Suwalska Brygada Kawalerii

Suwalska Brygada Kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	IV Brygada Jazdy IV Brygada Kawalerii BK „Suwałki”
Kontynuacja	4 Brygada Kawalerii Pancernej
Dowódcy
Pierwszy	płk kaw. Michał Ostrowski
Ostatni	gen. bryg. Zygmunt Podhorski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	SGO „Narew”

Suwalska Brygada Kawalerii (Suw. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

W czasie kampanii wrześniowej brygada walczyła w składzie SGO „Narew”. Do 4 września dozorowała granicę pruską w rejonie Suwałk, wykonując dywizjonem 3 pułku szwoleżerów wypad na teren Prus Wschodnich. Następnie, przesunięta w rejon Zambrowa, wzięła udział w uderzeniu na oddziały DPanc „Kempf”. 18 września przeszła do Puszczy Białowieskiej, gdzie została zreorganizowana i, wspólnie z Podlaską BK, tworzyła Dywizję Kawalerii „Zaza”. W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” walczyła pod Serokomlą i Wolą Gułowską

Formowanie i przekształcenia

W maju 1921 „wojenna” VII Brygada Jazdy przemianowana została na IV Brygadę Jazdy. W jej skład weszły trzy pułki jazdy: 3 pułk szwoleżerów Mazowieckich, 1 pułk ułanów Krechowieckich i 2 pułk ułanów Grochowskich oraz IV dywizjon artylerii konnej. W grudniu tego roku dowództwo brygady przeniesione zostało z garnizonu Grodno do Suwałk.

Wiosną 1924 IV BJ przemianowana została na IV Brygadę Kawalerii i podporządkowana dowódcy 1 Dywizji Kawalerii. Równocześnie z jej składu wyłączone zostały: 1 pułk ułanów Krechowieckich (podporządkowany dowódcy XI BK) i IV dywizjon artylerii konnej (podporządkowany dowódcy artylerii konnej 1 DK). W lutym 1929 IV Brygada Kawalerii przemianowana została na BK „Suwałki” i usamodzielniona. W skład brygady ponownie włączony został 4 dywizjon artylerii konnej. Później dołączył 1 pułk ułanów Krechowieckich z BK „Białystok”.

Minister spraw wojskowych rozkazem Dep. Dow. Og. 1820. Org. Tj. nadał z dniem 1 kwietnia 1937 roku dotychczasowej BK „Suwałki” nazwę „Suwalska Brygada Kawalerii”.

Organizacja pokojowa w latach 1937–1939

Suwalska BK w 1938

• Dowództwo Suwalskiej Brygady Kawalerii w Suwałkach
• 3 pułk szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego w Suwałkach
• 1 pułk ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego w Augustowie
• 2 pułk ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego w Suwałkach
• 4 dywizjon artylerii konnej w Suwałkach
• 11 szwadron pionierów w Augustowie
• 11 szwadron łączności w Suwałkach

Brygada w kampanii wrześniowej 1939 roku

Pozycje wojsk polskich 16/17.09.1939

Brygada pod dowództwem gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego wchodziła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Otrzymała zadanie osłony kierunku na Grodno z równoczesnym zapewnieniem osłony północnego skrzydła SGO. W dniach 1–2 września ukończyła koncentrację, osiągając ugrupowanie wyjściowe. 2 września Niemcy wykonali wypad na Bakałarzewo, lecz zostali odrzuceni ze stratami. Do 4 września akcja na tym odcinku ograniczyła się tylko do obustronnych wypadów.

W nocy z 3 na 4 września brygada z dużym sukcesem przeprowadziła wypad dwoma szwadronami 3 pułku szwoleżerów Mazowieckich na Mieruniszki na terenie Prus Wschodnich. Naczelne Dowództwo poleciło jednak przesunąć ją do lasów między Pułtuskiem a Ostrowią Mazowiecką, jako konsekwencję planowanego uderzenia z rejonu Pułtuska na skrzydło wojsk nieprzyjaciela posuwających się wzdłuż zachodniego brzegu rzeki Orzyc i Narwi w kierunku południowym.

W nocy z 4 na 5 września brygada rozpoczęła marsz z rejonu Suwałk do Zambrowa przez Dąbrowę, Romanówkę, Knyszyn i Tykocin. 5 września cały dzień odpoczywała w lasach na południowy wschód od Augustowa. W nocy wykonała drugi etap przemarszu. Nadeszły też transporty kolejowe 3 pułku strzelców konnych. Transporty, zawrócone z Augustowa, skierowane zostały do Czerwonego Boru, gdzie pułk wyładował się i pozostał na postoju.

7 września brygada odpoczywała w rejonie Jabłoni Kościelnej pod Zambrowem. W dniach 9–10 września dowództwo brygady przejął czasowo płk Kazimierz Plisowski. W tym czasie wzięła ona udział w skutecznych, ale ciężkich walkach z niemiecką Dywizją Pancerną „Kempf” gen. mjr. Wernera Kempfa.

