Platygastridae
| Platygastridae | |
| Haliday, 1833 | |
| Okres istnienia: kreda–dziś | |
 Orwellium enigmaticum | |
 Platygaster ingeniosus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Proctotrupomorpha |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
Platygastridae |
Platygastridae – rodzina błonkówek z infrarzędu owadziarek i nadrodziny Platygastroidea. Kosmopolityczna. Obejmuje ponad 1150 opisanych gatunków. Wszystkie są parazytoidami innych owadów. W zapisie kopalnym znane od kredy.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Drobne błonkówki o ciele poniżej 2 mm długości[1], najczęściej osiągającym około 1 mm. Zwykle mają oskórek gładki lub płytko mikrorzeźbiony, ale zdarzają się gatunki o silnej rzeźbie[2]. Zazwyczaj ubarwione są czarno, rzadko żółtawo, nigdy z połyskiem metalicznym. W podrodzinie Platygastrinae dominują formy o pokroju smukłym do silnie wydłużonego, natomiast wśród Sceliotrachelinae formy o pokroju przysadzistym[1].
Głowa pozbawiona jest wcisku na czole, a bruzdy malarne obecne są tylko u części gatunków[2]. Czułki są silnie załamane kolankowato[1]; u samic ich biczyk buduje zwykle osiem, a rzadziej od pięciu do siedmiu członów. Samce mają piąty, a rzadziej czwarty człon czułków zmodyfikowany[1][2]. Ogólna liczba członów czułków u samców nie przekracza dziesięciu, z wyjątkiem samców rodzaju Orwellium, u których wynosi jedenaście[2].
Mezosomę cechuje mniej więcej tak szeroka jak długa tarcza śródplecza i brak szwów mezepimeralnych, natomiast szczecinki w bruździe szyjnej przedplecza i linie transepisternalne na mezepisternitach mogą być obecne lub nie. Skrzydła czasem wcale nie występują[2], a jeśli są obecne to zwykle pozbawione są użyłkowania[1]. W przednim skrzydle żyłka submarginalna nie sięga nigdy krawędzi kostalnej, a żyłka r-rs jest co najwyższej skrajnie krótka – wyjątkiem jest rodzaj Orwellium u którego żyłka radialna jest lepiej wykształcona, a z krótkiej żyłki marginalnej wyrasta przeciętnie długa żyłka r-rs[2]. W skrzydle tylnym obecna jest co najwyżej kikutowata żyłka submarginalna[1]. Odnóża przedniej pary zawsze mają po jednej ostrodze na goleni, natomiast pozostałych par po jednej lub dwóch[2].
Metasoma u samic ma sześć widocznych tergitów, wyjątkowo mniej, natomiast tergit siódmy zawsze jest zredukowany, pozbawiony pigmentu, uwewnętrzniony i skryty pod poprzednim[1]. Szwy pomiędzy tergitami oraz pomiędzy sternitami są niezmodyfikowane, rzadziej na przedniej krawędzi pierwszego i drugiego tergitu występuje szereg dołków. Laterotergity są wyraźnie widoczne[2]. Drugi z tergitów zawsze jest najdłuższy i najszerszy[1][2]. Pierwszy ze sternitów nie jest bocznie ścieśniony i zazwyczaj nie jest wyciągnięty ku przodowi między tylną parę bioder[2]. Nie występują przysadki odwłokowe. U samic pokładełko nie wystaje poza szczyt metasomy[1].
Ekologia i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Przedstawiciele podrodziny nominatywnej są koinobiontycznymi parazytoidami indukujących powstawanie galasów muchówek z rodziny pryszczarkowatych. Swe ofiary porażają w stadium jaja lub wczesnym stadium larwalnym. Ciało żywiciela opuszczają, gdy osiągnie on stadium przedpoczwarki lub poczwarki. Sceliotrachelinae są natomiast idiobiontycznymi parazytoidami wewnętrznymi jaj i larw różnych grup owadów. Do ich poznanych żywicieli należą jaja chrząszczy z rodzin ryjkowcowatych i kózkowatych oraz pluskwiaków z grupy piewików, a także larwy błonkówek z rodziny grzebaczowatych oraz pluskwiaków z infrarzędów czerwców i mączlików[1][2].
U niektórych Platygastridae stwierdzono wielozarodkowość[1].
Rodzina kosmopolityczna, szeroko rozprzestrzeniona na całym świecie, liczebna w różnorodnych siedliskach[1][2]. W Polsce stwierdzono do 2019 roku 139 gatunków, jednak ich faktyczna liczba jest znacznie większa[3] (zobacz też: Platygastridae Polski). Z Wysp Brytyjskich wykazano 260 ich gatunków[4].
Taksonomia i ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Takson ten wprowadzony został w 1833 roku przez Alexandra H. Halidaya[5]. Obejmuje ponad 1150 opisanych gatunków[6], zgrupowanych w 69 rodzajów[2], przy czym faktyczną ich różnorodność szacuje się na kilka tysięcy gatunków współczesnych[6]. Tradycyjnie klasyfikuje się je w dwóch podrodzinach[2][1]:
- Platygastrinae Haliday, 1833
- Sceliotrachelinae Brues, 1908
Jeszcze w drugiej połowie XX wieku wyróżniano trzecią podrodzinę, Inostemmatinae. Znieśli ją w 1989 roku Lubomír Masner i Lars Huggert[7][1]. Do żadnej z tych podrodzin nie jest zaliczany rodzaj Orwellium[2].
