Kambr

Kambr
538,8–485,4 mln lat temu
	PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	Średnia objętość w atmosferze
Tlenu	ok. 12,5% obj.
Dwutlenku węgla	ok. 4500 ppm
	Inne uśrednione dane
Temperatura	ok. 21 °C
Poziom morza (pow. obecnego)	Rośnie powoli od 30 do 90 m
	Tabela stratygraficzna
poprzedni okres; ediakar	następny okres; ordowik
	↑ 63% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku ; ↑ 16 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku ; ↑ 7 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku ;

Kambr (ang. Cambrian)

w sensie geochronologicznym – pierwszy okres ery paleozoicznej. Trwał około 56 milionów lat (od 541,0 ±1,0 do 485,4 ±1,9 milionów lat temu). Kambr jest młodszy od ediakaru (neoproterozoik) a starszy od ordowiku. Dzieli się na cztery epoki: terenew, 2. epoka, miaoling oraz furong.

w sensie chronostratygraficznym – pierwszy system eratemu paleozoicznego, wyższy od ediakaru, niższy od ordowiku. Dzieli się na cztery oddziały: terenew, 2. oddział, miaoling i furong. Międzynarodowy stratotyp granicy prekambr/kambr znajduje się na wybrzeżu półwyspu Burin koło miasta Fortune (południowo-wschodnia część Nowej Fundlandii, Kanada). Dolną granicę kambru wyznacza pierwsze pojawienie się skamieniałości śladowej Phycodes pedum Seilacher, 1955.

System kambryjski wydzielił Adam Sedgwick w 1835 roku. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy Walii – Cambria, gdyż tam skały kambryjskie poznane zostały najwcześniej.

Wydarzenia

Na początku kambru, na obszarach wchodzących obecnie w skład Europy, zachodziły ostatnie procesy górotwórcze orogenezy kadomskiej. Pod koniec kambru doszło do pierwszych, słabych jeszcze, faz orogenezy kaledońskiej. Ruchy górotwórcze doprowadziły do podniesienia się dna morza, wypiętrzenia znacznych terenów ponad poziom wody i silnej denudacji np. na obszarze basenu świętokrzyskiego.

Fauna

Od tego okresu zaczynają obficie występować skamieniałości strukturalne zwierząt morskich, których linie rozwojowe rozdzieliły się znacznie wcześniej, na co wskazują badania genetyczne. To nagłe pojawienie się różnorodności życia zwierzęcego zostało nazwane eksplozją kambryjską. W czasie kambru miało miejsce kilka masowych wymierań, przyczyny których nie są do końca znane.

Największe znaczenie stratygraficzne jako skamieniałości przewodnie mają morskie stawonogi – trylobity, będące w kambrze bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt. Przedstawiciele szkarłupni odgrywają podrzędną rolę. Ze zwierząt jednokomórkowych tego okresu znane są otwornice zlepieńcowate, żyjące na dnie mórz. Niewielkie znaczenie stratygraficzne mają gąbki.

Archeocjaty odgrywają ważną rolę skałotwórczą i jako skamieniałości przewodnie mają dość spore znaczenie. W skałach dolnokambryjskich spotyka się ślady żerowania pierścienic. Licznie występują ramienionogi, głównie bezzawiasowe. Pewne znaczenie stratygraficzne z mięczaków mają jednotarczowce, hiolity i ślimaki.

Flora i mykobiota

Występowały tylko grzyby, glony (np. Callenia) i porosty^[2]. Regionalne znaczenie stratygraficzne mają akritarchy, skamieniałości uważanych za cysty jednokomórkowych organizmów morskich lub morskich glonów.

Kopaliny użyteczne

W skałach wieku kambryjskiego na świecie znane są złoża:

ropy naftowej (Teksas, Kansas i Wyoming w Stanach Zjednoczonych, rejon Irkucka w Rosji)
miedzi (Tennessee w Stanach Zjednoczonych, Demokratyczna Republika Konga)
ołowiu (Missouri w Stanach Zjednoczonych)
żelaza (Pensylwania w Stanach Zjednoczonych)
azbestu (Quebec w Kanadzie)
soli kamiennych i potasowych (południowa Syberia)
fosforytów (środkowa Australia, Kazachstan).

W Polsce znane są niewielkie złoża ropy naftowej w obniżeniu perybałtyckim. W Górach Świętokrzyskich eksploatowane są surowce skalne wieku kambryjskiego – piaskowce kwarcytowe. W Sudetach natomiast eksploatowane są na potrzeby przemysłu wapienniczego dolnokambryjskie wapienie wojcieszowskie, których wiek został potwierdzony przez znaleziska archeocjatów^[3].

