Dora MONIOUDI-GAVALA

Η πόλη της Χίου γνώρισε κατά τη διάρκεια των σχεδόν πέντε αιώνων οι οποίοι προηγήθηκαν του ολέθρου του 1822 ανάπτυξη αστικού πολιτισμού, με κύρια χαρακτηριστικά την ειρηνική συμβίωση των κατοίκων της, την πνευματική και οικονομική ανάπτυξη, την άνθηση των τεχνών. Η ευημερία είχε αποτυπωθεί στον κτισμένο χώρο της πόλης, όπου διαμορφώθηκε μεγάλη αρχιτεκτονική με στοιχεία από τη βυζαντινή και τη γενουατική παράδοση. Τη μέγιστη ακμή του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα διαδέχθηκε η ολοκληρωτική κατάρρευση κατά το 1822 με τις σφαγές, τη μαζική αιχμαλωσία του νέου σε ηλικία πληθυσμού, τις καταστροφές των κτηριακών υποδομών. Τα γεγονότα αποτέλεσαν μελανή σελίδα στη νεότερη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία και προκάλεσαν πολιτισμική ασυνέχεια.
Η καταστροφή της Χίου κατά το 1822 είναι θέμα με σημαντικά ερευνητικά και ιστοριογραφικά προηγούμενα. Όλες οι διαθέσιμες πηγές πιστοποιούν την καταστροφή του κατασκευασμένου χώρου της πόλης. Η εισήγηση στοχεύει στην καταγραφή των επιμέρους στοιχείων της καταστροφής των κτηριακών υποδομών, με πηγές τις αφηγήσεις από τις δύο πλευρές, τόσο του «νικητή» Βαχίτ πασά όσο και ευρωπαίων (αναφορές προξένων, περιγραφές περιηγητών κ.ά.) και Ελλήνων (κυρίως από το Χιακόν Αρχείον Ι. Βλαχογιάννη). Επίσης, αξιοποιούνται αρχειακές πηγές από το Αρχείο Χειρογράφων της Βιβλιοθήκης Κοραή Χίου. Η μελέτη επιχειρεί να διακρίνει τις καταστροφές σε όσες προκλήθηκαν από τις πολεμικές επιχειρήσεις (από πυροβόλα και πυρπολικές μηχανές) και σε καταστροφές από τους εμπρησμούς που ακολούθησαν τη λεηλασία. Διακρίνονται τα τμήματα της πόλης σε εκείνα που υπέστησαν ολική καταστροφή και μερική καταστροφή. Εντοπίζονται κτηριακά συγκροτήματα τα οποία καταστράφηκαν εντελώς και κτήρια που επέζησαν της καταστροφής. Γίνεται χαρτογράφηση με υπόβαθρο τους χάρτες της πόλης των ετών 1694 και 1879. Επιχειρείται ταυτοποίηση συνοικιών, οικοδομικών νησίδων, κτηριακών συγκροτημάτων και η μεταφορά των στοιχείων πάνω σε σύγχρονο χάρτη της πόλης.

Μεγάλες διαφοροποιήσεις παρατηρήθηκαν μεταξύ πόλεων και κωμοπόλεων των Κυκλάδων κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα: η Ερμούπολη αποτέλεσε κύριο πεδίο εφαρμογής, μαζί με την Αθήνα-πρωτεύουσα, του νέου θεσμικού πλαισίου το οποίο διαμόρφωσε το ελληνικό κράτος για την πολεοδομία και, παράλληλα, λαμπρό δείγμα νεοκλασικισμού.  Για την πόλη της Άνδρου, τις κωμοπόλεις του Γαυρίου και του όρμου Κορθίου, τον συνοικισμό του λιμένα Αμοργού εγκρίθηκαν ρυμοτομικά σχέδια. Στην κωμόπολη της Τήνου σχηματίστηκε η κεντρική οδός και καθορίστηκαν οι αρτιότητες των οικοπέδων, μετά από πρόταση του δημοτικού συμβουλίου. Οι κρατικές παρεμβάσεις προκάλεσαν σημαντικές αλλαγές στους οικισμούς τους οποίους αφορούσαν.
Ωστόσο, ο μετασχηματισμός στους περισσότερους οικισμούς εξελίχθηκε αργά, εξαιτίας της επιβίωσης προεπαναστατικών προτύπων. Στις διαδικασίες τις σχετιζόμενες με το δομημένο περιβάλλον συνέχισε να ισχύει το εθιμικό δίκαιο, διαμορφωμένο κατά τη διάρκεια αιώνων, δίνοντας τη δυνατότητα στους οικιστές να προσαρμοστούν ιδανικά στο φυσικό περιβάλλον του τόπου τους. Η νέα νομοθεσία με τις γενικεύσεις και κωδικοποιήσεις αποτελούσε μια άλλη πραγματικότητα, χωρίς να εξαφανίσει τις παλαιότερες σχέσεις και παραδόσεις του χώρου. Το ισχυρό εθιμικό δίκαιο επιβίωσε στις περισσότερες περιοχές των Κυκλάδων. Σαφώς, ο παλαιός κόσμος δεν ήταν δυνατόν να καταργηθεί με νόμους και διαταγές. Συνυπήρχε με τον καινούργιο, και αυτός ο δυισμός χαρακτήρισε ολόκληρο τον 19ο αιώνα.

