Piramidi Eġizzjani
Il-piramidi Eġizzjani huma strutturi antiki tal-ġebel f'forma ta' piramida li jinsabu fl-Eġittu. Minn Novembru 2008, is-sorsi jikkwotaw 118 jew 138 bħala n-numru ta' piramidi Eġizzjani identifikati.[1][2] Ħafna nbnew bħala oqbra għall-faragħuni tal-pajjiż u l-konsorti tagħhom matul il-perjodi tar-Renju l-Qadim u Nofsani.[1][3][4]
L-ewwel piramidi Eġizzjani magħrufa jinstabu f'Saqqara, fil-Majjistral ta' Memphis, għalkemm instabet mill-inqas struttura waħda bħal piramida ta' skaluna waħda f'Saqqara, li tmur lura għall-Ewwel Dinastija: Mastaba 3808, li ġiet attribwita lir-renju tal-Faragħun Anedjib, b'iskrizzjonijiet u bi fdalijiet arkeoloġiċi oħra tal-perjodu, li jissuġġerixxu li seta' kien hemm oħrajn.[5] L-iktar piramida sħiħa bikrija hija l-Piramida ta' Djoser mibnija fl-2630-2610 Q.K. matul it-Tielet Dinastija.[6] Din il-piramida u l-kumpless tal-madwar tagħha huma ġeneralment meqjusa bħala l-eqdem strutturi monumentali tad-dinja mibnija minn ġebel maħdum.[2]
L-iktar piramidi Eġizzjani famużi huma dawk li jinstabu f'Giza, fil-periferija tal-Kajr. Bosta mill-piramidi ta' Giza huma magħduda fost l-akbar strutturi li qatt inbnew.[7] Il-Piramida ta' Khufu hija l-akbar piramida Eġizzjana. Hija l-unika waħda mis-Seba' Għeġubijiet tad-Dinja Antika li għadha teżisti.[8]
Żvilupp storiku
[immodifika | immodifika s-sors]
Id-disinn tal-piramida Eġizzjana jidher li kien progressjoni miż- żiggurat Sumerjan, struttura piramidali mtarrġa b'tempju fuq nett, li tmur lura għall-4000-3500 Q.K.[9]
Minn żmien il-Perjodu Dinastiku Bikri (għall-ħabta tal-3150-2686 Q.K.), l-Eġizzjani b'mezzi suffiċjenti ġew midfuna fi strutturi bħal bank magħrufa bħala mastaba.[10][11] F'Saqqara, il-Mastaba 3808, li tmur lura għall-aħħar parti tal-Ewwel Dinastija, ġiet skoperta li fiha struttura kbira, mibnija b'mod indipendenti, li tixbah il-piramida tat-tarġa magħluqa fil-mastaba tal-faċċata tal-palazz ta' barra. Il-fdalijiet arkeoloġiċi u l-iskrizzjonijiet jissuġġerixxu li seta' kien hemm strutturi oħra simili li jmorru għal dan il-perjodu.[5]
L-ewwel piramida Eġizzjana dokumentata storikament hija attribwita mill-Eġittoloġisti lill-faragħun Djoser tat-Tielet Dinastija. Għalkemm l-Eġittoloġisti spiss jikkreditaw lill-viżier tiegħu Imhotep bħala l-arkitett tiegħu, l-Eġizzjani dinastiċi nfushom, fl-istess ħin jew f'ħafna kitbiet dinastiċi sussegwenti dwar il-karattru, ma akkreditawhx la bid-disinn tal-piramida ta' Djoser u lanqas bl-invenzjoni tal-arkitettura tal-ġebel.[12] Il-Piramida ta' Djoser l-ewwel inbniet bħala struttura kwadra li tixbah mastaba, li bħala regola kienet magħrufa li inkella kienet rettangolari, u ġiet estiża diversi drabi permezz ta' serje ta' saffi ta' akkrezzjoni, biex tipproduċi l-istruttura piramidali mtarrġa li naraw illum.[13] L-Eġittoloġisti jemmnu li dan id-disinn serva bħala taraġ ġgantesk li bih ir-ruħ tal-faragħun mejjet setgħet titla' lejn is-smewwiet.[14]
