Bjelaj
| Bjelaj | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Bosna i Hercegovina
|
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton/Županija | Unsko-Sanski |
| Opština/Općina | Bosanski Petrovac |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo ((1991)) | 569 |
| Geografija | |
| Koordinate | 44°34′56″N 16°11′48″E / 44.5822°N 16.1967°E |
| Nadmorska visina | oko 600m m |
  Bjelaj Bjelaj (Bosne i Hercegovine) | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 037 |
Koordinate: 44° 34′ 56" SGŠ, 16° 11′ 48" IGD
Bjelaj je naseljeno mjesto u Bosni i Hercegovini u opštini Bosanski Petrovac koja pripada entitetu Federacija Bosne i Hercegovine. Na popisu stanovništva 1991. u njemu je živjelo 569 stanovnika.[1]
Mjesto je smješteno na predjelu gdje se iz Bjelajskog polja uzdiže planina Čava (dio Osječenice). Udaljeno je 3 km od ceste Bosanski Petrovac - Bihać. U Bjelaju su dva vrela, Sinanovac i Madžorac. Sabirna zona ovih vrela je Srt (1042 m.), ogranak Osječenice i zaravan Prhovo, na obodu Bjelajskog polja, ispod Osječenice. Vrela imaju svoje otoke koje se gube u ponorima polja (Keljavac).[2] Iskorišteni su za vodovod kojim se snabdjevaju i okolna sela.
Za stanovnike petrovačkog područja naziv Bjelaj se odnosi na sva naselja na južnoj strani Bjelajskog polja:(Busije, Cimeše, Bjelajski Vaganac)
Stari grad Bjelaj je smješten na vrhu jednog brijega, na platou koji se proteže u osnovnom pravcu sjever-jug, dugačkom oko 850 m. Plato se dijeli na sjevernu, širu i južnu, užu polovinu koje su podjednako dugačke. Na južnom kraju sjeverne polovine platoa nalazi se Velika gradina, nedovoljno istražen praistorijski lokalitet iz bronzanog i gvozdenog doba, iz vremena Ilira. Južni dio platoa, koji je mnogo uži od sjevernog je u obliku lingule. Na njegovom sjevernom kraju je neistraženi praistorijski lokalitet Mala gradina. Južno od nje je veliko utvrđenje iz srednjovjekovnog i osmanskog perioda, Stari grad Bjelaj
Istorijska cjelina – Stari grad Bjelaj, proglašen je za nacionalni spomenik BiH[3]
Moćna i ugledna begovska krajiška porodica u prvoj polovini vladanja Osmanlija, Ibrahimpašići, nazvani su po Ibrahim-paši, Deli-Muratovom sinu. U Bjelaju je sve do sredine 20. stoljeća postojalo turbe Deli-Murata, koje se nalazilo na oko 50 m od kule Ibrahimpašića u tom mjestu. Deli-Muratov sin, Ibrahim, koji je rođen u vrijeme kada mu je otac poginuo i koga je školovala Porta, izgradio je Ripač, podigao džamiju koja se zvala Ibrahim-pašina džamija, a posjede je dobio u Lici (oko Lapca), zatim u Bihaću, Ripču, Bjelaju i oko današnjeg Bosanskog Petrovca. Kasnije se kao rodonačelnik javlja Bećir-beg iz Bjelaja (1760.-1791). Početkom 20. stoljeća ova begovska porodica spadala je u red onih kod koje nije bilo predstavnika sa izrazito velikim zemljišnim posjedima. Imali su posjede u Vranovini, Vođenici, Vedrom Polju, Driniću, a u Bjelaju im je posjed iznosio 752 dunuma.[4]
Prva osnovna škola u mjestu je izgrađena od drveta i podigle su je poznate dobrotvorke Mis Irbi i Džonstonova. Poslije je škola pregrađena pa je taj drugi dio služio kao kapela uz koju je prigrađen zvonik. Na mjestu dotrajale kapele izgrađen je 1925 današnji hram sv. Georgija. Godine 1996, nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini, hram je devastiran i obnovljen 2006.
