Zimbabwe

Zimbabwe

Republic of Zimbabwe

Bandièra Escut d'armas

Capitala e ciutat mai granda Harare 19° S, 30° E

President Emmerson Mnangagwa

Superfícia 60en

• Totala 390 245 km²

• Aiga 1 % %

Populacion 73en

• Totala (2016) 16,150,362 ab.

• Densitat 26 ab./km²

Domeni internet .zw

Zimbabwe Republic of Zimbabwe Nyika yeZimbabwe Ilizwe leZimbabwe Dziko la Zimbabwe Dziko la Zimbabwe Hango yeZimbabwe Zimbabwe Nù Inyika yeZimbabwe Nyika yeZimbabwe Tiko ra Zimbabwe Naha ya Zimbabwe Cisi ca Zimbabwe Naga ya Zimbabwe Shango ḽa Zimbabwe Ilizwe leZimbabwe
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : Unity, Freedom, Work
Imne nacional : {{{imne}}}
capitala populacion (an)	Harare 1 469 149 abitants (2003)
Superfícia	390 580 km²
Populacion Densitat	13 010 000 (2005) 33 ab./km²
Independéncia - Jorn (nom:Rodesia) -Reconeguda	(del Reialme Unit) 11 de novembre, 1965 17 d'abril de 1980
Monedas	Dolar american, Pula de Botswana, Rand d'Africa del Sud, Yuan Chinés, Liura esterling, Rópia d'Índia, Èuro, Yen, Dolar d'Austràlia
Ora	UTC+2
Imne nacional	Kalibusiswe Ilizwe leZimbabwe (en lenga Ndebele) Simudzai Mureza Wedu weZimbabwe (en lenga Shona)
Còde telefonic	+263

Zimbabwe es un país d'Africa qu'a pas cap de frontièra maritima e que s'esten ente lo fluvi Zambèzi, las cataractas de Victoria, lo fluvi Limpopo. Confronta Zambia al nòrd, Moçambic al nòrd-èst e a l'èst, Sud-Africa al sud, e Botswana a l'oèst. La capitala es Harare (metropòli : 1 469 149 abitants). D'autras vilas importantas son Bulawayo (621 742 abitants), Chitung-wiza (274 912 abitants) e Mutare (131 367 abitants). Lo país e las soas frontièras actuaus que son gessit de la colonizacion britanica que miè a la creacion de la Rhodesia que prenè la soa independéncia de facto en 1965 au prohèit deus colons dab un regime de discrimacion que ho vençut per una resistència que batejèt lo país en onor a principau monument istoric : lo Gran Zimbabwe (Dzimba-dza-mabwe en shona). Lo Reiaume Unit qu'areconegó de jure la soa independéncia en 1980.

Las soas lengas principaus que son l'anglés (lenga de la colonizacion europea), lo shona elo Ndebele (en mai d'un flòc d'autas lenga localas).

Lo gentilici es zimbabwés -esa (idem zimbabwean -ana).

Geografia

Clima

Clima de Zimbabwe segon la classificacion de Köppen.

Au nivèu climatic, Zimbabwe pòu èsser devesit en doas zònas. La premiera cuerb lo centre e la màger part dau nòrd e de l'èst dau país. A un clima de tipe tropicau moderat per l'altitud. La sason umida dura de novembre a març e pòt entraïnar d'inondacions grèvas. Dins lo rèsta dau territòri, lo clima es de tipe semidesertic amb la preséncia de quauquei desèrts cauds atestada dins lo sud. Pasmens, l'altitud limita lei temperaturas tròp extrèmas a l'entorn de 25 °C en la màger part dau país. De geladas son possiblas sus lei cimas pus autas.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Zimbabwe.

Lo periòde precoloniau

Lo poblament de la region

Coma leis autrei país d'Africa Australa, Zimbabwe assostèt mai d'una cultura litica durant l'Edat de la Pèira. Aquelei populacions preïstoricas foguèron a l'origina dei comunautats de caçaires cuelheires khoisan que poblavan la region durant l'Antiquitat e au començament de l'Edat Mejana. Pasmens, dins lei regions orientalas, foguèron eliminadas ò assimiladas per de populacions bantos que migrèron dins lo país a partir dau sègle III ap. JC.

