Justyna Zając

Bezpieczeństwo narodowe możemy zdefiniować jako zdolność państwa i jego narodu (społeczeństwa) do zapewnienia pewności przetrwania (państwa jako instytucji, narodu jako grupy etnicznej, biologicznego przeżycia ludności), integralności terytorialnej, niezależności politycznej,  stabilności wewnętrznej oraz jakości życia. Pewność ta jest kształtowana poprzez działania negatywne polegające na eliminowaniu zagrożeń zewnętrznych i powstających w ramach państwa oraz działania pozytywne zapewniające przetrwanie, posiadanie (tożsamość), funkcjonowanie i swobody rozwojowe państwa i narodu (społeczeństwa).
            Polska nie stoi obecnie w obliczu żadnego zagrożenia militarnego, nie stwarza takich zagrożeń także Rosja, której większość naszych polityków przypisuje wrogie wobec nas intencje. Ta mispercepcja jest nieracjonalne, bo nie odpowiada faktom a ponadto wpływa negatywnie na prestiż naszego państwa. Polska jest natomiast narażana na niebezpieczeństwa o różnym charakterze niemilitarnym, wychodzące zarówno z otoczenia międzynarodowego, jak i systemu wewnętrznego. Za takie należy uznać następujące zjawiska: a) wyzwania i zagrożenia ekonomiczne (nie należy jednak twierdzić, że bezpieczeństwo energetyczne Polski, zwłaszcza gazowe jest obecnie zagrożone), b) zagrożenia ekologiczne i biologiczne, c) zagrożenia informatyczne (cybernetyczne), d) transnarodową przestępczość zorganizowaną, e) terroryzm,  e) wyzwania i zagrożenia demograficzne (w tym spadek liczby ludności).
          Z punktu widzenia potrzeby stworzenia zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego ważna jest tzw. wewnętrzna siła państwa, wyrażająca się w dwóch cechach: pierwszą – stanowi nowoczesność jego zorganizowania, sprawność organów państwowych i samorządu terytorialnego, optymalna organizacja współdziałania poszczególnych instytucji państwa, odpowiedzialnych za utrzymanie szeroko pojmowanego bezpieczeństwa, zdolność mobilizacji do podejmowania nagłych wyzwań i likwidowania zagrożeń, a drugą – jest poziom rozwoju społeczno-gospodarczego warunkujący szybkie i efektywne uruchomienie zasobów i instrumentów polityki bezpieczeństwa. Generalnie państwo polskie znajduje się na średnim poziomie w obu zakresach. To sprawia, że jest uwrażliwione w dużym stopniu na negatywne oddziaływanie czynników osłabiających nasze bezpieczeństwo narodowe.
          Chociaż system ratownictwa w razie klęsk żywiołowych jest zorganizowany, to jednak pomimo dużej ofiarności służb ratowniczych, organy administracji rządowej i samorządowej działają opieszale i z biurokratyczną mitręgą. Dowodzi tego chociażby sposób udzielania pomocy ludziom poszkodowanym podczas powodzi w bieżącym roku. Nie działa sprawnie system ostrzegania przed ulewnymi deszczami i powodziami, a także telefon alarmowy 112. Administracja nie podejmuje, głównie ze względów ograniczeń budżetowych, działań profilaktycznych, choćby w postaci regulacji rzek i budowy nowych zbiorników retencyjnych. Bardzo osłabione są częstymi czystkami kadrowymi i reformami służby specjalne, cywilne i wojskowe.
          Polska jest krajem stosunkowo szybko rozwijającym się, znajduje się na progu trzeciej dziesiątki najwyżej rozwiniętych państw świata i stosunkowo pomyślnie poradziła sobie w czasie kryzysu finansowego, który wybuchł jesienią 2008 r. Pomimo osiągnięć występują w polskiej gospodarce i życiu społecznym poważne problemy i wyzwania. Do najważniejszych należą: a) wysokie zadłużenie finansów publicznych, b) wysoki deficyt budżetowy, c) deficyt handlu zagranicznego, d) słaba innowacyjność gospodarki i jej mała konkurencyjność na rynku światowym, e) nierównomierny rozwój regionalny kraju, f) niska stopa przyrostu naturalnego (powodująca starzenie się społeczeństwa, a w konsekwencji groźba załamania się systemu emerytalnego i ubezpieczeń społecznych), g) źle funkcjonujący system ochrony zdrowia, h) korupcja i tzw. szara strefa w gospodarce.
