Rusi
Za ostale upotrebe, v. Rus (narod).
Za ostale upotrebe, v. Rusi (razvrstavanje).
| Rusi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
            | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dimitrije I. • Petar I. • Lomonosov • Puškin Dostojevski • Tolstoj • Mendeljejev • Čajkovski Čehov • Pavlova • Koroljev • Gagarin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ukupno pripadnika | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 129 milijuna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Značajna područja naseljavanja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Rusija 115 889 107 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jezik | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ruski | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vjera | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pravoslavlje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Povezane etničke grupe | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Slaveni, Istočni Slaveni Bjelorusi, Ukrajinci, Rusini |
Rusi su narod koji pripada istočnoslavenskoj jezičnoj grupi s oko 145 milijuna pripadnika nastanjenih širom svijeta. U Rusiji živi oko 79,8% građana koji se izjašnjavaju etničkim Rusima. Rusi imaju utjecajne manjine u više evropskih država, a posebno je značajna manjina u Latviji, Bjelorusiji i Ukrajini. Izvan granica Evrope Rusi se u većem broju nalaze u Kazahstanu i SAD-u.
Rusi su najveći slavenski narod (slijede ih Ukrajinci i Poljaci) i najmnogoljudniji narod Evrope. Tokom vjekovnog širenja srednjovjekovne ruske države prema Centralnoj i istočnoj Istočnoj Aziji, Rusi su dolazili u doticaj sa raznim evroazijskim narodima, često turkijskog, ugro-finskog i drugog porijekla. U istom periodu veći broj tih rasno raznovrsnih plemena asimilirao se sa ruskim etnosom koji je nastao u procesu multikulturalnog prožimanja slavenskih i ugro-finskih plemena na prostorima centralne Rusije.
Rusi su danas najsrodniji Ukrajincima, Bjelorusima, Baltima, i nešto manje Poljacima i Fincima. Međutim, u mnogoljudnom ruskom narodu danas se nalaze karakteristike mnogih drugih neevropskih naroda čije se genetske karakteristike ne susreću u tolikoj mjeri među drugim istočnoevropskim narodima. To je prvenstveno posljedica položaja autohtonog ruskog prostora u široj okolici Moskve i širenja ruske države preko 5. vijeka iz istočne Evrope skroz do prostranstva istočne Azije i Aljaske.
Danas postoji nekoliko historijskih polemika koji se odnose na početak stvaranja moderne ruske nacije i prava na nasljeđe Kijevske Rusije iz 9. odnosno 10. vijeka. Za ruske historičare posebno je problematična polemika i pitanje: jesu li Kijevsku Rusiju stvorili Vikinzi, Ukrajinci ili Rusi.
Ruski historijski dokumenti upućuju da ruska plemena sve do 14. vijeka nisu imala vlastito kolektivno ime. U početku opisni naziv "ruski", kojeg i danas koriste u etničkom smislu, stekli su u sklopu Kijevske Rusije, a nadjenuli su ga kijevski kneževi iz 9. vijeka tada poznati kao Rus. Ruska plemena Vjatiči, Kriviči i Radimiči na kijevskom dvoru su nazvani "rus'kie ljude".
Druga važna polemika, koja je također usredotočena na Kijevsku Rusiju (Rus') govori o međusobnim kulturnim odnosima između Rusije i Ukrajine odnosno Moskovije i Rus'i. Za golemu većinu Rusa, Kijevska država je bila prva ruska država, dok je za Ukrajince ona bila prva ukrajinska država. Razlog tim polemikama prati okolnosti iz 17. i 18. vijeka, kada je moskovski car Petar Veliki želio objediniti ruski i ukrajinski narod na etničkoj, kulturnoj i drugoj osnovi. Od kraja 20. vijeka odnosno raspada SSSR-a brojne naučne polemike postale su politički motivirane zbog uspona ukrajinskog nacionalizma i težnjom za distanciranjem dvaju naroda.
