[go: up one dir, main page]
Pumunta sa nilalaman

Heograpiya

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Para sa pag-aaral sa mga bato, tingnan ang heolohiya.
Mapa ng mundo noong 1689.

Heógrapíya[1] ang pag-aaral sa kalupaan, katangian, naninirahan, at penomena ng Daigdig.[2] Sa kolokyal nitong kahulugan, tipikal itong tumutukoy sa kinaroroonan ng isang lugar; sa pormal na kahulugan, isa itong malawak na sangay ng agham na naglalayong alamin at maipaliwanag ang Daigdig at kung paano ito humantong sa kasalukuyan nitong mga proseso at hitsura. Bagamat tinutukoy ng heograpiya ang Daigdig, ginagamit rin ang salitang ito upang ilarawan ang ibang mga planeta sa larangan ng agham pamplaneta.[3] Heograpiya ang itinuturing madalas bilang isang "tulay" na nagkokonekta sa likas na agham at agham panlipunan.[4]

Kinekredit sa sinaunang Griyegong heograpo na si Eratostenes ang marami sa mga pundasyon ng pag-aaral sa heograpiya. Si Erastostenes din ang itinuturong nag-imbento sa naturang salita, mula sa salitang Griyego na geographia (Griyego: γεωγραφία),[5] na kalauna'y hiniram ng mga wikang Romanse kabilang na ang wikang Ingles at Espanyol, kung saan nagmula ang modernong salitang Tagalog nito.[1] Gayunpaman, sa mga sulatin ni Ptolemeo unang lumabas ang naturang salita sa pasulat na anyo.[2] Sa kanya nagsimula ang "tradisyon ni Ptolemeo" ng larangan, na kinabibilangan ng teorya ng kartograpiya niya.[6] Gayunpaman, maituturo nang mas maaga ang mga konseptong inilatag niya sa heograpiya, lalo na sa kartograpiya; halimbawa nito ang mga unang tangka ng mga taga-Babylon na ilarawan ang kanilang lugar gamit ang isang mapa noong ika-9 na siglo BKP.[7] Bagamat ang kasaysayan ng heograpiya ay nagsimula sa iba't ibang lugar at panahon, nananatili pa rin ang mga pangunahing konsepto sa mga ito, tulad ng pag-alam sa espasyo, lugar, oras, at lawak.

Sa modernong panahon, isang akademikong larangan ang heograpiya na may samu't-saring mga kaparaanan. May mga pagtatangkang igrupo ito, kabilang na ang pagbibigay-kahulugan sa mga sangay nito gayundin sa apat na tradisyon ng heograpiya.

Panimula

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mapang pisikal ng mundo.

Isang sistematikong pag-aaral sa Daigdig ang heograpiya.[a] Para maituring na bahagi ng pag-aaral, kailangan nito ng "espasyo" na mailalagay sa isang mapa, tulad ng koordinado, pangalan ng lugar, o tirahan. Dahil dito, madalas na itinatambal ang heograpiya sa kartograpiya, lalo na sa kolokyal na pananaw, kahit na hindi ganito ang kaso sa lahat ng oras. Bagamat gumagamit ng mga mapa ang mga heograpo, hindi lang ito ang buong punto ng pag-aaral. Pinag-aaralan din nila ang mga proseso, tampok, at penomena ng Daigdig sa dalawang bahagi: espasyo at panahon.[8] Malawak ang saklaw ng heograpiya, kaya naman isa itong larangang interdisiplinaryo. Ayon kay William Hughes:

Ang mga pangalan ng lugar... ay hindi heograpiya... Hindi masasabing isang heograpo na ang kung sino dahil lamang kabisado at isinapuso niya ang buong gazetteer. Mas mataas pa ang mga hangarin ng heograpiya kesa dito: habol nito na matukoy ang mga penomena (ng kalikasan at ng politika, depende sa kung paano mo itatrato ang pangalawa), na maihambing, na maibuod, na umangat mula sa mga epekto ng mga sanhi, at, sa paggawa sa mga ito, na matunton ang mga batas ng kalikasan at markahan ang mga impluwensiya nito sa tao. Isa itong 'paglalarawan sa mundo'— yon ang heograpiya. Sa isang salita, agham ang heograpiya— isang bagay na hindi lang puro mga pangalan kundi ng mga argumento at dahilan, ng mga sanhi at bunga.[b]

