[go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Ludwik Zamenhof

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ludwik Łazarz Zamenhof
Ilustracja
Ludwik Zamenhof (1904)
Data i miejsce urodzenia

15 grudnia 1859
Białystok, gubernia grodzieńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

14 kwietnia 1917
Warszawa, Królestwo Polskie

Miejsce spoczynku

Cmentarz żydowski w Warszawie (Wola)

Zawód, zajęcie

okulista

Narodowość

polsko-żydowska

Uczelnia

Uniwersytet Moskiewski 1879–1881, Uniwersytet Warszawski 1881–1884, Uniwersytet Wiedeński 1886

Rodzice

Markus i Rozalia

Małżeństwo

Klara Zamenhof

Dzieci

Adam, Zofia i Lidia

Krewni i powinowaci

Fejgla, Gitla, Sora Dwora, Feliks, Hersz, Henryk, Mina, Leon, Aleksander i Ida (rodzeństwo)

Faksymile
Odznaczenia
Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Komandorski Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny – 1887
Dom przy ul. Zielonej 6 w Białymstoku, w którym w 1859 urodził się Ludwik Zamenhof

Ludwik Łazarz Zamenhof, właśc. Eliezer Lewi Samenhof (jid. לײזער לוי זאַמענהאָף, esp. Ludoviko Lazaro Zamenhofo (lub Zamenhof); ur. 15 grudnia 1859 w Białymstoku, zm. 14 kwietnia 1917 w Warszawie) – polski[1] lekarz okulista żydowskiego pochodzenia[2], twórca języka esperanto. Ośmiokrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla (1907, 1909, 1910, 1913, 1914, 1915, 1916, 1917)[3].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Karta z Księgi Urodzonych Okręgu Bożniczego w Białymstoku za rok 1859. Pozycja nr 47: Lejzer, syn Mordki Fejwelowicza Zamenowa i Liby Szolemowny Sofer

Urodził się w rodzinie żydowskiej w Białymstoku, od 1807 znajdującym się na terytorium Imperium Rosyjskiego, w domu znajdującym się przy ulicy Zielonej 6 (obecnie ulica Zamenhofa), róg ul. Białej[4]. Jego rodzicami byli Markus i Rozalia z domu Sofer. Miał dziesięcioro rodzeństwa: Fejglę, Gitlę, Sorę Dworę, Feliksa, Hersza, Henryka, Minę, Leona, Aleksandra i Idę. W domu mówiono w jidysz, a drugim językiem był rosyjski lub (jak podają biografowie A. Zakrzewski, E. Wiesenfeld) polski. Dzieciństwo małego Ludwika upłynęło w środowisku wielonarodowościowej społeczności Białegostoku, złożonej głównie z Żydów, Polaków, Rosjan i Niemców. Mając 10 lat, napisał dramat Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach; uważał bowiem, że główną przyczyną nieporozumień i sporów między ludźmi jest bariera językowa. Jeden, wspólny język miał być jej rozwiązaniem.

Od jesieni 1869 uczęszczał do miejscowego gimnazjum (obecnie VI Liceum Ogólnokształcące im. Króla Zygmunta Augusta)[5]. W 1873 rodzina Zamenhofów przeprowadziła się do Warszawy, gdzie Ludwik zaczął uczęszczać do II Gimnazjum, które ukończył w czerwcu 1879[6].

Ludwik Zamenhof, ok. 1879

W latach 1879–1881 studiował medycynę w Moskwie. Po zamachu na cara Aleksandra II w 1881, z powodu narastającego antysemityzmu wyjechał do Warszawy, gdzie kontynuował studia (1881–1885). Specjalizował się w okulistyce w Wiedniu (1886).

Miejsce, w którym znajdował się dom, współcześnie. Widoczna tablica pamiątkowa na budynku (ul. Zamenhofa 26, Białystok), nad nią esperancki mural
Tablica pamiątkowa przy ul. Zamenhofa 5 w Warszawie
Grób Ludwika Zamenhofa na cmentarzu żydowskim w Warszawie

Już w czasie nauki w gimnazjum w Warszawie, Zamenhof stworzył pierwszą, prymitywną wersję swojego języka – Lingwe Uniwersala (1878). W ciągu kilku lat stworzył trzy kolejne wersje języka. Unikając błędnych założeń wcześniejszych projektów i opierając się na gruntownej znajomości wielu języków narodowych, w roku 1885 Zamenhof ukończył projekt języka międzynarodowego znanego w dzisiejszej formie.

