Books by Agnieszka Gronek
Peter Lang, 2024
Anti-Jewish sentiment in the Orthodox liturgy was and still is one of the main stumbling blocks f... more Anti-Jewish sentiment in the Orthodox liturgy was and still is one of the main stumbling blocks for the Jewish–Orthodox Christian encounter. In the last five decades, this subject has often been mentioned during official dialogues between the two religious communities, but very few concrete steps have been made in academic or religious contexts on either side. This volume offers a selected anthology of contributions delivered at the conference "Byzantine Liturgy and the Jews", held in Sibiu in 2019. The collection covers the post-Byzantine, modern and contemporary periods of the Orthodox liturgy, considering both liturgical texts and artifacts. The work explores the reverberations of the much-debated anti-Jewish elements into the twentieth century and their reception by present-day believers. This volume intends to foster a more in-depth discussion on this subject within the academic context and to offer a foundation for further debates involving the religious institutions.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Perspektywy kultury, 2022
One of the most significant changes in Polish historical studies after 1989 has been the increase... more One of the most significant changes in Polish historical studies after 1989 has been the increased interest in restoring the memory about the multicultural traditions of the Former Polish-Lithuanian Commonwealth. The liberation of Poland from Russian influence and the independence of Lithuania, Ukraine and Belarus have opened a new chapter not only in the political history of Europe and the world, but also in research on the cultural heritage of these nations. Today, it is possible to ask questions about the common heritage of Ruthenians and Poles, on top of their distinctiveness, autonomy and independence. Today, it is possible to objectively assess the originality of the Orthodox culture in the Commonwealth, in addition to its dependence on other Orthodox intellectual centers as well as models of Western civilization. Researchers from Poland and abroad, young scien-tists and experienced specialists, representatives of the academia, the so-called academic social environment and independent researchers have been helping us in the search for answers to these difficult questions for years. We believe that the thus formed broad and international team of scholars representing various scientific disciplines and methods, confessional and cultural traditions, and having different professional and life experiences, is able to fully recreate the obliterated pages of common history of the now separate nations: Poles, Lithuanians, Ukrainians and Belarusians.Studies on Eastern Churches Culture within the Borders of the Former Polish-Lithuanian Commonwealth, as a separate issue of Perspectives on Culturefollows two monographic editions from 2016 and 2019, prepared on the initiative of researchers of the Polish-Ukrainian Studies Department at the Faculty of International and Political Studies at the Jagiellonian University. This volume, co-created by historians, cultural scientists, literary schol-ars, and art historians from Poland, Ukraine, Belarus, Germany, France and Italy, is dedicated to the memory of Ihor Skochylias, Professor of the Ukrainian Catholic University in L’viv. This extremely amiable man, tireless researcher of the history of the Kyiv ecclesial community, initiator of many scientific events and author of ground breaking publications is for us a model of scientific reliability, honesty and objectivity.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
O miejsce książki w historii sztuki. Część III: Sztuka książki około 1900. W 150. rocznicę urodzin Stanisława Wyspiańskiego, 2022
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – między afirmacją a niepamięcią (wprowadzenie)
... more Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – między afirmacją a niepamięcią (wprowadzenie)
Problematyka dziedzictwa kulturowego – materialnego i niematerialnego – przeżywa swój l’âge d’or w kulturze światowej. Wzrost zainteresowania tą tematyką obserwujemy przede wszystkim dzięki działaniom podjętym po drugiej wojnie światowej przez UNESCO i szeroko zakrojonemu programowi ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego rozpoczętemu w 1950 roku. Szczególnie znaczenie dla działań związanych z tą dziedziną miało uchwalenie w 1972 roku konwencji o ochronie materialnego dziedzictwa kulturowego, nakazującej szczególną dbałość o zabytki kultury materialnej . Zainteresowanie tym zagadnieniem pogłębiło, ale i rozszerzyło perspektywę dokumentacji, opisu i interpretacji dziedzictwa, które zyskało również wówczas rangę międzynarodową – na terenie poszczególnych krajów świata stało się przedmiotem analizy i oceny ekspertów zewnętrznych i wewnętrznych, którym przysługują specjalne prawa. Pojęcie dziedzictwa kulturowego znacznie zwiększyło swój zakres w 2003 roku, kiedy to UNESCO zakończyło teoretyczne prace nad uchwałą dotyczącą dziedzictwa niematerialnego i związaną z nią Listą Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości. Tym samym UNESCO zaleciło przede wszystkim szczególną dbałość o zanikające tradycyjne wierzenia, zwyczaje, obrzędy i umiejętność wykonywania starych profesji. Owe instytucjonalne realizacje stały się z kolei dla licznych badaczy kultury inspiracją do rewizji kwestii niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ale i – na zasadzie reakcji zwrotnej – materialnego, które zyskało ,,nowe życie”. Składające się na nie obiekty przestały być traktowane jako materialny skansen; zaczęto wskazywać, że zabytki kultury materialnej funkcjonują w szerszym kontekście wierzeń zbiorowych, lokalnych, a nierzadko i polityczno-narodowych, bez znajomości których stają się jedynie pięknie odrestaurowaną i nierzadko nieżywą materią figurującą na liście UNESCO.