Prva plemena na teritoriju buduće Moskve javljaju se u neolitiku. Najstarija naselja datiraju iz trećeg tisučljeća p.n.e., a otkrivena su na širem području oko današnjeg grada Moskve. Prva istočnoslavenska plemena koja su vezana za današnje Ruse jesu Vjatiči, Kriviči i Radimiči, koji su također živjeli u sklopu Kijevske Rus'i. Ta plemena stvorila su bazu za rusku naciju koja se tokom 5. vijeka nadopunjavala u sklopu teritorijalnog širenja Rusije. Prvo spominjanje Moskve, kao grada, zabilježeno je u starom manuskriptu iz 1147. Godine 1156, princ Jurij Dolgorukij (Юрий Долгорукий; Yury Dolgoruky) podigao je utvrdu oko naseljenog mjesta i opkružio je jarkom.
U sastavu moderne ruske nacije nalazi se nekoliko bivših slavenskih i ugro-finskih plemena koje sa smatraju temeljnim faktorom u formiranju ruskog etnosa od 5. vijeka. U kulturnom smislu posebno su značajna slavenska plemena: Vjatiči, Kriviči, Ilmenski Slaveni, Radimiči; zatim u etnogenološkom smislu također su značajna ugro-finska plemena: Mordvini, Mokši, Meščeri, Muromani, Mari, Udmurti, Čudi, Čuhni, Vepsi, Permi, Jugri, Pečori i drugi.
Nakon napada Mongola u 13. vijeku, mnogi ruski vladari i plemstvo imali su doticaja i srodnosti sa mongolskim. Nakon 17. vijeka, moderni Rusi susreću se u velikom omjeru sa istočnoevropskim narodima posebno sa Ukrajincima, Poljacima, Bjelorusima, Baltima i nešto manje Fincima. Također postoje značajni doticaji sa germanskim, jeverejskim te kavkaškim narodima. Danas ne postoji karakteritičan ruski izgled iako u ruskoj fizionomiji dominiraju plava i svjetlo smeđa kosa, te plave ili svijetlo smeđe oči. Iste karakteritsitke su posebno značajne za središnju Rusiju u okolici grada Moskve odnosno prostoru koji se smatrao autohtonim za razdoblja formiranja modernog ruskog etnosa.
Današnji Rusi u 10. i 11. vijeku bili su sastavni dio prve istočnoslavenske države Kijevske Rusije. Tokom 8. vijeka, na evropski dio današnje Rusije i Ukrajine počinju dolaziti skandinavska plemena koja prate vodene tokove baltičkog i crnomorskog sliva. Sva istočnoslavenska plemena biti će ujedinjena širenjem kršćanstva u 10. i 11. vijeku. Kršćanstvo prihvaća i širi kijevski knez Vladimir, praunuk Olgin, rođen 956. i preobraćen 988. Tokom 11. vijeka sva moć centralizirana je u Kijevu. S istoka prijeti opasnost od Mongola i drugih nomadskih plemena. Godine 1240. Kijev su razorili Mongoli, a vodi ih Batu Kan. Razoreni su gotovo svi ključni gradovi Kijevske Rus'i, osim Novgoroda, Pskova i još nekih važnih gradova u zapadnoj Ukrajini.
Mongolsko Carstvo raširilo se preko azijskog kontinenta i današnje Rusije pod vladavinom Zlatne Horde. Staroruski teritorij bit će rascjepkan na brojne manje kneževine, a predjelu Rusije dominirati će kneževina Vladimir-Suzdalj. Grad Moskva u 14. vijeku vojno jača i pod carigradskim odobrenjem postaje provincijalno središte pravoslavne Crkve. U 15. vijeku knez Ivan III. zadobio je Novgorod i Tver izbacivši Mongole. Ivan IV. Grozni (1533.-1584.), prvi moskovski car, osniva Veliku kneževinu Moskvu, kasnije poznatu kao Moskovsku državu, koja ostaje srednjovjekovna sve do Petra Velikog (1689.-1725.), unuka Mihajla Romanova (1613.-1645.). Mihajlo Romanov navodno je imao vrlo oštre zakone.
