Ilia Lakidou

Κατά την πρώτη 20ετία του 21ου αιώνα το θεατρικό κτήριο στην ελληνική πρωτεύουσα μεταβάλλεται συνεχώς. Από τη μία έχουμε τα αρχιτεκτονικά τοπόσημα που ανακαινίζονται (Παλλάς, Αλίκη, Κτήρια Εθνικού Θεάτρου) ή νέα που προστίθενται (Badminton και Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος) και από την άλλη θεατρικούς  χώρους που δημιουργούνται εντός του οικιστικού και εμπορικού ιστού και που εγκιβωτίζουν στην πλειονότητά τους παραπάνω από μία σκηνές. Σε αντιδιαστολή με τη αίθουσα Σταύρος Νιάρχος των 1400 θέσεων, συνεχώς στήνονται μικρά θέατρα των 50 έως 80 θέσεων που συνυπάρχουν με άλλες εξίσου μικρές σκηνές εντός του ίδιου οικήματος. Η εξίσωση ένα κτήριο / μία σκηνή αντικαταστάθηκε από το ένα κτήριο/πολλές σκηνές που αντιστοιχούν τελικά σε πολλαπλάσιες παραστάσεις. Στο μελέτημα εξετάζεται πώς το αρχιτεκτονικό αποτύπωμα του σκηνικού χώρου του 21ου αιώνα μαρτυρά την πλασματική εντύπωση του θεατρικού πληθωρισμού που παράγει παραστάσεις τελικά για μικρό κοινό.

Το παρόν άρθρο συμπυκνώνει τα πρώτα συμπεράσματα μιας αρχόμενης έρευνας για τη δομή, τη λειτουργία και την ποιότητα του σχολικού θεατρικού χώρου. Βασίζεται σε πρωτογενή έρευνα της γράφουσας και φοιτητριών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών στο πλαίσιο του μαθήματος «Εισαγωγή στη σκηνογραφία, θεατρική αρχιτεκτονική και ενδυματολογία Β΄» τα ακαδημαϊκά έτη 2017-18 και 2018-19. Μελετώνται κτήρια της δεκαετίας του ’30, του ’70, του ’80 αλλά και του 21ου αιώνα, δημόσια και ιδιωτικά, σε συνάρτηση με το νομικό πλαίσιο οικοδόμησης των σχολικών κτηρίων. Διαπιστώνεται ότι στην πορεία του 20ού αιώνα παρατηρείται ένα πέρασμα από τον εγκιβωτισμένο στο σχολικό κτήριο χώρο εκδηλώσεων στον ανεξάρτητο και προσβάσιμο από την κοινότητα σχολικό θεατρικό χώρο, έτσι ώστε αυτός να λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στο σχολείο και το κοινωνικό του περίγυρο. Η εξέλιξη αυτή εξετάζεται σε συνάρτηση με όσα συμβαίνουν σε σχολεία της Ηπειρωτικής Ευρώπης και του Ηνωμένου Βασιλείου, ώστε να διερευνηθεί –με πλήρη γνώση όσων συμβαίνουν εδώ και αλλού– η ανακαίνιση, η ριζική ανακατασκευή των αιθουσών που λειτουργούν ήδη αλλά και η οικοδόμηση νέων σχολικών θεατρικών χώρων.

