Boete de Paort

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De Grendelpaort of Mestreechterpaort deil van de vesting Valkeberg

Boete de Paort ies 'n buurtsjap van Valkeberg in Zuud Limburg. 't Ies gelege sjuus boete de Grendelpaort van de veurmalige Vesting Valkeberg. De volgende sjtraote huère debie: Grendelplein, de Cauberg, de Daelhemerwaeg (vreuger Subberwaeg), de Kniensgrach, d'n Heunsberg en 'n sjtökske Plenkert. In vreuger jaore woort dees buurt ouch waal Aan de paort van Valkeberg, Valkebergerpaort of A la porte de Fauquemont geneump. Vlakbie haet de Grendelpöt gesjtange. Vanoet de Grendelpaort of Mestreechterpaort vertakke ziech 'n paar waeg. Eine (de Cauberg) löp nao Vild, Berg en Mestreech; 'nen twiède geit nao Sub en d'n driede via de Plenkert nao Geulem en Houtem.

Dialek

In en rónd 't plaetske Valkeberg besjtaon d'r 'n paar versjille in oetsjpraok van bepaalde weurd. Dat versjil ziet veurnamelik in 't gebruuk van de ao of oo en in de ae of ee in bepaalde weurd. Dao weurt dan van gezag: dát ies Boete de Paorts en dát ies Valkebergs. Veurbeelde zint (in 't Nederlands o-weurd): besjtaon-besjtoon; sjtaon-sjtoon; paort-poort; gebaore-gebore; kaore-kore; baord-boord. (In 't Nederlands e-weurd): kaersjmes -keersjmes; raege-rege; waeg-weeg; aete-ete; verlaege-verlege. Tot 1940 behuèrde Boete de Paort bie Berg. De dialekte, die gesjproke waere in de dörper, gehuchte en hun buurtsjappe rónd 't sjtedsje Valkeberg: Vild,Sub, Berg, Brokem, Houtem en Geulem lieke hièl väöl op dat Boete de Paorts. Mèt dit versjil: in die gehuchte gebruke ze ipv de opvallende ie, oe, oo en uu van 't Valkebergs, de i, ó, ó en de u. veurbeelde (Valkebergs-umsjtreke): kies-kis; versjriekelik-versjrikkelik, iech-ich, diech-dich, miech-mich, ziech-zich, ziette-zitte, bies-bis, diet-dit, sjplietsing-sjplitsing, geziech-gezich, sjriek-sjrik enz. sjtoep/sjtuupke-sjtóp/sjtupke; poep/puupke-póp/pupke, knoep/knuupke-knóp/knupke, bloom/bleumke-blóm/blumke, luup-lup (lip); zuuster-zuster, puuzzel-puzzel, truuk-truk, Suub-Sub.

Bezeenswaerdig

Miede op 't Grendelplein, róntelum mèt allein restaurante en terrasse, sjteit 'n monument mèt 'ne valk, dat ein vervanging ies van 'n ouwer mergele monument oet 1898. Naodat in 1954 'n bös de Cauberg aaf detegenaan ies geboets, moos 't origineel aafgebroke were.

Van eind november tot Kaersjmes vinge d'r twiè kàersjmerte plaats in de Gemeintegrot (aan de Cauberg) en in de Fluwelegrot (aan de Daelhemerwaeg). Oet de Gemeintegrot woort door de Romeine al mergel gewónne um dao hoezer van te boewe. De Fluwelegrot haet ouch mergelblök geleverd. Dees grot bevingk ziech ónder de rewien van 't Kesjtièl Valkeberg, woamèt 'n óndergróndse verbinging besjteit. Dees ies in vreuger tieje dèks gebruuk um aanvallersj te verrasje en in de rök aan te valle. De naam Fluweel geit truuk op fuwientsje, vleermuuskes, die in de berg (grot) euverwintere vanwege de consjtante temperatuur van 12 grade. In de Limburgse groeves leve 7 soorte vleermuus. In dees grotte höbbe 400-500 luuj in de lètste vièrtièn daag van de Twiède Waereldoorlog (hie in september 1944) gewoond um de bevriejing aaf te wachte. Ónder aan de Cauberg liek de Lourdesgrot. 't Betref hie 'n replica van de Grot van Lourdes in Frankriek oet 1916. Bove dees grot bevingk ziech 't Rotspark en de Polferbösj.

De kniensgrach ies 'ne holle waeg, dae parallel aan de Daelhemerwaeg riechting Sub löp.

Folklore

De Jónkheid Boete de Paort hèlt de traditie van de Mei-denplanting in ière. Diet gebruuk sjtamp van begin 19e ièw. De Mei-den weurt geplant op 30 april, de veuraovend van de maond mei, neve 't monument op 't Grendelplein. Eder jaor weurt 'n meipaar (keuning en keuningin) gekoze. Aan 't begin van d'n aovend weure zie róndgevare in 'n koetsj door de sjtraote van Valkeberg. Dao-achter sjleipe de jónges van de jónkheid de mei-den. Naodat dees ies opgezat, weure de meiköppelkes (verleefde sjtèller) aafgerope. Bie eder koppel weurt aan 't publiek toesjtumming gevraog mèt de weurd: "Vingk geer 't allenei good?". 't Fiès eindig mèt de cramignon (dans) rónd de mei-den.