— William Hughes, 1863

Mahahati sa tatlong pangunahing sangay ang heograpiya: pantao, pisikal, at teknikal.[4][10] Nakapokus ang heograpiyang pantao sa mga natayuang lugar (Ingles: built environment) at kung paano ginagawa, tinitingnan, pinamamahalaan, at iniimpluwensiyahan ng mga tao ang espasyo.[10] Sa heograpiyang pisikal naman sinusuri ang kalikasan at paano ang ugnayan sa pagitan ng mga organismo, klima, lupa, tubig, at anyong-lupa.[11] Ang pagkakaiba ng dalawang sangay na ito ang nagbigay-daan upang mabuo ang heograpiyang pinagsama, kung saan pinag-aaralan naman ang interaksyon ng tao sa kapaligiran.[8] Samantala, pag-aaral at pagdedebelop sa mga kagamitan naman ang pokus ng heograpiyang teknikal, kung saan sinusuri ng mga heograpo ang mga kaparaanan upang makakalap ng impormasyon, tulad halimbawa ng kartograpiya at sistemang pang-impormasyong pangheograpiya (GIS).[12]

Mga pangunahing konsepto

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Lokasyon
Lugar
Interaksyon
Paggalaw
Rehiyon
Ang limang tema ng heograpiya.

Mahirap ang paglalarawan sa heograpiya sa mga pangunahing konsepto nito, at hindi nagkakasundo ang mga heograpo patungkol rito. Halimbawa, tinukoy sa unang edisyon ng isang aklat ang mga sumusunod bilang mga pangunahing konsepto sa heograpiya: espasyo, lugar, panahon, eskala, at tanawin. Sa ikalawang edisyon nito, pinalawak ang mga ito upang isama ang mga sumusunod: mga sistemang pangkapaligiran, mga sistemang panlipunan, kalikasan, globalisasyon, pagdedebelop, at panganib.

Isang paraan din na ginagamit sa pagturo sa larangan ay ang limang tema ng heograpiya, na unang lumabas noong 1984 at madalas gamitin sa mga paaralan sa Estados Unidos. Ayon dito, ang heograpiya ay mailalarawan sa limang bahagi: lokasyon, lugar, relasyon sa kapaligiran, paggalaw, at mga rehiyon.[13][14]

Espasyo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Espasyo

Isa ang espasyo sa mga pangunahing konsepto sa heograpiya.[15] Gayunpaman, hirap ang mga heograpo na linawin kung ano ito. Espasyong tiyak ang tawag sa eksaktong lugar o koordinado ng mga tao, lugar, bagay, o penomena.[15] Ngayon, itinuturo sa mga heograpo ang pagtingin sa mundo bilang isang nababagong espasyo kung saan nagaganap ang mga ugnayan ng mga proseso, imbes sa tradisyonal na konsepto na isang larawang nakalagay sa mapa.[15]

Lugar

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Lokasyon (heograpiya)

Isa ang lugar sa mga pinakamahahalaga at komplikadong termino sa heograpiya.[16][17][18] Sa heograpiyang pantao, kalipunan ang lugar ng mga koordinado sa mundo, ang mga gawaing naganap, nagaganap, at magaganap pa lang sa mga ito, at ang kahulugan ng espasyong ito sa mga tao.[17] Samantala, sa heograpiyang pisikal, kasama sa lugar ang lahat ng mga pisikal na penomena na naganap sa isang espasyo, tulad ng litospera, atmospera, idrospera, at biospera.[18] May mga relasyon ang bawat lugar sa isa't-isa.[19] Ayon sa heograpong si Yi-Fu Tuan, ang heograpiya ay ang pag-aaral sa Daigdig sa pananaw na ito ang tahanan ng sangkatauhan, kaya naman mahalaga at sentro sa pag-aaral na alamin ang kahulugan ng salitang lugar sa larangan.[16]

Panahon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga pangunahing artikulo: Heograpiyang pampanahon at Heograpiyang pangkasaysayan
A space-time cube is a three-axis graph where one axis represents the time dimension and the other axes represent two spatial dimensions
Isang halimbawa sa pagpapakita sa panahon sa heograpiya.