Οι τέχνες δίνουν τη δυνατότητα στο μαθητή και τη μαθήτρια να εκφραστεί ελεύθερα και παράλληλα να βιώσει νέες εμπειρίες. Επομένως η προσέγγιση ενός γνωστικού αντικειμένου μέσω των τεχνών επιτρέπει στους μαθητές μία βιωματική μαθησιακή διαδικασία, ενεργητική κι όχι παθητική, που καταλήγει σε μοναδική εμπειρία για εκείνους αλλά και για τους εμπλεκόμενους διδάσκοντες. Με αυτή την αφετηρία και με δεδομένη την υποχρέωση κάθε σχολικής μονάδας να διοργανώσει μία εκδήλωση ιστορικής μνήμης για την εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου, μία ομάδα εκπαιδευτικών των Ραλλείων Πειραματικών Δημοτικών Σχολείων Πειραιά προχώρησε το σχολικό έτος 2014-15 στην ανάπτυξη ενός πλέγματος συνδεδεμένων διδακτικών δράσεων στα μαθήματα της ιστορίας, της Θεατρικής Αγωγής, των Εικαστικών, της Μουσικής και της Φυσικής Αγωγής με άξονα το πρόγραμμα πολιτιστικών θεμάτων «Ίχνη ιστορίας: γνωριμία με το ντοκιμαντέρ». Στόχος του προγράμματος δεν ήταν μόνο η εμπλοκή των μαθητών σε μία καινοτόμο δημιουργική διαδικασία αλλά και συνάμα η άμβλυνση των δυσκολιών που προκύπτουν από τη διδασκαλία ενός τόσο μείζονος ιστορικού σταθμού της ελληνικής ιστορίας, που όπως κατέδειξε πρόσφατη έρευνα θεωρείται ένα από τα δυσκολότερα διδακτικά αντικείμενα του Δημοτικού Σχολείου. Το πρόγραμμα και το φιλμ που δημιουργήθηκε μέσα από αυτό συνιστούν ένα παράδειγμα του περιεχομένου του Νέου Σχολείου όπου το Αναλυτικό Πρόγραμμα μπορεί να υλοποιείται μέσα από καινοτόμες, ψηφιακές, βιωματικές και δημιουργικές δραστηριότητες, διδακτικά και μαθησιακά πλούσιες για όλους τους εμπλεκόμενους.

The constant efforts of the young theatre group Eléfthero Théatro to subvert the conditions of theatrical production and of every contemporary artistic expression in Greece during the Junta Dictatorship (1967-1974) resulted in the staging of the theatrical revue …kai sí chtenízesai in the summer of 1973. The study of this particular performance allows for an examination of how the collision of the company’s leftist ideology with the arbitrary nature of the establishment, especially its mechanisms of controlling public spectacles, as well as the existing tradition of Greek theatrical revue, led to the creation of a particular form of strongly political theatrical satire, that can be traced through the script’s content and language and which contributed to the creation of a unique performative style.

Τον Οκτώβριο του 1956, επιτροπή του Υπουργείου Εργασίας απονέμει αυξημένη τιμητική σύνταξη στον θεατρικό συγγραφέα Δημήτρη Μπόγρη ως ανταμοιβή γιατί  «η πλοκή κάθε έργου του αποτελεί προσπάθειαν αποδείξεως μιας βασικής βαθύτατα ελληνικής, φαεινής, ιδέας» σύμφωνα με το σκεπτικό της. Το κείμενο του «σκεπτικού» που δημοσιοποιεί πρώτη η Νέα Εστία  και ακολούθως η εφημερίδα Τα Νέα καταδικάζεται απερίφραστα από ικανή μερίδα του θεατρικού κόσμου, τις ενώσεις συγγραφέων και τα επαγγελματικά σωματεία του θεάτρου. Πρόκειται για ένα κείμενο που περιγράφει το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλει να κινείται ο εθνικός θεατρικός συγγραφέας προκείμενου το έργο του να ικανοποιεί τις σχετικές απαιτήσεις του Συντάγματος του 1952. Ουσιαστικά τα ηθογραφικά έργα του Δημητρίου Μπόγρη παρουσιάζονται ως τα ιδανικά για να στοιχειοθετήσουν τη σκηνική ανάδειξη μίας εθνικής ζωής  χωρίς «υλιστικό τρόπο εξερευνήσεως της πολυσυνθέτου εις την πραγματικότητα  ανθρωπίνου ψυχής.»  Η εισήγηση θα διευρενήσει σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο υιοθετείται η ηθογραφία στο δράμα, στην αισθητική της παράστασης και εν γένει στην καλλιτεχνική ζωή της χώρας στη συγκεκριμένη δεκαετία και πώς τελικά στο ασφυκτικό ιδεολογικά πλαίσιο μίας αυταρχικής «δημοκρατίας» οι θεατρικές καινοτομίες γεννιούνται από προσπάθειες που επιδιώκουν  και εν τέλει επιτυγχάνουν να αλλοιώσουν τον εθνικό ηθογραφικό κανόνα ψάχνοντας το αληθινό σύγχρονο πρόσωπο του Έλληνα όπως είναι οι περιπτώσεις του Θεάτρου Τέχνης και της Δωδέκατης Αυλαίας.

