Ватикан

	Ватикан қала мемлекеті; лат. Status Civitatis Vaticanæ; итал. Stato della Città del Vaticano
Байрақ	Елтаңба
	Әнұран: «Inno e Marcia Pontificale» (тыңдау (ақп.))
Тарихы
Тәуелсіздік күні	11 ақпан 1929 жыл (Италиядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері	латынша, италиянша
Елорда	Ватикан
Үкімет түрі	Абсолютті теократикалық монархия
Рим папасы; Мемлекеттік хатшы; Губернаторы	Франциск; Пьетро Паролин; Джузеппе Бертелло
Мемлекеттік діні	католицизм
Географиясы
Жер аумағы; • Барлығы	Әлем бойынша 196-шы орын; 0,44 км²
Жұрты; • Сарап (2019); • Тығыздығы	; 825 адам (194-ші); 2,272 адам/км² (6-шы)
Экономикасы
Валютасы	Еуро
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.va
ISO коды	VA
Телефон коды	+39 06 698
Уақыт белдеулері	+1

Координаттар: 41°54′12″ с. е. 12°27′12″ ш. б. / 41.903417° с. е. 12.453389° ш. б. ^(G) ^(O) ^(Я)

Ватикан (лат. Status Civitatis Vaticanæ, итал. Stato della Città del Vaticano) — Eуропада орналасқан ел. Ватикан - бір қаладан тұратын әлемдегі ең кішкентай ел. Рим католик шіркеуінің орталығы болып табылады.

Ватикан, Ватикан қала-мемлекеті – католик шіркеуінің орталығы, Рим папасы орналасқан мекен. Рим қаласының батыс жағында орналасқан. Жер аумағы 0,44 км². Бұл жерден тыс Римнің іші мен сыртында Ватиканға қарайтын үш собор бар (жалпы ауданы 0,7 км²). Тұрғыны бір мың адам шамасында. Көпшілігі діни мекемелердің қызметкерлері. Ватикан азаматтығын тек жеті жүздей адам ғана алған. Ресми тілдері: латын және италиян. Ватикан – абсолютті теократиялық монархия. Мемлекет басшысы – Рим папасы. Оның қолында барлық билік (заң шығару, атқару, сот төрелігі) шоғырланған. Бұған қоса Рим папасы сыртқы елдермен қарым-қатынасты да жеке өзі шешеді. Папаның жанындағы кеңесші орган – Кардиналдар кеңесі. Олар аса маңызды шіркеу істерін қарайды және өз араларынан Рим папасын сайлауға қатысады. Кардиналдардың үштен бір бөлігі Рим куриінің (Ватикан үкіметі) құрамына кіреді. Үкімет Ватиканның діни, саяси, экономикалық істерінің барлығына басшылық жасайды. Ватикан тарихы 756 жылы Папа облысы құрылған кезден басталады. 1870 жылы Италия әскерлері Папа облысын басып алып, астананы Римге көшірді. 1929 жылы жасалған Лютеран келісімі (конкордат) бойынша, Италия жағы Ватикан мемлекетінің тәуелсіздігін мойындады. 1984 жылы екі арада жаңа конкордат жасалып, италиялықтарға дін еркіндігі берілді. Қазір әлемде сегіз миллионнан аса христиан-католик тұрады. Олардың ішінде Рим папасының саясатын жүргізетін 1,7 миллион дін қызметкері, 0,4 миллион священник, екі мыңнан аса монастырьлар бар. Бұған қоса Ватикан діни емес ұйымдар (кәсіподақ, жастар, әйелдер, т.б.) арасында да үлкен беделге ие. Ватикан басшылығы әлемдегі шешуі аса күрделі мәселелерге (қарулы қақтығыстар, жұмыссыздық, кедейшілікпен, аштықпен күрес, тағыда басқа) үнемі араласып отырады. Бұл қызметтеріне кететін шығынды олар өз есептерінен төлейді. Ватикан дүние жүзіндегі аса бай мемлекеттердің бірі (алтын қоры – 13 миллиард доллар).

Тарихы

Бұрын Ватикан территориясы қоныстанбаған, өйткені ежелгі Римде бұл жер қасиетті саналған. Император Клаудиус осы жерде цирк ойындарын өткізді. 326 жылы, христиан діні пайда болғаннан кейін бұл жер қоныстанды. VIII ғасырдың ортасында Папа аймағы Апеннин түбегінің едәуір бөлігін қамтыды, бірақ 1870 жылы оны Италия патшалығы жойды.

Өзінің қазіргі түрінде ол 1929 жылы 11 ақпанда Бенито Муссолини үкіметімен жасалған Латеран келісімдері негізінде пайда болды.

География

Ватикан Римнің солтүстік-батыс бөлігіндегі Ватикан төбесінде, Тиберден бірнеше жүз метр жерде орналасқан. Ватикан барлық жағынан Италиямен қоршалған, мемлекеттік шекараның жалпы ұзындығы 3,2 шақырымды құрайды. Сонымен қатар, Латерандық келісімдер Ватиканға экстерриториялықты берді (кейбір базиликалар, курио және епархия кеңселері және Кастель Гандольфо), бірақ негізінен шекара қорғаныс қабырғасына сәйкес келеді. Әулие Петр бассейнінің алдындағы шекара сопақ пішінді шаршының шеті болып табылады (алаңның төбесінде ақ тастармен белгіленген).

