Ørsta

Berggrunnen i Ørsta er av grunnfjellsalder, men er sterkt påverka av den kaledonske fjellkjedefaldinga (kaledonske orogenese). Dagens landskap er ikkje minst eit resultat av kraftig erosjon i istida, noko som har skapt eit alpint landskap med ei rekkje ville toppar, dei såkalla Sunnmørsalpane. Berggrunnen består av ulike gneistypar med avgrensa førekomstar av djup-eruptiv som olivinstein, serpentinitt og eklogitt, mellom anna langs Hjørundfjorden/Norangsfjorden og i og rundt Ørsta tettstad. Høgast er fjella i søraust der Smørskredtindane aust for Norangsdalen og nær grensa til Stranda når 1631 meter over havet.

Dei ville fjellområda fell for det meste bratt i fjorden, ofte med djupe tverrgåande dalar. Enkelte stader dannar dalane naturlege passasjar mellom fjordane, som i Follestaddalen–Standal mellom botnen av Ørstafjorden og Hjørundfjorden, Folkestaddalen–Bondalen mellom Ørstafjorden og Sæbø ved Hjørundfjorden, begge med ei passhøgd på rundt 260 meter. Frå Norangsfjorden på austsida av Hjørundfjorden går Norangsdalen over til Hellesylt ved Sunnylvsfjorden i Stranda kommune. I dei steile dalsidene har det ofte gått snøras, mange med katastrofale følgjer.

Befolkninga er sterkt konsentrert til kommunesenteret Ørsta, inst i Ørstafjorden. Elles er det relativt tett busetjing rundt Ørstafjorden og i Follestaddalen og Bondalen. Ved Vartdalsfjorden ligg tre større grender ved utløpet av kvar sin korte dal: Barstadvik, Nordre Vartdal og Sætre (Søre Vartdal). Busetjinga langs Hjørundfjorden er svært spreidd, tettast er ho i Sæbø og Bondalen innanfor.

Ørsta hadde jamn vekst i folketalet frå slutten av krigen og fram til rundt 1980; det låg til dømes 1/3 høgare i 1980 enn i 1946 (med dagens grenser). Frå siste halvdel av 1980-talet vart veksten avløyst av ein tjueårsperiode med stabilt/svakt minkande folketal, men sidan har det igjen vist vekst. I tiårsperioden 2009–2019 hadde Ørsta ein vekst i folketalet på gjennomsnittleg 0,6 prosent årleg mot 1,0 prosent for Sunnmøre og 0,7 prosent for fylket samla sett.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det to tettstader i Ørsta. Tettstadene er til saman 6,5 km², og omfattar 1 % av arealet i kommunen.

I alt fem prosent av arbeidsplassane i Ørsta var i 2014 i primærnæringane.

Ørsta er den største jordbrukskommunen på Sunnmøre etter jordbruksareal i drift, men bruka er som elles på Sunnmøre relativt små. Nesten heile jordbruksarealet er eng til slått og beite. Det vert drive eit variert husdyrbruk. Ørsta har størst storfehald på Sunnmøre, og har også eit stort sauehald. Det er også eit visst geite-, svine- og hønsehald i kommunen. Elles har Ørsta størst skogavverking blant kommunane i Møre og Romsdal. I 2013 vart det avverka 30 700 kubikkmeter, noko som svarar til 16 prosent av avverkinga i fylket.

Vartdal har ein stor havfiskeflåte, og den heimehøyrande fiskeflåten i Ørsta førte i land fisk og skaldyr til ein samla fyrstehandsverdi på 142,3 millionar kroner i 2013. Berre Ålesund, Giske og Haram hadde ein heimehøyrande flåte som førte i land meir fisk dette året.

