[go: up one dir, main page]
Aqbeż għall-kontentut

Arabja Sawdija

Immodifika l-ħoloq
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Renju tal-Arabja Sawdija
الْمَمْلَكَة الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة
al-Mamlaka l-Għarabija s-Sagħudija
الْمَمْلَكَة الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة al-Mamlaka l-Għarabija s-Sagħudija – Bandiera الْمَمْلَكَة الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة al-Mamlaka l-Għarabija s-Sagħudija – Emblema
Mottu: لا إله إلا الله، محمد رسول الله
Lā ilāha illā Llāh, Muħammadun rasūlu Llāh
“La alla ħlief Alla; Muħammed messaġġier ta' Alla”[1][a] (ix-xhieda)
Innu nazzjonali: النشيد الوطني السعودي
an-Naxid al-Waṭani s-Sagħudi
“L-Innu Nazzjonali Sawdi”
L-Arabja Sawdija fil-globu (iċċentrat Afro-Ewrażja).
Belt kapitali
(u l-ikbar belt) 		Rijad
[5]) 24°39′N 46°46′E / 24.65°N 46.767°E / 24.65; 46.767

Lingwi uffiċjali Għarbi
Gruppi etniċi (2014[6][b]) 90% Għarbi
10% Afro-Għarbi
Reliġjon 93.0% Iżlam (uffiċjal)[5]

4.4% Kristjaneżmu
1.1% Ħinduiżmu
0.7% mhux affiljat

0.3% Buddiżmu
Gvern Monarkija assoluta unitarja Iżlamika
 -  Malik (Re) Abdullah bin Abdul Aziz
 -  Prinċep Salman bin Abdul Aziz
Leġislatura Xejn[ċ]
Stabbiliment
 -  Renju stabbilit 23 ta' Settembru 1932[9] 
Erja
 -  Total 2,149,690[5] km2 (12)
830,000 mil kwadru 
 -  Ilma (%) 0.7
Popolazzjoni
 -  stima tal-2022 Increase 32,175,224[11] (46)
 -  ċensiment tal-2012 29,195,895[10] 
 -  Densità 15/km2 (174)
38.8/mili kwadri
PGD (PSX) stima tal-2023
 -  Total Increase $2.246 triljun[12] (17)
 -  Per capita Increase $68,452[12] (15)
PGD (nominali) stima tal-2023
 -  Total Decrease $1.069 trillion[12] (19)
 -  Per capita Decrease $32,586[12] (34)
Gini (2013) 45.9[13] 
IŻU (2022) Increase 0.875[14] (għoli) (57)
Valuta Rjal[d] (SAR)
Żona tal-ħin AST (UTC+3)
Kodiċi telefoniku +966
TLD tal-internet .sa, السعودية.

L-Arabja Sawdija, l-Arabja Sawdita jew l-Għarbija Sawdija (Għarbi: الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة, IPA: [al.ʕa.ra.bij.ja‿s.sa.ʕuː.dij.ja], b'ittri Latini: al-Għarabija s-Sagħudija), uffiċjalment magħrufa bħala r-Renju tal-Arabja Sawdija (Għarbi: الْمَمْلَكَة الْعَرَبِيَّة السَّعُودِيَّة, b'ittri Latini: al-Mamlaka l-Għarabija s-Sagħudija), fil-qosor is-Sawdija (Għarbi: السَّعُودِيَّة, b'ittri Latini: as-Sagħudija) hija l-akbar stat Għarbi fl-Asja tal-Punent mill-art fiha madwar 2,250,000 km2 (870,000 mi kw), li tikkostitwixxa l-biċċa l-kbira tal-Peniżola Għarbija u t-tieni l-akbar fid-dinja Għarbija (wara l-Alġerija). Il-pajjiż għandu fruntiera totali ta' 4,272 km mal-Ġordan (731 km) u l-Iraq (811 km) lejn it-tramuntana, il-Kuwajt (221 km) għall-grigal, il-Qatar (87 km), il-Baħrejn u l-Emirati Għarab Magħquda (457 km) lejn il-lvant, l-Oman (658 km) għall-lbiċ, il-Jemen (1,307 km) fin-nofsinhar, il-Baħar l-Aħmar lejn il-punent u l-Golf Persjan lejn il-lvant. Il-popolazzjoni tal-pajjiż hija stmata li tikkonsisti 16-il miljun ċittadin u 9 miljuni espatrijati addizzjonali reġistrati barranin u 2 miljun immigranti illegali.[16] L-Arabja Sawdija hija t-tieni pajjiż bl-ogħla proporzjon ta' art agrikola bi 80.8% tal-art tal-pajjiż hija li tinħarat skond data mill-Bank Dinji.