Għalkemm piramidi oħra ġew ippruvati fit-Tielet Dinastija wara Djoser, kienet ir-Raba' Dinastija, li għamlet tranżizzjoni mill-piramida mtarrġa għal forma vera ta' piramida, li tat lok għall-piramidi l-kbar ta' Meidum, Dahshur u Giza. L-aħħar faragħun tar-Raba' Dinastija, Shepseskaf, ma beniex piramidi. Fil-Ħames Dinastija; għal diversi raġunijiet, l-iskala massiva u l-preċiżjoni tal-kostruzzjoni naqsu b'mod sinifikanti u ħallew il-piramidi ta' wara iżgħar, inqas mibnija tajjeb, u spiss mibnija bl-għaġla. Sa tmiem is-Sitt Dinastija, il-bini tal-piramida kien spiċċa fil-biċċa l-kbira tiegħu u ma kienx qabel ir-Renju Nofsani li reġgħu nbnew piramidi kbar, għalkemm minflok bil-ġebel, il-brikks tat-tajn kienu l-materjal tal-kostruzzjoni ewlieni.[15]
Ħafna wara t-tmiem tal-perjodu tal-bini tal-piramidi tal-Eġittu stess, beda l-bini tal-piramida f'dak li hu s-Sudan tal-lum, wara li ħafna mill-Eġittu ġie taħt it-tmexxija tar-Renju ta' Kux, li dak iż-żmien kien ibbażat f'Napata. Il-ħakma ta' Napatan, magħrufa bħala l-25 Dinastija, damet mis-750 Q.K. sas-664 Q.K., u matul dak iż-żmien il-kultura Eġizzjana ħalliet impressjoni li ma titħassarx fuq il-Kuxiti. Il-perjodu Meroitiku tal-istorja tal-Kuxiti, meta s-saltna kienet iċċentrata fuq Meroë, (bejn wieħed u ieħor fil-perjodu bejn it-300 Q.K. u t-300 Q.K.), esperjenza qawmien mill-ġdid tal-bini tal-piramidi, li wassal għal aktar minn mitejn piramida rjali indiġena ispirata mill-Eġittu.
Al-Aziz Uthman (1171-1198), it-tieni Sultan Ajjubid tal-Eġittu, ipprova jeqred il-kumpless tal-piramida ta' Giza. Huwa ċeda wara li għamel biss ħsara lill-Piramida ta' Menkawre minħabba li l-kompitu kien kbir wisq.[2]
Simboliżmu piramidali
[immodifika | immodifika s-sors]
Huwa maħsub li l-forma tal-piramidi Eġizzjani tirrappreżenta l-munzell primordjali li minnu l-Eġizzjani kienu jemmnu li nħolqot l-art. Il-forma tal-piramida hija wkoll maħsuba li hija rappreżentattiva tar-raġġi dixxendenti tax-xemx, u ħafna mill-piramidi kienu miksija b'ġebla tal-franka bajda illostrata, li tirrifletti ħafna, sabiex tagħtihom dehra brillanti meta wieħed iħares lejhom mill-bogħod. Il-piramidi ħafna drabi kienu msemmija wkoll b'modi li jirreferu għal-luminexxenza solari. Pereżempju, l-isem formali tal-Piramida Mgħawġa f'Dahshur kien Il-Piramida li Tiddi f'Nofsinhar, u dik ta' Senusret II f'El Lahun kienet Senusret li Tiddi.