Το βιβλίο είναι καρπός έρευνας πρωτογενών πηγών και αρχείων. Ο άξονας γύρω από τον οποίο στρέφεται είναι οι πρακτικές του νεοελληνικού κράτους με στόχο τον μετασχηματισμό της Αθήνας από κατεστραμμένη κωμόπολη της οθωμανικής αυτοκρατορίας σε πρωτεύουσά του και παράλληλα, οι δράσεις της κοινωνίας στον κατασκευασμένο χώρο στο διάστημα 1833-1922. Εξετάζει τα μέσα και τους τρόπους που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση των κρατικών σχεδιασμών και τη συμμετοχή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην ανοικοδόμηση. Πιο συγκεκριμένα, εστιάζει στην πολεοδομική πολιτική για την Αθήνα και τις επιπτώσεις της στην έγγειο ιδιοκτησία.
Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια και δύο παραρτήματα. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στις θεσμοθετημένες κρατικές παρεμβάσεις μέσω των σχεδίων και της νομοθεσίας, φωτίζοντας την ιδεολογία και τις κοινωνικές και αναπτυξιακές θεωρήσεις στις οποίες βασίζονταν. Αντικείμενο του δεύτερου κεφαλαίου είναι η δίνη των αλλαγών στην ιδιοκτησία γης. Παρουσιάζει την τύχη των εθνικών ιδιοκτησιών και της ιδιωτικής γης των αποχωρούντων μουσουλμάνων, την πληθώρα των μεταβιβάσεων γης και την εκρηκτική αύξηση αξιών. Τεκμηριώνει την έλλειψη της δημόσιας γης ως κύριο χαρακτηριστικό της πολεοδομικής συγκρότησης. Το τρίτο κεφάλαιο εστιάζει στην υψηλή οικοδομική δραστηριότητα που εξελίχθηκε για πολλές δεκαετίες και τις παραμέτρους της, εξετάζοντας τη διαχρονική διαδρομή των ακινήτων ως επένδυση και (όχι) ως πηγή φορολόγησης και τη σχέση τους με τον δανεισμό. Το τέταρτο κεφάλαιο αναδεικνύει τη σχέση της κοινωνίας της εποχής με την έγγειο ιδιοκτησία. Τα δύο παραρτήματα που ακολουθούν περιλαμβάνουν σε πίνακες τα περιεχόμενα στην Εφημερίδα Κυβερνήσεως 1833-1922 τα σχετικά με τις πολυάριθμες εγκρίσεις και τροποποιήσεις σχεδίων, το πρώτο και πλειστηριασμούς ακινήτων 1842-1870, το δεύτερο.
Η μελέτη φιλοδοξεί να έχει διττό χαρακτήρα. Να κάνει καταγραφή ως εργασία υποδομής, θεωρώντας ότι η τεκμηριωτική δραστηριότητα συμβάλλει στην απόκτηση ολοκληρωμένης γνώσης. Και με το διαθέσιμο νέο υλικό από την αρχειακή έρευνα να προχωρήσει σε νέες προσεγγίσεις, συνδέσεις και ερμηνείες. Επιχειρούνται συσχετίσεις και αναλογίες με την πρόσφατη ιστορία ή και με τη σύγχρονη πραγματικότητα, ώστε να είναι περισσότερο κατανοητά και εύληπτα τα ιστορικά γεγονότα.