            Wszystkie wyżej wymienione problemy mają charakter ekonomiczno-społeczny, a zatem wewnętrzny. Rozwój społeczno-ekonomiczny Polski i jej bezpieczeństwo są więc ze sobą bardzo ściśle związane; główne wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski, nie wychodzą z jej otoczenia międzynarodowego, lecz mają właśnie charakter wewnętrzny. To stanowi pierwszą okoliczność powodującą współzależność między bezpieczeństwem a rozwojem społeczno-gospodarczym. Drugą jest to, że rozwój gospodarczy, a także doskonalenie sprawności państwa dostarczają zasobów i instrumentów do eliminowania powstających zagrożeń. Po trzecie, rozwój umożliwia pozytywne kształtowanie pewności wartości chronionych przez narodową politykę bezpieczeństwa. Takie współzależności doceniają główne państwa członkowskie NATO i UE. Należy je także uwzględnić w dokumentach strategicznych rządu RP.
          Głównymi korzystnymi uwarunkowaniami międzynarodowymi sprzyjającymi bezpieczeństwu Polski są członkostwo w NATO i UE. Przyczyniają się one do wzmocnienia bezpieczeństwa kraju, stwarzają szanse trwałego, wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju, oraz dają możliwości wzmocnienia pozycji międzynarodowej Polski i zwiększenia oddziaływania (roli) na środowisko międzynarodowe.
        Prognozując rozwój środowiska bezpieczeństwa Polski w regionie Europy Środkowej i Wschodniej i całej strefy euroatlantyckiej można sformułować trzy następujące scenariusze, które powinna uwzględniać nowa strategia bezpieczeństwa narodowego Polski. Są to: A) scenariusz optymistyczny – Zachód porozumiewa się z Rosją a z tego wynikają korzyści dla Polski, B) scenariusz pesymistyczny – odrzucona przez Zachód Rosja powraca do polityki mocarstwowej a rośnie poczucie zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski, C) scenariusz realistyczny – słabnie pozycja Zachodu (NATO i UE) a relatywnie rośnie pozycja międzynarodowa Rosji, Polska nadal ma poczucie zagrożenia ze strony Rosji.
            Najważniejszym, nadrzędnym celem polityki bezpieczeństwa państwa, w tym Polski,  jest zapewnienie pewności istnienia i przetrwania narodu (społeczeństwa) i organizacji państwowej, ich stanu posiadania (tożsamości) oraz niezakłóconego funkcjonowania i rozwoju. Pewność ta jest kształtowana nie tylko działaniami „negatywnymi” nakierowanymi na eliminowanie lub neutralizowanie zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych, lecz także poprzez działania „pozytywne” uprzedzające powstawanie zagrożeń, podejmowanie nowych wyzwań.
            Cele szczegółowe polityki bezpieczeństwa Polski obejmują ochronę i zapewnienie następujących wartości: 1) przetrwania (państwa jako instytucji, narodu jako grupy etnicznej, biologicznego przeżycia ludności); 2) integralności terytorialnej państwa; 3) niezależności politycznej i suwerenności (w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji); 4) sprawnego funkcjonowania instytucji państwa i stabilności wewnętrznej; 5) kompleksowego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego przyczyniającego się do podnoszenia jakości życia obywateli. Ze względu na wskazane wcześniej uwarunkowania wewnętrzne i międzynarodowe Polska powinna się skoncentrować w perspektywie najbliższych dziesięciu lat (2011–2020) na realizacji celu ostatniego. Cztery pierwsze cele zostały osiągnięte i zadaniem władz jest ich utrzymanie.