Definicja Platygastridae ulegała zmianom w XXI wieku[2]. Wyniki analizy filogenetycznej Nicholasa P. Murphyego i innych z 2007 roku wskazały na parafiletyzm tradycyjnie ujmowanej rodziny Scelionidae, drugiej z zaliczanych wówczas do nadrodziny Platygastroidea rodzin[8]. W związku z tym Michael J. Sharkey w tym samym roku zniósł Scelionidae, zaliczając wszystkie ich rodzaje do Platygastridae[9]. Krok ten wkrótce został skrytykowany, jako że dla zachowania monofiletyzmu Scelionidae wystarczyło wyłączyć z nich dwa rodzaje. Ryan C. McKellar i Michael S. Engel w 2012 roku przywrócili Scelionidae i wynieśli do rang rodzin Nixoniidae i Sparasionidae[10]. W 2021 roku Chen Huayan i inni na podstawie wyników molekularno-morfologicznej analizy filogenetycznej dokonali rewizji systematyki Platygastroidea, w ramach której Platygastridae zostały zrediagnozowane tak, by objąć również rodzaj Orwellium[2].
W zapisie kopalnym przedstawiciele rodziny znani są od przełomu albu i cenomanu w kredzie[11]. Według wyników łączonej analizy czterogenowo-morfologicznej oraz analizy czetrogenowej autorstwa Chena i innych Platygastridae zajmują pozycję siostrzaną dla Janzanellidae, tworząc z nimi klad siostrzany dla Neuroscelionidae. Inne wyniki uzyskano w analizie filogenomicznej, tam Platygastridae zajęły pozycję siostrzaną względem kladu obejmującego Neuroscelionidae i Nixoniidae, jednak w badaniu tym nie uwzględniono Janzanellidae i Geoscelionidae[2].
Kladogram Platygastroidea wg wyników analizy czterogenowo-morfologicznej; Chen et al. (2021)[2]
|
Kladogram Platygastroidea wg wyników analizy czterogenowej; Chen et al. (2021)[2]
|
Kladogram Platygastroidea wg wyników analizy filogenomicznej; Chen et al. (2021)[2]
|
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Henri Goulet, John T. Huber, Hymenoptera of the world: an identification guide to families, Ottawa: Agriculture Canada, 1993, s. 561-562, ISBN 978-0-660-14933-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Huayan Chen, Zachary Lahey, Elijah J. Talamas, Alejandro A. Valerio, Ovidiu A. Popovici, Luciana Musetti, Hans Klompen, Andrew Polaszek, Lubomír Masner, Andrew D. Austin, Norman F. Johnson. An integrated phylogenetic reassessment of the parasitoid superfamily Platygastroidea (Hymenoptera: Proctotrupomorpha) results in a revised familial classification. „Systematic Entomology”. 46 (4), s. 1088-1113, 2021. DOI: 10.1111/syen.12511.
- ↑ Peter Neerup Buhl, Paweł Jałoszyński. Fifteen species of Platygastrinae (Hymenoptera: Platygastridae) new to the fauna of Poland. „Acta entomologica silesiana”. 27, 2019. ISSN 1230-7777.
- ↑ P.N. Buhl, D.G. Notton. A revised catalogue of the Platygastridae of the British Isles. „Journal of Natural History”. 43 (27-28), s. 1651-1703, 2009.
- ↑ A.H. Haliday. An essay on the classification of the parasitic Hymenoptera of Britain, which correspond with the Ichneumones minuti of Linnaeus. „The Entomological Magazine”. 1, s. 259-276, 1833.
- ↑ a b Hassan Ghahari, Peter Neerup Buhl. Check-list of Iranian Platygastridae (Hymenoptera, Platygastroidea). „Entomofauna”. 32 (22), s. 329-336, 2011.
- ↑ L. Masner, L. Huggert. World review and keys to genera of the subfamily Inostemmatinae with reassignment of the taxa to the Platygastrinae and Sceliotrachelinae (Hymenoptera: Platygastridae). „Memoirs of the Entomological Society of Canada”. 147, s. 1-214, 1989.
- ↑ Murphy, N.P.; Carey, D.; Castro, L.R.; Dowton, M.; Austin, A.D.. Phylogeny of the platygastroid wasps (Hymenoptera) based on sequences from the 18S rRNA, 28S rRNA and cytochrome oxidase I genes: implications for the evolution of the ovipositor system and host relationships. „Biological Journal of the Linnean Society”. 91, s. 653–669, 2007.
- ↑ M.J. Sharkey. Phylogeny and classification of Hymenoptera. „Zootaxa”. 1668, s. 521–548, 2007.
- ↑ R.C. McKellar, M.S. Engel. Hymenoptera in Canadian Cretaceous amber (Insecta). „Cretaceous Research”. 35, s. 258–279, 2012.
- ↑ D. Neraudeau, V. Perrichot, J.-P. Colin, V. Girard, B. Gomez, F. Guillocheau, E. Masure, D. Peyrot, F. Tostain, B. Videt, and R. Vullo. A new amber deposit from the Cretaceous (uppermost Albian-lowermost Cenomanian) of southwestern France. „Cretaceous Research”. 29, s. 925-929, 2008.