Σαντορίνη. Κοινωνία και χώρος, 15ος-20ός αιώνας / Santorini. Society and Shelter, Ίδρυμα Λουκά και Ευαγγέλου Μπελλώνια, Αθήνα 1997.
Ερευνάται η εξέλιξη του κατασκευασμένου χώρου του νησιού, από τα πέντε καστέλια στο δίκτυο των νεότερων οικισμών, σε σχέση με την κοινωνική αντίστοιχη. Καταγράφεται η ιστορική φυσιογνωμία πριν την αλλοίωση που επέφεραν οι καταστροφές (από σεισμούς, κυρίως του 1956) και η ανοικοδόμηση - συνέπεια της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών.  Παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική μορφολογία και τυπολογία των κτηρίων και τα υλικά δομής. Το εικονογραφικό υλικό δημοσιεύεται στο μεγαλύτερο μέρος του για πρώτη φορά. Προέρχεται από τη συλλογή Μαργαρίτας Σαμούρκα, από άλλες ιδιωτικές συλλογές, μουσεία και βιβλιοθήκες Ελλάδας και Ιταλίας. Η έκδοση είναι δίγλωσση, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα.

Ερευνάται η εξέλιξη του κατασκευασμένου χώρου της πόλης της Χίου σε συνάρτηση με την κοινωνική αντίστοιχη στο χρονικό διάστημα από τον 11ο μέχρι τον 20ό αιώνα. Το χρονικό φάσμα της μελέτης καλύπτει τα τελευταία βυζαντινά χρόνια (1100-1346), τη Γενουοκρατία (1346-1566), την Τουρκοκρατία (1566-1912) και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Αποκαλύπτεται για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία η μορφή της πόλης πριν από τις μεγάλες καταστροφές του 19ου αιώνα: τον όλεθρο από τους Τούρκους το 1822 και τη θεομηνία του 1881. Γίνονται αναφορές στην τέχνη των χρόνων της Γενουοκρατίας. Παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική μορφολογία και η εξέλιξή της, τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα υλικά κατασκευής. Το εικονογραφικό υλικό δημοσιεύεται στο μεγαλύτερο μέρος του για πρώτη φορά: χάρτες, σχέδια, φωτογραφίες και πίνακες. Η έκδοση είναι δίγλωσση, με εκτενή περίληψη στην αγγλική γλώσσα.

Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα οι μεγάλες και μικρότερες πόλεις-λιμάνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Ανατολική Μεσόγειο (Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Βηρυτός, Θεσσαλονίκη κ.ά.) απέκτησαν λιμενικές εγκαταστάσεις με μεγάλες νηοδόχους προστατευμένες από κυματοθραύστες, στερεές προβλήτες και ευθύγραμμες, πλατειές αποβάθρες. Τα λιμενικά έργα προκάλεσαν τριπλό νεωτερισμό, τεχνικό, επιχειρηματικό και αρχιτεκτονικό. Αποτέλεσαν μεγάλα έργα δημόσιας ωφέλειας που κατασκευάστηκαν με ιδιωτικά κεφάλαια, με βάση τις συμβάσεις μεταξύ της οθωμανικής κυβέρνησης και των εταιρειών κατασκευής ενώ τα θαλάσσια μέτωπα που διαμορφώθηκαν άλλαξαν το αστικό τοπίο. Μεταξύ των νέων λιμανιών της εποχής περιλαμβάνεται το λιμάνι της Χίου, έργο της «Εταιρείας Λιμένος και Προκυμαιών» των επιχειρηματιών Ν. Παντελίδη και Κ. Ηλιάσκου. Κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των λιμενικών έργων προστέθηκε οικοπεδική γη με προσχώσεις γύρω από την ακτογραμμή του φυσικού λιμένα, όπως προέβλεπε η μελέτη που συνόδευε τη σύμβαση. Η εκμετάλλευση της οικοπεδικής γης υπήρξε αντιπαροχή της οθωμανικής διοίκησης προς την κατασκευάστρια εταιρεία. Η νέα γεωμετρική διαρρύθμιση ήρθε σε αντιδιαστολή με τον ακανόνιστο ιστό της παραδοσιακής πόλης. Τα οικόπεδα που δημιουργήθηκαν στα νέα οικοδομικά τετράγωνα προσέλκυσαν το αγοραστικό ενδιαφέρον των κεφαλαιούχων της εποχής, προερχόμενων κυρίως από τον χώρο της ναυτιλίας και τα κτήρια που οικοδομήθηκαν αποτέλεσαν το νεωτερικό αστικό μέτωπο της πόλης στις αρχές του 20ού αιώνα. Είναι χαρακτηριστική η δραστηριοποίηση του διακεκριμένου αρχιτέκτονα, μετέπειτα καθηγητή της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και ακαδημαϊκού Βασιλείου Κουρεμένου. Η ανακοίνωση παρουσιάζει τις ποικίλες όψεις του αστικού εκσυγχρονισμού, τις οποίες έφεραν ως αποτέλεσμα τα λιμενικά έργα και, ειδικότερα, εστιάζει στη διαμόρφωση του θαλάσσιου μετώπου της πόλης Χίου με τις νέες αρχιτεκτονικές μορφές. 

