Velika Grabovnica (Leskovac)
Za ostale upotrebe, v. Velika Grabovnica (razvrstavanje).
| Velika Grabovnica | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Jablanički |
| Grad | Leskovac |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 1452 |
| Geografija | |
| Koordinate | 42°55′20″N 22°00′25″E / 42.922166°N 22.007°E |
| Nadmorska visina | 242 m |
  Velika Grabovnica Velika Grabovnica (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 16221 |
| Pozivni broj | 016 |
| Registarska oznaka | LE |
Koordinate: 42° 55′ 20" SGŠ, 22° 00′ 25" IGD
Velika Grabovnica je naselje na jugu Srbije, u Jablaničkom okrugu i pripada gradu Leskovcu. Od grada Leskovca, koji je regionalni centar opštine i okruga, udaljeno je 8 kilometara. Spada u grupu mešovitih naselja (seoske varošice), kako po razvijenosti, tako i po broju stanovnika i zanimanju stanovništva. Prema popisu iz 2002. selo je brojalo 1452 stanovnika, (prema popisu iz 1991. imalo je 1570 stanovnika).
Velika Grabovnica je smeštena na jugozapadnom rubu plodne leskovačke kotline, upravo na mestu gde ova počinje da se sužava na svega 600-800 metara, da bi nešto južnije prešla u Grdeličku klisuru. Sa zapadne strane ovog dela Leskovačke kotline, u zaleđu sela, uzdižu se planine Kukavica i Čemernik (1638), a sa istoka, na desnoj obali Morave, smestile su se Babička gora (1098), Seličevica (903) i Suva planina. S juga, iz pravca grdeličke klisure, prema severu teče Južna Morava, prolazeći istočnim rubom leskovačke kotline. Zahvaljujući ovakvom položaju, Veliku Grabovnicu nisu mogle da mimoiđu značajne saobraćajnice. Na uskom potezu između sela i Morave, pravcem sever-jug, izgrđeno ih je ukupno četiri - tri puta i železnička pruga. Najstariji je i nekada veoma značajan turski drum, koji vekovima povezuje Leskovac i Vranje. Trasom nekadašnjeg puta Bratstvo-jedinstvo, pored samog sela, sa kojim je povezan saobraćajnom petljom, prolazi magistralni put Leskovac-Vranje-makedonska granica. Nešto istočnije, duž leve obale Južne Morave, prolazi i novi auto-put E-75, koji se i završava 8 kilometra južnije, kod mesta Grdelica. Ne manje važna je i železnička pruga Beograd-Solun, stotinak metara istočno od sela, koja sa auto-putem predstavlja evropski drumsko-železnički koridor 10. Istočno od sela nalazi se železnička stanica Đorđevo. Veliku Grabovnicu i neposrednu okolinu karakteriše umereno-kontinentalna klima.
Velika Grabovnica se nalazi na levoj obali Južne Morave, glavne sabirnice rečnih tokova ovog dela zemlje. Reka se pruža pravcem jug-sever, i od sela je udaljena oko 800 metara. Sa severa, iz međubrdskog prostora, ka selu vijuga Tulovska reka, razdvajajući gotovo spojene dve Grabovnice (Veliku i Malu), a posle kratkog toka (oko 19 km) uliva se u Južnu Moravu. Tulovska reka samo u svom gornjem toku ima stalni godišnji vodostaj. Reka izvire ispod šumovite Kukavice i formira se od izdana, izvora i potoka. Južnim delom sela, kroz naselje Mrtvičani teče Janičarka, koja više podseća na potok nego na reku, budući da tokom letnjeg perioda uvek presuši. Izvire na potezu Grčki dol. Iako je Grabovnica podignuta na diluvijalnoj terasi, bunari privatni i javni (dubine 10-15 metara), bogati su vodom i ima ih svaka treća kuća.