Саяси жүйе

Ватикан - бұл Қасиетті Тақ басқаратын теократиялық мемлекет. Абсолютті заң шығарушы, атқарушы және сот билігі шоғырланған Қасиетті Тақтың егемендігі - өмір бойы кардиналдармен сайланған Рим Папасы. Рим Папасы қайтыс болғаннан немесе бас тартқаннан кейін және жанжал кезінде, жаңа Рим Папасының интонациясына дейін, оның міндеттерін (айтарлықтай шектеулермен) Камерленго атқарады.

Халық саны

Ватиканның барлық дерлік халқы - бұл төлқұжаты бар Ватикан азаматтары (бұл төлқұжат Қасиетті Тақтың дипломатиялық мәртебесіне ие, Апостолдық астананың (Ватикан) тұрғындарына тиесілі екендігін және Мемлекеттік хатшылық шығарған) және католик шіркеуінің қызметшілері. №1 паспорт дәстүрлі түрде қазіргі Қасиетті Тақтың азаматтығынан басқа басқа азаматтығы немесе азаматтығы жоқ қазіргі Рим Папасына беріледі (Германия азаматтығын бір уақытта сақтауға рұқсат етілген тек XVI Бенедикт пен Аргентина азаматтығын сақтаған Фрэнсиске ғана беріледі).

2011 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша, Қасиетті Тақтың 594 субъектісінің 71-і кардинал, 307 адам діни қызметкер мәртебесіне ие және Папа миссиясының мүшелері, 51 адам - дін қызметкерлерінің басқа өкілдері, 1 монах, 109-ы Швейцария гвардиясының мүшелері, қалған 55-і - қарапайым адамдар.

1983 жылы Ватиканда бірде-бір нәресте тіркелген жоқ. Жартысынан сәл азы, 246 азамат алғашқы азаматтығын сақтап қалды. Ватиканда азаматтығы мұра болып табылмайды және мемлекетте туылғаннан кейін алуға болмайды. Мұны тек Қасиетті Тақтаға қызмет көрсету негізінде алуға болады және Ватиканда жұмыс тоқтатылған жағдайда тоқтатылады.

Ватикан мен Италия арасындағы 1929 жылғы Латеран шартының 9-бабында егер адам Ватикан азаматтығынан бас тартса және басқа мемлекеттің азаматтығы болмаса, оған Италия азаматтығы беріледі.

Этникалық жағынан алғанда, Швейцария гвардиясының мүшелерін қоспағанда, олардың көпшілігі итальяндықтар. Ватиканның «күнделікті» халқына сонымен бірге 3000-ға жуық итальяндықтар жұмыс істейді, бірақ олар мемлекеттен тыс жерде тұрады.

2005 жылы Ватиканда 111 неке тіркелді.

Ватикан - әлемдегі нөлдік құнарлылыққа ие жалғыз мемлекет.

Экономика

Ватикан - жоғары дамыған қалалық мемлекет . Ватиканда коммерциялық емес жоспарлы экономика бар. Табыс көзі - бұл негізінен бүкіл әлемдегі католиктердің қайырмалдықтары. Қаражаттың бір бөлігі туризм (марка сату, Ватикан еуро монеталары , кәдесыйлар, музей төлемдері). Жұмыс күшінің көп бөлігі (мұражай қызметкерлері, бағбандар, жинаушылар және басқалары) Италия азаматтары.

Ватиканның бюджеті - 310 миллион АҚШ доллары.

Ватиканның Дін істері институты деп аталатын өз банкі бар.

Ватиканда резервтік электр станциясы бар. 2008 жылдан бастап жобалық қуаттылығы 100 мегаватт болатын күн электр станциясының құрылысы жалғасуда.

Қазақстан мен Ватикан

Ватикан мен Қазақстан арасындағы достық байланыс алғаш 1998 жылдың 6-шы ақпанынан басталды. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Ватиканға сапарында Папа Иоанн Павел II-мен кездесті. Аудиенция барысында екі жақ бүкіл дүниежүзілік діндер мен конфессиялар басшылары құрылтайының шақырылуы айтылды. «Иоанн Павел ІІ-нің резиденциясы орналасқан қала-мемлекет Ватиканның Әулие Петр Соборында өткен кездесу кезінде ҚР Президенті Рим Папасына оның Орталық Азия елдеріне тұңғыш сапары, Астанада сөйлеген сөзі Қазақстандағы барлық конфессия өкілдерінің тарапынан қызу қолдау тапқанын, мемлекеттегі дінаралық татулыққа септесетін болатынын разылықпен айтты. Иоанн Павел ІІ-ші Қазақстан мен Ватикан арасындағы ынтымақтастық туралы 1998 жылы Елбасымыздың Ватикан мемлекетіне сапары кезінде қол қойылған келісімнің ойдағыдай орындалып келе жатқанын атап өтті. Рим Папасы Президент Нұрсұлтан Назарбаев арқылы бүкіл Қазақстан халқына, өзіне, Астанаға сапар кезінде көрсеткен ерекше құрметі үшін разылығын жеткізудi сұрады. «Маған дәл сондай құрмет тіпті христиан дініндегі Армения мен Грузияда да көрсеткен емес», деп ерекше айтты Рим Папасы. Екеуара сұхбат соңында Рим Папасы Президентпен қоштасып тұрып: «Қазақстанның мемлекеті мен халқына Жаратқан Ие жар болсын!» деген тілегін айтқан-ды»^[1].