Storikament, l-Al Sagħud (familja tas-Sagħud) ħakmu f'Naġd u f'żoni kbar tal-Peniżola Għarbija aktar minn darba, u r-Renju tal-Għarabja Sawdija attwali huwa meqjus bħala prodott u wiret ta' dawk l-entitajiet storiċi. L-ewwel minn dawn l-entitajiet hija l-Imaret id-Dirgħija, li kien imwaqqfa minn Muħammed bin Sagħud meta assuma l-Imaret id-Dirgħija fis-sena 1727, u baqa’ f’postu sakemm il-kap Ibrahim Paxa tal-armata Ottomana beda kampanja biex jeliminaw fis-sena 1816, u seħħew diversi battalji bejnu u Għabdalla bin Sagħud, li l-konklużjoni tagħhom kienet l-assedju ta’ Dirgħija u l-konsenja ta’ Għabdalla innifsu fis-sena 1818 AD. Fl-1824 AD, Turki bin Għabdalla bin Muħammed stabbilixxa stat ġdid ta' Al Sagħud f'Naġd, u ġiegħel Rijad il-kapitali tagħha, u kompliet sakemm ittieħdet il-ħakkiema tal-Imaret Ħa'il, l-Imaret Rijad, inkludiet is-sena 1891, u dak l-istadju jissejjaħ it-"Tieni Stat Sawdi." Aktar tard, fis-sena 1902, iż-żagħżugħ Għabd il-Għażiż Al Sagħud irkupra l-Imaret Rijad minn idejn Al Raxid, u espandiet il-kontroll tiegħu fuq in-Naġd kollu fl-1921 WK, u kien imsejjaħ is-Saltnet in-Naġd sakemm Għabd il-Għażiż irnexxielu jannnessa r-Renju ta’ Heġaż, għalhekk installa sultan fuqha minbarra s-saltna tiegħu fuq Naġd u l-annessi tiegħu, fix-xahar ta’ Raġab 1344 WH, li jikkorrispondi għal Jannar 1926 WK. Sena wara, biddel titlu separati tiegħu mir-Re ta’ Heġaż u Sultan ta’ Naġd u l-annessi tiegħu għar-Re ta’ Heġaż, Naġd u l-annessi tiegħu, u ż-żoni kkontrollati minnu kienu jissejħu r-Renju ta’ Ħeġaż, Naġd u l-annessi tiegħu. Dan l-isem baqa' sakemm Għabd il-Għażiż unifikat ir-reġjuni kollha li kien ikkontrolla f’entità waħda, u fi nhar il-Ġimgħa ta' Ġumada l-Ewwel 22, 1351 WH, li jikkorrispondi għat-23 ta’ Settembru, 1932 WK, tħabbar isimha “Ir-Renju tal-Għarbija Sawdija.”

Is-Sawdija bħalissa tikkonsisti minn 13-il reġjun amministrattiv, kull reġjun minnu maqsum lil għadd minn governorati, li l-għaddhom ivarja minn reġjun għal ieħor, u l-governorat huwa maqsum f'ċentri li huma amministrattivament marbuta mal-governorat jew l-imara (l-emirat).[17] Fiha l-Moskea s-Sagra, li tinsab f’Mekka, u l-Moskea tal-Profeta f’Medina, li huma meqjusa bħala l-aqdes postijiet importanti għand il-Misilmin.

Is-Sawdija hija wkoll membru f'Kunsill tal-Kooperazzjoni tal-Golf, Lega tal-Istati Għarab, Ġnus Magħquda, Moviment Mhux Allinjat, Lega Dinjija Islamika, Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Islamika, Grupp tal-Għoxrin (G20), Fond Monetarju Internazzjonali, Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ, u Organizzazzjoni tal-Pajjiżi Esportaturi taż-Żejt (OPEŻ).[18]

Is-Sawdija tgawdi minn sitwazzjoni politika u ekonomika stabbli ġeneralment.[19] Għandha t-tieni l-akbar riżerva taż-żejt,[20] is-sitt riżerva tal-gass,[21] u l-akbar esportatur taż-żejt mhux raffinat fid-dinja, li tikkostitwixxi kważi 90% tal-esportazzjonijiet. Minbarra r-riżorsi taż-żejt, is-Sawdija tinsab fl-ewwel post f'termini ta' kwantità u valur fit-tmar ta' esportazzjoni,[22] u r-Renju jikklassifika fis-sbatax fost l-akbar ekonomiji tad-dinja.[23] Is-Sawdija hija wkoll meqjusa bħala waħda mill-poteri politikament u ekonomikament influwenti fid-dinja, għax l-istatus Iżlamiku tagħha, ekonomiku il-ġid, il-kontroll tal-prezzijiet taż-żejt u l-provvisti globali tagħha, u l-preżenza kbira tagħha fil-midja rappreżentata minn numru ta' stazzjonijiet bis-satellita, gazzetti elettroniċi, u siti ta' netwerking soċjali.[24]