Bagamat mas pinagtutuunan sa kasaysayan ang panahon, mahalagang konsepto pa rin ito sa heograpiya.[20] Ayon sa pisika, hindi magkahiwalay ang espasyo at panahon; imbes magkasama ito sa konsepto ng espasyo-panahon. Nasa ilalim ng pisika ang heograpiya, kaya naman kinokonsidera din ng mga heograpo ang panahon bukod sa espasyo. Bagamat isang pananaw sa panahon sa heograpiya ay ang pagtala sa mga kaganapan sa isang lugar, saklaw din nito ang pagmomodelo sa mga nagbabagong kapaligiran na dulot ng paggalaw ng mga tao, organismo, at mga bagay.[21] Madalas na nagbabago ang pananaw ng mga tao sa isang lugar depende sa kung gaano kahaba ang pagtira nila sa lugar na yon.[21] Pinaghihigpitan ng panahon ang mga posibleng daanan pwedeng tahakin sa isang espasyo, lalo na kung may tiyak na pinagmulang punto. Mahirap ipakita ang panahon sa kartograpiya; gayunpaman, naging mas madali ito sa tulong ng mga teknolohiya.[22]

Eskala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga pangunahing artikulo: Eskala (heograpiya) at Eskala (mapa)
Isang tipikal na eskala, na nagpapakita ng sukat sa parehong sistemang metriko at imperyal.

Sa mga mapa, eskala ang kaugnayan ng layo na makikita sa mapa at layo sa katotohanan. Ginagamit ito ng mga heograpo upang masukat ang espasyo, upang malaman ang konteksto ng lugar sa pangkalahatan.[23]

Batas ng heograpiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Si Waldo Tobler ang nagmungkahi sa una at ikalawang batas ng heograpiya.

Walang tiyak na napagkakasunduan na mga batas ng heograpiya, ngunit matagal na'ng iminumungkahi ng samu't saring mga heograpo ang mga ito, lalo na ng heograpong si Waldo Tobler. Bagamat may mga kritisismo sa mga ito, pinakatanggap sa mga ito ay ang unang batas ng heograpiya ni Tobler.[24] Narito ang ilan sa mga mungkahing batas:

Kasaysayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Kasaysayan ng heograpiya
Ang Imago Mundi, isang sinaunang mapa mula sa Babylon na iginuhit sa isang luwad na tableta.

Pinag-aralan ng mga sinaunang kultura ang heograpiya bilang paliwanag sa mundo, partikular sa kapaligiran nila. Ang mga pinakalumang mapa ng mundo ay nanggaling sa sinaunang Babylon mula sa ika-9 na siglo BKP.[25] Pinakakilala sa mga ito ay ang Imago Mundi na tinatayang ginawa noong 600 BKP.[26] Ipinakita rito ang lungsod ng Babylon sa Ilog Eufrates na pinapalibutan ng isang pabilog na kalupaan. Kasama sa kalupaang ito ay ang Asirya, Urartu, at iba pang mga lungsod. Ang kalupaang ito ay pinapalibutan ng isang karagatang tinatawag na "mapait na ilog," kung saan makikita ang pitong islang nakaayos upang makabuo ng isang bituing may pitong punto.[27] May isang mas lumang mapa na nagpapakita sa parehong lungsod ngunit mas hilaga, bagamat hindi sigurado ang mga historyador kung ano talaga ang ipinapakita ng mapang ito.[25]

Si Anaximander ang kinikilalang nagpasimula sa larangan ng heograpiya sa sinaunang Gresya. Siya ang kinekredit na gumawa sa gnomon, isang sinaunang instrumentong nagsusukat ng latitud.[28] Samantala, matagumpay namang nahulaan ni Thales ang isang laho noong 28 Mayo 585 BKP.[29] May debate pa rin sa kung sino ang unang nagpalagay na bilog ang mundo; tipikal na tinutukoy si Pitagoras o Parmenides para sa kredit. Bagamat naniniwalang patag ang mundo, ipinaliwanag ni Anaxigoras na bilog ang mundo sa pamamagitan ng pagpaliwanag sa mga laho. Samantala, nasukat naman ni Eratostenes ang lawak ng mundo sa pamamagitan ng pagsukat sa mga anino sa dalawang magkaibang lugar sa parehong oras; ang sukat niya ay ang pinakatumpak na nagawa hanggang sa paggamit ng trigonometriya ng iskolar na Muslim na si Abu Rayhan Bruni noong Ginintuang Panahon ng Islam upang sukatin ang lawak ng mundo.[30][31]

