[go: up one dir, main page]
Jump to content

Pagsirot hin kamatayon

Igliwat an mga sumpay
Tikang ha Wikipedia
Cesare Beccaria, Dei delitti e delle pene

An pagsirot hin kamatayon (Ingles: Capital punishment o death penalty) in usa ka legal nga pamaagi kun diin it usa ka tawo in ginpapapatay han estado komo usa nga pagsirot han usa ka krimen. An judicial decree nga it usa ka tawo in ginsisirotan hini nga pamaagi in usa ka sentensya hin kamatayon, samtang an pagbuhat gud hini in usa nga execution. An mga krimen nga nagreresulta hin pagsirot hin kamatayon in ginkikilala komo capital crimes o capital offenses. An termino nga capital in nagtikang ha Latin nga capitalis, nga may kasirigngon "hiunong han ulo" (natudlok ha pagbitay hin pagpugot).[1]

An pagsirot hit kamatayon, ha mga naglabay, in ginbubuhat han kadam-an nga sosyudad, komo usa ka pagsirot hit mga kriminal, ngan mga disidente han politika o relihiyon. Ha kasaysayan, an pagbuhat hit sentensya hin kamatayon in agsob may lakip nga pagkastigo, ngan it pagbitay in agsob ginbubuhat ha publiko.[2]

Ha pagkayana, may-ada 58 nga mga nasud in aktibo nga nagbubuhat hin pagsirot hin kamatayon, 98 nga mga nasod in de jure nga diri na ginpapatuman para han ngatanan nga mga krimen, 7 an diri na ginpapatuman para han mga yano nga krimen la (ginpapadayon la liwat para hit mga pinaurog nga mga sala sugad hin krimen ha gyera), ngan 35 an de facto nga waray na nagpatuman (waray gumamit hini ha diri maubos hit napulo ka mga tuig ngan/o nagpapailarom ha moratoryum).[3] An Amnesty International in nag-aasoy nga kadam-an nga mga nasud in mga abolisyonista; ha ngatanan, ini nga katig-uban in nag-aasoy nga 140 ka mga nasod in abolisyonista ha balaod o pagpatuman.[3] Ginbabanabanahan nga 90% han ngatanan nga pagbitay ha kalibutan in nahihitabo ha Asya.[4]

Haros ngatanan nga mga nasod ha kalibutan in gindidire an pagbitay hit mga indibiduwal kun an edad in diri pa naabot hit 18 anyos ha takna han pagbuhat han ira mga krimen; tikang 2009, Iran, Saudi Arabia ngan Sudan la an nagpapabilin nga nagbubuhat hiton nga mga pagbitay.[5] Iton nga klase hiton pagbitay in gindidire ha ilarom han balaodnon pankanasoran.[5]

Iton pagsirot hin kamatayon in nagdadara hin aktibo nga kontrobersya ha durudilain nga mga nasod ngan mga estado, ngan an mga posisyon hinin in puyde magkakadurudilaindain bisan ha sakob hin usa nga ideolohiya politikal o rehiyon kultural. Ha sakob han Unyon Europeo nga mga api nga estado, an Artikulo 2 han Charter of Fundamental Rights of the European Union in gindidiri an paggamit hit pagsirot hin kamatayon.[6] An Konseho han Europa, nga may-ada 47 nga mga api nga estado, in gindidire liwat an paggamit hin pagsirot hin kamatayon han ira mga miyembro.

An United Nations General Assembly in nagpadig-on, ha mga tuig 2007, 2008 ngan 2010, hin diri-nagkakahigotan nga mga resolusyon nga nagtatawag para han usa ka kalibutanon moratoryum hin mga pagbitay, nga may-ada panlantaw hin kadayunan nga abolisyon.[7] Bisan damo na mga nasod in diri na nagpapatuman hin pagsirot hin kamatayon, labaw hit 60% han kanan kalibutan katawhan in molupyo ha mga nasod kun diin it mga pagbitay in nanhihitabo, sugad han Kanan Katawhan Republika han Tsina, Indya, Estados Unidos han Amerika ngan Indonesia, upat ha may gidadamoi nga katawhan nga mga nasod ha kalibutan, nga nagpapadayon la gihapon hin paggamit hit pagsirot hin kamatayon (pero ha India, Indonesia ngan ha damo nga mga estado han Estados Unidos, ini in talagsaon la nga ginbubuhat). Ngatanan ini nga upat nga mga nasud in nagbotos kontra han mga resolusyon han General Assembly.[8][9][10][11][12][13][14][15][16]