Filwaqt li huwa ġeneralment mifhum li l-piramidi kienu monumenti tad-dfin, hemm nuqqas ta' qbil kontinwu dwar il-prinċipji teoloġiċi partikolari li setgħu wasslu għalihom. Suġġeriment wieħed huwa li kienu ddisinjati bħala tip ta' '"magna tal-irxoxt".[16]
L-Eġizzjani kienu jemmnu li ż-żona mudlama tas-sema tal-lejl li madwarha jidher li jduru l-istilel kienet il-portal fiżiku lejn is-smewwiet. Waħda mix-xaftijiet dojoq li jestendu mill-kamra tad-dfin ewlenija mill-korp kollu tal-Piramida l-Kbira tipponta direttament lejn iċ-ċentru ta' din il-parti tas-sema. Dan jissuġġerixxi li l-piramida setgħet ġiet iddisinjata biex isservi bħala mezz biex titnieda magikament ir-ruħ tal-faragħun mejjet direttament fir-residenza tal-allat.[16]
Il-piramidi Eġizzjani kollha nbnew fuq ix-xatt tal-Punent tax-xmara Nil, li bħala s-sit ta' nżul ix-xemx, kienet assoċjata mal-isfera tal-mejtin fil-mitoloġija Eġizzjana.[17]
Numru u pożizzjoni tal-piramidi
[immodifika | immodifika s-sors]Fl-1842, Karl Richard Lepsius ipproduċa l-ewwel lista moderna ta' piramidi, issa magħrufa bħala l-lista tal-piramidi ta' Lepsius, li fiha għadd 67 piramida. Minn dakinhar ġew skoperti ħafna oħrajn. Minn Novembru 2008, ġew identifikati 118-il piramida Eġizzjana. Il-pożizzjoni tal-Piramida 29, li Lepsius sejjaħ il-"Piramida Bla Kap", intilfet għat-tieni darba meta l-istruttura ġiet midfuna mir-ramel tad-deżert wara l-istħarriġ ta' Lepsius. Instabet mill-ġdid biss waqt tħaffir arkeoloġiku li sar fl-2008.
Ħafna piramidi jinsabu fi stat ħażin ta' preservazzjoni jew midfuna mir-ramel tad-deżert. Jekk jidhru fil-livelli kollha, jistgħu jidhru bħala ftit iktar minn munzelli ta' terrapien. B'hekk, l-arkeologi qed ikomplu jidentifikaw u jistudjaw strutturi ta' piramidi kif kienu qabel ma nstabu.
L-iktar piramida reċenti li ġiet skoperta kienet dik ta' Sesheshet f'Saqqara, omm il-faragħun Teti tas-Sitt Dinastija, imħabbra fil-11 ta' Novembru 2008.[1][18]
Il-piramidi kollha tal-Eġittu, minbarra l-piramida żgħira tat-Tielet Dinastija f'Zawyet el-Maiyitin, jinsabu fuq ix-xatt tal-Punent tan-Nil, u l-biċċa l-kbira huma miġbura flimkien f'numru ta' żoni tal-piramidi. L-aktar importanti minn dawn huma elenkati ġeografikament, mit-Tramuntana għan-Nofsinhar, hawn taħt.
Abu Rawash
[immodifika | immodifika s-sors]
Giza
[immodifika | immodifika s-sors]
Abusir
[immodifika | immodifika s-sors]
Saqqara
[immodifika | immodifika s-sors]
Dahshur
[immodifika | immodifika s-sors]
Mazghuna
[immodifika | immodifika s-sors]
Meidum
[immodifika | immodifika s-sors]
Hawara
[immodifika | immodifika s-sors]
El Lahun
[immodifika | immodifika s-sors]
El-Kurru
[immodifika | immodifika s-sors]
Nuri
[immodifika | immodifika s-sors]
Taharqa, ħakkiem Kuxit tal-Ħamsa u Għoxrin Dinastija, bena l-piramida tiegħu f'Nuri. Kien l-ikbar fiż-żona (it-Tramuntana tas-Sudan).
Dati u għoli tal-kostruzzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]It-tabella li ġejja tistabbilixxi l-kronoloġija tal-kostruzzjoni tal-biċċa l-kbira tal-piramidi ewlenin imsemmija hawn fuq. Kull piramida hija identifikata permezz tal-faragħun li ordnaha tinbena, ir-renju approssimattiv tiegħu, u l-post fejn tinsab.
| Piramida / Faragħun | Renju | Qasam | Għoli |
|---|---|---|---|
| Djoser | Għall-ħabta tal-2670 Q.K. | Saqqara | 62 metru (203 pied). |
| Sneferu | Għall-ħabta tal-2612-2589 Q.K. | Dahshur | 104 metri (341 pied). |
| Sneferu | Għall-ħabta tal-2612-2589 Q.K. | Meidum | 65 metru (213 pied) (irvinat).
