Ecrise

L' ecrise, ła ze un avegnimento òtego-astronòmego che el se ga co un calsìase corpo sełeste, cofà un pianeta o un satełite, i se interpone intrà na fonte de luze, par ezénpio na steła o un corpo che el lùzega de luze refletesta, co uno dei do corpi sełesti soracitai. El secondo corpo par tanto, el entra inte el cono d'onbria o de penonbria del primo.

In astronomia el vien zeneregamente doparà anca el tèrmeno "ocultasion", siben che st'ùltemo tèrmine el vegna doparà perlopiù co se parla de stełe o pianeti pì lontani da ła Tera. Sensa de altre spesifegasion de fato, łe ecrise łe ze, de sòłito, referie al sistema Sołe-Tera-Luna.

Etemołozia

La paroła "ecrise" ła deriva dal grego ἔκ (ek), prepozision che signìfega "da" (moto da liogo), e λείπειν, (leipein), che signìfega "lontanarse" o sia "scóndarse", "farse invedìbiłe".

Onbria, Antonbria e Penonbria

La rejon de l'onbria de ła Terra inte na eclise sołare o lunare ła se divide in trè parte che łe ze łe seventi:^[1]

L'onbria, andove ła luna ła cuerze totalmente el sołe (concretamente ła so fotosfera)
L'antonbria,andove che se estende pì in là de ła ponta de l'onbria, andove ła Luna ła ze davanti del sołe parò ła ze masa picenina par cuèrzarlo.
La penonbria, andove che ła Luna ła ze solché in parte davanti al sołe.

Sti tèrmani i połe vegner doparai anałogamente par altre eclise, cofà par ezénpio ła antonbria de Deimos co ła traersa el Sołe so Marte. Partindo da sti tèrmani se połe definir altre clasifegasion. Na eclise totałe ła se ga co l'oservatore el ze inte l'onbria, na eclise anułare co el oservatore el ze inte ła antonbria e co el se trova inte ła penonbria se parla de ecrise parsiałe o eclrise de parte.

Par i corpi sfèreghi, co l'ojeto che sconde el ze pì ceo de ła steła, ła lonzitùdene (L) de l'onbria a forma de cono de l'onbria ła ze data par:

L\ =\ {\frac {r\cdot R_{o}}{R_{s}-R_{o}}}

R_s el ze el rajo de ła steła, R_o el rajo de l'ojeto che sconde e r ła ze ła distansa intr ła steła e l'ojeto che sconde. Par ła Terra, L el ze de mèdia 1,384^? km, che el ze tanto pì grando che el semiase major de ła Luna de 3,844^? km. Par tanto el cono de l'onbria de la Tera el połe cuerzar totalmente ła Luna inte na ecrise lunare.^[2] Se l'ojeto che sconde el ga atmosfera, tutavia, na parte del sbreluzeghio de ła steła el połe vegner rifletesto inte el volume de l'onbria. Se ghese da capitar, par ezénpio inte na escrise de ła Luna da parte de ła Tera, ła Luna ła sarà un fià iłumenada.

Ecrise inte el sistema Sole-Tera-Luna

Ecrise solare anulare in Cina el 15 de zenaro 2010

Le ecrise pì tìpeghe łe ze cuełe referie al sistema Sołe-Tera-Luna. Ste cuà łe se ga solché in cuei determinai momenti inte el cuało i trè corpi celesti i ze inpiniamente inlineai. Tuta-via, el pian inte el cuało se poza l'òrbita del moto de revolusion de ła Luna datorno a ła Tera el ze inclinà de sirca 5° 9' respeto a cueło de l'eclìtega (pian inte el cuało se poza l'òrbita de revolusion de ła Tera da torno al Sole). Se i do piani i coinsidese totalmente in ogni meze lunare, se garia na ecrise de Sole in corispondensa del novilùnio e una de Luna in corispondensa del plenilùnio. Ponesto che invese i piani no i coinside, ła condision de novilùnio o de plenilùnio no ła ze sufisente par determinar un'ecrise; sta cuà ła se ga solché co che i trè corpi i ze arenti de ła linea de intersesion dei do piani de revolusion (lìnea dei gropi). De fato el se verìfega pì raramente, co na frecuensa de 4 o 5 evegnense ogni ano.^[3].

