[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Çelik (botanik)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bir bitkinin dalı, yaprağı veya kökü kesilerek çelikle çoğaltma yapılabilir.

Çelik, bir bitkinin dalının, yaprağının veya kökünün bir parçasının kesilerek uygun ortama dikilmesiyle gerçekleştirilen vejetatif bitki çoğaltma yöntemi. Elde edilen çelik, yeni kökler veya dallar üreterek ana bitkiden bağımsız bir bitki hâline gelir.

Çelik, bahçecilikde vejetatif (eşeysiz) üreme için kullanılan bir bitki parçasıdır. Kaynak bitkinin bitki sapının bir parçası veya kökü nemli toprak gibi uygun bir ortama yerleştirilir. Koşullar uygunsa, bitki parçası, "çarpıcı" olarak bilinen bir süreç olan ana bitkiden bağımsız yeni bir bitki olarak büyümeye başlayacaktır. Bir gövde çeliği yeni kökler üretir ve kök çeliği yeni gövdeler üretir. Bazı bitkiler, hem gövde hem de kök üreten, yaprak çeliği adı verilen yaprak parçalarından yetiştirilebilir.[1]

Bitkileri kesimlerden çoğaltmak, eski bir klonlama biçimidir.[2][3]

Çeliklerin birçok avantajı vardır, temel olarak üretilen yavrular, pratik olarak ebeveyn bitkilerinin klonlarıdır. Bir bitki olumlu özelliklere sahipse, avantajlı genetik bilgiyi yavrularına aktarmaya devam edebilir. Ticari yetiştiriciler bitkileri arasında bir tutarlılık açısından belirli bir bitkiyi klonlamaya olanak sağladığı için bu özellikle ekonomik yönden avantajlıdır.[4]

Son zamanlarda, çelikler oluşturmak için otomatik makineler geliştirilmiştir.[5][6]

Gelişen kök oluşumu, kök olmayan bir bitkinin herhangi bir yapısından oluşan kökleri ifade eder; bu kökler normal gelişimin bir parçası olarak veya bir stres tepkisi nedeniyle oluşabilir.[7]

Moleküler seviyede, ilk olarak gövdede bir kesim eksize edildiğinde, beklenmedik kök oluşumu için gerekli olduğu bilinen jasmonik asit'de ani bir artış olur.[8] Kesme işlemi orijinal kök sisteminden çıkarıldığında, kökte yapılan ve gövdeye taşınan kök engelleyici hormonlar sitokinin ve strigolakton konsantrasyonda azalma olur.[7] Polifenol degradasyonu azalır ve oksin konsantrasyonunu artırır. Artan oksin konsantrasyonu, her ikisinin de düzenlediği bir MAPK sinyal kademeli ve bir cGMP-bağımlı yol yoluyla kök oluşumunu başlatan nitrik oksit konsantrasyonunu arttırır. Mitotik bölünme ve her ikisi de gelişigüzel kök oluşumunun başlaması için gereklidir.[9] Kök primordia kökteki kambiyal hücrelerden oluşur.[7] Ayrılmış etli (sukulent) yaprakların ve yaprak çeliklerinin yayılmasında, kök primordiası tipik olarak yaprak primordiası ortaya çıktıktan sonra bazal kallus dokusundan ortaya çıkar.[10]

1935 gibi erken bir tarihte, oksin olarak da bilinen indolil-3-asetik asit (IAA), kök çeliklerinin sapına uygulandığında bir uygulama yapılmayan çeliklere kıyasla ortalama tesadüfi kök sayısını artırır. Araştırmacılar ayrıca bu bileşiği, normalde herhangi bir kök oluşumuna sahip olmayacak yapraksız gövdelere de uyguladılar ve oksinin kök oluşumunu indüklediğini, böylece kök oluşumu için oksinin gerekli olduğunu buldular.[11] Bu hormonun belirlenmesi, kök büyümesini teşvik etmek için bazen yumuşak çeliklere uygulandığı için vejetatif çoğaltmaya dayanan endüstriler için önemli olmuştur.[7]

Bazı bitkiler diğerlerinden çok daha kolay kök oluşturur. Odunsu bitkilerden gövde çelikleri, odunun olgunluğuna bağlı olarak farklı şekilde işlenir:

  • Yumuşak odun çelikleri, genç yapraklarla birlikte hızla genişleyen sürgünlerden alınır. Birçok türde, bu tür çelikler nispeten kolay bir şekilde kök oluşturur.[12][13]
  • Yarı odunsu çelikler, uzama büyümesini tamamlamış ve olgun yaprakları olan gövdelerden alınır.
  • Odunsu çelikler, tamamen olgunlaşmış gövdelerden alınır ve genellikle bitkiler uykuda iken çoğaltılır.

