὲ ἐγεύσατο ὁ ἀρχιτρίκλινος τὸ ὕδωρ οἶνον γεγενημένον, καὶ οὐκ ᾔδει πόθεν ἐστίν, οἱ δὲ διάκονοι ᾔδεισαν οἱ ἠντληκότες τὸ ὕδωρ. (12) Φωνεῖ τὸν νυμφίον ὁ ἀρχιτρίκλινος 10 καὶ λέγει αὐτῷ, Πᾶς ἄνθρωπος πρῶτον τὸν καλὸν οἶνον τίθησιν, καὶ ὅταν μεθυσθῶσιν τὸν ἐλάσσω: (13) σὺ τετήρηκας τὸν καλὸν οἶνον ἕως ἄρτι. (14) 11 Ταύτην ἐποίησεν ἀρχὴν τῶν σημείων ὁ Ἰησοῦς ἐν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐφανέρωσεν τὴν δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. 53 (1) 1 En inderdaad, op de derde dag was er een bruiloft te Kana in Galilea, en de moeder van Jezus was daar. 2 Jezus en zijn leerlingen waren eveneens op die bruiloft uitgenodigd. (2) 3 Er was wijn tekort, (3) en de moeder van Jezus zei Hem: “Ze hebben geen wijn”. 4 Jezus zei haar: “Vrouw, dit is iets is voor mij en voor u. Mijn uur is nog niet gekomen”. (4) 5 Zijn moeder sprak tot de dienaren {‘diakens’}: “Doe wat Hij u zal zeggen”. 6 Nu stonden daar zes stenen waterkruiken voor de reiniging van de joden, elk met een inhoud van twee of drie metreten. (5) 7 Jezus zei hun: (6) “Vult de (7) waterkruiken (8) met water”. (9) Zij vulden ze, (10) tot aan de rand. 8 En Hij zei hun: (11) “Put nu en brengt het naar de tafelmeester”. En ze brachten het. 9 Dus proefde de tafelmeester het in wijn veranderde water en hij wist niet vanwaar de wijn kwam maar de dienaren {‘diakens’} die het water hadden geput wisten het wel. (12) De tafelmeester riep de bruidegom 10 en zei hem: “Iedereen zet eerst de goede wijn voor en wanneer men dronken is de mindere. (13) U hebt de goede wijn tot nu toe bewaard”. (14) 11 Zo maakte Jezus te Kana in Galilea een begin met de tekenen en Hij openbaarde zijn heerlijkheid. En zijn leerlingen geloofden in Hem. 54 APPENDIX II : Chiastische lezing van Jh.3:22-36. De elfde en twaalfde perikoop worden gegeven in het Grieks en in Nederlandse vertaling. Zoals in appendix I worden de perikopen voorgesteld als chiastische 2x7-structuren. XI. De laatste getuigenis van Johannes (1) (3: 22-28) (1) 22 Μετὰ ταῦτα ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὴν Ἰουδαίαν γῆν, καὶ ἐκεῖ διέτριβεν μετ’ αὐτῶν καὶ ἐβάπτιζεν. (2) 23 Ἦν δὲ καὶ ὁ Ἰωάννης βαπτίζων ἐν Αἰνὼν ἐγγὺς τοῦ Σαλείμ, ὅτι ὕδατα πολλὰ ἦν ἐκεῖ, (3) καὶ παρεγίνοντο (4) καὶ ἐβαπτίζοντο: (5) 24 οὔπω γὰρ ἦν βεβλημένος εἰς τὴν φυλακὴν ὁ Ἰωάννης. (6) 25 Ἐγένετο οὖν ζήτησις ἐκ τῶν μαθητῶν Ἰωάννου (7) μετὰ Ἰουδαίου (8) περὶ καθαρισμοῦ. (9) 26 Καὶ ἦλθον πρὸς τὸν Ἰωάννην καὶ εἶπαν αὐτῷ, (10) Ῥαββί, ὃς ἦν μετὰ σοῦ πέραν τοῦ Ἰορδάνου, ᾧ σὺ μεμαρτύρηκας, (11) ἴδε οὗτος βαπτίζει (12) καὶ πάντες ἔρχονται πρὸς αὐτόν. (13) 27 Ἀπεκρίθη Ἰωάννης καὶ εἶπεν, Οὐ δύναται ἄνθρωπος λαμβάνειν οὐδὲ ἓν ἐὰν μὴ ᾖ δεδομένον αὐτῷ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ. (14) 28 Αὐτοὶ ὑμεῖς μοι μαρτυρεῖτε ὅτι εἶπον [ὅτι] Οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ὁ Χριστός, ἀλλ’ ὅτι Ἀπεσταλμένος εἰμὶ ἔμπροσθεν ἐκείνου. 