Kasaysayan

[igliwat | Igliwat an wikitext]
Hi anarkista Auguste Vaillant ginbitay pinaagi han guillotine ha Fransya ha 1894
Hanged, drawn and quartered: an pagpatay kan Hugh Despenser nga Burubata, nga ginpakita ha Froissart ni Louis han Gruuthuse

An pagbitay hin mga kriminal ngan kaaway pulitka in gingamit han haros ngatanan nga mga sosyudad- para han pagsirot han krimen ngan pagpugong hin pan-ato ha pulitika. Ha kadam-an ng amga nasod nga nagbubuhat hin pagsirot hin kamatayon ginrereserba ini para han pagpatay, pagespiya, treason, o kalakip hin hustisya militar. Ha pipira nga mga nasod han krimen seksuwal, sugad hin rape, pangangaliwa, incest ngan sodomy, in nagdadara hin pagsirot hin kamatayon, sugad liwat han mga krimen panrelihiyon sugad han apostasy ha mga nasod Islamiko (an pormal nga paglikay han relihiyon han estado). Ha kadam-an nga mga nasod nga nagamit hin pagsirot hin kamatayon, an drug trafficking in usa liwat nga capital offense. Ha Tsina, an human trafficking ngan mga seryoso nga kaso hin korapsyon in ginsisirotan hin pagsirot hin kamatayon. Ha mga militar palibot ha kalibutan, an mga court martial in nagpapataw hin pagsirot hin kamatayon para han mga sala sugad han pagkakagaon, pagbaya, insubordination ngan mutiny.[17]

An paggamit hin pormal nga pagbitay hin nagtikang pa han katikangan han sinurat nga kasaysayan. Kadam-an han makasaysayan nga mga record ngan durudilain nga primitibo nga binuhatan han mga tribo in nagpapakita nga an pagsirot hin kamatayon in bahin han ira sistema panhustisya. An mga pagsirot han komunidad para han nagkasala in agsob naglalakip hin pagbayad han nakasala, paglamba, pag-iwas ha pag-atubang, pagpalayas ngan pagbitay. Agsob, iton pagbayad ngan pag-iwas ha pag-atubang in puydi na para han ira hustisya.[18] An pagbaton han krimen nga ginbuhat han sapit ng amga tribo o kumunidad in agsob naglalakip hin pormal nga pag-aro hin pasaylo, pagbayad o madugo nga bulos-bulosay.

Iton madugo nga bulos-bulosay in nahihitabo kun an pag-aayos ha butnga han mga banay o tribo napakyas o waray didto an sistema hin pag-aayos. Ini nga porma hin hustisya in agsob nabubuhat san-o an pagkamayda hin sistema hin pag-aayos nga nakabase ha estado o organisado nga relihiyon. Ini in puyde magresulta tikang ha krimen, diri pagkakaarasya ha tuna, o usa ka kodigo hin dungog. "Iton mga pagbuhat hin pagbulos in nagpapakita hin kapas han katawhan han sosyudad nga lugaring nga makaato ngan magpakita ha mga kaaway (sugad liwat han mga bangin magin batos sunod) nga an pagpakasala han mga butang, mga katungod o ha tawo in diri magpapabilin nga waray pag-sirot."[19] Pero, an nahihitabo, agsob makuri masabtan kun ini in usa ka gera hin pagbulos ngan kun ini in usa ka konkista.

Pipira nga makasaysayan nga penalidad in naglalakip han breaking wheel, pagpakaladkad kutob ha kamatayon, pagpapanit, hinay hinay nga pagtiros, pagtanggal han organo pansulod, krusipiksyon, pagtusok o pagbuno, pagpisa (lakip han pagpisa han elepante), pagbatak hin bato, pagsunog, pagtatanggal han bahin han lawas, pagsurotso, pagpugot, escafismo, pagkwekwentas hin nasusunog nga goma o pagpabuto sapit han ganggang han kanyon.

