Hortensjowate
 Hortensja bukietowa | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
hortensjowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Hydrangeaceae Dumort. Anal. Fam. Pl.: 36, 28. 1829, nom. cons. | |
Hortensjowate (Hydrangeaceae Dumort.) – rodzina roślin należąca do rzędu dereniowców. Obejmuje 9 rodzajów z 270 gatunkami[2]. Należą tu głównie rośliny krzewiaste strefy subtropikalnej i umiarkowanie ciepłej[3], występujące we wschodniej i południowo-wschodniej Azji oraz wyspach Oceanii, w Ameryce Północnej, Środkowej i wzdłuż Andów w Ameryce Południowej. W Europie tylko jeden przedstawiciel – jaśminowiec wonny[2]. Są to rośliny garbnikodajne[3], często trujące dla ludzi[4].
Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza dotyczy to rodzajów hortensja, jaśminowiec i żylistek, rzadziej kirengeszoma. Suszone korzenie hortensji (zwłaszcza Hydrangea febrifuga[5]) oraz żylistek wykorzystywane są także do celów leczniczych[6]. Z zaparzanych liści hortensji piłkowanej Hydrangea serrata w Japonii i Korei sporządza się słodki napój „ama-cha”. Drewno hortensji bukietowej H. paniculata używane bywa do wyrobu rączek parasolek. Kwiaty jaśminowców wykorzystywano w przemyśle perfumeryjnym[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Większość przedstawicieli rodziny to krzewy, rzadko niskie drzewa[5]. Kirengeszoma i niektóre gatunki hortensji to okazałe byliny kłączowe, niektóre gatunki hortensji to także drewniejące pnącza wspinające się za pomocą czepnych korzeni przybyszowych[6]. Pędy są nagie lub owłosione, z włoskami pojedynczymi lub rozgałęzionymi[7].
- Liście
- Naprzeciwległe (tylko w rodzaju hortensja występują też skrętoległe)[6], zwykle z listewką łączącą oba liście w węźle, biegnącą dookoła łodygi[2], ogonkowe lub siedzące, bez przylistków[7]. Blaszka pojedyncza, tylko u kirengeszomy[6] i hortensji dębolistnej bywa pierzasto wcinana[8]. Brzeg liścia karbowany lub piłkowany, rzadko całobrzegi. Blaszka od 1 cm długości u gatunków kseromorficznych do 25 cm długości u gatunków leśnych[6].
- Kwiaty
- Zebrane w szczytowe kwiatostany wierzchotkowate[2][6], zwykle groniasto złożone, rzadziej główkowate[6]. Kwiaty 4- lub 5-krotne, rzadko, 8-, 10- lub 12-krotne[2][6], czasem wyraźnie dimorficzne[6] – poza kwiatami płodnymi występują kwiaty płonne o powiększonych działkach kielicha, pełniących funkcję powabni. Kwiaty są obupłciowe z wyjątkiem Hydrangea arguta (= Broussaisia arguta). Liczba pręcików jest zwykle dwukrotnie większa niż płatków[6]. Nitki pręcików są spłaszczone i tworzą rurkę wokół słupka. Zalążnia całkowicie lub wpół dolna, tworzona zwykle przez 3–5 (rzadko do 7 lub nawet 12) owocolistków[6]. W poszczególnych komorach rozwija się od 1 do 50 anatropowych zalążków[7].
- Owoce
- Torebki, rzadziej jagody[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Przez długi czas rodzaj hortensja Hydrangea wraz z najbliżej spokrewnionymi uznawany był za blisko spokrewniony ze skalnicowatymi Saxifragaceae[4][5], zwracano też uwagę na pewne podobieństwa do rodzaju kalina Viburnum[4]. Badania molekularne potwierdziły jednak ich przynależność do dereniowców w obrębie których są siostrzane dla ożwiowatych Loasaceae[2][5]. Zmieniło się także ujęcie rodzaju Hydrangea, który miał charakter polifiletyczny i dla uczynienia go monofiletycznym konieczne było jego poszerzenie o szereg wyróżnianych dawniej, takich jak: przywarka Schizophragma, Broussaisia, Decumaria, Dichroa, Pileostegia, Platycrater[5].
Grupa koronna hortensjowatych datowana jest na 69–83 miliony lat i wyodrębnienie się tej rodziny datowane jest na późną kredę. Liczne skamieniałości potwierdzają znaczącą obecność tych roślin we florze umiarkowanie wilgotnych lasów trzeciorzędowych na półkuli północnej[5].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
| dereniowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny na podrodziny i rodzaje według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2][9]
- Podrodzina Jamesioideae Hufford – 5 gatunków w dwóch rodzajach z zachodniej części Stanów Zjednoczonych
- Podrodzina Hydrangeoideae Burnett
- plemię: Philadelpheae
- Carpenteria Torr. – karpenteria[10]
- Deutzia Thunb. – żylistek
- Fendlerella (Greene) A. Heller
- Kirengeshoma Yatabe – kirengeszoma
- Philadelphus L. – jaśminowiec
- Whipplea Torr.
- plemię: Hydrangeeae
- Hydrangea L. – hortensja
- plemię: Philadelpheae
- Pozycja w systemie Takhtajana (2008)
Rodzina razem z ożwiowatymi Loasaceae tworzy rząd Loasales (alternatywnie Hydrangeales) w obrębie nadrzędu Cornanae w podklasie Asteridae[3].
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Cornanae Thorne ex Reveal, rząd hortensjowce (Hydrangeales Nakai), rodzina hortensjowate (Hydrangeaceae Dumort.)[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-12-17] (ang.).
- ↑ a b c Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 445-446. ISBN 978-1-4020-9608-2.
- ↑ a b c Cronquist A. 1981. An Integrated System of Classification of Flowering Plants. Columbia University Press, New York, s. 555-557.
- ↑ a b c d e f g Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 473-474. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 169-170. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c Craig C. Freeman: Hydrangeaceae Dumortier. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-22].
- ↑ Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Daboecia - Hyssopus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 308, ISBN 83-01-12029-0, OCLC 749456050.
- ↑ List of Genera in HYDRANGEACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2016-12-17] (ang.).
- ↑ Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 266, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
- ↑ Crescent Bloom: Hydrangeaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-28]. (ang.).