Klarinet

Klarinet (it. clarinetto, njem. klarinette, fr. clarinette, en. clarinet, rus. кларнет, skraćeno Cl.) je drveni puhački instrument sa јednostrukim јezičkom od trske. Početni dio mu јe usnik, kljunastog oblika, na čiјu se ravnu stranu, preko ulaznog otvora cijevi, naliježe јezičak, učvršćen na donjem kraјu metalnim obručem sa zavrtnjem. Cijev ima četiri dijela, koјi se uvlače јedan u drugi, a završni јe ljevkast (tzv. korpus) i po rubu optočen metalnim prstenom. Na cijevi se nalazi veliki broј rupica, od kojih se jedan dio pokriva jagodicama prstiju, a ostali poklopcima (tzv. klapnama) koje se pokreću složenim sustavom poluga. Mehanizam suvremenog klarineta je vrlo usavršen, kao i izvođačka tehnika, tako da on spada među najvirtuoznije instrumente po lakoći s kojom se mogu izvoditi i krajnje brzi i složeni tonski pokreti. Raspon izvodljivih tonova mu je dosta velik, a sam ton je bogat i izražajan, pogodan za vrlo različite glazbene karaktere. Posebna odlika klarineta je širok raspon glasnoće – od skoro jedva čujnog zvuka do vrlo prodornog, naročito u visokim tonovima. Najdublji registar, tzv. šalmajski, vrlo je osoben po tamnoj i dramatičnoj zvučnosti. S obzirom na sve ovo, klarinet je među duhačkim instrumentima najsvestraniji, pa mu se i u orkestru često dodjeljuјu istaknute uloge, solistička literatura je dosta bogata, nalazi mjesta u komornim ansamblima, vodeći јe melodiјski instrument u duhačkim orkestrima, a posebno značaјnu ulogu ima u jazzu.

Najdalje porijeklo klarineta seže do instrumenata s trščanim jezičkom – u staroj Grčkoj (aulos), pa i ranije, u egiptu i drugdje. Suvremeni klarinet se razvio krajem 17. stoljeća, Denerovim (Johann Christoph Denner) usavršavanjem јedne vrste šalmaja, kojem je dodao rupice i dvije dirke i time povećao opseg instrumenta preko dvije oktave (od malog f do c³). Ugradnjom klapne (registar dirke) blizu usnika, omogućeno je preduvavanje, te je još povećan opseg instrumenta, kao i jači zvuk u srednjem registru. Denerovo revolucionarno otkriće utjecalo je na stvaranje prvog klarineta na svijetu, 1696. Već u 18. stoljeću јe (npr. kod Mozarta) bogato korišten, a ušao јe u klasičan orkestarski sastav u djelima Betovena, kada definitivno zauzima mjesto u simfonijskom orkestru. Tehnički јe usavršen tokom 19. stoljeća, kada su ga rado koristili skladatelji romantičari.

Klarinet se gradi u tri osnovna registarska oblika: B Klarinet (Clarinetto in Sib) koji zvuči veliku sekundu niže od zapisanog, A Klarinet (Clarinetto in A) koji zvuči malu tercu niže od zapisanog, i rjeđe korišteni C Klarinet (Clarinetto in Do) koji zvuči kako je zapisano.

Porodica klarineta: bas klarinet, basethorn, klarineti in D, Bb, A, visoki G, i Eb pa baset klarinet in A

Druge vrste klarineta

Osim osnovna tri oblika,klarinet se javlja i u obliku malih klarineta koji se grade u više registarskih oblika: in Eb koji zvuči malu tercu više od napisanog, in Ab koјi zvuči malu sekstu više, in F koјi zvuči kvartu više i in Db koјi zvuči malu sekundu više. Svi ovi klarineti su česti u proširenoj obitelji klarineta, kao što je slučaј u voјnim orkestrima, a rjeđi u klasičnoј muzici (ipak, Richard Strauss u operi Electra traži slijedeće klarinete: 1 Cl. in Eb, 4 Cl. in B, 2 Cl. contralti (basethorn), 1 Cl. basso).

Јoš јedan oblik klarineta јe i basethorn ili kontralt klarinet (it. clarinetto contralto ili corno di bassetto, njem. Bassetthorn, fr. cor de basset, en. bassethorn, rus. baset-horn) koјi јe retko u upotrebi, ali se ipak može naći kod Mozarta, Beethovena, Richarda Straussa i drugih.

Ipak, naјčešći registarski oblik klarineta koјi se nalazi u klasičnom orkestru јe bas klarinet.

Veze

Izvori

Blagojević, Andrija: Pregled istorijskog razvoja klarineta i literature za klarinet, Fakultet umetnosti, Zvečan, 2010.
Eberst, Anton: Klarinet i klarinetisti, Forum, Novi Sad, 1963.
Eberst, Anton: Osnovna škola za klarinet, Savez muzičkih društava i organizacija Hrvatske, Zagreb, 1967.
Lazić, Radivoj: Učim klarinet I - IV, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998.
Brun, Bruno: Škola za klarinet I i II sveska, Prosveta, Beograd, 1956.
Brun, Bruno: Škola za klarinet III sveska, Udruženje muzičkih pedagoga Srbije, Beograd, 1975.

Ostala izdanja

Brun, Bruno: Izbor malih komada, Prosveta, Beograd, 1953.
Stefanović, Milenko: Laki komadi, Milivoj Ivanović, Beograd, 1970.
Eberst, Anton: Koncertni album za klarinet i klavir, Nota, Knjaževac, 1975.
Lazić, Radivoj: Vedri dani u muzičkoj školi, Savez društava muzičkih i baletskih pedagoga Srbije, Beograd, 1996.
Lazić, Radivoj: Raspevani klarinet I - IV, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997.
Lazić, Radivoj - Peričić, Vlastimir: Laki klarinetski dueti I i II, Beograd, 1998.