55 (1) 22 Daarna ging Jezus met zijn leerlingen het land van Judea in, en bleef daar enige tijd met hen en doopte er. (2) 23 Maar ook Johannes diende het doopsel toe, te Enom bij Salim, omdat daar veel water was; (3) en men ging daarheen (4) om zich te laten dopen. (5) 24 Johannes was namelijk nog niet in de gevangenis geworpen. (6) 25 Enkele leerlingen van Johannes raakten in twist (7) met een Jood (8) over rituele reiniging. (9) 26 Zij gingen naar Johannes en zeiden hem: (10) “Rabbi, de man die met u was aan de overkant van de Jordaan en over wie gij hebt getuigd: (11) nu Hij aan het dopen is, (12) lopen ze allemaal naar Hem toe”. (13) 27 Johannes gaf hun ten antwoord: “Een mens kan zich niets toeëigenen, tenzij het hem vanuit de hemel is gegeven. (14) 28 Gij zijt zelf mijn getuigen, dat ik gezegd heb: 'Ik ben de Christus niet, maar een gezondene om voor Hem uit te gaan' ”. 56 XII. De laatste getuigenis van Johannes (2) (3: 29-36). (1) 29 Ὁ ἔχων τὴν νύμφην (2) νυμφίος ἐστίν. (3) Ὁ δὲ φίλος τοῦ νυμφίου, ὁ ἑστηκὼς καὶ ἀκούων αὐτοῦ, χαρᾷ χαίρει διὰ τὴν φωνὴν τοῦ νυμφίου. Αὕτη οὖν ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ πεπλήρωται . (4) 30 Ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, (5) ἐμὲ δὲ ἐλαττοῦσθαι. (6) 31 Ὁ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστίν. (7) Ὁ ὢν ἐκ τῆς γῆς ἐκ τῆς γῆς ἐστιν (8) καὶ ἐκ τῆς γῆς λαλεῖ. (9) Ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐρχόμενος [ἐπάνω πάντων ἐστίν]. (10) 32 Ὃ ἑώρακεν καὶ ἤκουσεν τοῦτο μαρτυρεῖ, καὶ τὴν μαρτυρίαν αὐτοῦ οὐδεὶς λαμβάνει. (11) 33 Ὁ λαβὼν αὐτοῦ τὴν μαρτυρίαν ἐσφράγισεν ὅτι ὁ θεὸς ἀληθής ἐστιν. (12) 34 Ὃν γὰρ ἀπέστειλεν ὁ θεὸς τὰ ῥήματα τοῦ θεοῦ λαλεῖ. Οὐ γὰρ ἐκ μέτρου δίδωσιν τὸ πνεῦμα. 35 Ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ τὸν υἱόν, καὶ πάντα δέδωκεν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ. (13) 36 Ὁ πιστεύων εἰς τὸν υἱὸν (14) ἔχει ζωὴν αἰώνιον. [Ὁ δὲ ἀπειθῶν τῷ υἱῷ οὐκ ὄψεται ζωήν, ἀλλ’ ἡ ὀργὴ τοῦ θεοῦ μένει ἐπ’ αὐτόν.] 57 (1) 29 Wie de bruid heeft, (2) is de bruidegom. (3) maar de vriend van de bruidegom, die nabij staat en naar hem luistert, is vol blijdschap door de stem van de bruidegom. Zo nu is mijn vreugde en ze is volkomen. (4) 30 Hij moet groter worden (5) en ik moet afnemen. (6) 31 Wie van boven komt, staat boven allen. (7) Wie uit de aarde is, behoort tot de aarde (8) en spreekt uit de aarde. (9) Wie uit de hemel komt, staat boven allen. (10) 32 Hij getuigt over wat hij zag en hoorde; en niemand aanvaardt zijn getuigenis. (11) 33 Wie zijn getuigenis wel aanvaardt, bezegelt daarmee dat God waarachtig is. (12) 34 Want Hij, die door God gezonden is, spreekt de woorden van God. Want zonder perk of maat schenkt Hij de Geest. 35 De Vader bemint de Zoon en heeft Hem alles in handen gegeven. (14) 36 Wie in de Zoon gelooft, (14) heeft het eeuwig leven. [Wie weigert in de Zoon te geloven, zal het leven niet zien: integendeel, de toorn Gods blijft op hem.] 58 APPENDIX III DE ZEVEN ANTIEKE GRADEN VAN INWIJDING Figure III,1: Het Mithraïsch 78 inwijdingsysteem, dat zeven graden omvat. Iedere graad is geassocieerd met één van de zeven klassieke planeten. De namen van de graden werden vermeld door Hiëronymus ('Epistula ad Laetam' 107.2): “...Corax, Nimphus, Miles, Leo, Perses, Heliodromus, Pater” i.e. “...Raaf, Bruidegom, Soldaat, Leeuw, Pers, Heliodromus, Vader”. Zoals elders uitgelegd79, wijzen zowel de namen van de graden als de bijbehorende symbolen op een onderliggend reflectief schema dat wordt gesymboliseerd door de menora. Het systeem omvat (a) drie voorbereidende graden: Raaf (Mercurius), Bruidegom (Venus), en Soldaat (Mars); (b) een centrale graad: Leeuw (Jupiter); en tenslotte(c) drie hogere graden: Pers (Maan), Menner van de Zonnewagen (Zon), and Vader (Saturnus), die exaltaties zijn van de drie lagere graden. We kennen dit zevengraden-systeem via het Mithraïsme doch het moet een veel ruimere verspreiding hebben gehad in de antieke wereld 80. Het systeem is van belang om zowel het Oude Testament als het Nieuwe Testament te begrijpen. 