*Kien 91.65 metru (301 pied) jew 175 kubitu Rjali Eġizzjan. |
| Kufu | Għall-ħabta tal-2589-2566 Q.K. | Giza | 146.7 metru (481 pied) jew 280 kubitu Rjali Eġizzjan. |
| Djedefre | Għall-ħabta tal-2566-2558 Q.K. | Abu Rawash | 60 metru (197 pied). |
| Kafre | Għall-ħabta tal-2558-2532 Q.K. | Giza | 136.4 metru (448 pied).
*Oriġinarjament: 143.5 metru jew 471 pied jew 274 kubitu Rjali Eġizzjan. |
| Menkawre | Għall-ħabta tal-2532-2504 Q.K. | Giza | 65 metru (213 pied) jew 125 kubitu Rjali Eġizzjan. |
| Userkaf | Għall-ħabta tal-2494-2487 Q.K. | Saqqara | 48 metru (161 pied). |
| Sahure | Għall-ħabta tal-2487-2477 Q.K. | Abusir | 47 metru (155 pied). |
| Neferirkare Kakai | Għall-ħabta tal-2477-2467 Q.K. | Abusir | 72.8 metru (239 pied). |
| Nyuserre Ini | Għall-ħabta tal-2416-2392 Q.K. | Abusir | 51.68 metru (169.6 pied) jew 99 kubitu Rjali Eġizzjan. |
| Amenemhat I | Għall-ħabta tal-1991-1962 Q.K. | Lisht | 55 metru (181 pied). |
| Senusret I | Għall-ħabta tal-1971-1926 Q.K. | Lisht | 61.25 metru (201 pied). |
| Senusret II | Għall-ħabta tal-1897-1878 Q.K. | El-Lahun | 48.65 metru (159.6 pied; 93 kubitu Rjali Eġizzjan) jew
47.6 metru (156 pied; 91 kubitu Rjali Eġizzjan). |
| Amenemhat III | Għall-ħabta tal-1860-1814 Q.K. | Hawara | 75 metru (246 pied). |
| Khendjer | Għall-ħabta tal-1764-1759 Q.K. | Saqqara | 37.35 metru (122.5 pied), issa metru (3.3 piedi). |
| Piye | Għall-ħabta tal-721 Q.K. | El-Kurru | 20 metru (66 pied) jew
30 metru (99 pied). |
| Taharqa | Għall-ħabta tal-664 Q.K. | Nuri | 40 metru (132 pied) jew
50 metru (164 pied). |
Tekniki ta' kostruzzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-bini tal-piramidi kien jinvolvi ċ-ċaqliq ta' kwantitajiet kbar ta' ġebel. Fl-2013, papiri skoperti fid-deżert Eġizzjan ħdejn il-Baħar l-Aħmar mill-arkeologu Pierre Tallet żvelaw id-Djarju ta' Merer, uffiċjal tal-Eġittu involut fit-trasport tal-ġebla tal-franka max-xmara Nil. Dawn il-papiri jiżvelaw proċessi fil-bini tal-Piramida l-Kbira f'Giza, il-qabar tal-Faragħun Khufu, eżatt barra l-Kajr modern.
Pjuttost milli trasport fuq l-art tal-ġebla tal-franka użata fil-bini tal-piramida, hemm evidenza, fid-Djarju ta' Merer u minn fdalijiet ippreservati ta' kanali antiki u dgħajjes tat-trasport, li blokok tal-franka ġew ittrasportati tul ix-xmara Nil. Huwa possibbli li blokok mill-barrieri mbagħad ġew ittrasportati lejn is-sit tal-kostruzzjoni minn slitti tal-injam, bir-ramel imxarrab quddiem l-islitta biex titnaqqas il-frizzjoni. Il-qtar tal-ilma ħolqu spazji bejn il-ħbub tar-ramel, u dan għenhom jeħlu flimkien.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Memphis u n-Nekropoli tagħha – l-Inħawi tal-Piramidi minn Giza sa Dahshur ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.[20]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet", u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[20]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ Slackman, Michael (2008-11-16). "In the Shadow of a Long Past, Patiently Awaiting the Future". The New York Times (bl-Ingliż).