            Odnosząc się do wybranych aspektów bezpieczeństwa militarnego uważamy, że pomyślnie przebiega proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP. Z racji tego, że w  średnioterminowej perspektywie nie należy się spodziewać bezpośredniego zagrożenia naszego terytorium, ani zagrożenia dla naszych sojuszników, specjalny wysiłek na rzecz dozbrojenia polskiej armii nie wydaje się konieczny. Wystarczy unowocześnianie posiadanego uzbrojenia i zwiększanie interoperacyjności z armiami naszych sojuszników. Natomiast większe wymagania stwarza potrzeba dobrego wyposażenia w nowoczesny sprzęt dla jednostek przeznaczonych dla misji reagowania kryzysowego. Z racji tego, że technika wojskowa jest kosztowna, słusznym wydaje się prowadzenie badań nad nowymi rodzajami uzbrojenia i technikami informatycznymi mogącymi znaleźć zastosowanie w wojsku.
          Wydatki na obronę narodową w Polsce nie są wysokie (wynoszą 1,95% PKB), zwłaszcza na tle naszych sojuszników. W ich strukturze widoczna jest dysproporcja na korzyść wydatków osobowych, tymczasem ze względu na wzrastającą rolę nowoczesnej techniki wojskowej we współczesnych konfliktach należałoby zwiększyć finansowanie zakupów uzbrojenia i prac naukowo-badawczych nad nowymi rodzajami broni i techniki potrzebnej dla wojska. Skoro Polska planuje kontynuowanie uczestnictwa w misjach ekspedycyjnych NATO i UE a równocześnie występuje duży deficyt budżetu państwa, to powinna zabiegać u sojuszników i partnerów o pomoc w finansowaniu tychże misji.
            Dużym problem dla władz naszego państwa jest dokonywanie trudnego wyboru między zwiększaniem wydatków na obronę narodową, w  sytuacji deficytu i wyraźnego niedofinansowania innych kluczowych dla rozwoju kraju dziedzin, w pierwszej kolejności badań naukowych (0,38% PKB). To oznacza to, że nasze państwo nie dba o innowacyjność, która zwykle jest warunkiem rozwoju a także dobrze służy zapewnianiu bezpieczeństwa narodowego. Lepiej bowiem byłoby zwiększyć nakłady na badania naukowe i wykorzystywać ich efekty na potrzeby obronności, niż kupować za granicą drogi sprzęt wojskowy.
            W końcowej części ekspertyzy są sformułowane generalne wnioski i rekomendacje dla strategii rozwoju kraju. Najważniejszy z nich sprowadza się do wskazania potrzeby wprowadzenia ogólnego zapisu o zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego, rozumianego w pozytywny sposób jako kreowanie pewności trwania, stanu posiadania, funkcjonowania oraz szans rozwojowych Polski i Polaków. Tak rozumiane bezpieczeństwo powinno być przedstawione jako warunek rozwoju kraju i równocześnie wyjściowy element tego rozwoju. Szczegółowe rekomendacje są też często formułowane przy omawianiu poszczególnych kwestii objętych przedmiotem niniejszej ekspertyzy, a potem zebrane w ostatnim rozdziale ekspertyzy.

Nauka światowa rozwija się dynamicznie, a niekiedy także chaotycznie. Podejmowane są próby zastępowania tradycyjnych paradygmatów teoriami cząstkowymi i podejściami kontestująco-nihilistycznymi. W niniejszej pracy przedstawiliśmy tylko niektóre z najnowszych kierunków rozwoju teorii stosunków międzynarodowych. Ich prezentacja połączona jest z krytyką. Uważamy, że istnieje potrzeba studiowania i rozwijania teorii, gdyż bez teorii nie ma nauki. Jak piszą klasycy nauk społecznych – oczywistą prawdą jest, że środkiem do zrozumienia czegokolwiek w nauce jest właśnie teoria, bo daje nam naukowy sposób odpowiadania na pytanie " dlaczego? ".