Na początku listopada 2012 Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo poinformowało, iż odkryło złoże gazu ziemnego w trakcie wiercenia odwiertu w Opalinie. Złoże znajduje się w skałach wieku kambryjskiego, położonych na głębokości około 3000 m^[4].

Kambr na obszarze Polski

W kambrze duże obszary Polski zalane były przez morza. Na ich dnie powstały prawie wyłącznie osady piaszczyste, mułowcowe i ilaste.

Utwory te zachowały się niezmienione w Górach Świętokrzyskich i ich południowym obrzeżeniu.

Na Niżu Polskim znane są z głębokich wierceń.

W Sudetach osady kambryjskie zostały później przeobrażone w łupki metamorficzne lub fyllity które budują dziś znaczne partie Gór Kaczawskich, Pogórza Kaczawskiego, Rudaw Janowickich, masywu Śnieżnika oraz Przedgórza Sudeckiego (bloku przedsudeckiego).

Skały węglanowe (wieku prawdopodobnie z pogranicza prekambru i kambru) są dość rzadkie i na powierzchni występują tylko w Górach Kaczawskich i w ziemi kłodzkiej (masyw Krowiarki i rejon Stronia Śląskiego). Pierwotne osadowe wapienie przekształciły się w marmury. Należy podkreślić, że przynależność stratygraficzna wielu skał metamorficznych jest niepewna i może być zakwestionowana przez nowsze badania. Poza archeocjatami, utwory kambryjskie w Sudetach nie są datowane za pomocą skamieniałości przewodnich, a jedynie przez porównanie litologii z sąsiednimi terenami (Łużyce, Masyw Czeski).

Zobacz też

Przypisy

↑ B.U. Haq, S.R. Schutter. A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes. „Science”. 322 (5898), s. 64–68, 2008. DOI: 10.1126/science.1161648. Bibcode: 2008Sci...322...64H.
↑ Jane Gray, W.G. Chaloner, T.S. Westoll. The Microfossil Record of Early Land Plants: Advances in Understanding of Early Terrestrialization, 1970-1984 [and Discussion]. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. B, Biological Sciences”. 309 (1138), s. 167, 1985. DOI: 10.1098/rstb.1985.0077. JSTOR: 2396358.
↑ D. Białek, P. Raczyński, P. Sztajner, D. Zawadzki. Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. „Przegląd Geologiczny”. 55 (12/2), s. 1112–1116, 2007. [dostęp 2017-02-08].
↑ PGNiG odkryło złoże gazu w Opalinie na koncesji Wejherowo. interia.pl. [dostęp 2012-11-16].

Bibliografia

Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.

Linki zewnętrzne

ICS-Chart/Time Scale. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28]. (ang.).
Ronald Blakey: Late Cambrian (500 Ma). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-08)].
Ronald Blakey: Early Cambrian (540 Ma). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-08)].

← mln lat temu

Kambr

Prekambr

←4,6 mld

541

485

443

419

359

299

252

201

145

66

23

2

[1] 63% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku

[2] 16 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku

[4] 7 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku

[3] B.U. Haq, S.R. Schutter. A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes. „Science”. 322 (5898), s. 64–68, 2008. DOI: 10.1126/science.1161648. Bibcode: 2008Sci...322...64H.

[Gray1985-5] Jane Gray, W.G. Chaloner, T.S. Westoll. The Microfossil Record of Early Land Plants: Advances in Understanding of Early Terrestrialization, 1970-1984 [and Discussion]. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. B, Biological Sciences”. 309 (1138), s. 167, 1985. DOI: 10.1098/rstb.1985.0077. JSTOR: 2396358.

[Białek-6] D. Białek, P. Raczyński, P. Sztajner, D. Zawadzki. Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. „Przegląd Geologiczny”. 55 (12/2), s. 1112–1116, 2007. [dostęp 2017-02-08].

[KRS_online-7] PGNiG odkryło złoże gazu w Opalinie na koncesji Wejherowo. interia.pl. [dostęp 2012-11-16].