Si Hiparco ang itinuturong nakagawa sa unang mapagkakatiwalaang sistema ng latitud at longhitud.[32] Ginamit niya ang sistemang seksahesimal ng matematika ng Babylonia. Ang gawa niya ay pinalawak ni Ptolemeo sa paggawa niya sa mga unang atlas ng mundong alam ng mga Romano.[33]

Pagsapit ng Gitnang Kapanahunan, lumipat ang sentro ng pag-aaral mula sa Europa papunta sa Gitnang Silangan bunga ng pagbagsak ng Imperyong Romano.[34] Naglakbay ang mga heograpong Muslim at nakagawa ng mga komprehensibong mapa, tulad nina Muhammad al-Idrisi, Ibn Battuta, at Ibn Khaldun. Ginamit ng mga Muslim ang kaalamang nagmula sa sinaung Gresya at Roma upang itatag ang Tahanan ng Karunungan sa Baghdad (ngayo'y bahagi ng Iraq).[35]

Ang paglalayag ng mga Europeo noong Panahon ng Pagtuklas ang nagbigay-daan upang madiskubre nila ang mga lupaing hindi nila alam, partikular na ang Bagong Mundo. Nagresulta ito upang seryosong pag-aralan ng mga iskolar ang heograpiya bilang tugon sa pagpapabuti ng paglalayag kontra sa kanilang mga kakumpetensiya. Ang problema ng longhitud ay isa sa mga matagal na'ng problema ng mga manlalayag sa Europa na naglilimita sa kanila sa paglayag sa mga malalayong lugar. Iniutos ng mga gobyerno ng mga bansa sa Europa, partikular na ng Espanya, Olanda, at Britanya, ang paglalagay ng premyo sa sinumang makakagawa ng isang mapagkakatiwalaang paraan upang sukatin ang longhitud. Nalutas ito noong 1760 ni John Harrison, isang Ingles na manggagawa ng orasan, sa pamamagitan ng paggawa niya sa kronometrong H-4.[36] Noong 1884 sa Estados Unidos, nagkasundo ang mga bansa sa Pandaigdigang Kumperensiyang sa Meridyano na gamitin ang meridyanong Greenwich upang maging punong meridyano sa mga mapa.

Naging pormal na disiplina sa mga pamantasan ng Europa ang heograpiya pagsapit ng ika-19 na siglo. Kasabay nito, nabuo rin ang mga unang samahang pangheograpiya, tulad ng Société de Géographie noong 1821, Royal Geographical Society sa Britanya noong 1830, at ang National Geographic Society noong 1888. Ang pag-usad ng teknolohiya noong ika-20 siglo na nagbigay-daan upang mabuo ang ilang mga sangay ng heograpiya, tulad halimbawa ng heomatika at ang paggamit sa estadistika sa pag-aaral. Ang Rebolusyong Kwantitatibo noong dekada 1950s hanggang 1960s ang nagpabago sa pananaw ng larangan, kung saan nagsimulang gamitin ng mga heograpo ang mga numero mula sa estadistika at mga tiyak na sukat upang ilarawan ang heograpiya. Noong 1970, inimungkahi ng heograpong si Waldo Tobler ang unang batas ng heograpiya, na nagsasabing "lahat ay magkakaugnay, pero mas may kaugnayan ang mga magkakapitbahay."[c][19]

Sangay

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Malawak ang saklaw ng pag-aaral ng heograpiya, kaya naman sinubukan ng mga heograpo na igrupo ito ayon sa mga paksa, kabilang na ang apat na tradisyon ng heograpiya. Gayunpaman, hinahati rin sa tatlong sangay ang larangan: pantao, pisikal, at teknikal. Ginagamit ang apat na tradisyon para hatiin ang mga kaparaanang teoretikal ginagamit ng mga heograpo.[37] Samantala, ginagamit naman ang mga sangay madalas sa mga nalalapat na kaparaanang pangheograpiya.[4]