Lo periòde dei Zimbabwe

En causa de son clima favorable a l'agricultura e de sei ressorsas naturalas importantas, lei platèus d'altitud de Zimbabwe atraguèron lei Bantos qu'èran sustot de païsans e de norriguiers. Lo rèsta dau país leis interessèt mens e lei Khoisan capitèron ansin de se mantenir dins certanei regions occidentalas. A partir dau sègle VIII, comencèt l'esplecha dei jaciments d'aur de la region. A la fin dau sègle X, lei revenguts eissits d'aqueu comèrci entraïnèron l'emergéncia d'una societat ierarquizada dirigida per de caps proprietaris de tropèus immens. Puei, ambé l'intensificacion dei cambis economics ambé lei regions swahilis, se formèron de principats dich zimbabwe segon lo bastiment de pèira que semblava assostar l'elèit politic e religiós d'aqueleis estats.

Au sègle XIII, lo Grand Zimbabwe establiguèt sa dominacion sus la region gràcias a son contraròtle dei cambis d'aur ambé la ciutat-estat marchanda de Kilwa. Sei sobeirans agantèron son apogèu dins leis annadas 1440 mai après aquela data, la vila declinèt rapidament en causa de problemas economics (demenicion de la produccion d'aur) e benlèu en causa de problemas ecologics (agricultura tròp intensiva, disparicion dei seuvas...).

Lo periòde imperiau

Après la disparicion de l'estat dau Grand Zimbabwe, de Shona fondèron de principats dins la region a partir dau sègle XV. Rapidament, lei sobeirans de l'estat de Mutapa, dichs mwene Mutapa, capitèron d'impausar son primat. Gràcias a d'exportacions d'aur, d'evòri e de coire, fondèron l'Empèri Monomotapa que dominèt lo nòrd-èst dau platèu e una partida importanta de la vau de Zambèzi. En parallèl, se formèt lo Reiaume de Butua dins lo sud-oèst dau platèu e divèrsei reiaumes maravi a l'oèst dau Lac Malawi.

Au començament dau sègle XVI, lei Portugués, establits lòng dau litorau de Moçambic, intrèron en contacte ambé Monomotapa. En 1561, una mission jesuista portuguesa obtenguèt la conversion dau mwene Mutapa. Pasmens, foguèt rapidament chaplada probablament a l'estigança dei marchands swahilis musulmans que fasián concurréncia ai Portugués. Dins lo corrent deis annadas 1570, Portugau assaièt de venjar l'afrònt mai seis expedicions punitivas mau capitèron d'agantar lo platèu. Dins aquò, Monomotapa declinèt rapidament a partir dau començament dau sègle XVII. D'efèct, poguèt pas empedir l'installacion d'aventuriers portugués (dichs prazeiros) que desvolopèron la tracha negriera e lo comèrci d'evòri. Òr, aqueleis activitats marginalizèron Monomotapa que son economia èra basada sus d'exportacions d'aur en pèrda d'aviada. Ansin, l'Empèri deguèt acceptar un protectorat portugués en 1629.

En 1683, una revòuta permetèt a Changamire Dombo de prendre lo contraròtle de Butua onte fondèt la dinastia dei Changamire. Dins lo corrent deis annadas 1680-1690, prenguèt lo contraròtle de Monomotapa e n'expulsèt lei Portugués. Dich Empèri Rozvi, son estat instaurèt un contraròtle estricte dau comèrci exterior que foguèt limitat a certanei comptadors de Zambèzi e a la vila de Manica. En cambi d'aur, de coire e d'evòri, aquò permetèt l'importacion de produchs de luxe e d'armas de fuòc.

Leis invasions deis annadas 1830-1840

A partir deis annadas 1830, la region de Zimbabwe foguèt tocada per lei trèbols liats au Mfecane. En particular, foguèt victima d'atacas de guerriers nguni venguts dau sud sota la direccion de Zwangendaba. Lei Changamire foguèron durament batuts e deguèron laissar lei venceires establir de principats a l'entorn dau Lac Malawi. Puei, vèrs 1836-1837, foguèt lo torn dei Ndebele de Mzilikazi de venir s'installar dins la region. Fondèron un reiaume (dich Matabeleland) pròche de l'Empèri Rozvi que mau capitèt de tornar trobar sa poissança anciana e dispareguèt definivitament en 1866.

Lo periòde coloniau

La conquista britanica

Dins lo corrent deis annadas 1850, l'explorator britanic David Livingstone menèt divèrsei missions dins la Vau de Zambèzi. Establiguèt de contactes bòns ambé lei pòbles de la region. En 1889, Cecil Rhodes aprofichèt aquelei relacions favorablas per fondar la British South Africa Company (BSAC) que foguèt cargada de prendre lo contraròtle dei regions minieras de Zimbabwe. Tre l'annada seguenta, la BSAC aviá creat una armada que foguèt mandada entre Zambèzi e Limpopo. En 1895, aquela region foguèt dicha Rodèsia en onor dau fondator de la companhiá.