U neposrednoj blizini Grabovnice, u podnožju brda Bostanište, formiralo se malo jezero „Rosulja“, nastalo veštačkim putem - iskopavanjem zemlje, koja je inače vrlo pogodna za izradu građevinskog materijala. Jezero je duboko preko 20 metara i pogodno je za ribolov i kupanje u letnjim mesecima. Prilikom izgradnje auto-puta (koridor 10) nastala su još dva manja jezera-ribnjaka u neposrednoj blizini Južne Morave.
Poreklo naziva Velika Grabovnica, nije teško objasniti. To je naselje podignuto u grabovom gustišu, grabovoj šumi. Ovakvo objašnjenje imena svog mesta daje gotovo svaki velikograbovničanin.
U ataru Male Grabovnice na imanjima porodica Cakić i Cvetković, na levoj obali Tulovske reke, nalazi se arheološko nalazište „Pragon-čuka“. Jedno je od najbogatijih neolitskih nalazišta u leskovačkom kraju.
Prvi pomen Grabovnice nalazi se u Dušanovoj povelji iz 1348. godine. Tada se pominje kao darovano selo manastiru Hilandaru. Za vreme turaka i odmah posle okupacije župe Glbočice 1445. godine pominju se dve Grabovnice: Gornja Grabovnica i Donja Grabovnica. Takođe i Mihajlo Lukarević novobrdski trgovac, pominje u svojoj knjizi dužnika, Grabovnicu. Za vreme Prvog srpskog ustanka Grabovnica je bila na hasa imanju Leskovačkog Šašit-Paše, tako da su blizina Leskovca i jaka vojna posada u gradu kao i strategijski značaj Solunskog druma, sprečili značajnije učešće grabovničana u nekoliko buna u Leskovačkoj nahiji početkom 19. veka. Zbog toga i nema Grabovnice na spisku popaljenih mesta, mada je ustanak uticao na iseljavanje izvesnih velikograbovničkih porodica. Grabovnica i okolina su oslobođeni od turaka januara 1878. godine i to posle četiri i po veka ropstva. Na ovom području, zbog značaja Carigradskog druma vođene su teške borbe. Odmah po oslobođenju od turaka formirana je opština velikograbovnička. Opština grabovnička nalazila se između: guberovačke, velikotrnjanske i oraovačke opštine. 1889. godine Veliku Grabovnicu je posetio i tu kratko boravio u svojstvu predsednika birčakog odbora velikograbovničke opštine Stevan Sremac. Veliki broj grabovničana je dao svoje živote u Balkanskim ratovima, prvom i Drugom svetskom ratu. Tokom NATO bombardovanja SRJ grabovnička sela su bila meta te agresije. Posledice se i danas osećaju.
Mesna zajednica Velika Grabovnica obrazovana je 1965. godine. Ima svoj pečat, usvojeni plan i program rada. Velika Grabovnica je naselje zbijenog tipa i podeljeno je ulicama na sledeće mahale: Čifluk (embrion naselja), Rosulja, Mrtvičani, Trap, Dobrotinska, Mitinska, Pešićka, Ludinska i Donja mahala. Grabovnica ima osmogodišnju osnovnu školu Vuk Karadžić, Dom Zdravlja kao i Poštu koja je jedinica šire poštanske mreže. Pošta ima svoj karakteristični poštanski broj 16221. Prostorni razvoj Grabovnice su, pre svega, diktirali Midhad-pašin drum, glavni izlazni drum i ostali (poljski) putevi. Kako i u kom pravcu su se kretali putevi u tom pravcu se razvijala i Grabovnica.
U Grabovnici se početkom godine, 19. januara na duhovni praznik Bogojavljenje (Vodice) održava Turističko-gurmanska manifestacija „Pihtijada-Grabovničke vodice“ a u toku leta i tradicionalno-memorijalni turnir u odbojci. Što se tiče religije interesantno je spomenuti srednjovekovni manastir (crkva) Sv. Nikola i crkvu Sv. Trojica. Grabovničani imaju svoju slavu „Spasovdan“.