Petar Veliki uvodi reforme i pobjedom u bici na Poltavi 1709., širi moskovske granice na zapad. Objedinjuje osvojen multietnički teritorij u Ruski imperij (rus. Rossijaskaja imperija) koji je obuhvatio i Rus' odnosno Ukrajinu. Katarina II. Velika (1762.-1796.) nastavila je Petrovu imperijalnu politiku šireći teritorij prema južnoj Ukrajini i istočnoj Poljskoj.
U vrijeme Aleksandra I. (1801.-1825.) Napoleon vodi golemu vojsku na Ruski imperij, njegove trupe doživjele su poraz 1812. Dvije vojske srele su se na polju Borodino, a Ruse je predvodio maršal Kutuzov. Oko 108.000 vojnika ovdje izgubi život. U Parizu, jesen 1815. ruski car Aleksandar I., austrijski Franjo I. i pruski kralj Fridrik Vilim III. potpisuju Svetu alijansu. Taj su dokument kasnije potpisali svi evropski monarsi osim britanskoga regenta, sultana i pape. Ona govori o podršci koju će potpisnici pružiti jedna drugoj u bilo kojem trenutku . Aleksandar II. granice Rusije širi sve do Pacifika i Centralne Azije. Tada pak slijedi rat s Japanom u kojoj Rusi gube flotu i gotovo sve bitke.
U vrijeme Nikole II. završena je izgradnja trans-sibirske pruge (1916.) i pojavljuje se nova ideologija – boljševizam. Cara Nikolu i njegovu obitelj nakon abdikacije ubijaju boljševici u Jekaterinburgu 1918. Istovremeno, Sergej Mihailovič Prokudin-Gorskii (rođen u Muromu; Сергей Михайлович Прокудин-Горский) napušta Rusiju, i preko Norveške odlazi za Englesku da bi patentirao prvu kolor kameru. Velike demografske gubitke Rusi će doživjeti tokom sovjetskih čistki i Drugog svjetskog rata.
Kozački utjecaj vidljiv je od 15. do 20. vijeka. Najpoznatiji ruski odnosno kozački ples «Hopak» popularan je među ruskim seljacima, kao i čuvenim kompozitorima Musorgskim i Čajkovskim. Od kozaka sa Tereka je i «Lezginka», dok je popularni «Čardaš» mađarskog porijekla, Mađari ga poznaju od 9. vijeka i plešu ga uz «Tárogató», moguće je da su ga oni preuzeli od Roma. Ovaj ples popularan je i među Jevrejima (tzv. jevrejski čardaš, a Rusi su ga sa sobom prenjeli i u SAD. Popularni plesovi su također «Barynya», «Drobushki» (step ples) uz tradicionalna glazbala garmoška, trešotki, ložki ili balalajku. Korobuška ili «Korobeiniki» je lirska narodna pjesma i ples, star oko 150 godina.
Poznata ruska glazbala: balalajka, domra, gusle, koljosnaja lira, donsloj rilej, autentični ruski hurdi-gurdi, gudok, rožok, žaleika, volinka, svirel, kugikli, ložki, treščotki, kaliuki.
- Balalajka (rus. балалайка); Balalajka je ruska narodna gitara triangularnog oblika sa tri ili šest žica koje idu od klinova za podešavanje sve do baze instrumenta. Ona se spominje prvi puta u dokumentima iz 17. vijeka (1688.).
- Gudok (rus. гудок); je staro glazbalo sa tri žice, od kojih je jedna postavljena nešto više, i lukom. Gudok je poznat negdje od 12. vijeka. Možda i ranije, u 14. vijeku je modificiran.
- Treščotka (rus. трещотка); vrsta su udaraljki, u stvari niz malenih pločica na uzici koje udaraju jedna u drugu i klepeću.
- Rožok (rus. рожок); je narodna trublja (trumpet) učinjen od goveđeg roga ili brezove kore.
- Žalejka (rus. жалейка) je klarinet ili rog s cijevi, najuobičajeniji autentični ruski duhački instrument.
- Svirelj (rus. свирель); je ruska zviždaljka ili flauta.
- Ložki (rus. ложки); su vrsta udaraljki, posebno ukrašenih drvenih žlica.