78 79 Zie p.38 ff. in: https://www.academia.edu/36300791/The_Taurus_Portal Zie p.24 ff in: https://www.academia.edu/11734939/The_esoteric_content_of_The_Descent_from_the_Cross_P.P.Rub ens_1612_our_ladys_cathedral_Antwerp_._Part_II_relationships_with_Johns_gospel 80 Bv. vermelding van de drie hoogste inwijdingsgraden in 2 Kon.2:12; cfr. appendix I (p.66) in: https://www.academia.edu/38032423/THE_ESOTERIC_STRUCTURE_OF_THE_TYMPANUM_AT_V%C3%89ZELAY_ABBEY 59 Figuur III,1 geeft een schema van het antieke inwijdingsysteem, zoals dat is gekend via het Mithraïsme. De namen en symbolen, samen met bepaalde bijbelse passages, laten toe om de structuur van dit systeem in eerste benadering te begrijpen. Zoals de figuur toont zijn de eerste en de zevende graad ('Corax' en 'Pater', dwz. 'Raaf' en 'Vader') met elkaar verbonden. Een treffend beeld van deze samenhang vinden we in de twee raven van Odin, genaamd Huginn en Muninn ('gedachte' en 'herinnering'). De raven zijn de bodes van Odin en ze lichten hem in over wat gebeurt op aarde. Deze boodschappersfunctie wordt weerspiegeld in het gegeven dat Mercurius de planeet is die de eerste inwijdingsgraad regeert. De tweeheid van de raven herinnert aan Gemini (een dierenriemteken geregeerd door Mercurius; de caduceus was één van de symbolen voor de eerste graad van inwijding). In het Johannesevangelie wordt de graad van ‘Vader’ geëvoceerd door Christus bij de opwekking van Lazarus (Jh. 11:41) waarmee wordt aangegeven dat de opwekking van Lazarus een inwijding was in de zevende graad. Lazarus kreeg bij die inwijding ook een nieuwe naam, namelijk Johannes. Als evangelist vervulde hij tevens een mercuriale taak. Het voorbeeld van Lazarus geeft aan dat de inwijding tot Vader gepaard gaat met een transformatie van het fysieke lichaam81. Dit wordt uitgedrukt in Jh. 21:20-24 waar Petrus verwijst naar de vermoede onsterfelijkheid van de ‘leerling die Jezus liefhad’ (dwz. van Natanaël-Lazarus-Johannes). De graad van ‘Bruidegom’ wordt geregeerd door Venus, hetgeen uitdrukt dat de initiaat een toestand heeft bereikt van ‘liefdevolle gerichtheid’ op het Woord dwz. op het ‘Wezen (van de) Waarheid’. De symbolen van deze graad, zoals afgebeeld in de Mitreo di Felicissimus, zijn de olielamp en de diadeem. Overeenkomstig hiermee zijn de toorts en de zevenstralige diadeem de symbolen van de Heliodromus, de ‘Menner van de Zonnewagen’ 82. Deze symbolen geven aan dat de inwijdeling van de tweede graad liefde ontwikkelt voor ‘het Licht’ of ‘de Zon’, dwz. Voor de Logos. De ‘bruidegom’ streeft naar éénwording met het ‘Licht van de Wereld (Jh. 9:5). In die zin vormt de graad van ‘Bruidegom’ het logische verlengstuk van de eerste graad: doordat de Raaf gericht was op waarheid in de buitenwereld, en ten opzichte van de buitenwereld begrip en medeleven ontwikkelt, slaat