Çoğu çelikler bitki parçalarıdır ve kendilerine ait kök sistemleri yoktur ve bu nedenle uygun koşullar karşılanmazsa dehidrasyon nedeniyle ölme olasılığı yüksektir. Nemli bir ortama ihtiyaç duyarlar, ancak kesme çürümesine karşı çok ıslak da olmamalıdırlar. Bu işlemde toprak, perlit, vermikülit, lif, kaya yünü, genişletilmiş kil agregası dahil ve hatta doğru koşullar sağlandığında su gibi bunlarla sınırlı olmayan bir dizi ortam kullanılır. Çoğu etli (sukulent) yapılı bitkilerin çelikleri, kesim yüzeyi kuruyana kadar açık havada bırakılabilir, bu da kesim daha sonra dikildiğinde kök oluşumunu iyileştirebilir.

Ilıman ülkelerde, uygulamada belirli farklılıklar olsa da yumuşak, yarı odunsu ve odunsu gövde çelikleri alınabilir. Belirli koşullar, çelikler için daha uygun sonuçlara yol açar; bitki üzerindeki zamanlama, büyüklük, konum ve yeşillik miktarı önemlidir. Genç odunun gövde çelikleri ilkbaharda üst dallardan, kışın ise alt dallardan sertleştirilmiş odun çelikleri alınmalıdır. Gövde çeliklerinin uzunluğu için ortak sınırlar, yumuşak çelikler için 5–15 cm ve odunsu çelikler için 20–25 cm arasındadır. Yumuşak çelikler, yeşilliklerin yaklaşık üçte ikisi kaldırıldığında en iyi sonucu verir.[14] Sert ağaç gövde çelikleri ise tamamen bitki örtüsünün çıkarılmasına ihtiyaç duyar. Kesimin ya bir düğümün hemen altında,[15] ya da bir düğümün 1 cm altına kadar yapılması gerekir.[16]

Çeliklerin doğrudan toprağa yerleştirilmesinin yanı sıra, su içinde köklendirilmesi de mümkündür. Bakteri birikimini ve kök çürümesi olasılığını önlemek için suyun sık sık değiştirilmesi gerekir. Aynı sebepten dolayı suda yeterli oksijene ihtiyaç duyar. Bu nedenle bu teknikle nemli bir atmosfere (plastik örtü kullanımı) gerek yoktur.[17][18]

Yumuşak çelik ve yarı odunsu çelikler için ortam genellikle nemli tutulur genellikle çelikler plastik bir tabakanın altına veya çeliklerin kurumasını önlemek için havanın nemli tutulabileceği başka bir kapalı alana yerleştirilerek elde edilir. Ortamdaki çelikler, tipik olarak ince bir sis ile sulanır. İlk sulamanın ardından amaç, toprağı nemli tutmak, ancak ıslak veya su dolu tutmak değildir; tekrar sislemeden önce ortamın neredeyse kurumasına izin verilir.[14]

Bir köklendirme hormonu büyümeyi "teşvik etmek" için verilebilir ve bitki büyümesinin başarı oranını artırabilir.[19] Gerekli olmamasına rağmen, bitki hormonu oksinlerin sinyal aktivitesi yoluyla kök oluşumunu teşvik etmek için birkaç bileşik kullanılabilir. Yaygın olarak kullanılan kimyasallar arasında, toz, sıvı çözelti veya jel olarak kullanılan indol-3-butirik asit (IBA) vardır. Bu bileşik ya çeliğin kesilmiş ucuna ya da yaprak spreyi olarak uygulanır. Köklendirme hormonu, bir salkım söğüt ağacının sarı uçlu filizlerini suya batırmak veya söğüt ağacının kabuğundan bir çay hazırlamak gibi doğal olarak üretilebilir. Kullanmadan önce 24 saat ıslatıldığında sürgünler veya ağaç kabuğu daha iyi sonuç verir.[20] Cyperus rotundus yapraklarının ve soğanlarının ezilmesinden elde edilen öz, çeşitli bitki türlerinin çeliklerinin ve fidelerinde mükemmel bir köklenme sağlar.[21][22] Bal, herhangi bir bitki hormonu içermemesine rağmen, doğal antiseptik ve antifungal özellikleriyle köklenme başarısına da yardımcı olabilir.[23][24] veya su içinde bir aspirin tableti[25] köklenme sürecine de yardımcı olabilir.[26]

