Afganistàna

د افغانستان اسلامي جمهوریت
جمهوری اسلامی افغانستان
(Di Afganistan Islami Jomhoriyet
Jomhore Eslami-Ye-Afghanistan)
République islamique d'Afghanistan

{{ {{{langue}}} }}

Afganistàna ((mg))


(Antsipirihany)

Teny filamatra : Andriamanitra no ngeza indrindra, Tsy misy andriamanitra hafa afa-tsy Allah sy Môhameda.

Teny ofisialy pachto, persan (dari)

Renivohitra Kaboul
34°30' N, 69° 10' E

Tanàna ngeza indrindra

Kaboul

Fitondrana sy governemanta
- Président République islamique
Hamid Karzaï

Velarantany
- Tontaliny
- Rano (%) faha 41
652 000 km²
Négligeable

Isam-ponina
- Tontaliny (2006)
- hakitroka

faha 38
31 056 997^[1] mpo.
43 mpo./km²

{{{1}}}

Anaran'ny mponina Afgana

IDH (1993) 0,229 ()

Sandam-bola Afghani (AFN)

Faritr'ora UTC +4:30

Hiram-pirenena

Milli Tharana

Valan-tsehatra internet

Antso
an-tariby +{{{indicatif_téléphonique}}}

Ny Afganistàna na Repoblika Islamikan' i Afganistàna dia firenena any Azia Afovoany. I Kabul no renivohiny sady tanàna lehibe indrindra any. Tsy manana morontsiraka, mizara sisintany amin' i Pakistana, amin' i Tajikistana, amin' i Iràna, amin' i Torkmenistàna, amin' i Ozbekistàna ary amin' i Sina. Manana velarana mirefy 652 230 km² sy mponina miisa 39 232 003 tamin' ny taona 2023, izay atao ho Afgàna. Ny 40 % amin' ny tany dia eo anelanelan' ny 1 500 sy 2 000 m ambonin' ny haabon' ny ranomasina. I Hindu Kush any avaratra-atsinanana no tangoron-tendrombohitra lehibe indrindra ao amin' ilay firenena. Vitsy ny lalam-pifandraisana ao amin' io firenena io. Toetanin-tanibe maina ny toetany any: mamirifiry ny ririnina amin' ny ankapobeny ary maina sy mafana ny fahavaratra.

Atao hoe د أفغانستان اسلامي جمهوریت izy amin' ny fiteny pastô, ary جمهوری اسلامی أفغانستان amin' ny fiteny dary.

Ny vahoaka afgana dia ahitana foko maro: ny Pastona sy ny Tajiky no tena vahoaka maro anisa indrindra ao. Any amin' ny faritra ambanivohitra no monina ny ankamaroan' ny Afgana. Ambany dia ambany ny salan-taom-pahaveloman' ny olona any ary avo dia avo ny taham-pahafatesan' ny zaza. Ny fivavahana silamo no be mpanaraka indrindra any. Ny fiteny pastô sy ny fiteny dary no fitenim-pirenena any.

Sahitana mafy ny toekaren' i Afganistàna noho ny ady nitranga tao amin' ilay firenena hatramin' ny faran' ny taompolo 1970. Ny fambolena no tena sehatr' asa lehibe indrindra: i Afganistàna no mpamokatra rongpony opium lehibe indrindra eran-tany. Manana harena an-kibon' ny tany toy ny volamena, ny volafotsy, ny varahina ary ny etona voajanahary koa ity firenena ity.

Ny faritra misy an' io firenena io dia ifanenan' ny foko maro sy ifanenan' ny mpivarotra avy any Eorôpa ho any Azia na avy any Azia mankany Azia Andrefana na makany Eorôpa. Tamin' ny Andro Taloha dia efa nifanenan' ny mponina mpivarotra miaina eo akaikiny toy ny Iranianina, ny Tiorka na ny Arabo io faritra io. I Gengis Khan, i Aleksandra Lehibe sns no olo-malaza nandalo tao Afganistàna.

Taorian' ny nionganan' ny Empira Persa Afsarida dia lasa mizaka tena (tamin' ny 1747) i Afganistàna teo ambany fifehezan' ny jeneraly Ahmad Khan Abdali, lasa padishah nitondra an' ilay firenena tamin' ny taona 1747. Ny zaratany nisy azy tamin' ny Andro Talohadia vaorin' ny Empira Baktriana, ny Empira Kosàna na ny Empira Gazvenida.

Taorian' ny Ady Anglô-Afgana faharoa dia tsy namela an' i Afganistàna tany ny Britanika, fa nilaza ny Britanika fa tsy hidikiditra anatin' ny raharaha anatin' ilay faritra. Lasa firenena "manefitra" tamin' ny taona 1879 hatramin' ny taona 1919 i Afganistàna, fa mbola mahazo mizaka tena ara-pôlitika anatiny.