In the last decades of the 19th century, port cities large and small of the Ottoman Empire in the Eastern Mediterranean (Constantinople, Smyrna, Alexandria, Beirut, Thessaloniki etc.) acquired port facilities with large sheds protected by breakwaters, sturdy piers and broad rectilinear wharfs. These port works generated three-fold modernity: technical, entrepreneurial and architectural. They constituted major public benefit projects built with private capital, and based on contracts between the Ottoman government and construction companies The sea fronts thus created changed the urban landscape. Among the new ports of the period was that of Chios, a project by the “Port and Waterfront Company” of entrepreneurs N. Pantelidis and K. Iliaskos.  During the port works, land fill was added to the shoreline of the natural port, in accordance with the design that accompanied the contract. Use of the soil on the land was provided in exchange to the construction company by the Ottoman administration. The new geometric layout was in contradistinction with the irregular fabric of the traditional city. The lots created in the new city blocks attracted the purchasing interest of the period’s capitalists, mainly from the field of shipping, and the new buildings that were constructed became the city’s modern urban front in the early 20th century. A typical reflection of this trend can be seen in the work of the distinguished architect Vassilios Kouremenos, Professor at the National Technical University of Athens’ Faculty of Architecture and later member of the Academy. The paper presents various aspects of the urban modernization that resulted from these port works, and focuses in particular on planning the seafront of the city of Chios, using these new architectural forms.

Στην κεντρική και στη βόρεια Χίο διασώζεται σε καλή κατάσταση ένα εκτεταμένο δίκτυο παλαιών μονοπατιών, το οποίο μπορεί να αποτελέσει μετά από παρεμβάσεις δασοτεχνικών έργων μια ενιαία πεζοπορική διαδρομή. Η ενιαία διαδρομή εντοπίστηκε και προτάθηκε προς την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου από τον Σύλλογο «Φίλοι Μονοπατιών Χίου». Η διαδρομή έχει μήκος 94 χιλιομέτρων περίπου, ξεκινά από το νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού και καταλήγει στο βορειοδυτικό, διασχίζοντας περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και προσεγγίζοντας σημεία ιστορικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος. Έχει ήδη κατατεθεί πρόταση από την Περιφερειακή Ενότητα Χίου προς την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Ε.Π. Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για την υλοποίηση της Πράξης. Στα πλαίσια της εισήγησης παρουσιάζονται τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που βρίσκονται στα όρια της ενιαίας πεζοπορικής διαδρομής. Σε αυτά περιλαμβάνονται παραδοσιακοί οικισμοί και μνημεία: μοναστήρια, εκκλησίες, κάστρα, πύργοι, βίγλες, μύλοι, προβιομηχανικά συγκροτήματα κ.ά., τα οποία ανήκουν σε ιστορικές περιόδους από τη βυζαντινή μέχρι τον μεσοπόλεμο. Το προτεινόμενο έργο θα δημιουργήσει μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική διαδρομή, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην προσέλκυση εναλλακτικών μορφών τουρισμού.
The old footpaths of central and northern Chios, unified as a single trail, highlight the island's architectural heritage.
Abstract
In the central and northern Chios, an extensive network of old pathways has been preserved in good condition and, after some technical interventions, could become a unified hiking trail. This single trail was traced and proposed to the Decentralized Administration of the Aegean by the association "Friends of Chios' Trails". It is about 94 km long, begins on the southwest side of the island and ends on the northwest one, crossing regions of remarkable physical beauty, and approaching points of historical and cultural interest. In the study, details are presented about the architectural heritage visible along this unified pathway. They include traditional settlements and monuments: monasteries, churches, castles, towers, lookouts, mills, pre-industrial structures, etc. and belong to periods of history ranging from the Byzantine era to the inter-war years.