Ørsta er ein stor industrikommune. I 2014 stod industrien for 13 prosent av arbeidsplassane i kommunen, 29 prosent inkludert byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning. Industrien er variert, men viktigast er verkstadindustrien (48 prosent av sysselsetjinga i industrien i 2013), særleg metallvareindustri (42 prosent). Dei viktigaste industribransjane elles er (prosentdel av industrien i 2013 i parentes): møbelindustri (16), næringsmiddelindustri, mellom anna Tine meieri (14), og gummi-, plast- og mineralsk industri (13). Industrien er sterkt konsentrert til administrasjonssenteret, men også Vartdal har ein del industri.

Ørsta er kommunen med sjuande størst vasskraftproduksjon i Møre og Romsdal, og er ein middels stor kraftkommune på landsbasis. Dei 13 vasskraftverka i kommunen produserer til saman 123 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Bjørdal (i drift fra 1931), som står for om lag ein fjerdedel av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Trandal (2005) og Urke (2008). Tussa Energi er hovudeigar av om lag nitti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen. Nest største eigar er Øyadalen Kraftverk med om lag seks prosent.

Ørsta har stor turisttrafikk, særleg i fjellområda, som har stor trafikk både sommar og vinter. Ørsta Skisenter ligg på Bondalseidet.

Av dei busette yrkesaktive i Ørsta hadde 30 prosent arbeid utanfor kommunen 2014. 19 prosent arbeidde i Volda og 4 prosent i Ulstein og 4 prosent i Ålesund.

Frå Ørsta går E39 (ytre stamveg på Vestlandet) gjennom kommunesenteret og langs Vartdalsfjorden med ferje over fjorden til Sula/Ålesund (Festøya–Solavågen). Sørover går E39 via Volda til Grodås i Hornindal (Kvivsvegen). Frå Ørsta går riksveg 655 gjennom Bondalen og med ferje over Hjørundfjorden (Sæbø–Lekneset) og vidare gjennom Norangsdalen til Hellesylt i Stranda. Det er fylkesveg og kommunal veg frå Ørsta gjennom Follestaddalen/Standal til Festøya ved munningen av Hjørundfjorden i nord.

Nær grensa til Volda ligg Ørsta-Volda lufthamn, Hovden.

Avisa Møre-Nytt kjem ut i Ørsta tre gonger i veka.

I Ørsta ligg Møre folkehøgskule og Ørsta vidaregåande skule.

Ørsta høyrer til Møre og Romsdal politidistrikt, Møre og Romsdal tingrett og Frostating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Sunnmøre regionråd.

Ørsta kommune svarar til dei fire sokna Hjørundfjord, Storfjorden, Vartdal og Ørsta i Søre Sunnmøre prosti (Møre bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Ørsta til Søndmør fogderi i Romsdals amt.

I Ørsta står Dyre Vaas monument over Ivar Aasen og Anne Grimdalens monument over Anders Hovden. Både Aasen og Hovden er fødde i Ørsta. Ivar Aasen-museet (frå 1898) i Hovdebygda, som inngår i Aasentunet, er eit dokumentasjonssenter for nynorsk skriftkultur. Aasentunet er teikna av arkitekt Sverre Fehn og vart opna i 2000.

Kommunevåpenet (godkjent i 1984) har tre sølvfarga spissruter mot ein blå bakgrunn. Dette illuderer fjell som speglar seg i fjorden.

Namnet kjem av norrønt Ørstr, opphavleg fjordnamn, men har usikker tolking. Det kan bety «den bølgjande, krappe» og såleis vise til vind- og straumforholda i fjorden.

• Møre og Romsdal
• Noregs geografi
• Ørsta – tettstad

• Nettsidene til Ørsta kommune

• Dale, Bjørn Jonson: Ørstingar : ættebok for Ørsta, 1995-99, 2 b., isbn 82-91790-02-7
• Grøvik, Ivar: Ørsta gjennom 100 år : 1883-1983, 1983
• Tvinnereim, Jon: Fjordbygder i forandring : Volda og Ørsta sparebank, Sparebanken Volda Ørsta : 1853-2003, 2003, isbn 82-303-0069-0