Tismija

[immodifika | immodifika s-sors]

L-isem tal-istat huwa attribwit lil Sagħud bin Muħammed bin Muqrin bin Marħan bin Ibrahim bin Musa bin Rabigħa bin Manigħ il-Murejdi, l-Emir tad-Dirgħija, imlaqqam bħala Sagħud il-Kbir. Kienu l-kap tal-fergħa Al Muqrin (familja ta’ Muqrin) minn Al Sagħud (familja ta’ Sagħud), u l-bużnannu lil-familja ħakkiema llum.[25]

Il-poeta, ġenealogu, u storiku Ħamad bin Muħammed bin Lagħbun (m. 1844 WK) kien l-ewwel li sejjaħ iż-żoni taħt il-ħakma ta’ Al Saud “l-Istat Sawdi Ħanafi". L-istoriku Għabdalla bin Ibrahim L-Għaskar mar biex ngħidu li r-raġuni biex għaqqadha hawn mal-iskola Ħanafi setgħet kienet intenzjonata minn “l-istat Ħanafi.”[26][27] Attribwixxiha lil Wied Ħanifa, jew attribwixxiha lil Bni Ħanifa, jew lil-liġi tolleranti ta’ Ħanafin. Imbagħad l-Ingliżi ġew warajh u bdew jirreferu fil-korrispondenza u r-rapporti tagħhom li bagħtu lill-gvernijiet tagħhom lill-irġiel u lill-forzi affiljati ma' Iben Sagħud bħala l-Awditi jew il-forzi Sawdi.[28]

Fit-12 ta' Ġumada l-Ewwel 1351 WH, li jikkorrispondi għall-10 ta’ Awwissu 1932 WK, saret laqgħa ta’ studjużi, notevoli, rappreżentanti tas-suġġetti tar-Renju, u grupp ta’ ċittadini f’Ta’if. Huma raw il-ħtieġa li jibdlu l-isem tal-istat mir-Renju tal-Ħeġaż u Naġd u l-annessi tiegħu għal isem li juri l-istat bħala unità konsolidata. Għad-dawl tar-riżultati ta’ dik il-laqgħa, l-isem inbidel għar-Renju tal-Għarbija Sawdija (litteralment: Ir-renju tas-Sawdi fuq il-Peniżola Għarbija).[29][30]

Diviżjonijiet amministrattivi

[immodifika | immodifika s-sors]

L-Arabja Sawdija hija maqsuma fi 13-il reġjun[31] (Għarbi: مناطق إدارية, manātiq idārija; sing. منطقة إدارية, mintaqa idārija). Ir-reġjuni huma maqsuma aktar f'118-il governorat (Għarbi: محافظات, muħāfadāt; sing. محافظة, muħāfada, "mħarsa"). Dan in-numru jinkludi t-13-il kapital reġjonali, li għandhom status differenti bħala muniċipalitajiet (Għarbi: أمانة, amāna, "emiena") immexxija minn sindki (Għarbi: أمين; amīn, "emin"). Il-governorati huma aktar suddiviżi f'sottogovernorati (Għarbi: مراكز, marākiż; sing. مركز, markaż, "ċentru").

Organizzazzjoni territorjali: 1. Ġawf, 2. Fruntieri tat-Tramuntana 3. Tabuk 4. Ħa'il 5. Madina 6. Qasim 7. Makka 8. Rijad 9. Fruntieri tal-Lvant 10. Baħa 11. Għasir 12. Ġiżan 13. Naġran
Organizzazzjoni territorjali: 1. Ġawf, 2. Fruntieri tat-Tramuntana 3. Tabuk 4. Ħa'il 5. Madina 6. Qasim 7. Makka 8. Rijad 9. Fruntieri tal-Lvant 10. Baħa 11. Għasir 12. Ġiżan 13. Naġran

Ċitazzjonijiet

[immodifika | immodifika s-sors]