Η εγκατάσταση προσφύγων στις πόλεις και ο πολεοδομικός μετασχηματισμός που την ακολούθησε υπήρξε σύνηθες φαινόμενο στην Ευρώπη. Η προσφυγική εγκατάσταση στις ελληνικές πόλεις μετά την έλευση των προσφύγων του 1922 άλλαξε την εικόνα τους με ταχείς ρυθμούς. Στα πλαίσια της εισήγησης ερευνώνται οι πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές επιπτώσεις της περιπέτειας της εγκατάστασης των προσφύγων στο Αγρίνιο. Αντιμετωπίζονται θέματα όπως είναι η γεωγραφική κατανομή των προσφύγων στην πόλη, η οργάνωση και κατασκευή των συνοικισμών τους, οι χώροι της οικονομικής τους δραστηριότητας και οι αλλαγές που αυτά επέφεραν στο αστικό τοπίο. Ερευνώνται οι συνέπειες της χωροθέτησης των προσφυγικών συνοικισμών στο μέγεθος, τη μορφή, την οργάνωση και την εξέλιξη της πόλης του Αγρινίου.

Στο βόρειο τμήμα της πόλης Χίου, σε παραθαλάσσια έκταση, είναι οικοδομημένο το Σκυλίτσειο Νοσοκομείο Χίου. Ανάμεσα στα κτήρια του θεραπευτηρίου, τα παλαιότερα όπως επεκτάθηκαν με μεταγενέστερες προσθήκες και τα νεότερα, τα οικοδομημένα πριν λίγα χρόνια, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Στεφάνου. Το κτηριακό συγκρότημα του Σκυλίτσειου Νοσοκομείου χαρακτηρίζεται σήμερα από την προσπάθεια κάλυψης λειτουργικών αναγκών και όχι από την αντίστοιχη ανάδειξης του αρχικού πυρήνα, που είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία της νοσοκομειακής αρχιτεκτονικής. Ο αρχικός πυρήνας του νοσοκομείου Χίου (1886) δεν χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο. Το Σκυλίτσειο Νοσοκομείο εμπίπτει εντός ορίων κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου, λόγω της γειτνίασης με τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Αγίου Ισιδώρου , και βρίσκεται κοντά και σε οπτική επαφή με συγκρότημα ανεμόμυλων, οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέο μνημείο .

