Sveio

Områda langs kysten vest i kommunen består av djupbergartar av grunnfjellsalder, særleg gabbro. Også berggrunnen langs Ålfjorden i aust er grunnfjell, hovudsakleg granitt. I det mellomliggjande området, mellom Vigdarvatnet og Førdespollen, og dessutan i eit belte Valestrand–Tittelsnes lengst nord i kommunen, ligg yngre og til dels sterkt omdanna kambrosiluriske sediment, mellom anna glimmerskifer, over grunnfjellsbergartane.

Berggrunnen i heile kommunen er sterkt prega av den kaledonske fjellkjedefaldinga, mellom anna i den dominerande strokretninga sørvest–nordaust som landskapet har, og i dei svært ofte sterkt omdanna bergartane denne faldinga har bidrege til.

Landskapet er myrlendt og småkupert med låge åsar og kollar. Emberlandsnipen 271 meter over havet innanfor Buavåg er eit landemerke. Mot aust blir lendet meir markert, med noko høgare toppar. Den høgaste er Trollevassnibba 432 meter over havet, tre kilometer sør på Tittelsnesklubben. Jordsmonnet i Sveio er sandhaldig, til dels leirhaldig, moldjord.

Busetjinga er relativt jamt fordelt med konsentrasjonar til områda rundt administrasjonssenteret Sveio ved nordenden av Vigdarvatnet, Rophus inst i Viksefjorden ved grensa til Haugesund og Førde ved Førdespollen sentralt i kommunen.

Sveio hadde nedgang i folketalet til omkring 1970, sidan har det vore vekst. I tiårsperioden 2013—2023 auka folketalet med gjennomsnittleg 0,6 prosent årleg, mot 0,7 prosent i Vestland fylke. Den relativt sterkare veksten i folketalet i Sveio enn i Vestland fylke i denne perioden må i ein viss grad tilskrivast nærleiken til Haugesund.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det to tettstader i Sveio. Tettstadene er til saman 1,3 km², og omfattar 1 % av arealet i kommunen.

Primærnæringane er, etter offentleg administrasjon og tenesteyting, den viktigaste næringa i Sveio etter sysselsetjing. Av arbeidsplassane i kommunen er 11 prosent i primærnæringane (2022). Jordbruket i kommunen har hovudvekt på husdyrhald (storfe, sau, svin, høns). Det blir drive noko fiske og fiskeoppdrett.

Der relativt lite industri i Sveio; den omfattar berre tre prosent av arbeidsplassane i kommunen, 20 prosent inkludert byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning/renovasjon (2022). Dei viktigaste industribransjane er verkstadindustri, møbel- og annan industri, tekstilindustri og trevare- og trelastindustri. Det er etablert eit større næringsområde ved fylkesveg 47 på Ekrene innanfor Viksefjorden, nær grensa til Haugesund.

I 2022 hadde 64 prosent av dei yrkesaktive som var busette i Sveio, arbeid utanfor kommunen. Av desse arbeidde 31 prosent i Haugesund, i alt 15 prosent i dei andre Haugalands-kommunane (Karmøy, Tysvær, Vindafjord og Bokn), i alt 12 prosent i dei andre Sunnhordland-kommunane og to prosent i både Bergen og Stavanger.

Sveio har gode vegsamband. Sentralt gjennom kommunen går E39, kyststamvegen på Vestlandet. Denne vegen går via tunnelar (sjå Bømlafjordtunnelen) og bruer over Bømlafjorden. Denne utgjer ein lekk i Trekantsambandet som knyter saman kommunane Bømlo, Stord og Fitjar med Valevåg lengst nord i Sveio.

Fylkesveg 47 fører frå Haugesund i sør via kommunesenteret til E39 ved Haukås sentralt i kommunen. Frå fylkesveg 47 i kommunesenteret fører fylkesveg 541 nordover til Bømlo via ferjesambandet Buavåg—Langevåg.

Den næraste stamflyplassen er Haugesund lufthavn, Karmøy. Den næraste kortbaneflyplassen er Stord lufthamn, Sørstokken.

Ryvarden fyr ligg lengst vest i kommunen.

Sveio høyrer til Sør-Vest politidistrikt, Haugaland og Sunnhordland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Samarbeidsrådet for Sunnhordland saman med Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord og Tysnes og dessutan Regionrådet for Haugalandet saman med Haugesund, Karmøy, Tysvær, Vindafjord, Etne, Bokn, Sauda, Suldal og Utsira.

Sveio kommune har to sokn: Sveio og Valestrand og Førde i Sunnhordland prosti (Bjørgvin bispedøme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Sveio til Søndhordland fogderi (futedøme) i Søndre Bergenhus amt.

Ei bygdeborg ligg på Røykenes ved Ålfjorden. Valevåg er heimbygda til komponisten Fartein Valen. På Valen kyrkjegard står der ein bautastein.

Ryvarden kulturfyr med kafé og kunstgalleri blei oppretta etter 1984, då fyret blei automatisert. I sørvest er det kystlandskapsspark der Bømlafjorden opnar seg mot havstykket Sletta.

Ved Ryvarden fyr er det reist eit minnesmerke med namna på dei 16 som mista livet i Sleipner-ulukka i 1999, då snøggbåten MS Sleipner i grov sjø grunnstøytte i høg fart på skjeret Store Bloksen eit par kilometer utanfor fyret, og sokk etter kort tid.

Kommunevåpenet (godkjent i 1982) har ei kløyvd lilje i sølv mot ein raud bakgrunn. Motivet er henta frå eit våpen som blei brukt under hyllinga av Christian 4 i 1591.

Namnet kjem av norrønt Sviða, av sve, ‘stad som er rydda ved brenning’.

• Sveio – tettstad
• Vestland
• Noregs geografi

• Sveio kommune

• Steinsbø, Simon: Gards- og ættesoge for Sveio, 1986–1987, 3 b.