Nauru

Naurun Tazovaldkund
Ripublik Naoero (naur.)
Republic of Nauru (angl.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Jaren
Eläjiden lugu (2018)	9,692 ristitud
Pind	21 km²
Kel'	naurun, anglijan
Valdkundan pämez'	Baron Vaka
Päministr	hän-žo
Religii	hristanuskond
Valüt	avstralijan dollar (AUD)
Internet-domen	.nr
Telefonkod	+674
Aigvö	UTC+12

Nauru (naur.: Naoero, angl.: Nauru), täuz' oficialine nimituz — Naurun Tazovaldkund (naur.: Ripublik Naoero, angl.: Republic of Nauru), om valdkund ühtennimižel sarel Valdmerimaiš.

Nauru om üks'jäine valdkund mail'mas, kudambal ei ole ičeze pälidnad (sen funkcii om tehtud Jaren-ümbrikolpäi). Mugažo nece om kaikiš penemb sar'hine valdkund, da üks' kaikiš penembiš valdkundoiš mail'mas pindan mödhe (jäl'ges Vatikanad da Monakod).

Istorii

Nauru-sar' om elänzoittud vspäi 1000 edel meiden erad. Germanijan imperii anneksirui sart vn 1888 sulakus. Avstralii anasti Naurud Ezmäižen mail'man sodan aigan vn 1914 elokus, i sar' läksi koumen valdkundan ohjastusen alle: Avstralii, Uz' Zelandii i Sur' Britanii. Avstralii pani administracijad. Japonii okkupirui Naurud Toižen mail'man sodan aigan (25. eloku 1942 — 13. sügüz'ku 1945) i sauvoi lendahtamižsargad. Avstralijan armii vägesti japonijalaižid, fosforitoiden samine jätkustui.

Vn 1968 31. päiväl vilukud Nauru sai täut ripmatomut, sil-žo vodel vahvištihe valdkundznamoid i Konstitucijad. Vspäi 1999 Nauru om ÜRO:n ühtnijan.

Geografijan andmused

Sar' sijadase 56 km suvhe ekvatoralpäi. Pind om läz 21 km². Lähembaine kuivma om Kiribatin Banab-sar' 300 km päivnouzmha. Om meriröunoid nenidenke valdkundoidenke: Kiribati pohjoižpäivnouzmas i päivnouzmas, Solomonan Sared suves, Papua — Uz' Gvinei päivlaskmas, Federativižed Mikronezijan Valdkundad pohjoižes.

Fosforitad oma znamasine tarbhaine kazvatuz, ottas kävutamižhe löudmižsijad vspäi 1906.

Politine sistem

Naurun valdkundanpertid: ohjastuz — hurale, parlament — oiktale.

Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund oiktan demokratijan sistemanke, partijoita. Prezident tegeb päministran-ki velgusid (vll 2013−2016 parlamentan spiker oli päministran-ki), hänen rezidencii sijadase Meneng-ümbrikos. Prezident paneb 5..6 ristitud ministrišton radnikusile.

Parlament kogoneb 19 ühtnijaspäi, kaik rahvaz valičeb heid koumeks vodeks. Änestuz om rahvahanikoiden velguseks, 20-voččes igäspäi. Parlamentan ühtnijad valitas prezidentad ičeze rivišpäi ezmäižel ištundal, no valitud prezident lähteb parlamentan ühtnijoišpäi.

Nügüdläine Naurun prezident om Baron Divavesi Vaka vn 2013 kezakun 11. päiväspäi, radab kahtenden strokun (vn 2016 valičendad — 16 än't 18:späi). Siril Buraman radab parlamentan spikeran sen ühtnijoiden järgeližiden valičendoiden jäl'ghe vn 2016 9. päiväl heinkud.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Naurun administrativiž-territorialine jagand.

Nauru jagase 14 ümbrikoks (angl.: district).

Eläjad

Naurus elädas naurulaižed. Vn 2014 heinkus valdkundan ristitišt oli 9 488 eläjad. Jaren-ümbrik om kaikiš tihedašti elänzoittud. Meneng-ümbrik om kaikiš suremb ristitišton mödhe.

Rahvahad (2007): naurulaižed — 88,9%, naurulaižed paloin — 6,6%, I-Kiribati — 2,0%, toižed rahvahad — 2,5%.

Uskondan mödhe (2011): protestantad — 60,4%, Riman katolikad — 33,0%, toižed uskojad — 3,7%, religijatomad — 1,8%, märhapanendata — 1,1%.

Vl 2011 eläjiden lugu oli 10 084 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 10 293 eläjad vl 2013. Vl 2006 Kiribatin i Tuvalun adivradnikad (pol'tošt tuhad ristituid) ajeliba kodihe fosforitoiden samižen lühendusen tagut. Ristitišton pala sirdab toižihe maihe kaikenaigaižhe elämižhe jügedan ekonomižen situacijan tagut. Eläjiden londuseline ližaduz om luja, sündutamižmär om enamba kolendmärad nell'hä kerdha.

Ižanduz

Valdkund änikoiči fosforitoiden teravan samižen tagut vll 1970−1980, eksporturui niid 2 mln tonnhasai vodes. Kacmata rahavaroihe, ekologijan i ekonomikan problemad vedihe politižhe stabilitomudehe 1990-nzil vozil. Sil-žo aigal valdkund kändihe ofšoraks, vaiše Venämaspäi rahasumm tuli 70 mlrd. US$ ekvivalentas. Vl 2003 Nauru kel'zi ofšoran bankoiden radmišt rahvahidenkeskeižen FATF-laudkundan i AÜV:oiden painuden al, sil-žo vodel politine krizis oli sigä.

Nauru eläb Avstralijan abunke znamasižes märas. Kazvatab fruktid, kalad. Kalanpüdusen saliž eksportiruiše. Oma importan objektaks: mašinad da mašiništ, poltuz, sauvondmaterialad, söndtavarad, koditehnik.

Irdkosketused

• Naurun Tazovaldkundan oficialine sait (naurugov.nr). (angl.)