[a]

[b]

[c]

[1]

[2]

[3]

[4]

W lewych kolumnach znajdują się eony; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są ery; zwykłym tekstem zaznaczone są okresy
Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu)
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu)	Eoarchaik (4 – 3,6 mld lat temu) Paleoarchaik (3,6 – 3,2 mld lat temu) Mezoarchaik (3,2 – 2,8 mld lat temu) Neoarchaik (2,8 – 2,5 mld lat temu)
Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu)	Paleoproterozoik (2,5 – 1,6 mld lat temu) Sider (2,5 – 2,3 mld lat temu) Riak (2,3 – 2,05 mld lat temu) Orosir (2,05 – 1,8 mld lat temu) Stater (1,8 – 1,6 mld lat temu) Mezoproterozoik (1,6 – 1 mld lat temu) Kalim (1,6 – 1,4 mld lat temu) Ektas (1,4 – 1,2 mld lat temu) Sten (1,2 – 1 mld lat temu) Neoproterozoik (1 mld lat temu – 542 mln lat temu) Ton (1 mld lat temu – 720 mln lat temu) Kriogen (720 – 635 mln lat temu) Ediakar (635 – 538,8 mln lat temu)

Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu)	Terenew (538,8 – 521 mln lat temu) Fortun (538,8 – 529 mln lat temu) wiek 2 (529 – 521 mln lat temu) Epoka 2 (521 – 509 mln lat temu) wiek 3 (521 – 514 mln lat temu) wiek 4 (514 – 509 mln lat temu) Miaoling (509 – 497 mln lat temu) Wuliuan (509 – 504,5 mln lat temu) Drum (504,5 – 500,5 mln lat temu) Gużang (500,5 – 497 mln lat temu) Furong (497 – 485,4 mln lat temu) Paib (497 – 494 mln lat temu) Dziangszan (494 – 489,5 mln lat temu) wiek 10 (489,5 – 485,4 mln lat temu)
Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu)	Wczesny ordowik (485,4 – 470,0 mln lat temu) Tremadok (485,4 – 477,7 mln lat temu) Flo (477,7 – 470,0 mln lat temu) Ordowik środkowy (470,0 – 458,4 mln lat temu) Daping (470,0 – 467,3 mln lat temu) Darriwil (467,3 – 458,4 mln lat temu) Ordowik późny (458,4 – 443,8 mln lat temu) Sandb (458,4 – 453,0 mln lat temu) Kat (453,0 – 445,2 mln lat temu) Hirnant (445,2 – 443,8 mln lat temu)
Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu)	Landower (443,8 – 433,4 mln lat temu) Ruddan (443,8 – 440,8 mln lat temu) Aeron (440,8 – 438,5 mln lat temu) Telicz (438,5 – 433,4 mln lat temu) Wenlok (433,4 – 427,4 mln lat temu) Szejnwud (433,4 – 430,5 mln lat temu) Homer (430,5 – 427,4 mln lat temu) Ludlow (427,4 – 423,0 mln lat temu) Gorst (427,4 – 425,6 mln lat temu) Ludford (425,6 – 423,0 mln lat temu) Przydol (423,0 – 419,2 mln lat temu)
Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu)	Wczesny dewon (419,2 – 393,3 mln lat temu) Lochkow (419,2 – 410,8 mln lat temu) Prag (410,8 – 407,6 mln lat temu) Ems (407,6 – 393,3 mln lat temu) Dewon środkowy (393,3 – 382,7 mln lat temu) Eifel (393,3 – 387,7 mln lat temu) Żywet (387,7 – 382,7 mln lat temu) Dewon późny (382,7 – 358,9 mln lat temu) Fran (382,7 – 372,2 mln lat temu) Famen (372,2 – 358,9 mln lat temu)
Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu)	Missisip (358,9 – 323,2 mln lat temu) Wczesny missisip/Turnej (358,9 – 346,7 mln lat temu) Środkowy missisip/Wizen (346,7 – 330,9 mln lat temu) Późny missisip/Serpuchow (330,9 – 323,2 mln lat temu) Pensylwan (323,2 – 298,9 mln lat temu) Wczesny pensylwan/Baszkir (323,2 – 315,2 mln lat temu) Środkowy pensylwan/Moskow (315,2 – 307,0 mln lat temu) Późny pensylwan (307,0 – 298,9 mln lat temu): Kasimow (307,0 – 303,7 mln lat temu) Gżel (303,7 – 298,9 mln lat temu)
Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu)	Cisural (298,9 – 273,0 mln lat temu) Assel (298,9 – 293,5 mln lat temu) Sakmar (293,5 – 290,1 mln lat temu) Artinsk (290,1 – 283,5 mln lat temu) Kungur (283,5 – 273,0 mln lat temu) Gwadalup (273,0 – 259,5 mln lat temu) Road (273,0 – 266,9 mln lat temu) Word (266,9 – 264,3 mln lat temu) Kapitan (264,3 – 259,5 mln lat temu) Loping (259,5 – 251,9 mln lat temu) Wucziaping (259,5 – 254,1 mln lat temu) Czangsing (254,1 – 251,9 mln lat temu)