- ^ a b ċ Lehner, Mark (2008). The Complete Pyramids (bl-Ingliż). Thames & Hudson. ISBN 9780500285473.
- ^ Rasmussen, Will (2008-11-11). "Egypt says has found pyramid built for ancient queen". Reuters (bl-Ingliż).
- ^ Ritter, Michael (2006). "Dating the Egyptian Pyramids: A Problem of Earth-Sun Relations". University of Wisconsin Stevens Point - The Physical Environment (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2007-02-10.
- ^ a b Emery, Walter B. (1972). Archaic Egypt (bl-Ingliż). Penguin Books. pp. 144–145. ISBN 978-0140204629.
- ^ Kleiner, Fred S. (2015). Gardner's Art Through the Ages: A Global History (bl-Ingliż) (15-il ed.). Cengage Learning. ISBN 978-1-285-75499-4.
- ^ Watkin, David (2005). A History of Western Architecture (bl-Ingliż). Laurence King Publishing. p. 14. ISBN 978-1-85669-459-9.
- ^ Xu, Bohai (2019-01-31). "The Place where Huni probably Buried" (bl-Ingliż). doi:10.31235/osf.io/gnw3k. Ċitazzjoni journal għandha bżonn
|journal=(għajnuna) - ^ Samuels, Charlie (2010). Ancient Science: (Prehistory – A.D. 500) (bl-Ingliż). Gareth Stevens Publishing. p. 23. ISBN 978-1-4339-4137-5.
- ^ "Burial customs: mastabas". University College London (bl-Ingliż). 2001. Miġbur 2005-04-14.
- ^ "Burial customs in Early Dynastic Egypt: (Naqada III- Second Dynasty, about 3100-2700 BC)". University College London (bl-Ingliż). 2001.
- ^ Romer, John (2013). A History of Ancient Egypt: From the First Farmers to the Great Pyramid (bl-Ingliż). Thomas Dunne. pp. 294–295. ISBN 978-1250030115.
- ^ Verner, Miroslav (2002). The Pyramids: The Mystery, Culture, and Science of Egypt's Great Monuments (bl-Ingliż). Grove Press. pp. 109–124. ISBN 978-0802139351.
- ^ Quirke, Stephen (2001). The Cult of Ra: Sun Worship in Ancient Egypt (bl-Ingliż). Thames & Hudson. pp. 118–120.
- ^ Mark, Joshua J. (2016-09-26). "Old Kingdom of Egypt". World History Encyclopedia (bl-Ingliż).
- ^ a b Rowland, Joanne (2005). Kendrickx, Stan; Adams, Barbara; Chłodnicki, Marek; Ciałowicz, Krzysztof M.; Friedman, R. F. (ed.). The application of mortuary data to the problem of social transformation in the Delta from the terminal predynastic to the early dynastic period. Egypt at its Origins, Studies in Memory of Barbara Adams: Proceedings of the International Conference "Origin of the State. Predynastic and Early Dynastic Egypt", Krakow, 28th August - 1st September 2002 (bl-Ingliż). Krakow, Polonja: Peeters. pp. 991–1007. ISBN 978-90-429-1469-8.
- ^ "Hidden History of Egypt: Water for Life". Discovery Channel (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2003-01-19.
- ^ Bossone, Andrew (2008-11-11). "New Pyramid Found in Egypt: 4,300-Year-Old Queen's Tomb". National Geographic News (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2008-12-04.
- ^ McCoy, Terrence (2014-05-02). "The surprisingly simple way Egyptians moved massive pyramid stones without modern technology". The Washington Post (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-05-05.
- ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Memphis and its Necropolis – the Pyramid Fields from Giza to Dahshur". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-09-03.