Noti

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Ix-Xhieda tal-fidi kultant jiġi tradott bħala "La alla ħlief Allah", b'ittri Latini tal-kelma Għarbija Allāh minflok it-traduzzjoni tagħha. Il-kelma Allāh (ٱللَّٰه) litteralment tittraduċi bħala l-Alla, peress li l-prefiss al- huwa l-artiklu definit.[2][3][4]
  2. ^ Għaċ-ċittadini Sawdi biss.
  3. ^ Hemm Assemblea Konsultattiva, jew Kunsill ta' Xura, li m'għandux ebda setgħa leġiżlattiva.[7] Peress li r-rwol tiegħu huwa biss konsultattiv, m'huwiex meqjus bħala leġiżlatur.[8]
  4. ^ Marbuta għad-Dollaru tal-Istati Uniti (DIU) bi 3.75 rijaliet għal kull DIU mill-1986.[15]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ "About Saudi Arabia: Facts and figures". The Royal Embassy of Saudi Arabia, Washington, DC. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-04-17.
  2. ^ "God". Islam: Empire of Faith. PBS.
  3. ^ 'Islam and Christianity', Encyclopedia of Christianity (2001): Arabic-speaking Christians and Jews also refer to God as Allah.
  4. ^ L. Gardet. "Allah". Encyclopaedia of Islam Online.
  5. ^ a b "Saudi Arabia – The World Factbook". CIA. Miġbur 30 ta' Mejju 2021. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data-aċċess= (għajnuna)
  6. ^ "The World Factbook". 2 ta' Lulju 2014. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-07-02. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  7. ^ Hefner, Robert W. (2009). Remaking Muslim Politics: Pluralism, Contestation, Democratization. Princeton University Press. p. 202. ISBN 978-1-4008-2639-1.
  8. ^ "Analysts: Saudi Arabia Nervous About Domestic Discontent". www.voanews.com. VoA News – English. Miġbur 2021-06-06.
  9. ^ "Saudi Arabia the country in Brief". www.saudia-online.com (bl-Ingliż). Miġbur 2012-03-03.
  10. ^ "Key Indicators" (bl-Ingliż). Kingdom of Saudi Arabia - Central Department of Statistics & Information. Miġbur 2013-03-03.
  11. ^ "Saudi Census 2022". portal.saudicensus.sa. General Statistics Authority - Kingdom of Saudi Arabia. Miġbur 2023-07-16.
  12. ^ a b ċ d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (SA)". IMF.org. Fond Monetarju Internazzjonali. 10 ta' Ottubru 2023. Miġbur 2023-10-10. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna)
  13. ^ "The World Factbook". CIA.gov. Central Intelligence Agency. Miġbur 28 ta' Mejju 2019. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data-aċċess= (għajnuna)
  14. ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (bl-Ingliż). United Nations Development Programme. 13 ta' Marzu 2024. p. 288. Miġbur 13 ta' Marzu 2024. Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data-aċċess= u |data= (għajnuna)
  15. ^ Strohecker, Karin (27 ta' April 2016). "Saudi riyal peg pressure eases, but not gone". reuters.com. Reuters. Miġbur 30 ta' Settembru 2023. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |kwota= (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data-aċċess= u |data= (għajnuna)
  16. ^ "Arabja Sawdija" (bl-Ingliż). American Bedu. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-10-20. Miġbur 2011-11-02.
  17. ^ "المملكة العربية السعودية" [Ir-Renju tal-Għarbija s-Sawdija]. Dipartiment Ċentrali ta' l-Istatistika u l-Informazzjoni Sawdija (bl-Għarbi). 2010-05-08. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-01-16. Miġbur 2024-03-22.
  18. ^ "MOFA KSA || وزارة الخارجية المملكة العربية السعودية". www.mofa.gov.sa (bl-Għarbi). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2017-07-11. Miġbur 2024-03-22.
  19. ^ Al Sagħud, Dr Fajsal bin Migħxal bin Sagħud bin Għabd il-Għażiż (2001-10-09). Kunsilli Miftuħa u l-Kunċett Iżlamiku tal-Governanza fil-Politika tar-Renju tal-Għarbija Sawdija (bl-Għarbi). Pubblikazzjoni Obeikan. p. 147. ISBN 978-9960-20-885-5. Arkivjat mill-orġinal fl-2023-09-30. Miġbur 2023-09-30.