Bir bitkinin birçok bitkisel kısmı kullanılabilir. En yaygın yöntemler şunlardır:

  • Bir gövde parçasının toprağa gömülü olduğu gövde çelikleri, en az bir yaprak düğümü dahil çelikler genellikle düğümde yeni kökler üretebilir.
  • Toprak yüzeyinin hemen altında kök kısmının gömülü olduğu kök çelikleri yeni sürgünler üretir.[27]
  • Kalem çelikleri aşılamada kullanılır.
  • Nemli toprağa bir yaprağın konduğu yaprak çelikleri hem yeni gövdeler hem de yeni kökler geliştirmesi gerekir. Bazı yapraklar, yaprağın dibinde bir bitki üretir. Bazı türlerde, bir yaprak üzerinde birçok yerde birden fazla yeni bitki üretilebilir ve bunlar yaprak damarlarının kesilmesiyle tetiklenebilir. Yaprak çelikleri yöntemi sukulentlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Söğüt, böğürtlen ve pelargonium gibi bazı türler sadece nemli toprağa bir çeliği konularak yetiştirilebilse de, türlerin çoğunluğu daha fazla dikkat gerektirir. Çoğu tür, nemli, sıcak, kısmen gölgeli koşullara ihtiyaç duyar, bu nedenle yukarıdaki yaklaşımın izlenmesini gerektirir. Özellikle zor türler soğuk havaya ve ılık toprağa ihtiyaç duyabilir. Ayrıca çok daha zor çeliklerde o bitki türü ile başarı şansı en yüksek olan çelik türü kullanılmalıdır.[28]

Gövde çeliği çoğaltma büyümesini geliştirmenin yolları vardır. Yoğunlaştırıcı ışık, çeliklerin daha hızlı köklenip filizlenmesini sağlarken, bu şekilde oluşan ısı çoğaltma malzemesinin sıkıntıya girmesine neden olabilir.[29] Açelya çelikleri, mantar patojeni Rhizoctonia'dan dezenfekte etmek için suda hafifçe ısıtılabilir ve bu potansiyel olarak diğer bitkiler için de kullanılabilir.[30]

Burada birkaç seçenek kullanılabilse de yumuşak ve yarı odunsu çelikler için genellikle plastik kullanılmaktadır. Tepsilerin altındaki toprak (hava nemini artırmak için) ve tepsi içindeki toprağın kendisi nemli tutulur ancak doldurulmaz. Çeliklerin oturduğu tepsiler, kılcal hareketi önlemek için en iyi taşların üzerine yerleştirilir (çünkü bu, tepsilerin içindeki toprağı çok ıslak tutabilir). Tepsilerdeki toprak% 85 ila 95 doygunlukta tutulmalıdır.[31] Automated (overhead) misting systems, boom systems or fog systems[32] ayrıca seralarda kullanılabilir. Bir çeliğin kalus yapabilmesi için sisleme frekansı, 24 saatlik bir süre içinde 5-10 dakikada bir 5-8 saniyelik sisleme içerir. 3-4 gün sonra sisleme gün içinde her 10-20 dakikada bir 3-5 saniyeye, geceleri ise daha seyrek olarak düşürülür. Kökler görünür hale geldiğinde (3. aşama) sisleme azaltılabilir ve 4. aşamada (tonlama) çok az sisleme yapılmalı veya hiç yapılmamalıdır (çoğu tür için 10 ila 14. güne kadar)[31]).[32] Plastik çadır kullanırken çok daha az sislemeye ihtiyaç vardır (günde bir veya iki kez).[33] Küf oluşumunu önlemek için sera bir süre havalandırılmalıdır.[34]

