Jamrajokształtne
| Peramelemorphia | |||||
| Ameghino, 1889[1] | |||||
 Przedstawiciel rzędu – jamraj pręgowany (Perameles gunnii) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| (bez rangi) | torbacze | ||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd |
jamrajokształtne | ||||
| |||||
| Rodziny | |||||
| |||||
Jamrajokształtne[10], jamraje (Peramelemorphia) – rząd ssaków z nadrzędu australotorbowych (Australidelphia) obejmujący niewielkie gatunki o wydłużonym pysku, długim ogonie oraz z drugim palcem stopy zrośniętym z trzecim.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Do jamrajokształtnych zaliczane są rodziny[11][12][13][10][14]:
- Thylacomyidae Bensley, 1903 – wielkouchowate[12][10], pojedynczy gatunek obecnie żyjący wielkouch króliczy i jeden wymarły[15],
- Chaeropodidae Gill, 1872 – bandikowate – takson wymarły,
- Peramelidae J.E. Gray, 1825 – jamrajowate[12][10], 21 gatunków w sześciu rodzajach[15],
- Yaralidae Muirhead, 2000 – takson wymarły.
Opisano również wymarłe rodzaje o niepewnej pozycji systematycznej i niesklasyfikowane w żadnej z powyższych rodzin:
- Bulbadon Travouillon, Beck & Case, 2021[16] – jedynym przedstawicielem był Bulbadon warburtonae Travouillon, Beck & Case, 2021
- Bulungu Gurovich, Travouillon, Beck, Muirhead & M. Archer, 2014[17]
- Galadi Travouillon, Gurovich, Beck & Muirhead, 2010[18]
- Kutjamarcoot Chamberlain, Travouillon, Archer & Hand, 2015[19] – jedynym przedstawicielem był Kutjamarcoot brevirostrum Chamberlain, Travouillon, Archer & Hand, 2016
- Madju Travouillon, M. Archer, Hand & Muirhead, 2015[20]
- Silvicultor Travouillon, Louys, Price, M. Archer, Hand & Muirhead, 2017[21]
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Zwierzęta mierzą od 15 do 60 cm, licząc długości głowy i tułowia. Ich masa waha się od 100 g do 5 kg[15].
Morfologią jamrajokształtne przywodzą na myśl należące do łożyskowców gryzonie. Ogólnie mają krępe ciało[15].
Czaszka jamrajokształtnych jest wydłużona. Ich uszy są wyprostowane. Wielkością różnią się zależnie od taksonu: niekiedy małe i zaokrąglone, a kiedy indziej długie, ostro zakończone. Oczy są dobrze rozwinięte. Jamrajokształtne cechują się długim, zwężającym się pyskiem. Są poliprotodontyczne, mają więc 4-5 siekaczy szczęki i liczne siekacze żuchwy. Różni je to od dwuprzodozębowców[15], takich jak koala[22] czy kangurowate[23] o dwóch siekaczach kości zębowej. Koniec siekaczy mają spłaszczony. Ponadto ostatni siekacz żuchwy cechuje podzielona na płaty korona. Za siekaczami leżą dobrze rozwinięte kły, a jeszcze dalej po 3 przedtrzonowce, opisywano jako plagialakoidalne, a więc wąskie i ostro zakończone. Jeszcze za nimi znajdują się 4 trzonowce, które mogą być trybosfeniczne lub kwadratowe[15].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 46-48 | = | 4-5 | 1 | 3 | 4 |
| 3 | 1 | 3 | 4 | ||
Szyję mają krótką. Na tułowiu występuje marsupium, które otwiera się do tyłu. Ich krótkie kończyny przednie służą kopaniu nor i przekopywaniu gleby. Mogą kończyć się zredukowaną liczbą palców, jeśli pierwszy i piąty nie występują, bądź też palce te są obecne, a brak im tylko pazurów. Dobrze rozwinięte są zaś place trzeci i czwarty, które wieńczą przystosowanie do kopania w ziemi płaskie pazury. Kończyny tylne są względnie długie i silne. Występuje syndaktylia, jednak zrośnięcie drugiego palca z trzecim nie obejmuje odrębnych pazurów. Najdłuższy jest czwarty palec[15].
Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Rząd obejmuje gatunki występujące w Australii, na Nowej Gwinei[12] i na okolicznych wyspach[15].
Jamrajokształtne zamieszkują różnorodne siedliska. Spotyka się je na pustyniach i w lasach tropikalnych, a także na górskich łąkach[15].