U Drugom svjetskom ratu i ovo se mjesto našlo pod vlašću Nezavisne države Hrvatske. U selo je došlo nekoliko ustaša, naoružali muslimansko stanovništvo, i uspostavili novu vlast. Međutim, mještani su polovinom avgusta, poslije prvih ustaničkih uspjeha, predali oružje i pomogli hvatanje ustaša. Ovo je bilo prvo muslimansko mjesto koje je oslobođeno u Bosanskoj krajini. Prilikom ulaska ustanika u Bjelaj nije se desio ni jedan slučaj nasilja ni ma kakav drugi ispad prema muslimanskom stanovništvu. Komunistička partija Jugoslavije je već dotada uspjela da ubijedi široke srpske ustaničke mase da za ustaške pokolje nije krivo ni muslimansko ni hrvatsko stanovništvo. Poslije oslobođenja Bjelaja, poduzete su sve mjere da mjesto bude primjer bratstva i jedinstva Muslimana i Srba u Bosanskoj krajini. Međutim, ustaše su to osjetili, napali su mjesto, zauzeli ga i cjelokupno muslimansko stanovništvo odveli u izbjeglištvo.[5]
U Bjelaju je 1922 rođen Mahmut Ibrahimpašić Mašo, narodni heroj Jugoslavije. Bio je politički komesar Peta krajiške (kozarske) brigade i na toj dužnosti je poginuo 19. oktobra 1944 u borbama za oslobođenje Beograda. Već u novembru je proglašen narodnim herojem, među prvim partizanskim borcima i jedini sa šireg područja Bjelaja.[6]
Ovdje je 1923 rođen i poznati dječiji pisac Ahmet Hromadžić čija su djela ušla u školsku lektiru nekih evropskih zemalja. Dobitnik je velikog broja književnih nagrada, a kao urednik u izdavačkom preduzeću "Veselin Masleša" osnivač je dječije biblioteke "Lastavica".
| Nacionalnost | 1991. |
| Srbi | 346 |
| Muslimani | 223 |
| Hrvati | 0 |
| Jugosloveni | |
| ostali | 0 |
| Ukupno | 569 |
Bošnjačko stanovništvo se u ovaj kraj u većem broju doselilo nakon uspostavljanja granice na Uni između Austrije i Turske, dok se hrišćansko stanovništo (Srbi i Hrvati) znatno doseljavalo nakon 1878 i prelaska Bosne u austrijske ruke.
Nekada je u okviru Bjelaja bio i zaseok Mali Stjenjani, zapadno od centra Bjelaja, ispod same Čave. Vremenom su žitelji tog zaseoka napuštali svoje kuće tako da već pred posljednji rat tamo nije bilo stanovnika.
Zbog kraškog karaktera zemljišta zemljoradnja i stočarstvo su na niskom nivou. Sredinom 20. vijeka bilo je počelo površinsko kopanje boksitne rude, ali je zbog neisplativosti rudnik brzo zatvoren.
- ↑ Nacionalni sastav stanovništva je vecinski srpski 346 stanovnika i 223 muslimana(osnjaka) Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.. Sarajevo: Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine.
- ↑ PETROVAČKO POLJE –Dr. Rade Davidović, Novi Sad, 1981
- ↑ „Stari grad Bjelaj”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2018-03-06. Pristupljeno 13. 6. 2017.
- ↑ BEGOVSKI ZEMLJIŠNI POSJEDI U BOSNI I HERCEGOVINI OD 1878. DO 1918 -H. Kamberović, Sarajevo,2003
- ↑ „Branko J. Bokan, 1988 -PRVI KRAJIŠKI NOP ODRED”. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Ahmet Hromadžić: Narodni heroj Mahmut Ibrahimpašić”. Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 7. Pristupljeno 9. 2. 2016.
