Masfjorden

Berggrunnen består av grunnfjell, hovudsakleg gneisbergartar, sterkt omvandlet i kaledonsk tid (sjå kaledonske orogenese). Masfjorden har eit sterkt kupert fjellterreng med vassrike elvar og ei rekkje innsjøar.

Midt gjennom kommunen treng den krokete Masfjorden seg inn mellom til dels svært bratte fjellsider. Inst deler han seg i to armar, den fem km lange Haugsværfjorden mot nordaust og den sju km lange Matresfjorden mot aust. Samla lengd av Masfjorden inkludert Matresfjorden er 27 kilometer.

Fjella hevar seg opptil 835 meter over havet (Dukefjellet) innanfor botnen av Haugsværfjorden og opptil 855 meter over havet (Gråsida) innanfor Matre i botnen av Matresfjorden. Lenger aust er fjella høgare. Her når Masfjordens del av Årsdalsryggen på grensa til Høyanger 1068 meter over havet. Desse austre fjellområda i kommunen høyrer til Stølsheimen.

Busetjinga finst hovudsakleg langs Fensfjorden/Austfjorden og på nordsida av Masfjorden. Administrasjonssenteret Masfjordnes (Sandnes) ligg like innanfor Masfjorden si munning.

Masfjorden har sidan andre verdskrigen hatt noko varierande befolkningsutvikling, der mellom anna auke i anleggsarbeid som kraftutbygging har gitt periodar med befolkningsvekst. Frå byrjinga av 1980-talet gjekk folketalet stort sett tilbake til midten av 2000-talet, men har sidan vist vekst, i tiårsperioden 2010–2020 med gjennomsnittleg 0,3 prosent årleg, mot ein vekst i kommunane i Nordhordland samla på 1,4 prosent og i Vestland fylke på 0,9 prosent. Likevel ligg folketalet i Masfjorden (etter dagens grenser) i 2020 rundt 20 prosent lågare enn i 1946.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det ingen tettstader i kommunen. Definisjonen av ein tettstad er at det er minst 200 innbyggjarar og at det er mindre enn 50 meter mellom husa.

Etter offentleg administrasjon og tenesteyting er byggje- og anleggsverksemd/kraft- og vassforsyning og varehandel/hotell- og restaurantdrift viktigaste næringar. Desse tre næringane har høvesvis 51, 15 og 12 prosent av arbeidsplassane til kommunen (2015). Det er ein del turisttrafikk i kommunen, særleg i Stølsheimen med Stordalen Fjellstove som sentrum, likeins stadvis ved fjorden.

Primærnæringane omfattar i alt ti prosent av arbeidsplassane i Masfjorden. Jordbruket er i all hovudsak basert på husdyrhald, med saue- og storfehald som dominerande driftsformer. Det blir elles drive noko fiskeoppdrett og havbruk. Havforskingsinstituttets akvakulturstasjon for laksefisk held til i Matre, inst i Matresfjorden. Industrien er svært beskjeden (to prosent av arbeidsplassane i kommunen i 2019), der dei einaste registrerte industribransjane dette året er næringsmiddelindustri og produksjon av plast-, gummi- og mineralske produkt.

Masfjorden er kommunen med sjuande størst vasskraftproduksjon i Vestland, og er ein viktig kraftkommune på landsbasis. Dei ti vasskraftverka i kommunen produserer til saman 1705 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Matre M (i drift fra 1962), som står for om lag halvparten av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Matre H (1957) og Vemundsbotn (1976). Eviny Fornybar er hovudeigar av nesten all vasskraftproduksjonen i kommunen.

Dei store vasskraftressursane er eit resultat av både store fjellområde og betydelege nedbørsmengder. Matre er til dømes ein av dei mest nedbørsrike stadene i landet. Vasskraftressursane i kommunen er for størstedelen utbygd. Sjå elles Matreselva og Haugsdalselva.

Av arbeidstakarane som er busette i Masfjorden har 48 prosent arbeid utanfor kommunen, 18 prosent i Gulen/Høyanger, 12 prosent i Bergen, åtte prosent i Alver og tre prosent i dei andre kommunane i Nordhordland (2019).

Viktigste vegsamband i Masfjorden er E39 som knyter kommunen til Bergensområdet i sør. Den går nordover gjennom kommunen innanfor Masfjordens inste armar. Frå E39 i Bjørsvik i Alver fører fylkesveg 570 nordvestover langs Austefjorden/Fensfjorden til dei ytre delane av kommunen og til Gulen. Denne har bilferje Masfjordnes–Duesund over Sandnesosen i ytre del av Masfjorden.

Frå E39 i Matre går det veg austover gjennom Matresdalen og over fjellet til Søreide/Ortnevik i Høyanger (fylkesveg 5442). Denne gir lettaste tilkomst til fjellområda i Stølsheimen.

Masfjorden høyrer til Vest politidistrikt, Hordaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Region Nordhordland saman med Alver, Austrheim, Fedje, Gulen, Modalen og Osterøy.

Masfjorden kommune svarer til dei tre sokna Frøyset, Sandnes og Solheim i Nordhordland prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Masfjorden til Nordhordland fogderi i Søndre Bergenhus amt.

I Storsetehilleren, nokre kilometer frå Matre, er det gjort funn frå eldre jernalder som tyder på at helleren var brukt som fangststasjon. Kommunen har etablert ein båt- og sjøbrukssamling i eit eldre nothus frå 1880-talet på Masfjordnes. Her har det vore arrangert ein årleg kulturfestival.

I den siste fasen i okkupasjonstida under andre verdskrigen opererte norske styrkar i dei ulendte fjellpartia mellom dei inste fjordarmane mot fylkesgrensa mellom Hordaland og Sogn og Fjordane. Fjellområda i Masfjorden var base for Bjørn West, ei avdeling av heimefronten. Fleire nordmenn fall i trefningar kort tid før frigjeringa. I Matre ligg Bjørn West-museet, som dokumenterer denne delen av krigshistoria.

I kommunen ligg tre kyrkjer: Sandnes kyrkje, som er ei rektangulær kyrkje i tre, bygd i 1845, og Solheim kyrkje og Frøyset kyrkje, begge langkyrkjer i tre, bygd høvesvis i 1882 og 1937.

Den mest lesne avisa i kommunen er Strilen, som dekkjer kommunane i Nordhordland og Gulen i Vestland. Strilen kom med det første nummeret i 1961. Avisa har hovudkontor i Knarvik og er redigert på nynorsk.

Kommunevåpenet (godkjent i 1990) har tre heldrer i gull, stilt i trepass, mot ein raud bakgrunn. Dette symboliserer samhald.

Namnet var i norrøn tid Matrsfjorðr, førsteleddet Matr, eit eldre namn på fjorden som i dag er behalden i gardsnamnet Matre. Matr betyr ‘(fjorden som gir) mat‘, ‘det fiskeriket‘.

• Masfjorden
• Masfjordtunnelen
• Stordalsvatnet i Masfjord
• Hordaland

• Masfjorden kommune sine nettsider

• Frølich, Thorbjørn: Fjon eller Masfjorden i Hordaland fylke, 1924
• Nordland, Lars: Masfjordboka, 3. utg., 1995