Głos Zamenhofa
Ludwik Zamenhof czyta wstęp swojej pierwszej książki w języku esperanto
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Po ukończeniu studiów pracował jako okulista w Warszawie, jednak jego pasją pozostawały języki. 26 lipca 1887 roku, po dwóch latach szukania wydawcy, ukazała się rosyjskojęzyczna książka Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny, pod pseudonimem Doktoro Esperanto, oznaczającym „mającego nadzieję doktora”. Słowo to przyjęło się z czasem jako nazwa samego języka. Wydanie książki możliwe było dzięki pomocy finansowej Aleksandra Silbernika, ojca Klary Silbernik, przyszłej żony Zamenhofa. W tym samym roku podręcznik wydano po polsku, francusku, niemiecku i angielsku.

Wkrótce po wydaniu podręcznika, ze świata zaczęły docierać sygnały o ogromnej prostocie i użyteczności języka. Umożliwiał on oddanie najróżniejszych odcieni myśli ludzkiej, co potwierdziły tysiące publikacji naukowych i literackich, m.in. pełny przekład Pana Tadeusza. Mimo początkowego sceptycyzmu, uprzedzeń, a nawet świadomego sabotowania esperanto przez władze francuskie na rzecz własnego języka, projekt Zamenhofa zdobywać zaczął coraz większą popularność, mając miłośników nawet wśród lingwistów. Zaczęły powstawać pierwsze kluby esperanckie (pierwszy w Norymberdze, następnie kolejne w całej Europie).

W roku 1905 we francuskim mieście Boulogne-sur-Mer miał miejsce pierwszy Światowy Kongres Esperanto, gdzie podpisano deklarację dotyczącą esperantyzmu, podkreślaną przez Zamenhofa w kolejnych przemowach inaugurujących Kongresy. W drodze przez Paryż odznaczono Zamenhofa Orderem Legii Honorowej oraz podświetlono na jego cześć wieżę Eiffla. Dzięki pieniądzom płaconym przez esperancką gazetę La Revuo za współpracę, mógł uczestniczyć we wszystkich przyszłych kongresach, nawet tym w Waszyngtonie (1910). Począwszy od Kongresu w Dreźnie w 1908, wszystkie przed wojną zostały organizowane pod patronatem przywódców państw europejskich. W Dreźnie Zamenhof otworzył bal kongresowy, tańcząc z założycielką Gdańskiego Towarzystwa Esperanckiego, pionierką ruchu esperanckiego w Gdańsku, Anną Elisą Tuschinski[7].

Oprócz potrzeby rozwiązania problemu wspólnego języka, Zamenhofa martwił podział ludzi z powodów religijnych. W 1901 wydał pod pseudonimem „Homo sum” (łac. Człowiekiem jestem) książkę pt. „Hilelizm jako rozwiązanie kwestii żydowskiej”. Hilelizm (nazwa utworzona od imienia Hillela) zakładał zbliżenie Żydów do wyznawców innych religii – poza byciem wyznawcami judaizmu, powinni oni służyć państwu, w którym mieszkają, religia i język powinny być sprawami prywatnymi. Hilelizm został źle przyjęty przez Żydów, ale także esperantystów, traktujących ideę jako prywatną sprawę autora. W 1906 zmodyfikował nieco pogląd na kwestię religii – nowo powstała idea homaranizmu zakładała pełne zjednoczenie wszystkich narodów, istnienie wspólnego języka i religii, a kierowana była początkowo głównie do esperantystów. Zamenhof nie znalazł jednak poparcia na świecie dla swojej idei.

W 1913 roku wysunięto kandydaturę Zamenhofa do Nagrody Nobla.

W Warszawie mieszkał w latach 1898–1915 w nieistniejącej obecnie kamienicy przy ul. Dzikiej 5 (od 1930 ul. Zamenhofa) róg Dzielnej[8].

Zmarł 14 kwietnia 1917 roku. Został pochowany 16 kwietnia na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 10, rząd 2)[9]. Uroczystą, pożegnalną mowę wygłosił rabin i kaznodzieja Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, Samuel Poznański: „Przyjdzie chwila, że cała polska ziemia zrozumie, jaką promienną sławę dał ten wielki syn swojej ojczyźnie...”[10].