Atirats per lei jaciments d'aur, de colons venguèron rapidament s'installar dins lo territòri de la BSAC. Fondèron Salisbury (uei Harare) mai lei venas aurifèras se revelèron finalament decebeiritz. A partir de 1893, ataquèron donc lei Ndebele que son reiaume èra sospichat d'assostar de minas d'aur. En 1896, aquò entraïnèt una revòuta generala dei Ndebele e dei Shona que foguèt reprimida dos ans pus tard per una intervencion militara de l'armada britanica. La BSAC dominèt alora la region fins ais annadas 1920. Puei, per limitar sei despensas, renoncièt a son ròtle administratiu e sei tèrras foguèron declaradas proprietat de la Corona (e donadas ai colons). Rodèsia foguèt devesida entre doas partidas : una Rodèsia dau Nòrd a l'origina de Zambia e una Rodèsia dau Sud a l'origina de Zimbabwe. En 1923, lo sud recebèt l'estatut de colonia e foguèt dotat d'una assemblada e dau govèrn pròpris. Gràcias a l'instauracion d'un sistèma censitari fòrça desfavorable ais Africans, lei Blancs (aperaquí 3% de la populacion) i prenguèron lo poder e i instaurèron una societat segregacionista.

La Federacion de Rodèsia e de Nyassaland

Dins lo corrent deis annadas 1930, lo desvolopament de l'industria miniera de Rodèsia dau Nòrd atirèt un nombre important de Blancs (70 000 personas en 1955) e suscitèt una demanda importanta en bens manufacturats. Dins lo sud, la produccion de tabac venguèt lo còr de l'economia e favorizèt l'industrializacion. A l'èst, lo protectorat de Nyassaland (uei Malawi) venguèt la resèrva de man d'òbra de sei dos vesins. En causa de la complementaritat d'aqueleis economias, leis autoritats britanicas assaièron donc d'unificar lei tres entitats e fondèron una Federacion de Rodèsia e de Nyassaland en 1953.

Pasmens, aqueu projècte se turtèt a l'oposicion dei populacions negras de Rodèsia dau Nòrd e de Nyassaland que crenhavan la generalizacion dau sistèma segregacionista de Rodèsia dau Sud. Ansin, après de trèbols grèus au començament deis annadas 1960, lo drech de secession foguèt reconeguda e la federacion dispareguèt en 1963-1964. En Rodèsia dau Sud, aquela agitacion favorizèt l'emergéncia de movements africans coma l'Union Populara Africana de Zimbabwe (ZAPU) de Joshua Nkomo fondada en 1962 (e tanlèu enebida) ò coma l'Union Nacionala Africana de Zimbabwe (ZANU) de Robert Mugabe e de Ndabaningi Sithole fondada en 1963.

L'independéncia

La Rodèsia d'Ian Smith

Article detalhat: Ian Smith.

Après la fragmentacion de la Federacion, la Rodèsia dau Sud, dirigida per Ian Smith (cap de la colonia dempuei 1962), prenguèt lo nom de Rodèsia e la minoritat blanca i renforcèt rapidament son poder. La ZANU foguèt enebida en 1964 e lei caps politics africans politics (Nkomo, Mugabe, Sithole...) foguèron arrestats. Puei, Smith comencèt de negociar l'independéncia ambé Londres. Pasmens, lei demandas britanicas (reformas de la lèi electorala en favor deis Africans, fin dei mesuras segregacionistas...) foguèron jutjadas inacceptablas. En 1965, Rodèsia proclamèt donc unilateraument son independéncia mai lei Nacions Unidas li impausèron de sancions economicas tre l'annada seguenta.

Pauc a pauc, de guerilhas organizadas per la ZAPU e per la ZANU comencèron de luchar còntra lo regime. Aquò entraïnèt l'emigracion de certanei colons mai Ian Smith obtenguèt un important sostèn sud-african que permetèt a sei fòrças armadas de resistir. Puei, assaièt de devesir la guerilha mai son raprochament ambé lei moderats menats per l'evesque Abel Muzorewa entraïnèt l'unificacion de la ZAPU e de la ZANU sota lo nom de Frònt Patriotic. De mai, l'ONU e lo Reiaume Unit refusèron de reconóisser lo govèrn multiraciala — de façada — mes en plaça en 1978. Dins aquò, una constitucion adoptada en 1979 aviá permes l'eleccion d'una assemblada formada de 72 Africans e de 28 Blancs e Abel Muzorewa èra vengut Premier Ministre.