Velika Grabovnica je danas relativno veliko i napredno mesto i zajedno sa Malom Grabovnicom i naseljem Dobrotin ima oko 600 domaćinstva. Godine 1878. ona je imala 85 domaćinstva. Prema mestu stalno gravitiraju ova sela: Zagužane, Zoljevo, Tulovo, Lipova čuka, Bara, Mala i Velika Kopašnica, Slatina, Padež, Guberevac, Dobrotin i Beli Breg. Osnovno zanimanje grabovničana odavno je prestalo da bude zemljoradnja. Grabovnica ima svoju zemljoradničku zadrugu „Sloga“ koja je u procesu restrukturiranja i privatizacije. Grabovničani su tradicionalno vezani za ciglarski zanat. U blizini Grabovnice nalaze se dve ciglane. U novije vreme osnovano je više preduzeća i radnji naročito za preradu drveta. Poznata su i transportna preduzeća „Simplon“, „Frenki“ i „Goran“. Grabovnica ima i nekoliko restorana, kao i jednu od starijih kafana u ovim krajevima „Dunja“. Delimično je razvijeno uslužno i proizvodno zanatstvo sa nekoliko vrsta zanata i par zanatskih radnji.
Atar naseljenog mesta Velika Grabovnica se proteže na 1075 hektara od koje površine na njive i vrtove otpada 567 hektara, na voćnjake 68 hektara, pod šumom je 235 hektara i neplodno zemljište 61 hektar. Zemljište pod vinogradima zahvata znatan prostor od 83 hektara. Parcele su usitnjene (12-15 ari u proseku), a katastarski nazivi delova seoskog atara su sledeći: Trnsko livađe, Turske njive, Pod-vadu, Moravište, Kosovo, Adžijske njive, Grčki dol, Nerezine, Tursko gumno, Staro lojze, Bostanište, Babin nos, Kostur, Golema šuma, Zadujevac, Kostadinov kladanac, Padalište, Nišlijsko.
Grabovnica ima zajednički gradski vodovod sa Grdelicom, koji je izgrađen 60-ih godina prošlog veka, tako da je mesto snabdeveno čistom planinskom vodom.
U naselju Velika Grabovnica živi 1182 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,1 godina (38,8 kod muškaraca i 43,5 kod žena). U naselju ima 373 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,89.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 1445 | 99.51% | ||
| Hrvati | 1 | 0.06% | ||
| Ukrajinci | 1 | 0.06% | ||
| Makedonci | 1 | 0.06% | ||
| Bugari | 1 | 0.06% | ||
| nepoznato | 3 | 0.20% | ||
| m | ž | |||
| ? | 2 | 4 | ||
| 80+ | 9 | 18 | ||
| 75-79 | 13 | 33 | ||
| 70-74 | 47 | 48 | ||
| 65-69 | 53 | 63 | ||
| 60-64 | 45 | 65 | ||
| 55-59 | 34 | 25 | ||
| 50-54 | 33 | 43 | ||
| 45-49 | 61 | 51 | ||
| 40-44 | 56 | 49 | ||
| 35-39 | 52 | 45 | ||
| 30-34 | 50 | 44 | ||
| 25-29 | 58 | 46 | ||
| 20-24 | 59 | 35 | ||
| 15-19 | 43 | 42 | ||
| 10-14 | 43 | 33 | ||
| 5-9 | 42 | 37 | ||
| 0-4 | 41 | 30 | ||
| prosek | 38.8 | 43.5 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 224 | 50 | - | - | 54 | 2 | 41 | 13 | 4 | 15 |
| Ženski | 96 | 28 | - | - | 34 | - | 2 | 3 | 2 | - |
| Oba | 320 | 78 | - | - | 88 | 2 | 43 | 16 | 6 | 15 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 1 | 1 | 20 | 10 | 3 | 1 | - | - | 9 | |
| Ženski | 4 | - | - | 9 | 11 | - | - | - | 3 | |
| Oba | 5 | 1 | 20 | 19 | 14 | 1 | - | - | 12 |
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