Η σκηνογραφία, ως εφαρμοσμένη τέχνη, είναι το αποτέλεσμα μίας συνάρτησης ανάμεσα σε τρεις παράγοντες: τον σχεδιασμό του καλλιτέχνη σκηνογράφου, το οικονομικό μερίδιο που της αναλογεί από τον προϋπολογισμό της παραγωγής και φυσικά τη σκηνή που θα τη δεξιωθεί. Το χρήμα και ο χώρος επηρεάζουν και άλλες φορές καθορίζουν το αισθητικό αποτέλεσμα. Επίσης, δίνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλει να κινηθεί η δημιουργία του καλλιτέχνη-σκηνογράφου. Γι' αυτό, η παρούσα εργασία επιχειρεί να εξετάσει τη σχέση της νεοελληνικής σκηνογραφίας με τους χώρους που τελικά τη δεξιώθηκαν, με αφορμή την επαναλειτουργία της κεντρικής σκηνής του Εθνικού Θεάτρου στο κτήριο Τσίλερ επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου στην Αθήνα. Ως απώτερος στόχος τίθεται η απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχει ένας εθνικός χώρος για τη νεοελληνική σκηνογραφία, δηλαδή ένας χώρος που προωθεί και αναδεικνύει την εργασία των Ελλήνων σκηνογράφων και αν ναι, ποιος είναι αυτός.

Γιατί και πώς οι μαθητές γράφουν, οργανώνουν και παίζουν τις δικές του παραστάσεις.
Εισήγηση στην Επιστημονική Ημερίδα που διοργάνωσε το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στο Λέχαιο Κορινθίας, 11/03/2006

Στο εν λόγω μελέτημα επιχειρείται να απαντηθεί το έρωτημα "ποιο είναι το Αμφι-Θέατρο;", το θεατρικό κτήριο που δεξιώθηκε μεγάλο μέρος της θεατρικής δραστηριότητας του σκηνοθέτη Σπύρου Α. Ευαγγελάτου. Παρουσιάζονται  οι αρχιτεκτονικές πληροφορίες του θεάτρου στην Πλάκα (συνολική δομή χώρου, η σκηνή, ο χώρος του κοινού, οι εξυπηρετήσεις κοινού και καλλιτεχνών) σε αντιδιαστολή με τα χειμερινά και θερινά θέατρα που δεξιώθηκαν το έργο του σκηνοθέτη έως το 1985 οπότε και εγκαταστάθηκε το «Αμφι-θέατρο» στο συγκεκριμένο κτήριο.
Μέσα από την εν λόγω ανάλυση, επιδιώκεται να αιτιολογηθεί η μορφή που τελικά πήρε η μόνιμη στέγη του σκηνοθέτη Ευαγγελάτου σε σχέση με τις πρακτικές σύγχρονων σκηνοθετών του αλλά και σε σχέση με την ανάλογη πρακτική ομολόγων του παλαιοτέρων εποχών. Συμπεραίνεται ότι ο Ευαγγελάτος δημιουργεί έναν χώρο που μπορεί να υποστηρίξει τις σκηνοθετικές του επιλογές, έναν χώρο που είναι στεγασμένος ενώ θα μπορούσε να είναι ανοιχτός στο δημόσιο βλέμμα, απομιμείται τον χώρο της μεσαιωνικής πλατείας, εκεί από όπου αναδύθηκε η λαχτάρα της νεότερης εποχής για ψυχαγωγία διά ενός πηγαίου, λαϊκού, θεάτρου.

Επίμετρο στην έκδοση "Σταθμοί της σκηνογραφίας του δυτικού θεάτρου" (Μτφ του έργου της Ann Surgers "Scenographies du theatre occidentale") όπου επιχειρείται η σύνθεση ενός ιστορικού αφηγήματος της εξέλιξης του νεοελληνικού θεάτρου με την αξιοποίηση γραπτών και οπτικών τεκμηρίων της εργασίας των ελλήνων σκηνογράφων. Το μελέτημα αποσκοπεί να εξηγήσει το πώς δημιουργήθηκε και τελικά διαμορφώθηκε το σκηνογραφικό πεδίο στο πλαίσιο της αθηναϊκής θεατρικής δραστηριότητας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.