Nagrobek

[edytuj | edytuj kod]

W 1922 roku postanowiono ogłosić konkurs na projekt nagrobka Zamenhofa do którego zaproszono tylko rzeźbiarzy z Polski. Ograniczono zasięg konkursu, aby zapewnić zachowanie przepisów projektowania nagrobków hebrajskich oraz możliwość wizyty na cmentarzu w celu zapoznania się z warunkami terenowymi. Zgłoszono 18 projektów. Jury obradowało w składzie: Szczepkowski, Ostrowski, Marian Sługocki oraz Bujwid i Ignacy Teichfeld. Dla zwycięzców przewidziano dwie nagrody pieniężna w wysokości 12 i 6 funtów. Jury pierwszą nagrodę przyznało pracy Nadzieja, której autorem okazał się rzeźbiarz z Poznania Mieczysław Lubelski, a drugą projektowi 5 części świata autorstwa warszawskiego rzeźbiarza Tadeusza Breyera[11][12]. Pomnik ze względu na koszty wykonano w Szkocji w Aberdeen. Komitet organizacyjny odpowiedzialny za wykonanie pomnika starał się o zwolnienie go z cła i opłat przewozowych[13]. Przewieziono go statkiem do Gdyni, a stamtąd pociągiem do Warszawy. Odsłonięcie planowano zorganizować w dziewiątą rocznicę śmierci Zamenhofa, a na prośbę rodziny przesunięto na najbliższa niedzielę tj. 18 kwietnia 1926 roku. Podczas odsłonięcia pomnika mowę wygłosił Leo Belmont[14].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • 15 grudnia obchodzony jest jako Dzień Ludwika Zamenhofa.
  • Na całym świecie istnieją setki obiektów (ulice, place itp.) nazwanych imieniem Ludwika Zamenhofa i esperanto – w tym dwie planetoidy pomiędzy Jowiszem a Marsem. Nazwiskiem Zamenhofa nazwano planetoidę (1462) odkrytą w 1938 r.
  • W 1924 r. na ścianie hotelu "Hammerand" w Wiedniu, w którym Zamenhof mieszkał w latach 1886 i 1897, w obecności wdowy i jego córki odsłonięto marmurową tablicę pamiątkową, poświęconą twórcy języka esperanto. Przy odsłonięciu przemawiał profesor dr Odo Bujwid z Krakowa. Uroczystość zakończyła się odśpiewaniem hymnu esperanckiego[18].
  • W 1959 roku w stoczni jugosłowiańskiej zwodowano zamówiony przez Polskie Linie Oceaniczne drobnicowiec, który został ochrzczony jako „Zamenhof”[19].
  • W 1959 roku w setną rocznicę urodzin Zamenhofa w Gdańsku odbył się XV Zjazd młodzieży esperanckiej z udziałem 250 delegatów z 16 krajów. Z okazji jubileuszu posadzono w Dolinie Świemirowskiej okolicznościowy dąb z pamiątkowym napisem[19].
  • W 1979 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 100 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 625 w nakładzie 30 000 egzemplarzy, miała średnicę 32 mm i wagę 16,5 g, rant gładki[20].
  • Imieniem Ludwika Zamenhofa został nazwany Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku[21].
  • Dom rodzinny Ludwika Zamenhofa, poświęcony mu pomnik oraz Centrum im. Ludwika Zamenhofa oznaczono jako punkty otwartego w czerwcu 2008 Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku opracowanego przez grupę doktorantów i studentów UwB – wolontariuszy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku[22]. Punkty te zamieszczono również na otwartym w czerwcu 2009 roku przez firmę Landbrand Szlaku esperanto i wielu kultur[23].
  • Podczas 38. sesji Konferencji Generalnej UNESCO, która odbyła się od 3 do 18 listopada 2015 roku uchwalono, że między innymi setna rocznica śmierci Ludwika Zamenhofa (w 2017 roku) będzie obchodzona pod auspicjami UNESCO[24].