Le ecrise inte el sistema Sołe-Tera-Luna łe se distingono in:

Ecrise lunare: Se ła Luna ła se cata in opozision, o sia inte ła faze de plenilùnio, finmente che ła traversa un gropo se ga un'ecrise de Luna parché ła Luna ła pasa inte el cono d'onbria creà da ła Tera. Ponesto che i do corpi i continua móverse respeto al Sole, ła durada de l'oscuramento ła dipende dal tenpo inpiegà da ła Luna a percórar tuta ła parte de spàsio in onbria. Durante sto intervało de tenpo se ga un'ecrise totałe che ła połe durar fin a 100 minuti. Co ła Luna no ła se cata de precizion inte ła pozision de gropo, ła entra solché in parte inte ła zona d'onbria; in sto cazo se garà na ecrise de parte. Co ła Luna ła traversa el cono de penonbria, se garà un'ecrise de penonbria. Le ecrise de Luna ła połe èsar vedesta da calsiasi posto de ła superfise terestre andove ła Luna ła sìpia inte el sora de l'orizonte.
Ecrise sołare: Co ła Luna ła pasa traerso un gropo co el ze in conzonsion (novilùnio), ła projeta un cono d'onbria so ła superfise terestre dando cusita in èsar na ecrise de Sole. Durante un'ecrise solare ła Luna ła cuerze totalmente el Sole (ecrise totale) o partemente (ecrise partiałe). Dal momento che el Sole el ze sirca 400 volte pì grando de ła Luna, ma el ze anca sirca 400 volte pì lontan da ła Tera, el cono d'onbria fazesto da ła Luna el połe rivare a ła superfise terestre e oscurar ła vizion del disco sołare, anca se el tuto el dura par curti tenpi e solché in zone limitae. L'entità del fenòmano dipende da łe majori o menori distanse Tera-Sołe e Tera-Luna. Se ła Luna ła ze inte ła pozision de màsima de arentanìa da ła Tera (perièlio) e contenporaneamente ła Tera ła ze inte ła màsima distansa dal Sole (afèlio), el cono d'onbria de ła Luna el ze de ła màsima grandesa e el disco sołare el aparise inte łe so dimension menori (dimension d'aparensa in cuanto łe dipende da ła distansa): in ste condision se ga un'ecrise totałe che ła intaresa àree precize e picenine de ła superfise terestre. Inte łe zone sircostanti, andove vien projetà el disco de penonbria, se ga un'

ecrise de parte. Inte ła situasion contrària, Luna in apozeo e Tera in perièlio, el cono d'onbria che vien produzesto da ła Luna el ze menor e ła mezura del disco d'aparensa del Sole el ze majore; in sto cazo so ła superfise terestre el se projetarà el cono de penonbria, mentre che el cono d'onbria no el tocarà ła superfise terestre, se parla par tanto de ecrise solare anułare. La durada de łe ecrise totałi łe ze de 7 minuti e mezo, fin rivar a chełe lunari che ła ze de 12 minuti. Ghe ze par de pì na ùltema sorte de ecrise solari, gavente l'efeto conbinà de ecrise totałe in racuanti lioghi de ła Tera e anulare in altri; sto tipo de avegnimento el ze denomenà ecrise ìbrida.