Yumuşak ve yarı odunsu çelikler için hava sıcaklığı 21 °C civarında optimaldir.[35][36][37][38] ancak 12 °C kadar düşük sıcaklıklar da kabul edilebilir. Havanın 23 °C üzerinde ısıtılması, patojenlerin büyümesini teşvik eder.[35] Havalandırma (manuel veya otomatik pencere açıcılar aracılığıyla) sera veya soğuk yastıkların hava sıcaklığını düşürebilir. Seralarda ısıyı belirli bir sıcaklıkta tutmak için otomatik termostat sistemleri de kullanılabilir. Ortam sıcaklığı en iyi 20-22 °C'de tutulduğunda, alttan ısıtma (toprak) kök başlangıcı için ideal olma eğilimindedir.[31]

Kesilen parçaların sıcak tutulması ve bir miktar ışığın sağlanması gerekirken, doğrudan güneş ışığından uzak tutulması gerekir.[39] Bunu başarmanın bazı yolları arasında beyaz yıkama, yarı beyaz plastik, geri çekilebilir gölge perdeler bulunur.

İlk aşamada optimum ışık seviyeleri yaklaşık 120 ila 200 μmol/m'dir. Kallus oluştuğunda ve kökler oluşmaya ve su almaya başladığında (aşama 3: kök gelişim aşaması), ışık yoğunluğu seviyeleri kademeli olarak artırılabilir.[40][41]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Çelik (botanik) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Propagation by Cuttings, Layering and Division 1 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Diane Relf, Extension Specialist, Environmental Horticulture; and Elizabeth Ball, Program Support Technician; Virginia Tech
  2. ^ McKey, Doyle; Elias, Marianne; Pujol, Benoît; Duputié, Anne (1 Nisan 2010). "The evolutionary ecology of clonally propagated domesticated plants". New Phytologist. 186 (2): 318-332. doi:10.1111/j.1469-8137.2010.03210.x. ISSN 1469-8137. PMID 20202131. 
  3. ^ Reproduction and cloning 16 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC 2014
  4. ^ Hussey, G. (1978). "The application of tissue culture to the vegetative propagation of plants". Science Progress (1933- ). 65 (258): 185-208. JSTOR 43420451. 
  5. ^ "Autostix: an example of an automated cuttings machine". 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  6. ^ "Autostix". 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  7. ^ a b c d Steffens, Bianka; Rasmussen, Amanda (1 Şubat 2016). "The Physiology of Adventitious Roots". Plant Physiology (İngilizce). 170 (2): 603-617. doi:10.1104/pp.15.01360. ISSN 0032-0889. PMC 4734560 $2. PMID 26697895. 
  8. ^ Rasmussen; Hossseini; Hajirezaei; Druege; Geelen (2015). "Adventitious rooting declines with the vegetative to reproductive switch and involves a changed auxin homeostasis". Journal of Experimental Botany. 66 (5): 1437-1452. doi:10.1093/jxb/eru499. PMC 4339602 $2. PMID 25540438. 
  9. ^ Pagnussat, Gabriela Carolina; Lanteri, María Luciana; Lombardo, María Cristina; Lamattina, Lorenzo (May 2004). "Nitric oxide mediates the indole acetic acid induction activation of a mitogen-activated protein kinase cascade involved in adventitious root development". Plant Physiology. 135 (1): 279-286. doi:10.1104/pp.103.038554. ISSN 0032-0889. PMC 429373 $2. PMID 15122018. 
  10. ^ Gravatt (December 2004). "Description of Asexual Reproduction in a Texas succulent Sedum Wright 2 (Crassulaceae)" (PDF). SIDA, Contributions to Botany. 21 (2): 943-950. 
  11. ^ Cooper, William C. (October 1935). "Hormones in relation to root formation of stem cuttings". Plant Physiology. 10 (4): 789-794. doi:10.1104/pp.10.4.789. ISSN 0032-0889. PMC 439200 $2. PMID 16653316. 
  12. ^ "Cuttings: softwood". rhs.org.uk. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2017. 
  13. ^ "How to take softwood cuttings". gardenersworld.com. 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2017. 
  14. ^ a b Buchan, Ursula (3 Nisan 2010). "How to take plant cuttings". The Telegraph. 4 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2017. 
  15. ^ "Learn Everything You Need to Know About Plant Nodes". The Spruce. 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "Propagation by Cuttings, Layering and Division". www.pubs.ext.vt.edu. 25 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ DeBaggio, Thomas. "Rooting Cuttings in Water". Mother Earth Living. 17 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ "Rooting Cuttings in Water". www.missouribotanicalgarden.org. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "How to grow plants using cuttings". readersdigest.co.uk. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2017. 