  20. ^ Muħammed al-Ħejdar (2023-09-11). "Is-Summit tal-G20 u r-rwol tal-Arabja". Gazzetta Rijad. Arkivjat mill-orġinal fl-2023-09-30.
  21. ^ "Ministru tal-Enerġija: Is-Sawdija tagħmel għal tesporta l-gass "fil-futur"". alarabiya (bl-Għarbi). 2020-02-16. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-04-27. Miġbur 2023-11-09.
  22. ^ "L-Arabja Sawdija hija l-ewwel fid-dinja fit-tmar ta' esportazzjoni". aawsat.com (bl-Għarbi). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-06-29. Miġbur 2023-11-09.
  23. ^ "السعودية تتقدم إلى الـ 17 بين أكبر اقتصادات العالم بناتج 1.11 تريليون دولار" [L-Arabja Sawdija titla’ lejn is-17-il bejn akbar ekonomija fid-dinja bi produzzjoni ta’ $1.11 triljun]. صحيفة الاقتصادية (bl-Għarbi). 2023-04-14. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-08-31. Miġbur 2024-03-23.
  24. ^ """ عملاق الشرق الأوسط " تأثير سياسي قوي وقدرات اقتصادية متينة"" ["Il-ġgant tal-Lvant Nofsani, b'influwenza politika qawwija u kapaċitajiet ekonomiċi sodi."]. alriyadh (bl-Għarbi). 2019-03-04. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-02-25. Miġbur 2023-09-11.
  25. ^ اللجنة العامة لإعداد أطلس المملكة [Il-Kumitat Ġenerali lit-Tħejjija tal-Atlas tar-Renju] (2000-05-20). أطلس المملكة العربية السعودية [Atlas ir-Renju l-Għarbija s-Sawdija] (bl-Għarbi). Rijad: Obeikan Pubblikatur. ISBN 978-9960-17-007-7. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-09-09. Miġbur 2024-03-23.Manutenzjoni CS1: data u sena (link)
  26. ^ ""حمد بن لعبون... شيخ المؤرخين ومؤرخ الدولتين"" ["Ħamad bin Lagħbun... ix-xiħ tal-istoriċi u l-istoriku taż-żewġ pajjiżi."]. aawsat.com (bl-Għarbi). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-08-16. Miġbur 2023-08-14.
  27. ^ Il-Madlaġi, Ħamad bin Lagħbun. تاريخ الشيخ حمد بن لعبون المدلجي الوائلي [L-istorja tax-Xiħ Ħamad bin Lagħbun il-Madlaġi il-Wa'ili] (bl-Għarbi). Kuwajt: دار ابن لعبون للنشر والتوزيع. p. 417.
  28. ^ Philby, St John (1994). تاريخ نجد [Storja ta' Naġd] (bl-Għarbi). Tradott minn Id-Derawi, Għumar. Kajr: مكتبة مدبولي. p. 207. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-09-09. Miġbur 2024-03-25.
  29. ^ "أمر ملكي رقم 2716" ["Ordni Irjali Nru 2716"]. المركز الوطني للوثائق والمحفوظات (bl-Għarbi). 1932-09-23. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-08-16. Miġbur 2023-08-14.
  30. ^ "لماذا سميت المملكة العربية السعودية بهذا الاسم ؟" [Għaliex semmiet ir-Renju tal-Għarbija Sawdija b'dan l-isem?]. YouTube (bl-Għarbi). Miġbur 2023-08-14.
  31. ^ "arab.net". www.arab.net (bl-Ingliż). Miġbur 2024-03-22.
a • d • m
Pajjiżi fl-Asja
Stati sovrani Afganistan · Armenja · Arabja Sawdija · Ażerbajġan · Baħrejn · Bangladexx · Butan · Brunej · Burma (Mjanmar) · Emirati Għarab Magħquda · Kambodja · Ċina · Ċipru · Eġittu · Ġeorġja · Indja · Indoneżja · Iran · Iraq · Iżrael · Jemen · Ġappun · Ġordan · Każakistan · Korea ta' Fuq · Korea t'Isfel · Kuwajt · Kirġiżistan · Laos · Libanu · Malażja · Maldivi · Mongolja · Nepal · Oman · Pakistan · Filippini · Qatar · Russja · Singapor · Sri Lanka · Sirja · Taġikistan · Tajlandja · Timor tal-Lvant (Timor-Leste) · Turkija · Turkmenistan · Użbekistan · Vjetnam
Stati b'rikonoxximent limitat Abkażja · Ċipru ta' Fuq · Nagorno-Karabakh · Palestina · Ossezja t'Isfel · Tajwan
Dipendenzi u
reġjuni amministrattivi speċjali		 Awstralja (Gżira tal-Milied · Gżejjer Kokos), Ċina (Ħong Kong · Makaw), Renju Unit (Akrotiri u Dhekelia · Territorju Brittaniku tal-Oċean Indjan)
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Arabja_Sawdija&oldid=317671"