hij een pad in dat leidt tot de gewaarwording van het ‘Licht’ of de ‘Waarheid’ die de wereld doordringt. De ingewijde van de tweede graad is vervuld van de wil en het verlangen om één te worden met dit waarheidswezen dat de wereld doorstraalt. Dit verlangen naar éénwording met de Logos wordt uitgedrukt in het beeld van de inwijdeling van de tweede graad als ‘bruidegom’, met de Logos als ‘bruid’. De corresponderende inwijding in de zesde graad kan dan gezien worden als de effectieve voltrekking van dit huwelijk. Zoals we zagen ligt dit beeld ten grondslag aan de ‘bruiloft van Kana’; ook de uitdrukking ‘de leerling die Jezus liefheeft’ verwijst hiernaar. Door de inwijding in de zesde graad wordt de 81 In het Mitreo di Felicissimus is de beker een symbool voor de graad van Raaf, en parallel daarmee de patera een symbool voor de graad van Vader. Mogelijk hebben deze symbolen betrekking op het fysieke lichaam als ‘vat’ voor ziel en geest. 82 De zweep is eveneens een symbool voor de zesde inwijdingsgraad, en verwijst natuurlijk naar de functie van paardenmenner. 60 geïnitieerde de vaste metgezel van het ‘Zonnewezen’; dit wordt uitgedrukt in het beeld dat hij de ‘menner wordt van de zonnewagen’ (‘heliodromus’). De derde inwijdingsgraad wordt ‘Soldaat’ (‘Miles’) genoemd. Deze graad wordt geassocieerd met Mars en heeft militaire symbolen, zoals helm, lans en ransel. Overeenkomstig hiermee is de harpoen één van de symbolen voor de ‘Pers’ (vijfde graad). De ‘Soldaat’ heeft spirituele betekenis: de ingewijde wordt als het ware een spirituele militant die in zijn maatschappelijke omgeving het Licht voorstaat en de spirituele waarheid verdedigt. In die diepere zin is de ingewijde van de derde graad een dienaar van zijn gemeenschap. Overeenkomstig daarmee is de ‘Pers’ een ingewijde die voor zijn volk of gemeenschap als geestelijk leider kan optreden. De ‘Pers’ is een ‘volksingewijde’ die over het vermogen beschikt om de fundamentele spirituele noden van zijn volk objectief waar te nemen en uit te spreken. De naam ‘Pers’ is exemplarisch. Zoals uitgelegd door Rudolf Steiner wordt een Joodse volksingewijde een ‘Israëliet’ (Jh.1:47) genoemd; een Romeinse volksingewijde is een ‘Romein’ enz. De eerste en de zevende graad hebben betrekking op het fysieke lichaam, de tweede en de zesde graad op het etherlichaam en de derde en vijfde graad op het astrale lichaam, waarbinnen gedachten tot bewustzijn komen. De vierde graad (de ‘Leeuw’) heeft betrekking op het ‘Ik’ of ‘Zelf’ van de mens. Bij de vierde inwijding verandert de verhouding tussen het ‘lagere Ik’ en het ‘hogere Ik’ (of de ‘Christus-in-mij’; Jh.8:58; Gal.2:20). De inwijdingsgraden worden cumulatief doorlopen. In de bruiloft van Kana wordt Natanaël ingewijd in de zesde graad. Tegelijk blijft hij ook ingewijde van de vijfde graad. Nadat hij ‘heliodromus’ is geworden blijft Natanaël ook een ‘Israëliet’ (Jh.1:47) of een ‘Jood’ (Jh.3:25). De hogere ingewijde omvat dus meerdere ‘persoonlijkheden’ (‘persona’s’) die ieder met een eigen naam worden aangeduid. Zo is het korte gesprek tussen de bruidegom en de ‘meester van de tafel van drie’ in Jh.2:9-10 een zelfgesprek tussen NLJ als ingewijde van de zesde graad en NLJ in de hoedanigheid van ingewijde van de vierde graad. 61