Οι νοταριακοί κώδικες των νοτιοχώρων της Χίου, οι  αναφορές περιηγητών, οι αποτυπώσεις στα πλαίσια διπλωματικών εργασιών στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης, τα σχέδια των Δημήτρη Πικιώνη και  Arnold Smith, οι φωτογραφίες από το  Λεύκωμα των ερειπίων της Χίου μετά το σεισμό του 1881, οι αδημοσίευτες φωτογραφίες του Γ. Χωρέμη (1914 έως 1920), αποτελούν τις κύριες πηγές για ορισμένα ζητήματα πολεοδομίας  και αρχιτεκτονικής των οχυρωμένων οικισμών της νότιας Χίου.
Οι οχυρωμένοι οικισμοί, τόσο αυτοί που θεωρούνται μεσαιωνικοί όσο και αυτοί που δεν καταγράφονται από το μεσαίωνα, αποτελούν ένα σύνθετο φαινόμενο ιδιαίτερης σημασίας. Η παραγωγή της μαστίχας είχε κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση τους. Δημιουργούσε την ανάγκη για προστασία και έλεγχο των μαστιχοκαλλιεργητών επηρεάζοντας καθοριστικά τη δόμηση, ενώ αντίστροφα, η ακίνητη περιουσία συνδεόταν, τουλάχιστον για κάποιες χρονικές περιόδους,  με φοροδοτική υποχρέωση.
Η κατασκευή του χώρου στους οχυρωμένους οικισμούς ήταν απόλυτα συνδεδεμένη με τις ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που επικράτησαν. Η ασφάλεια ήταν ο πιο αποφασιστικός παράγοντας στην οργάνωσή τους. Η  ανάγκη  για ασφάλεια εκφράστηκε στο δομημένο χώρο  με την κατάλληλη εξαρχής οικιστική συγκρότηση. Η κοινωνική ομοιογένεια οδήγησε σε  ομοιόμορφο τρόπο δομής,  ενώ από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά, όταν οι ιστορικές συνθήκες το επέτρεψαν, η προσπάθεια για καλύτερη ζωή και προβολή  οδήγησε σε  ολιγάριθμες μορφολογικές διαφοροποιήσεις.
Από την έρευνα στους  κώδικες των χωριών (πωλητήρια, προικοσύμφωνα) κυρίως του 18ου αιώνα  επισημαίνονται περιγραφές κατοικιών και των συστατικών  τους. Παρατίθεται η ανάλυση των όρων που εντοπίζονται στους κώδικες από το Χιακόν Γλωσσάριον του Α.Γ. Πασπάτη (1888).  Εξετάζεται η οικιστική εξέλιξη με κύρια χρονική τομή τον φονικό και καταστρεπτικό σεισμό του 1881. Καταγράφεται η πολύ περιορισμένη διείσδυση νέων μορφών πριν από το σεισμό και παρουσιάζεται η νέα πολεοδομική οργάνωση των οικισμών που ανοικοδομήθηκαν μετά το σεισμό και οι νέες αρχιτεκτονικές μορφές τους.

Η εγκατάσταση προσφύγων στις πόλεις και ο επακόλουθος πολεοδομικός μετασχηματισμός τους υπήρξε σύνηθες φαινόμενο στην Ευρώπη. Η προσφυγική εγκατάσταση στις ελληνικές πόλεις μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή άλλαξε την εικόνα τους με ταχείς ρυθμούς.  Η πόλη της Χίου δέχθηκε πλημμυρίδα προσφύγων από τα απέναντι παράλια και σημαντικός αριθμός τους παρέμεινε μόνιμα στην πόλη, αυξάνοντας τον πληθυσμό της κατά περίπου 50%. Στα πλαίσια της εισήγησης καταγράφεται η στεγαστική πρακτική στο συγκεκριμένο αστικό κέντρο, η οποία περιλάμβανε ανταλλάξιμα Τουρκικά ακίνητα της Εθνικής Τράπεζας, επίτακτα οικήματα, κτίσματα αυθαίρετης αυτοστέγασης, ενοικιασμένα ακίνητα εντοπίων και οικοδόμηση κρατικών συνοικισμών. Ερευνώνται οι συνέπειες των διαφόρων μορφών της στεγαστικής αποκατάστασης στην πολεοδομική εξέλιξη. Η στέγαση των προσφύγων στις ανταλλάξιμες ιδιοκτησίες μέσα στο φρούριο και η οικοδόμηση των προσφυγικών συνοικισμών, κυρίως, προκάλεσαν σημαντικές μεταλλάξεις στον αστικό χώρο. Ερευνώνται οι συνέπειες της χωροθέτησης των κρατικών συνοικισμών στο μέγεθος, στη μορφή, στην οργάνωση και στην εξέλιξη της πόλης της Χίου.

The built areas of cities saw intense activity in the new Hellenic state established in 1830, after the war of Independence from Ottoman rule. State activity had highly significant results, which changed the country's constructed environment, transforming ruined communities, or insignificant villages into urban centres. Although the state's goals are known through the bibliography to date, the reasons for its successes and failures have been of minor concern. This study analyzes the factors that contributed to the state's success or failure in planning constructed space. It also endeavours to estimate the effects of the changes in people's lives that could be defined as cultural.

This paper presents the role of the tobacco warehouses in the urban transformation of the provincial Greek city of Agrinio. It covers the period from the establishment of the Greek state in 1830 to the end of the interwar period, with special focus on the 1920s and 1930s. The study of this particular city is done within the broader historical environment of the Greek state, in which urban planning and architecture are among the more general issues raised by the historical conditions. The new data brought to light by the study show the significance of the tobacco warehouses in shaping the city of Agrinio, as well as the influences from Central Europe on local industrial architecture during the interwar years.