  20. ^ "How to make your own rooting hormone". Pioneerthinking.com. 2 Kasım 2005. 26 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2010. 
  21. ^ YAMASHITA, Oscar Mitsuo et al. SEEDLING PRODUCTION OF FRUIT AND ORNAMENTAL SPECIES TO THE USE OF WEED HORMONE (Cyperus rotundus). Nucleus, Ituverava, v. 14, n. 1, p. 279-288, apr. 2017. ISSN 1982-2278. Disponível em: <http://nucleus.feituverava.com.br/index.php/nucleus/article/view/1988 17 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>. Acesso em: 25 june 2018. doi:https://dx.doi.org/10.3738/1982.2278.1988
  22. ^ Rezende, F.P.F; Zuffellato-Ribas, K.C; Koehler, H.S (2013). "Aplicação de extratos de folhas e tubérbulos de Cyperus rotundus L. E de auxinas sintéticas na estaquia caulinar de Duranta repens L". Revista Brasileira de Plantas Medicinais. 15 (4 suppl 1): 639. doi:10.1590/S1516-05722013000500003
  23. ^ Oliver, R. W. "Honey as a stimulant to the rooting of cuttings." Scientific Agriculture 19.9 (1939): 586-588.
  24. ^ Tilley, Nikki. "Honey As A Root Hormone: How To Root Cuttings With Honey". gardeningknowhow.com. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2017. 
  25. ^ Larqué-Saavedra, Alfonso, and Rodolfo Martin-Mex. "Effects of salicylic acid on the bioproductivity of plants." Salicylic acid: A Plant Hormone. Springer, Dordrecht, 2007. 15-23.
  26. ^ Wong, James (31 Ocak 2016). "Gardens: drug therapy for plants". The Guardian. 3 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2017. 
  27. ^ Carroll, Jackie. "What Are Root Cuttings: Information On Taking Cuttings From Root Growth". gardeningknowhow.com. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2017. 
  28. ^ "Certain plant species having more success with certain types of cuttings". Healthrecipes.com. 7 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2010. 
  29. ^ Wallheimer, Brian (23 Ocak 2012). "Study shines light on ways to cut costs for greenhouse growers". Lopez and Currey. Purdue University. 26 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2012. 
  30. ^ Yao, Stephanie (24 Aralık 2009). "Hot Water Treatment Eliminates Rhizoctonia from Azalea Cuttings". USDA Agricultural Research Service. Physorg. 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2012. 
  31. ^ a b c "Perfecting Perennial Propagation". www.growertalks.com. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  32. ^ a b "Moisture management during vegetative cutting propagation". MSU Extension. 2 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  33. ^ "Getting The Most Out Of Cuttings". Greenhouse Product News. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  34. ^ "Cuttings: softwood". www.rhs.org.uk. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  35. ^ a b "Does Temperature Affect Rooting of Cuttings?". SF Gate. 22 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  36. ^ "Tips on Successful Young Plant Propagation". www.pthorticulture.com. 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  37. ^ Hansen, Jürgen (1 Kasım 1989). "Influence of cutting position and temperature during rooting on adventitious root formation and axillary bud break of Stephanotis floribunda". Scientia Horticulturae. 40 (4): 345-354. doi:10.1016/0304-4238(89)90108-8 – ScienceDirect vasıtasıyla. 
  38. ^ "Managing temperature during propogation" (PDF). 6 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  39. ^ "How to Propagate Plants". Planet Natural. 8 Aralık 2012. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  40. ^ "Managing Light During Propagation". Greenhouse Product News. 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  41. ^ "Managing Light to Improve Rooting of Cuttings". Greenhouse Product News. 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çelik_(botanik)&oldid=33760272" sayfasından alınmıştır