The Christian Martyrs' Last Prayer, ni Jean-Léon Gérôme (1883). Coliseo Romano.

Pinanbasaran

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. ↑ Kronenwetter 2001, p. 202
  2. ↑ "Readings - History Of The Death Penalty | The Execution | FRONTLINE". PBS. Ginkuhà 11 Pebrero 2014.
  3. ↑ 3.0 3.1 "Abolitionist and retentionist countries". Amnesty International. Ginhipos tikang han orihinal han 15 Pebrero 2015. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  4. ↑ "University of Oslo Calls World Universities against Death Penalty - The Nordic Page - Panorama". Tnp.no. 5 Disyembre 2011. Ginhipos tikang han orihinal han 2016-03-24. Ginkuhà 11 Pebrero 2014.
  5. ↑ 5.0 5.1 "Iran, Saudi Arabia, Sudan: End Juvenile Death Penalty | Human Rights Watch". Hrw.org. 9 Oktubre 2010. Ginkuhà 11 Pebrero 2014.
  6. ↑ "Charter of Fundamental Rights of the European Union" (PDF). Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  7. ↑ "moratorium on the death penalty". United Nations. 15 Nobyembre 2007. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  8. ↑ "Asia Times Online – The best news coverage from South Asia". Asia Times. 13 Agosto 2004. Ginhipos tikang han orihinal han 27 Mayo 2010. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  9. ↑ "Coalition mondiale contre la peine de mort – Indonesian activists face upward death penalty trend – Asia – Pacific – Actualités". Worldcoalition.org. Ginkuhà 23 Agosto 2010.[dead link]
  10. ↑ "No serious chance of repeal in those states that are actually using the death penalty". Egovmonitor.com. 25 Marso 2009. Ginhipos tikang han orihinal han 28 Septyembre 2011. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  11. ↑ AG Brown says he'll follow law on death penalty
  12. ↑ "Lawmakers Cite Economic Crisis in Effort to Ban Death Penalty". Fox News Channel. 7 Abril 2010. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  13. ↑ "death penalty is not likely to end soon in US". International Herald Tribune. 29 Marso 2009. Ginhipos tikang han orihinal han 16 Marso 2009. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  14. ↑ "Death penalty repeal unlikely says anti-death penalty activist". Axisoflogic.com. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  15. ↑ "A new Texas? Ohio's death penalty examined – Campus". Media.www.thelantern.com. Ginhipos tikang han orihinal han 2 Hunyo 2009. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  16. ↑ "THE DEATH PENALTY IN JAPAN-FIDH > Human Rights for All / Les Droits de l'Homme pour Tous". Fidh.org. Ginkuhà 23 Agosto 2010.
  17. ↑ "Shot at Dawn, campaign for pardons for British and Commonwealth soldiers executed in World War I". Shot at Dawn Pardons Campaign. Ginhipos tikang han orihinal han 4 Oktubre 2006. Ginkuhà 20 Hulyo 2006.
  18. ↑ So common was the practice of compensation that the word murder is derived from the French word mordre (bite) a reference to the heavy compensation one must pay for causing an unjust death. The "bite" one had to pay was used as a term for the crime itself: "Mordre wol out; that se we day by day." – Geoffrey Chaucer (1340–1400), The Canterbury Tales, The Nun's Priest's Tale, l. 4242 (1387–1400), repr. In The Works of Geoffrey Chaucer, ed. Alfred W. Pollard, et al. (1898).
  19. ↑ Translated from Waldmann, op.cit., p. 147.

Dugang nga barasahon

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mga sumpay ha gawas

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Nantitipa

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Nan-uuyon

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mga panlantaw hit relihiyon

[igliwat | Igliwat an wikitext]
An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Death penalty
Ginkuha tikang ha "https://war.wikipedia.org/w/index.php?title=Pagsirot_hin_kamatayon&oldid=7651139"