Apat na tradisyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Apat na tradisyon ng heograpiya

Mungkahi noong 1964 na hatiin ang heograpiya sa apat na tradisyon: lokasyonal, interaksyong tao-kapaligiran, rehiyon, at agham pandaigdig.[37] Sadyang malalawak ang saklaw ng apat na tradisyon na nakabase sa pilosopiya.[37]

Pantao

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Heograpiyang pantao

Nakapokus sa mga tao ang heograpiyang pantao, lalo na sa mga prosesong nakakaapekto sa mga lipunan.[38] Saklaw nito ang mga aspetong pantao, politikal, kultural, panlipunan, at pang-ekonomiya.

Pisikal

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Heograpiyang pisikal

Nakapokus naman ang heograpiyang pisikal sa heograpiya bilang isang agham pandaigdig. Layunin nito na alamin ang mga problemang pisikal at isyu sa litospera, idrospera, atmospera, pedospera, at biospera. Pag-aaral ito na nakatuon sa klima, lupa, at katubigan ng mundo.[39]

Teknikal

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Heograpiyang teknikal

Pinag-aaralan sa heograpiyang teknikal ang mga kaparaanan, kagamitan, at estadistikang ginagamit sa heograpiya.[4] Sentro sa sangay ang mga teknolohiyang ginagamit sa larangan, at hindi sa datos nito. Bagamat unang kinilala ang sangay noong 1749,[40] nito lamang ika-20 siglo itong pormal na kinilala bilang sangay ng heograpiya. Dahil sa pag-usad ng teknolohiya pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging sopistikado ang mga kagamitan sa heograpiyang teknikal, tulad halimbawa ng sistemang pang-impormasyong pangheograpiya (GIS).[4][12]

Kaparaanan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Nahahati sa dalawa ang mga kaparaanang ginagamit sa heograpiya, kwalitatibo at kwantitatibo.

Kwalitatibo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Heograpiyang kwalitatibo

Deskriptibo ang heograpiyang kwalitatibo, di tulad ng kwantitatibo na nakatuon sa estadistika. Nagdadagdag sila sa konteksto sa mga konsepto, at galugarin ang mga konseptong pantao tulad ng paniniwala na hindi masusukat.[41]

Kwantitatibo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga pangunahing artikulo: Rebolusyong kwantitatibo at Heograpiyang kwantitatibo

Dahil sa Rebolusyong Kwantitatibo noong dekada 1950s at 1960s na nagpabago sa heograpiya,[42] naging karaniwan ang paggamit sa mga kaparaanang kwantitatibo sa larangan. Nagresulta ito sa pagdebelop ng heograpiyang teknikal, na nagbigay-daan upang umusbong ang heograpiyang kwantitatibo bilang sangay sa ilalim nito.[12][42]

Tingnan din

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Talababa

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Sakop din ng pag-aaral ang ibang mga planeta, tulad halimbawa ng Marte, bagamat mas ginagamit ang salita sa pagtukoy sa Daigdig.
  2. ↑ orihinal na sipi: Names of places...are not geography...To know by heart a whole gazetteer full of them would not, in itself, constitute anyone a geographer. Geography has higher aims than this: it seeks to classify phenomena (alike of the natural and of the political world, in so far as it treats of the latter), to compare, to generalize, to ascend from effects to causes, and, in doing so, to trace out the laws of nature and to mark their influences upon man. This is 'a description of the world'—that is Geography. In a word, Geography is a Science—a thing not of mere names but of argument and reason, of cause and effect.[9]
  3. ↑ 3.0 3.1 Ingles: Everything is related to everything else, but near things are more related than distant.
  4. ↑ Ingles: The phenomenon external to a geographic area of interest affects what goes on inside.
  5. ↑ Ingles: Everything is related to everything else, but things observed at a coarse spatial resolution are more related than things observed at a finer resolution.

Sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ 1.0 1.1 "heograpiya". Diksiyonaryo.ph. Nakuha noong 29 Mayo 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ 2.0 2.1 Dahlman, Carl; Renwick, William (2014). Introduction to Geography: People, Places & Environment [Pagpapakilala sa Heograpiya: Tao, Lugar, at Kapaligiran] (sa wikang Ingles) (ika-6 (na) edisyon). Pearson. ISBN 978-0137504510.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Burt, Tim (2009). Key Concepts in Geography: Scale, Resolution, Analysis, and Synthesis in Physical Geography [Mga Pangunahing Konsepto sa Heograpiya: Lawak, Linaw, Pagsusuri, at Sintesis sa Heograpiyang Pisikal] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) edisyon). John Wiley & Sons. pp. 85–96. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Sala, Maria (2009). Geography [Heograpiya] (sa wikang Ingles). Bol. 1. Oxford, Reyno Unido: UNESCO. ISBN 978-1-84826-960-6.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ Roller, Duane W. (2010). Eratosthenes' Geography [Heograpiya ni Eratostenes] (sa wikang Ingles). New Jersey, Estados Unidos: Princeton University Press. ISBN 9780691142678.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Brentjes, Sonja (2009). "Cartography in Islamic Societies" [Kartograpiya sa mga Lipunang Islamiko]. International Encyclopedia of Human Geography [Pandaigdigang Ensiklopedya ng Heograpiyang Pantao] (sa wikang Ingles). Elsevier. pp. 414–427. ISBN 978-0-08-044911-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ Kurt A. Raaflaub & Richard J. A. Talbert (2009). Geography and Ethnography: Perceptions of the World in Pre-Modern Societies [Heograpiya at Etnograpiya: Mga Persepyon sa Mundo ng mga Premodernong Lipunan] (sa wikang Ingles). John Wiley & Sons. p. 147. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 Hayes-Bohanan, James (29 Setyembre 2009). "What is Environmental Geography, Anyway?" [Ano nga ba ang Heograpiyang Pangkapaligiran?]. webhost.bridgew.edu (sa wikang Ingles). Bridgewater State University. Inarkibo mula sa orihinal noong 26 Oktubre 2006. Nakuha noong 10 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Baker, J.N.L (1963). The History of Geography [Ang Kasaysayan ng Heograpiya] (sa wikang Ingles). Oxford: Basil Blackwell. p. 66. ISBN 978-0-85328-022-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ 10.0 10.1 Hough, Carole; Izdebska, Daria (2016). "Names and Geography" [Mga Pangalan at Heograpiya]. Sa Gammeltoft, Peder (pat.). The Oxford Handbook of Names and Naming [Ang Handbook ng Oxford ng mga Pangalan at Pagpapangalan] (sa wikang Ingles). Oxford, Reyno Unido: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-965643-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Cotterill, Peter D. (1997). "What is geography?" [Ano ang heograpiya?]. AAG Career Guide: Jobs in Geography and related Geographical Sciences (sa wikang Ingles). American Association of Geographers. Inarkibo mula sa orihinal noong 6 Oktubre 2006.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Haidu, Ionel (2016). "What is Technical Geography" [Ano ang Heograpiyang Teknikal] (PDF). Geographia Technica (sa wikang Ingles). 11 (1): 1–5. doi:10.21163/GT_2016.111.01. ISSN 1842-5135. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 19 Enero 2022.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ Natoli, Salvatore J. (1 Enero 1994). "Guidelines for Geographic Education and the Fundamental Themes in Geography" ["Gabay sa Edukasyong Pangheograpiya" at ang mga Pangunahing Tema ng Heograpiya]. Journal of Geography (sa wikang Ingles). 93 (1): 2–6. doi:10.1080/00221349408979676. ISSN 0022-1341.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ Buchanan, Lisa Brown; Tschida, Christina M. (2015). "Exploring the five themes of geography using technology" [Paggalugad sa limang tema ng heograpiya gamit ang teknolohiya]. The Ohio Social Studies Review (sa wikang Ingles). 52 (1): 29–39.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Thrift, Nigel (2009). Key Concepts in Geography: Space, The Fundamental Stuff of Geography [Mga Pangunahing Konsepto sa Heograpiya: Espasyo, Ang Pangunahing Bagay ng Heograpiya] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) edisyon). John Wiley & Sons. pp. 85–96. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ 16.0 16.1 Tuan, Yi-Fu (1991). "A View of Geography" [Isang Pagtingin sa Heograpiya]. Geographical Review (sa wikang Ingles). 81 (1): 99–107. Bibcode:1991GeoRv..81...99T. doi:10.2307/215179. JSTOR 215179.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ 17.0 17.1 Castree, Noel (2009). Key Concepts in Geography: Place, Connections and Boundaries in an Interdependent World [Mga Pangunahing Konsepto sa Heograpiya: Lugar, mga Koneksyon, at Hangganan sa isang Mundo Interdependent] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) edisyon). John Wiley & Sons. pp. 85–96. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  18. ↑ 18.0 18.1 Gregory, Ken (2009). Key Concepts in Geography: Place, The Management of Sustainable Physical Environments [Mga Pangunahing Konsepto sa Heograpiya: Lugar, Ang Pamamahala sa isang Napupunang Kapaligirang Pisikal] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) edisyon). John Wiley & Sons. pp. 173–199. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 19.4 Tobler, Waldo (2004). "On the First Law of Geography: A Reply" [Ukol sa Unang Batas ng Heograpiya: Isang Tugon]. Annals of the Association of American Geographers (sa wikang Ingles). 94 (2): 304–310. doi:10.1111/j.1467-8306.2004.09402009.x. S2CID 33201684. Inarkibo mula sa orihinal noong 21 Hunyo 2022.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Thrift, Nigel (1977). An Introduction to Time-Geography [Panimula sa Heograpiyang Pampanahon] (sa wikang Ingles). Geo Abstracts, University of East Anglia. ISBN 0-90224667-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ 21.0 21.1 Tuan, Yi-Fu (1977). Space and Place: The Perspective of Experience [Espasyo at Lugar: Pananaw sa Karanasan] (sa wikang Ingles). University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-3877-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Miller, Harvey (2017). "Time geography and space–time prism" [Heograpiyang pampanahon at prismong espasyo-panahon]. International Encyclopedia of Geography: People, the Earth, Environment and Technology (sa wikang Ingles): 1–19. doi:10.1002/9781118786352.wbieg0431. ISBN 978-0470659632.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ Herod, Andrew (2009). Key Concepts in Geography: Scale, the local and the global [Mga Pangunahing Konsepto sa Heograpiya: Eskala, ang lokal at ang global] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) edisyon). John Wiley & Sons. pp. 85–96. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 Goodchild, Michael (2004). "The Validity and Usefulness of Laws in Geographic Information Science and Geography" [Ang Pagkabalido at Gamit ng mga Batas sa Agham Pang-impormasyong Pangheograpiya at Heograpiya]. Annals of the Association of American Geographers (sa wikang Ingles). 94 (2): 300–303. doi:10.1111/j.1467-8306.2004.09402008.x. S2CID 17912938.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  25. ↑ 25.0 25.1 Raaflaub, Kurt A.; Talbert, Richard J.A. (2009). Geography and Ethnography: Perceptions of the World in Pre-Modern Societies [Heograpiya at Etnograpiya: Mga Persepyon sa Mundo ng mga Lipunang Premoderno] (sa wikang Ingles). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4051-9146-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ Siebold, Jim (1998). "Babylonian clay tablet, 600 B.C." [Tabletang luwad mula Babylonia]. henry-davis.com (sa wikang Ingles). Henry Davis Consulting Inc. Inarkibo mula sa orihinal noong 9 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  27. ↑ Delano Smith, Catherine (1996). "Imago Mundi's Logo the Babylonian Map of the World" [Logo ng Imago Mundi, ang Mapa ng Mundo ng mga taga-Babylon]. Imago Mundi (sa wikang Ingles). 48: 209–211. doi:10.1080/03085699608592846. JSTOR 1151277.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  28. ↑ Kish, George (1978). A Source Book in Geography [Isang Aklat Sanggunian sa Heograpiya] (sa wikang Ingles). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-82270-2. Inarkibo mula sa orihinal noong 24 Abril 2016.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  29. ↑ Stephenson, F. Richard; Fatoohi, Louay J. (1997). "Thales's Prediction of a Solar Eclipse" [Prediksyon ni Thales sa isang Lahong Solar]. Journal for the History of Astronomy (sa wikang Ingles). 