Pasmens, aquò empachèt pas la generalizacion de la guerilha a la màger part dau país. Gràcias a l'ajuda de Moçambic e dau blòt sovietic, la guerilha prenguèt militarament l'avantatge en 1979 e lei Blancs deguèron acceptar leis acòrds de Lancaster House : en cambi de l'aplicacion immediata dei principis democratics, lei Blancs gardèron sei proprietats (que formavan la màger part de l'economia). Lei Britanics reprenguèron alora lo contraròtle dau país e organizèron d'eleccions en febrier de 1980 avans de reconóisser son independéncia en abriu. La ZANU ganhèt largament l'escrutinh (63% dei sufragis exprimits) e Robert Mugabe prenguèt lo poder.

Lo periòde de Rubert Mugabe

Article detalhat: Robert Mugabe.

Robert Mugabe dirigís lo país, d'ara endavant dich Zimbabwe, dempuei 1980. Au començament deis annadas 1980, respectèt leis acòrds de Lancaster House. Pasmens, renforcèt pauc a pauc son poder, eliminèt plusors adversaris politics e reprimiguèt durament l'oposicion dei Ndebele en 1982-1983. Puei, escartèt son aliat Joshua Nkomo e suprimiguèt lei sètis reservats ai Blancs avans d'instaurar un regime presidenciau amb un partit unic en 1987. La fin de la Guèrra Freja marquèt la fin d'aqueu renfòrçament e, en 1990, lo multipartisme foguèt restaurat. Pasmens, de fraudas recurrentas e de violéncias electoralas permetèron a Mugade de se mantenir au poder maugrat lo renfòrçament continú de l'oposicion gropada au sen dau Movement per lo Cambiament Democratic (MDC).

En parallèl de l'autoritarisme creissent dau regime, Mugabe assaièt de liberalizar l'economia de Zimbabwe. Pasmens, en causa de la corrupcion generalizada dau poder, de l'emigracion de la màger part dei Blancs (que formavan la man d'òbra pus qualificada e l'elèit economic) e d'una reforma agrària mau organizada en 2002, l'economia zimbabwesa conoguèt una crisi grèva dins lo corrent deis annadas 2000 amb una inflacion catastrofica (superiora a + 10 000 000%/an en 2008). En 2009, lo taus de caumatge agantèt 94% de la populacion activa e lo país foguèt obligat d'abandonar sa moneda nacionala au profiech dau rand sud-african e dau dolar estatsunidenc.

Afeblit per aquelei desastres e per de sancions internacionalas après lei violéncias de l'eleccion presidenciala de 2008, Robert Mugabe deguèt negociar ambé l'oposicion en 2011. Durant doas annadas, partejèt ansin lo poder ambé Morgan Tsvangirai, cap de l'oposicion nomat Premier Ministre. En 2013, lei dos òmes sostenguèron l'adopcion d'una constitucion novèla que demenís lei poders dau president e limita a dos lo nombre de mandats presidenciaus successius. Pasmens, dins lei fachs, Mugabe gardèt la realitat dau poder e lo pòste de Premier Ministre foguèt suprimit en 2013. Aquela meteissa annada, una novèla eleccion trucada permetèt au president Mugabe de demorar en plaça.

Geografia

Zimbabwe qu'ei un país desprovesit de còsta maritima e qu'ei tanben pro eslhavat dab un platèu centrau haut de 1 200m a 1 400m. Qu'ei composat subretot de savana mes totun sa partida orientau mei montanhosa qu'acesa de bòsc tropicaus. Suu son fluvi Zambesi, au nòrd de cap tau Zambesi justament, que's troban las Cataractas Mosi-oa-Tunya (segon lor nom tonga) tanben conegudas coma "Victoria".

Division administrativas

Zimbabwe qu'ei dividit en 8 províncias inclusent 2 vilas-províncias :

Provinça	Capitau
Bulawayo	Bulawayo
Harare	Harare
Manicaland	Mutare
Mashonaland Central	Bindura
Mashonaland East	Marondera
Mashonaland West	Chinhoyi
Masvingo	Masvingo city
Matabeleland North	Lupane District
Matabeleland South	Gwanda
Midlands	Gweru

Economia

Ressorsas naturalas de Zimbabwe.

De veire: Economia de Zimbabwe.