Zwierzęta te są wszystkożerne. Główną część ich jadłospisu stanowią owady, jednak nie gardzą też kręgowcami ani pokarmem roślinnym. Ich aktywność przypada na porę nocną. Mają dobry wzrok i węch[15].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b F. Ameghino. Contribución al conocimiento de los mamiferos fósiles de la República Argentina. „Acta de la Academia Nacional de Ciencias Exactas”. 6, s. 266, 1889. (hiszp.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 5: Die Affen, Bahnlücker, Beutelthiere, Susthiere, Tusettenfresser und Sandflüger. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1855, s. 209. (niem.).
- ↑ F. Wood Jones: The Mammals of South Australia. Cz. 2. Adelaide: Government Printer, 1924, s. 136. (ang.).
- ↑ W.D.L. Ride. A review of Australian fossil marsupials. „Journal of the Royal Society of Western Australia”. 47 (4), s. 99, 1964. (ang.).
- ↑ J.A.W. Kirsch. Prodromus of the comparative serology of Marsupialia. „Nature”. 217 (5127), s. 420, 1968. DOI: 10.1038/217418a0. (ang.).
- ↑ F.S. Szalay: A new appraisal of marsupial phylogeny and classification. W: M. Archer (red.): Carnivorous Marsupials. Sydney: Royal Zoological Society of New South Wales, 1982, s. 631. (ang.).
- ↑ R. Strachan (red.): The Australian museum complete book of Australian mammals (The national photographic index of Australian wildlife). Sydney: Angus & Robertson, 1983, s. xix, xxi. ISBN 0-207-14454-0. (ang.).
- ↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).
- ↑ a b І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 35, 2008. (ukr.).
- ↑ a b c d Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9–10. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-27]. (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 70–74. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ J. Muirhead. Yaraloidea (Marsupialia, Peramelemorphia), a new superfamily of marsupial and a description and analysis of the cranium of the Miocene Yarala burchfieldi. „Journal of Paleontology”. 74 (3), s. 512, 2000. DOI: 10.1666/0022-3360(2000)074<0512:YMPANS>2.0.CO;2. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, Peramelemorphia Kirsch, 1968, Hesperomys project (Version 23.6.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-07-27] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 80.
- ↑ K.J. Travouillon, R.M. Beck & J.A. Case. Upper Oligocene–lower-Middle Miocene peramelemorphians from the Etadunna, Namba and Wipajiri formations of South Australia. „Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology”. 45 (1), s. 120, 2021. DOI: 10.1080/03115518.2021.1921274. (ang.).
- ↑ Y. Gurovich, K.J. Travouillon, R.M. Beck, J. Muirhead & M. Archer. Biogeographical implications of a new mouse-sized fossil bandicoot (Marsupialia: Peramelemorphia) occupying a dasyurid-like ecological niche across Australia. „Journal of Systematic Palaeontology”. 12 (3), s. 268, 2014. DOI: 10.1080/14772019.2013.776646. (ang.).
- ↑ K.J. Travouillon, Y. Gurovich, R.M. Beck & J. Muirhead. An exceptionally well-preserved short-snouted bandicoot (Marsupialia; Peramelemorphia) from Riversleigh's Oligo-Miocene deposits, northwestern Queensland, Australia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (5), s. 1530, 2010. DOI: 10.1080/02724634.2010.501463. (ang.).
- ↑ P. Chamberlain, K. Travouillon, M. Archer & S.J. Hand. Kutjamarcoot brevirostrum gen. et sp. nov., a new short-snouted, early Miocene bandicoot (Marsupialia: Peramelemorphia) from the Kutjamarpu Local Fauna (Wipajiri Formation) in South Australia. „Alcheringa”. 40 (2), s. 199, 2015. DOI: 10.1080/03115518.2016.1103525. (ang.).
- ↑ K.J. Travouillon, M. Archer, S.J. Hand & J. Muirhead. Sexually dimorphic bandicoots (Marsupialia: Peramelemorphia) from the Oligo-Miocene of Australia, first cranial ontogeny for fossil bandicoots and new species descriptions. „Journal of Mammalian Evolution”. 22 (2), s. 144, 2015. DOI: 10.1007/s10914-014-9271-8. (ang.).
- ↑ K.J. Travouillon, J. Louys, G.J. Price, M. Archer, S.J. Hand & J. Muirhead. A review of the Pliocene bandicoots of Australia, and descriptions of new genus and species. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 37 (5), s. 7, 2017. DOI: 10.1080/02724634.2017.1360894. (ang.).
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 81.
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 87-88.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).