28 (4): 279. Bibcode:1997JHA....28..279S. doi:10.1177/002182869702800401. S2CID 118345852.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  30. ↑ Tassoul, Jean-Louis; Tassoul, Monique (2004). A Concise History of Solar and Stellar Physics [Isang Maikling Kasaysayan ng Pisikang Solar at Pangbituin] (sa wikang Ingles). London: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11711-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  31. ↑ Goodman, Lenn Evan (1992). Avicenna (sa wikang Ingles). Routledge. ISBN 978-0-415-01929-3. Inarkibo mula sa orihinal noong 16 Abril 2021.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  32. ↑ Smith, Sir William (1846). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology [Diksiyonaryo ng mga Biograpiya at Mitolohiyang Griyego at Romano] (sa wikang Ingles). Bol. 2. London: Taylor and Walton. Inarkibo mula sa orihinal noong 16 Abril 2021.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  33. ↑ Sullivan, Dan (2000). "Mapmaking and its History" [Paggawa ng Mapa at ang Kasaysayan Nito]. rutgers.edu (sa wikang Ingles). Rutgers University. Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Marso 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  34. ↑ Needham, Joseph (1959). Science and Civilization in China [Agham at Sibilisasyon sa Tsina] (sa wikang Ingles). Bol. 3. Taipei: Caves Books, Ltd. ISBN 978-0-521-05801-8. Inarkibo mula sa orihinal noong 25 Setyembre 2016.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  35. ↑ Nawwab, Ismail I.; Hoye, Paul F.; Speers, Peter C. (2018-09-05). "Islam and Islamic History and The Middle East" [Islam at Kasaysayan ng Islam at ang Gitnang Silangan]. islamicity.com (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Hunyo 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  36. ↑ Aber, James Sandusky (2003). "Abu Rayhan al-Biruni". academic.emporia.edu (sa wikang Ingles). Emporia State University. Inarkibo mula sa orihinal noong 11 Agosto 2011.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  37. ↑ 37.0 37.1 37.2 Pattison, William (1964). "The Four Traditions of Geography" [Ang Apat ng Tradisyon ng Heograpiya]. Journal of Geography (sa wikang Ingles). 63 (5): 211–216. Bibcode:1964JGeog..63..211P. doi:10.1080/00221346408985265.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  38. ↑ Johnston, Ron (2000). "Human Geography" [Heograpiyang pantao]. Sa Johnston, Ron; Gregory, Derek; Pratt, Geraldine; atbp. (mga pat.). The Dictionary of Human Geography (sa wikang Ingles). Oxford: Blackwell. pp. 353–360.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  39. ↑ Marsh, William M.; Kaufman, Martin M. (2013). Physical Geography: Great Systems and Global Environments [Heograpiyang Pisikal: Mga Dakilang Sistema at Pandaigdigang Kapaligiran] (sa wikang Ingles). Cambridge University Press. ISBN 978-0521764285.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  40. ↑ Cave, Edward (1749). Geography reformed: a new system of general geography, according to an accurate analysis of the science in four parts. The whole illustrated with notes [Heograpiya repormado: isang bagong sistema ng pangkalahatang heograpiya, ayon sa isang tumpak na pagsusuri sa agham sa apat na bahagi. May mga guhit at tala.] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) edisyon). London: Edward Cave.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  41. ↑ Burns, Ryan; Skupin, Andre (2013). "Towards Qualitative Geovisual Analytics: A Case Study Involving Places, People, and Mediated Experience" [Tungo sa Kwalitatibong Analitikang Heobiswal: Isang Pag-aaral sa Kaso ng mga Lugar, Tao, at Namamagitang Karanasan]. Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization (sa wikang Ingles). 48 (3): 157–176. doi:10.3138/carto.48.3.1691. S2CID 3269642.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  42. ↑ 42.0 42.1 Fotheringham, A. Stewart; Brunsdon, Chris; Charlton, Martin (2000). Quantitative Geography: Perspectives on Spatial Data Analysis [Heograpiyang Kwantitatibo: Mga Pananaw sa Pagsusuri ng Datos Pang-espasyo] (sa wikang Ingles). Sage Publications Ltd. ISBN 978-0-7619-5948-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Heograpiya&oldid=2134912"