9 września o świcie dowódca brygady otrzymał rozkaz uderzenia na Piski i Księżopole. 1 pułk ułanów Krechowieckich i 3 pułk szwoleżerów Mazowieckich zaatakowały Niemców pod Ciągaczkami i Wiśniewem. Po południu opanowano Piski i Księżopole, biorąc licznych jeńców. O zmroku brygada wycofała się do lasów w rejonie Koskowa i Rząśnika. 2 pułk ułanów Grochowskich został natomiast przydzielony do osłony skrzydła 18 Dywizji Piechoty od strony Wizny i 10 września toczył boje pod Rutkami z wojskami niemieckiego XIX Korpusu Armijnego gen. Heinza Guderiana.

Walki w ramach zwrotu zaczepnego SGO „Narew”

O zmroku 9 września brygada rozpoczęła marsz do rejonu Koskowo – Rząśnik i osiągnęła przed świtem. O świcie 10 września uderzyła na nieprzyjaciela. Działania prowadzono na dwóch kierunkach: 1 pułk ułanów nacierał po osi Koskowo – Piotrowo – Choromany-Witnice-Piski oraz 3 pułk szwoleżerów po osi Rząśnik – Lubotyń – Wiśniewo Wielkie. Pułki kawalerii wspierał ogniem 4 dywizjon artylerii konnej. 1 pułk ułanów wszedł do walki na linii Nadbory – Choromany-Witnice. Uderzeniem czołowych szwadronów zdobyto wieś Choromany-Witnice, pewną ilość jeńców i samochodów. Po odrzuceniu kontrataku 12 czołgów nieprzyjaciela, pułk rozpoczął natarcie na Piski i zdobył je. Podczas tych walk niemiecki 44 dywizjon rozpoznawczy poniósł znaczne straty w sprzęcie i w ludziach. Wykorzystując powodzenie, oddziały pułku zaatakowały stanowiska ogniowe artylerii Dywizji Pancernej „Kempf”, zdobyły 4 działa i kilka samochodów pancernych, przy stratach własnych 11 rannych.

Na drugim kierunku nacierał 3 pułk szwoleżerów i zdobył Księżopole. Próba obejścia nieprzyjaciela od południa przez 2/3 p. szwol. spowodowała wycofanie się Niemców za rzekę Orz. Wieczorem brygada otrzymała rozkaz przejścia do lasów w rejonie Głębocz Wielki, a następnie wykonania marszu do rejonu na północny zachód od Zambrowa.

Działania odwrotowe

11 września brygada wyrwała się z kotła zambrowskiego i wycofywała się na południe od Zambrowa.

12 września razem z Podlaską Brygadą Kawalerii utworzyła Grupę Operacyjną gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego.

W nocy z 13 na 14 września brygada stoczyła pod Olszewem walkę spotkaniową, w której poniosła duże straty i częściowo została rozproszona.18 września poszczególne jej oddziały zaczęły zbierać się w Puszczy Białowieskiej w rejonie miejscowości Doktorce. 20 września z zebranych w Puszczy Białowieskiej oddziałów brygady utworzono Brygadę Kawalerii „Plis”, która weszła w skład Dywizji Kawalerii „Zaza”.

Ośrodek Zapasowy brygady współtworzył Rezerwową Brygadę Kawalerii w Wołkowysku. Do Wołkowyska dotarł także spieszony 31 dywizjon pancerny działający wcześniej w składzie brygady.

Organizacja wojenna we wrześniu 1939

• Kwatera Główna Suwalskiej Brygady Kawalerii
• 3 pułk szwoleżerów
• 1 pułk ułanów
• 2 pułk ułanów
• 3 pułk strzelców konnych
• 4 dywizjon artylerii konnej
• 31 dywizjon pancerny
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ „B” nr 84 – dowódca ppor. Józef Musiał i por. Kazimierz Nosalik
• szwadron kolarzy nr 11 – dowódca rtm. Andrzej Pruszyński
• szwadron pionierów nr 11
• szwadron łączności nr 11 – dowódca por. Jan Piekut
• samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 11 – dowódca ppor. rez. Marian Szyler
• pluton konny żandarmerii nr 11
  • dowódca plutonu – por. Jerzy Majewski
  • zastępca dowódcy plutonu – plut. pchor. Stanisław Halicki
• poczta polowa nr 68
• sąd polowy nr 44
  • szef sądu – kpt. rez. Zygmunt Olszewski
  • I członek sądu polowego – ppor. rez. Ojrzyński,
  • II członek sądu polowego – ppor. rez. Aleksander Malinowski
• drużyna parkowa uzbrojenia nr 341
• park intendentury nr 341 – dowódca kpt. Stefan Jeżewski
• pluton sanitarny konny Nr 91 – dowódca kpt. lek. Marian Kosiba
• Zgrupowanie taborów
  • kolumna taborowa kawalerii nr 341
  • kolumna taborowa kawalerii nr 342
  • kolumna taborowa kawalerii nr 343
  • kolumna taborowa kawalerii nr 344
  • kolumna taborowa kawalerii nr 345
  • kolumna taborowa kawalerii nr 346
  • warsztat taborowy nr 341

Pododdziały przydzielone:

