Vasin
| Vasin | |
| "Parecià a uxo mèdego" | |
 | |
| Clasefegasion e risorse foreste | |
|---|---|
| ICD-10 | J 07 -/ J 07 . A J 07 . A -J 07 -/ J 07 . C J 07 . C |
| MeSH | D014612 |
On vasin (anca dixesto vacin o antigamente vaguna) ła xe na preparasion artefata costituia da ajenti patòxeni justamente tratai (e tochi de sti cuà) soministrai co el fin de dar on imunità adatativa.[1] } Sta pràtega, ciamada anca vasinasion o vasinprofiłase, ła xe bona de desfrutar ativamente ła memòria imunołoxega del sistema imunitàrio, faxendo cusita in manjiera che el corpo el desviłupee on sistema de difexa contro un batero, on virus o altre sorte de micro-organismo oncor prima de vegner in contato co sto cuà. Sta pràtega ła se destingue da l'imunità artefesałe pasiva, che ła se baxa so ła doparasion de sieri, che i xe flùidi corpòrei che i provien da on altro èsaro uman (siero omòłogo) o animałe (siero eteròłogo) che xà el xe vegnesto in contato co el axente patòxeno. [2]
Łe vasinasion łe xe on ato preventivo de fondamento par ła sałute, che pena introduxesti, i ga parmeso de sbasar in pochi dexeni, in manjiera segura e estremamente rilevante, ła inçidensa de małatie gravi e potensialmente łetałe che łe xera difondeste da miłeni, ła mortałità infantiłe e varie sorte de dexabiłità inte el mondo.
Un dei travardi intrà i pì inportanti sevitai gràsie a ła vasinasion el se ga vésto inte el 1980, co l'Organixasion Mondiałe de ła Sanità ła declarò sconpario da ła Tera el Vaioło oman. Inte el dì de uncó ghe xe a dispoxision racuante sorte de vasini contro racuante małatie, e ła so aplegasion ła xe regołada da łe lejislasion sanitàrie dei difarenti Stati del mondo.
Etimołoxia
[canbia | canbia el còdaxe]El tèrmano Vasin o Vaguna, el divien dal latin vacca, tèrmano che el identìfega ła vaca, e dal rełativo axetivo "vaccinus". El xe vegnesto cognà dal mèdego britànego Edward Jenner che inte el 1796 el ghea doparà sta paroła par dirghe al materiałe otegnesto da łe pùstułe de bovini małai de vaioło bovin, che inte i èsari omani el cauxa solché na lieve infesion; sta cuà deriva anca el tèrmano vasinasion, che el descrive el prosedimento de inocułasion del vasin de Jenner in i sojeto omani al fin de prevegnere el vaioło oman, racuanto conpagno a cheło bovin ma mortałe par l'omo.[1]
Istòrego
[canbia | canbia el còdaxe]1879: Primo vasin par la diarea crònega intestinałe grave.
1881: Primo vasin par el antrase.
1882: Primo vasin par la ràbia.
1884: Primo vasin par el cółera.
1890: Primo vasin par el tétano.
1890: Primo vasin par la difteria.
1897: Primo vasin par la peste.
1926: Primo vasin par tos ferina.
1927: Primo vasin par la tubercułoxi.
1937: Primo vasin par la freve xała.
1937: Primo vasin par el tifo.
1945: Primo vasin par la influensa.
1952: Primo vasin par la połiomiełite.
1954: Primo vasin par la ensefałite japonexa.
1962: Primo vasin orałe par ła połiomiełite.
1964: Primo vasin par ła fersa ((IT) morbillo, (EN) measles, (ES) sarampion).
1967: Primo vasin par la parotite (anca ciamada: recioni, galtoni).
1970: Primo vasin par la roxołia (anca ciamada: storioło).
1974: Primo vasin par la variceła.
1977: Primo vasin par la neumonia (Streptococcus pneumoniae).
1978: Primo vasin par la meninxite (Neisseria meningitidis).
1981: Primo vasin par la epatite B.
1985: Primo vasin par la haemophilus influenzae tipo b (HiV).
1992: Primo vasin par la epatite A.
1998: Primo vasin par la małatia de Lyme (anca ciamada borejoxi).
2005: Primo vasin par el virus del papiłoma oman (prinsipałe fator de ris-cio del cancro a ła servecałe uterina).
2008: Primo vasin par prevegnere ła indipendesa a ła eroina e a ła cocaina (siben che ghe sìpia oncora drio sperimentasion).
2009: Taca sperimentasion par on pusìbiłe vasin contro ła epatite C, primo vasin contro ła Influensa A (H1N1).
2015: Primo vasin par ła malària .
2015: Primo vasin par l'Èboła .
2015: Primo vasin par ła freve dengue.
2020: Primo vasin contro el COVID-19 che ła ze anca ła prima vasinasion a ARN a èsar aprovada. (BNT162b2)[3]
Altri projeti
[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so vasin
el detien schemi gràfeghi so
Notasion
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ 1,0 1,1 Igiene. Medicina preventiva e del territorio, Idelson-Gnocchi, p. 257.
- ↑ Cellular and Molecular Immunology, 8th, Abul K. Abbas, Andrew H. Lichtman, p. 352.
- ↑ COVID-19 vaccine trackerraps.org.
Bibliografia
[canbia | canbia el còdaxe]- Abdul K. Abbas, Andrew H. Lichtman e Shiv Pillai, Cellular and Molecular Immunology [Immunologia cellulare e molecolare], tradusion de Chiara Barattieri di San Pietro, Alessandra Brocco, Marta Castano e Eleonora Servalli, Miłan, Elsevier, 2012, ISBN 978-88-214-3270-5.
- Janeway Kenneth Murphy, Janeway's Immunobiology, Garland Science, 8th edition, 2012, ISBN 978-0-8153-4243-4.
- Kuby Thomas J. Kindt, Richard A. Goldsby, Barbara A. Osborne, Kuby Immunologia, UTET, III Edision, 2007, ISBN 978-88-02-07774-1.
- Male David Male, Jonathan Brostoff, David Roth, Ivan Roitt, Immunologia, Miłan, Elsevier, VII Edision, 2007, ISBN 978-88-214-2970-5.
- Salvatore Barbuti, Igiene, medicina preventiva, sanità pubblica, Edises, 2014, ISBN 9788879598279.
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85141718 · GND (DE) 4026655-2 · BNF (FR) cb119349107 (data) · NDL (EN, JA) 00574137 |
|---|