Inne

[edytuj | edytuj kod]
  • W działalności publicystycznej Zamenhof posługiwał się pseudonimami D-ro Esperanto, Unuel (Unu el la popolo – jeden z ludu), Gofzamen i Anna R. Jest autorem antologii tekstów literackich przetłumaczonych na esperanto pt. Fundamenta krestomatio... (1904), wśród licznych tłumaczeń należy wyróżnić całościowe tłumaczenie Starego Testamentu.
  • Zainicjowany przez Ludwika Zamenhofa ruch esperancki szybko rozprzestrzeniał się na świecie, a jego twórca zrzekł się wszelkich należnych mu praw, oddając esperanto na użytek całej ludzkości.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ L.L. Zamenhof, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  2. ↑ W razie gdybyście koniecznie musieli mówić o mojej osobie, możecie nazywać mnie „synem polskiej ziemi” (albowiem nikt nie może zaprzeczyć, że ziemia, w której leżą oboje moi rodzice oraz na której stale pracuję i zamierzam pracować do mej śmierci, jest moim domem, choć nie jestem nacjonalistą), lecz nie nazywajcie mnie „Polakiem”, aby nie mówiono, że – dla przyjęcia zaszczytów – założyłem maskę narodu, do którego się nie zaliczam. Źródło: list Zamenhofa do Komitetu Organizacyjnego 8. Światowego Kongresu Esperantystów w Krakowie, 14.02.1912 r.; za: Ludovikito (Ito Kanzi): mortinta, sed senmorta!, wyd. ludovikito 1981, s. 268–270. Polski przekład na stronie Białostockiego Towarzystwa Esperantystów
  3. ↑ The official website of the Nobel Prize – NobelPrize.org [online], NobelPrize.org [dostęp 2018-09-21] (ang.).
  4. ↑ Zbigniew Romaniuk, Tomasz Wiśniewski: Zaczęło się na Zielonej. O Ludwiku Zamenhofie, jego rodzinie i początkach esperanta. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2012, s. 10. ISBN 978-83-61253-61-7.
  5. ↑ Zbigniew Romaniuk, Tomasz Wiśniewski: Zaczęło się na Zielonej. O Ludwiku Zamenhofie, jego rodzinie i początkach esperanta. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2012, s. 14. ISBN 978-83-61253-61-7.
  6. ↑ Vivo de Zamenhof [online], www.gutenberg.org [dostęp 2022-01-11].
  7. ↑ 90 lat od spotkania esperantystów w Gdańsku [online], trojmiasto.pl, 13 sierpnia 2017 [dostęp 2021-09-19] (pol.).
  8. ↑ Jarosław Zieliński, Jerzy S. Majewski: Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Warszawa: Agora SA i Muzeum Historii Żydów Polskich, 2014, s. 319. ISBN 978-83-268-1283-5.
  9. ↑ Cmentarze m. st. Warszawy. Cmentarze żydowskie. Warszawa: Rokart, 2003. ISBN 83-916419-3-7.
  10. ↑ Pan Bóg poparł Zamenhofa. szukamypolski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-30)]. – Szukamy Polski.
  11. ↑ Zamenhofa Monumento, „Esperanto” (2), anno.onb.ac.at, 1923, s. 30 [dostęp 2020-08-22].
  12. ↑ J.D. Applebaum, Zamenhofa Monumento., „Esperanto Triumfonta”, anno.onb.ac.at, 4 lutego 1923, s. 1 [dostęp 2020-08-23].
  13. ↑ Kroniko, „Pola Esperantisto”, anno.onb.ac.at, 1924, s. 30 [dostęp 2020-08-22].
  14. ↑ Mowa Leo Belmonta wygłoszona podczas odsłonięcia pomnika Dr. L.L. Zamenhofa, „Pola Esperantisto”, anno.onb.ac.at, maj 1926, s. 65–68 [dostęp 2020-08-23].
  15. ↑ Franz Pesendorfer: Śladami polskiej historii w Wiedniu. Wiedeń: Wiener Volksbildung, 2002, s. 103.
  16. ↑ CLZ – Biografia Ludwika Zamenhofa (pol.) [dostęp 2011-12-10].
  17. ↑ Historia de los grupos de Esperanto – EL Movimiento Eesperantista en Valencia. gazetoteko.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (hiszp.) [dostęp 2011-12-10].
  18. ↑ Tablica pamiątkowa dla twórcy esperanta we Wiedniu. „Kurjer wieczorny, Kraków”. R. II (184), s. 4, 14 sierpnia 1924. Konstanty Srokowski. (pol.). 
  19. ↑ a b Franciszek Mamuszka „Bedeker sopocki” Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1981, ISBN 83-215-7200-6, s. 24.
  20. ↑ Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 94. ISBN 83-902670-1-2.
  21. ↑ Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku.
  22. ↑ Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku [dostęp 25 lipca 2009].
  23. ↑ Szlak esperanto i wielu kultur [dostęp 25 lipca 2009].
  24. ↑ 38. Sesja Konferencji Generalnej UNESCO (3–18 listopada 2015 r.). [dostęp 2015-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-14)].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Walter Żelazny: Ludwik Zamenhof. Życie i dzieło. Recepcja i reminiscencje. Wybór pism i listów. Kraków: Nomos, 2012, s. 291. ISBN 978-83-7688-089-1.
  • Agnieszka Jagodzińska, Ewa Geller (opracowanie merytoryczne zarysu gramatyki języka nowożydowskiego): Ludwik Zamenhof wobec „kwestii żydowskiej”. Wybór źródeł (przekład Agnieszka Jagodzińska, Aleksandra Kazuń). Kraków-Budapeszt: Wydawnictwo Austeria, 2012, s. 292. ISBN 978-83-61978-91-6.
  • Henryk Kroszczor: Cmentarz Żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 26. ISBN 83-01-04304-0.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Esperanto
Język
Kultura i ruch
Pisarze
pionierzy
XX-wieczni
współcześni
Organizacje
światowe
polskie
inne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ludwik_Zamenhof&oldid=75090202”