• II pluton 13 eskadry obserwacyjnej – dowódca kpt. obs. Seweryn Łaźniewski
• batalion KOP „Sejny” (przydzielony)

Obsada personalna Kwatery Głównej we wrześniu 1939

• dowódca brygady – gen. bryg. Zygmunt Podhorski (do 9 IX)
• dowódca – płk Kazimierz Plisowski (od 9 IX)
• oficer ordynansowy – ppor. rez. Henryk Rostworowski
• szef duszpasterstwa – ks. kapelan Franciszek Lorenc
• szef sztabu – mjr dypl. Edward Boniecki
• oficer operacyjny – rtm. dypl. Adam Galica
• oficer informacyjny – por. kaw. Ignacy Cieplak
• kwatermistrz – rtm. dypl. Tadeusz Radziukinas
• szef intendentury – kpt. Konstanty Meyer
• oficer transportowy – rtm. w st. spocz. Franciszek Józef Hermanowicz
• oficer uzbrojenia – por. rez. Otton Bigo vel Grygo
• dowódca saperów – kpt. Paweł Głowacki
• dowódca łączności – mjr Teodor Berlach-Tukalski
• naczelny lekarz – mjr dr med. Józef Leszkowicz
• naczelny lekarz weterynarii – kpt. lek. wet. Tadeusz Sagal
• komendant Kwatery Głównej – mjr w st. spocz. Janusz Korczyński
• dowódca szwadronu sztabowego – dowódca por. rez. Bohdan Różycki

Obsada personalna w latach 1921–1939

Dowódcy brygady

• płk kaw. Eugeniusz Ślaski (V 1921 – 15 V 1923 → szef Departamentu Jazdy MSWojsk.)
• płk kaw. Michał Ostrowski (15 V 1923 – 1 VI 1924 → dowódca VIII BK)
• płk SG Włodzimierz Wołkowicki (1 VI 1924 – 30 IX 1927 → stan spoczynku)
• gen. bryg. Adolf Waraksiewicz (III 1929 – 31 I 1932 → stan spoczynku)
• płk dypl. kaw. Rudolf Dreszer (II 1932 – IV 1937 → dowódca Wileńskiej BK)
• gen. bryg. Zygmunt Podhorski (IV 1937 – IX 1939)

Szefowie sztabu brygady

• rtm. p.d. SG Leon Mitkiewicz-Żółłtek (do 15 X 1923 → [[]])
• rtm. adj. szt. Eugeniusz Spasowicz (od 15 X 1923)
• mjr dypl. Witold II Święcicki (do 1 IX 1931 → DOK IX)
• rtm. dypl. Stefan Eichler (1 IX 1931 – 1 III 1934 → dyspozycja MSWewn.)
• mjr dypl. kaw. Stanisław VII Piotrowski (1 III – 22 XII 1934 → DOK II)
• rtm. dypl. Leon Pruszanowski (od 22 XII 1934)
• mjr dypl. kaw. Eugeniusz Święcicki (1938 – 1939)
• mjr dypl. kaw. Edward Boniecki (do 20 IX 1939 → szef sztabu DK „Zaza”)

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku

• dowódca brygady – gen. bryg. inż. Zygmunt Podhorski
• szef sztabu – mjr dypl. Edward Boniecki
• I oficer sztabu – rtm. dypl. Adam Galica
• II oficer sztabu – rtm. adm. (kaw.) Jan I Leśniewski
• dowódca łączności – mjr łączn. Teodor Berlach-Tukalski
• oficer intendentury – kpt. int. Konstanty Meyer

Żołnierze Brygady (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy / służby (stanowisko)		zamordowany
			przed mobilizacją	we wrześniu 1939
Kosiba Marian	kapitan lekarz	żołnierz zawodowy	praktyka w szpitalu OWar. „Wilno”		Charków
Rekosz Stefan	podporucznik rezerwy	inżynier rolnik			Charków
Różycki Bohdan	porucznik rezerwy	rolnik			Charków

Tradycje

Tradycje pułków Suwalskiej BK przejęła 4 Suwalska Brygada Kawalerii Pancernej im. Generała Brygady Zygmunta Podhorskiego z Orzysza, istniejąca w latach 1994–2000

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Tadeusz Jurga, Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
• MirosławM. Giętkowski MirosławM., Artyleria konna Wojska Polskiego 1918-1939, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, ISBN 83-7174-823-X, OCLC 69505837 . Brak numerów stron w książce
• Zygmunt Kosztyła: Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1976.
• Felicjan Majorkiewicz: Dane nam było przeżyć. Szkice historyczne, wspomnienia, materiały. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1972.
• Kazimierz Pluta-Czachowski, Władysław Wujcik. Walki 18 Dywizji Piechoty w wojnie obronnej 1939 r. (od 1.9. do 10.9.). cz.II. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3, s. 70–100, 1986. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182. 
• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Kampania wrześniowa 1939. T. I/cz.2. Londyn: Instytut Historyczny im. gen Sikorskiego w Londynie.
• Mjr dypl. Edward Boniecki, szef sztabu Suwalskiej BK. Relacja z kampanii wrześniowej, Włochy, 26 listopada 1945 r.. [dostęp 2016-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-02)].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.