Alexander Grothendieck
Data i miejsce urodzenia |
28 marca 1928 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
13 listopada 2014 |
Zawód, zajęcie |
matematyk |
Alexander Grothendieck (ur. 28 marca 1928 w Berlinie, zm. 13 listopada 2014 w Saint-Girons)[1][2] – matematyk francuski pochodzenia żydowskiego, twórca nowoczesnych podstaw geometrii algebraicznej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Berlinie w 1928 roku. Jego ojciec Alexander Shapiro był rosyjskim Żydem a matka Hanna Grothendieck pracowała dorywczo jako dziennikarka. W latach 1928–1933 Alexander żył razem z rodzicami w Berlinie. Gdy Hitler doszedł do władzy, rodzice Alexandra wyemigrowali do Francji; on tymczasem przebywał, przez około 5 lat, u przybranej rodziny w Hamburgu gdzie uczęszczał do szkoły, a potem do gimnazjum. W 1939 r. dołączył do rodziców we Francji. Jego ojca wkrótce internowano w obozie Vernet; następnie został on wydany przez władze Vichy okupacyjnym władzom niemieckim i zginął w 1942 r. w Auschwitz. Wraz z matką byli internowaniu w 1940–1942 jako „niebezpieczni cudzoziemny” w obozie Rieucros koło Mende. Później jego matka została przeniesiona do obozu Gurs w Pirenejach. W tym czasie Alexander kontynuował naukę w liceum College Cevenol w miejscowości Chambon-sur-Lignon w Górach Cevennes[3].
W 1945–1948 studiował w Montpellier, gdzie samodzielnie doszedł do rezultatów równoważnych teorii miary oraz całki Lebesgue’a. W 1948 r. Grothendieck przybył do Paryża, gdzie spędził rok jako „wolny słuchacz” słynnej École normale supérieure, gdzie zainteresował się analizą funkcjonalną. W październiku 1949 r. przybył do Nancy, gdzie zajmował się problemami przestrzeni Frecheta oraz ich granic prostych. W mniej niż rok rozwiązał problemy tamtejszych matematyków. Swoją rozprawę doktorską dedykowaną matce obronił w 1953 roku. Została ona opublikowana w 1955 i jest zgodnie uznawana za jedno z najważniejszych wydarzeń w powojennej analizie funkcjonalnej[3].
Wkład Grothendiecka w analizie funkcjonalnej to: przestrzenie nuklearne, iloczyny tensorowe topologiczne, nierówność Grothendiecka i związki z operatorami absolutnie sumującymi[3].
W roku 1955 nastąpiła zmiana matematycznych zainteresowań Grothendiecka w kierunku topologii algebraicznej w szczególności algebry homologicznej. W tym samym roku, w czasie swego pobytu na Uniwersytecie w Kansas, Grothendieck opracował aksjomatyczną teorię kategorii abelowych. W latach 1956–1970 zajmował się geometrią algebraiczną[3].
W 1959 rozpoczął pracę w Institut des hautes études scientifiques gdzie prowadził Seminaire de Geometrie Algebrique du Bois-Marie nazywane stolicą geometrii algebraicznej. Grothendieck planował tam napisanie 13-tomowego wykładu geometrii algebraicznej „Elements de Geometrie Algebrique” w oparciu o schematy, kończącego się dowodem hipotez Weila. Wydane zostały tylko 4 tomy, napisane wspólnie z Dieudonném, ale duża część dalszego materiału ukazała się w „Seminaire de Geometrie Algebriąue” — publikacjach z seminarium geometrii algebraicznej w IHES. Najważniejszym jednak tematem badań Grothendiecka w IHES była teoria kohomologii etalnych[3].
W roku 1966 Grothendieck otrzymał Medal Fieldsa za wkład wniesiony do analizy funkcjonalnej, za twierdzenie Grothendiecka-Riemanna-Rocha i za wkład w teorię schematów[3][4].
W roku 1970 przypadkowo odkrył, że część pieniędzy na finansowanie IHES pochodziła ze źródeł wojskowych. Z tego powodu przeniósł się do Collège de France, gdzie oprócz działalności naukowej utworzył wraz z innymi matematykami grupę ekologiczną Suruiure et Vivre („Przeżyć i żyć”). W latach 1970–1975 wydawała ona czasopismo pod tym samym tytułem. Ekologia zajmowała go bez reszty, co odbiło się na jego wykładach na uczelni. Przyjął wówczas propozycję profesury na macierzystym uniwersytecie w Montpellier. Pracował jako zwykły pracownik dydaktyczny, tworząc szkice nowych teorii matematycznych z zamiarem uzyskania pracy w Centre national de la recherche scientifique, instytucji, które nie wymagała działalności dydaktycznej. Został tam zatrudniony 4 lata przed emeryturą, na którą przeszedł w wieku lat 60[3].
W 1988 r. przyznano mu – wspólnie z Pierre'em Deligne'em – Nagrodę Crafoorda, jednak jej nie przyjął[3].
Zmarł w 2014 r. w Saint-Girons[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Philippe Douroux , Alexandre Grothendieck, ou la mort d’un génie qui voulait se faire oublier [online], Libération, 14 listopada 2014 [dostęp 2014-11-15] (fr.).
- ↑ a b Bruce Weber , Julie Rehmeyer , Alexander Grothendieck, Math Enigma, Dies at 86 [online], The New York Times, 14 listopada 2014 [dostęp 2014-11-15] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Piotr Pragacz. Życie i dzieło Alexandra Grothendiecka. „Roczniki Poslkiego Towarzysta Matematycznego”, s. 107-127, 2024.
- ↑ Holger Dambeck , Einsames Genie: Mathematik-Mönch Grothendieck ist tot [online], Der Spiegel, 14 listopada 2014 [dostęp 2014-11-14] (niem.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prof. PAN Piotr Pragacz o A. Grothendiecku
- John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Alexander Grothendieck w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
- The Grothendieck Biography Project
- Strona poświęcona w całości A.G.
- Prace A.G.
- ISNI: 0000000121209530
- VIAF: 12381506
- LCCN: n50031015
- GND: 118952773
- NDL: 00441839
- LIBRIS: 0xbddh7j19rr1wn
- BnF: 123417348
- SUDOC: 032375549
- SBN: UFIV042655
- NLA: 35154098
- NKC: xx0044949
- BNE: XX1266968
- NTA: 075208466
- BIBSYS: 90303076, 90342836
- CiNii: DA01678656
- Open Library: OL1518040A
- PLWABN: 9810670022305606
- NUKAT: n99051729
- J9U: 987007567929505171
- CANTIC: a11568173
- NSK: 000160427
- CONOR: 115910243
- LIH: LNB:BLch;=Bp
- Algebraicy
- Analiza funkcjonalna – francuscy naukowcy
- Francuscy laureaci Medalu Fieldsa
- Francuscy matematycy XX wieku
- Francuscy matematycy XXI wieku
- Francuzi pochodzenia niemieckiego
- Laureaci Nagrody Crafoorda – matematyka
- Ludzie upamiętnieni nazwami twierdzeń
- Ludzie upamiętnieni nazwami przestrzeni matematycznych
- Ludzie urodzeni w Berlinie
- Urodzeni w 1928
- Zmarli w 2014