O ruskoj kuhinji može se govoriti tamo od 9. vijeka kada je slavenska populacija naučila peći kruh od raži i kvasca za dizanje. Zapise o prvim receptima ostavili su nam redovnici koji su u manastirima morali živjeti od plodova svoga rada. Obrađivali su tlo, lovili ribe, sakupljali gljive, bilje i voće, ali su i zapisivali svoje recepte u knjigu kuhanja. Jedno od najpoznatijih ruskih jela je juha od kupusa poznata kao šči (rus. Щи), u koju se po današnjem receptu stavljaju još i mrkva, korijen celera, luk, krumpir i drugo. Od tradicionalnih pića najpoznatija su im kvas i vodka.
Staroruska kuhinja sastojala se uglavnom od mesa, ribe, divljači, povrća i sakupljačkih plodova, kao što su gljive, divlje voće i bobice. Raž je tradicionalna u pripremi kruha, dok se pšenica koristi tek u novije vrijeme. Juhe su veoma popularne, uz šči, tu je i rassoljnik (rus. Рассольник). Riba je također popularna, u staroj ruskoj kuhinji slatkovodna riba bila je gost samo na carskim i bojarskim stolovima, delicije napose bijahu losos i jesetra. Posebno je na cijeni kavijar, kojega je narod jeo sa octom, paprom i lukom. Najčešće jelo starih Rusa bilo je crveno meso (govedina), te bravetina i svinjetina. Konzumacija nekih vrsta mesa u to vrijeme bila je striktno zabranjena, nepose meso divljeg zeca, no zato su na raspolaganju imali meso divljih ptica, među kojima i labuda i ždrala, crnog tetrijeba i jarebica.
Moskovski period: U vrijeme tzv. Moskovije i Moskalja, bile su dvije kuhinje, ona za bogate, i jedna za siromašne. Hrana običnih ljudi bila je jednostavna, no zato su sofisticirani boari uživali u posebnim specijalitetima, osobito u vrijeme kakvih blagdana.
Novije doba: U vrijeme Petra Velikog i Katarine Velike počinje njihova kulinarska tradicija ali i počinju prihvaćati neka zapadnoevropska jela, kao što su sendviči, francuski i nizozemski sirevi, šunka ,etc.
Tradicionalno rusko selo sastoji se od drvenih kuća. Drvo je najuobičajeniji materijal za gradnju jer Rusija njime i obiluje. Od drveta se grade i crkve, i kuće za kupanje i drugi gospodarski objekti. Tipična kuća na farmi 'izba' javlja se u tri regionalna tipa, gospodarske zgrade prave četvrtasto dvorište i ograđene su niskom drvenom ogradom. U sjevernim dijelovima Rusije sporedne strukture vežu se na glavnu, dok su na jugu svaka zasebno. Varijacije izbe se očitavaju u broj veličini i broju zidova. Piatstenok (peterozidni) ima ekstra zid koji dijeli dnevni od skladišnog prostora. Glavna soba ima i veliku glinenu peć koja zagrijava jedinu prostoriju kuće, a koju nema «klet», građevina sa četiri zida, vrlo jednostavne drvene strukture.
U drugim državama-slijednicama SSSRa postoje velike ruske manjine, kao na primjer u Ukrajini, Bjelorusiji, Kazahstanu, Kirgistanu, Latviji, Litvi, Estoniji kao i u SADu i Australiji. U Narodnoj Republici Kini su Rusi službeno priznati kao manjina, oni tamo žive već generacijama. Oni u Kini žive na sjeveru Xinjianga (uključujući Ürümqi) i u Heilongjiangu.
Od kraja SSSR-a dolazi ponovo do velikih useljavanja, kako Rusa u Kinu, tako i Kineza u Rusiju. U vrijeme Carske Rusije kao i za vrijeme Sovjetskog Saveza, poticano je naseljavanje Rusa na cijelo područje tadašnje države. Nakon sloma, Rusi se polako vraćaju na područje današnje Ruske Federacije. Rusi imaju posebno značajnu manjinu u Ukrajini gdje ih živi oko 8 milijuna.
