Per Sivle

I andre halvdelen av 1890-åra fekk han eit nasjonalt gjennombrot som lyrikar, med fem sterke diktsamlingar. Sivle skreiv då mobiliserande agitasjonsdikt for nasjonalt sjølvstende og såre personlege dikt om vonbrot og dødslengt om einannan. Han skreiv både på riksmål og landsmål. Mellom dei mest kjende nasjonale dikta er «Vi vil os et land», «Tord Foleson» og «Svolder».

Den einskildboka som litterært sett står sterkast i dag, er novellesamlinga Sogor, frå 1887, som inneheld levande klassikarar som «Berre ein Hund» og «Fanta-Nils». Novellene handlar om brytingar og konfliktar mellom barneverda og vaksenverda, og dei er skrivne frå ein forteljarposisjon som verken ligg hos barnet eller hos den vaksne. Sivle tenkte ikkje sjølv på tekstane som barnelitteratur, men mellom anna på grunn av Nordahl Rolfsens lærebøker vert desse novellene i dag rekna som eit vendepunkt i norsk barnelitteraturhistorie og gjennombrotet for ein meir direkte og realistisk barnelitteratur.

Sivle gav dessutan ut éin roman, Streik, basert på ein reell sagbruksstreik i Drammen i 1881. Romanen fekk hard medfart i samtida, og Sivle tok sjølv avstand frå han. Men i ettertid er boka vorten kanonisert, og i dag vert ho i fleire norske litteraturhistorier rekna som den første norske arbeidarromanen. I 1970-åra vart romanen utgitt på nytt tre gonger, på Eide Forlag jamvel i klassikarserien «Store norske romaner».

Romanen fortener verken den brutale avvisinga han fekk i 1890-åra, eller den panegyriske kanonseringa i 1970-åra. Det er mange friske tilløp i romanen, han er karnevalistisk og grotesk, effektivt fortald og prega av ein svart, folkeleg humor, men mykje ved han verkar uferdig og halvvegs. Kanskje mangla Sivle den sjølvdisiplinen og arbeidskrafta som ein gjennomarbeidd roman føreset.

Sivle utvikla sjangeren «vossa-stubbar», små burleske humoreskar, dels baserte på munnleg traderte forteljingar frå heimtraktene, dels som eigne kunstprodukt. Ivar Aasen meinte Sivle fortente livsvarig diktarløn, om han så ikkje skreiv ei einaste linje utover den første samlinga med vossa-stubbar. Stubbane var ei sjangermessig nyvinning i norsk litteratur og sette standard for ein ny litterær tradisjon, som vi kan følgje frå Sivles samtidige Hans Seland til Jon Hellesnes sine filosofiske stubbar i vår tid.

Sivle skreiv òg eitt skodespel, Svolder, som han verken fekk sett opp eller utgitt, men som Severin Eskeland seinare omsette frå riksmål til landsmål og tok med i den posthumt utgitte Skrifter. Sivle gav ut éi sakprosabok, foredraget «Nationalt Selvmord», som han turnerte landet rundt med i midten av 1890-åra.