Calendàrio de łe ecrise

Ùlteme ecrise sołari

1º de lujo 2011 – Parsiałe
25 de novenbre 2011 – Parsiałe
20 de majo 2012 – Anulare Stati Unii, Mèsego, Osèano Pasìfego e Àzia Orientale
13 de novenbre 2012 – Totale – Austràlia
13 de apriłe 2013 – Anulare – Cànada
3 de novenbre 2013 - Ibrida - Amèrica Orientale, Eoropa Meridionale, Àfrica Sentrale
29 de apriłe 2014 - Anulare - Àzia del Sud, Austràlia, Antartide
23 de otobre 2014 - Parsiałe - Amèrica del Nord, Osèano Pasìfego del Nord
20 de marso 2015 - Totale - vedìbiłe cofà Parsiałe in Italia
9 de marso 2016 - totale - Sumatra, Borneo
21 de agosto 2017 - totale - Amèrica setentrionale, Amèrica meridionale
1º de setenbre 2016 - anulare - Àfrica
9 de marso 2016 - Sumatra, Borneo
26 de febraro 2017 -anulare - Àfrica, Antartide, Amèrica meridionale
15 de febraro 2018 Parsiałe - Antartide, Amèrica meridionale
13 de lujo 2018 - Parsiałe - Austràlia
11 de agosto 2018 - Parsiałe - Eoropa, Àzia
6 de zenaro 2019 - Parsiałe - Àzia
2 de lujo 2019 - totale - Sud Amèrica
26 de disenbre 2019 - anulare - Àzia, Austràlia
21 de zugno 2020 - anulare - Àfrica, Eoropa, Àzia
14 de disenbre 2020 - totale - Sud Amèrica
26 de majo 2021 - Parsiałe - Sud Amèrica

Ecrise solari future

16 de apriłe 2022 - anulare - Nord Amèrica, Eoropa, Àzia
25 de otobre 2022 - Parsiałe - Eoropa, Àfrica, Àzia
20 de apriłe 2023 - anulare - Àzia, Austràlia
14 de otobre 2023 - anulare - Nord e Sud Amèrica
8 de apriłe 2024 - totale - Nord Amèrica
2 de otobre 2024 - anulare - Sud Amèrica
29 de marso 2025 - Parsiałe - Àfrica, Eoropa
12 de agosto 2026 - totale - vedìbiłe dal vèneto solché parsialmente

Ùlteme ecrise lunari

15 de zugno 2011 – totale, e vedìbiłe da dal vèneto
10 de disenbre 2011 – totale
4 de zugno 2012 – Parsiałe, no vedìbiłe dal vèneto
19 de otobre 2013 - Parsiałe (penonbrałe), vedìbiłe dal vèneto
15 de apriłe 2014 - totale, no vedìbiłe da l'Italia
4 de apriłe 2015 - totale, no vedìbiłe dal vèneto
28 de setenbre 2015 - totale, vedìbiłe dal vèneto
27 de lujo 2018 – totale de penonbria
16 de lujo 2019 - Parsiałe, vedìbiłe dal vèneto
30 Novenbre 2020, Parsiałe de penonbria, no vedìbiłe dal vèneto^[4]
26 de majo 2021, totale, no vedìbiłe dal vèneto^[5]

Ecrise lunari future

19 de novenbre 2021 Parsiałe, vedìbiłe in penonbria in vèneto^[6]

Notasion

↑ Fred Espenak, Glossary of Solar Eclipse Terms, a cura di NASA, NASA, 21 de setembre de 2007. entrada il 28-02-2008.
↑ Robin M. Green, Spherical Astronomy, in Oxford University Press, 1985, ISBN 0521317797.
↑ NASA-JPL Archivià l'11 de marso 2008 in Internet Archive.
↑ principali eventi astronomici del 2020astronomitaly.com. entrada il 15 agosto.
↑ (EN) eclipse may 26 2021 (PDF)eclipse.gsfc.nasa.gov.
↑ (EN) eclipse 2021 19 nov (PDF)eclipse.gsfc.nasa.gov.

Altri projeti

Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so ecrise

Linganbi foresti

(EN) Jack B. Zirker, Jakob Houtgast e F. Richard Stephenson, eclipseEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.

Controło de autorità	LCCN (EN) sh85040736 · BNF (FR) cb11977603p (data) · BNE (ES) XX527066 (data) · NDL (EN, JA) 00572114

[glossary-1] Fred Espenak, Glossary of Solar Eclipse Terms, a cura di NASA, NASA, 21 de setembre de 2007. entrada il 28-02-2008.

[2] Robin M. Green, Spherical Astronomy, in Oxford University Press, 1985, ISBN 0521317797.

[3] NASA-JPL Archivià l'11 de marso 2008 in Internet Archive.

[4] rincipali eventi astronomici del 2020astronomitaly.com. entrada il 15 agosto.

[5] (EN) eclipse may 26 2021 (PDF)eclipse.gsfc.nasa.gov.

[6] (EN) eclipse 2021 19 nov (PDF)eclipse.gsfc.nasa.gov.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]