Działania te spowodowały, że w ostatnich latach problematyka dziedzictwa kulturowego zaczęła także przeżywać swój renesans w wielu regionach świata, w tym w Europie – zarówno w jej zachodniej, jak i we wschodniej części. Idea regionalizmu, przechodząca różne przeobrażenia od XIX wieku, zyskała również w kulturze współczesnej nowy wymiar. Dostrzeżono, że kultury lokalne i regionalne rządzą się swoistymi regułami, tworzą również złożony splot symboli, sieci wzorców i znaczeń. Społeczności żyjące w mikro-światach mogą również konstruować swoje wyobrażenia związane z najbliższą przestrzenią w odmienny sposób niż społeczności większościowe. Znaczenia z nimi związane nabierają dla nich specyficznej wartości, nadającej z kolei sens lokalnie prowadzonym działaniom, odbywającym się zarówno na poziomie instytucjonalnych, jak i indywidualnych praktyk animacyjnych. Idea nowego regionalizmu spowodowała, że w przestrzeni publicznej pojawiło się dziedzictwo znajdujące się dotychczas często poza głównym nurtem, czyli to, które należy do niewielkich grup będących nosicielami ważnych dla siebie praktyk, kultywujących mało znane tradycje, ważne z perspektywy ,,małego centrum świata” , w którym żyją. Badania naukowe zwróciły również uwagę na pogranicza, dowodząc, że nowe czasy wymagają innego ujęcia kwestii ich dziedzictwa. Pojawiły się również próby nowego spojrzenia na dotychczasowe podziały regionalne, akcentujące inny wymiar pograniczy. Nowe limes likwidują m.in. funkcjonujące w wyobrażeniach kulturowych Europejczyków kategorie Wschodu i Zachodu, są otwarte, płynne, podkreślają współistnienie różnych kultur, etnosów, wyznań, a w związku z tym pokazują różny wymiar i jakość dziedzictwa, m.in. latinitas i cyrylianitas, dziedzictwa kultury żydowskiej i muzułmańskiej, kultur Orientu, a zwłaszcza kanonicznego i niekanonicznego islamu, który przenikał na tereny Europy od wieków. Współczesne trendy naukowe położyły również nacisk na pamięć kulturową – pokazały, że dziedzictwo w wielu społecznościach lokalnych i regionalnych nie musi funkcjonować tylko w świecie realnym, że może też być przedmiotem pamięci zbiorowej lub indywidualnej. Zwrócono zatem uwagę, że dziedzictwo regionalne może łączyć się z pamięcią odzyskiwaną, wydobywaną lub na nowo odczytywaną w wyniku indywidualnych, zbiorowych, instytucjonalnych czy naukowych interpretacji . Może się ona ujawniać m.in. poprzez teksty kultury – wierzenia, rytuały, obrzędy, przedmioty świata materialnego, będąc zgodnie z myślą Jana Assmanna, nośnikiem i reprezentacją symbolicznych dla danej zbiorowości znaczeń . Takie działanie nieuchronnie wiąże się z przypominaniem owych znaczeń lub też konstruowaniem ich na nowo.
W ramach dziedzictwa kulturowego Europy interesuje nas sytuacja dziedzictwa regionalnego, zarówno wpisanego, jak i niewpisanego na listy UNESCO, Dostrzegamy, że w społecznościach regionalnych wiele się dzieje – tworzenie kolekcji lokalnych, muzeów prywatnych, nowe projekty finansowane ze środków zewnętrznych pobudzają i ukazują nowe oblicza tego dziedzictwa. Idzie więc o dziedzictwo mniejszości – eksponowane coraz silniej, czasem usilnie komercjalizowane, ale też wydobywane, odkrywane w ramach pamięci owych mniejszości, perspektywy ich i naszej. W tej monografii interesuje nas również to dziedzictwo, które wymyka się dostępnym metodom eksplikacji. Należy do różnych dyskursów, pełne jest stereotypów, funkcjonuje w pamięci zbiorowej i przejawia się pod postacią śladów materialnych i niematerialnych – nierzadko w postaci ruin, zniszczeń, drobnych śladów, napisów na murze czy słów i gestów wypowiadanych oraz odgrywanych podczas zbiorowych rytuałów. Budzi ono często uczucie rozdarcia, ponieważ jest bolesne, wywołuje emocje i reakcje wstydu, upokorzenia, goryczy i rozdrażnienia. Często powoduje także kłopotliwy śmiech i ironię. Pokazuje, jacy byliśmy, jak wyglądały nasze relacje z innymi, w tym nasze poróżnienie z nimi. Uświadamia, jaki świat wyobrażeń leży w pozostałościach, ale i wciąż nowotworzonych tekstach kultury należących do tego dziedzictwa.
Monografia Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja stanowi pierwszy tom nowej serii wydawniczej pt. ,,Dziedzictwo i pamięć kulturowa” ukazującej się w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest ona zbiorem artykułów o różnorodnej tematyce związanych z europejskim dziedzictwem regionalnym. Powstała ona jako wynik współpracy polskich naukowców z różnych ośrodków naukowych, muzealników, regionalistów oraz praktyków z instytucji kultury, którzy zaprezentowali własne ujęcia dotyczące związków, jakie łączą dziedzictwo międzynarodowe, narodowe i regionalne. W monografii interesowało nas napięcie między tym, co globalne, a tym, co regionalne, prowincjonalne i lokalne. Najważniejsze pytania, jakie stawiają sobie redaktorzy i autorzy monografii, brzmi: Jak społeczności międzynarodowe, narodowe, regionalne i lokalne konstruują swoje dziedzictwo kulturowe? Do jakich treści odwołują się w pamięci zbiorowej w konstrukcjach czy strategiach budowania wizerunku tego dziedzictwa? W jakie relacje wchodzi dziedzictwo i pamięć kulturowa z nim związana? Przyświeca nam myśl, aby zamieszczone tu teksty analizowały dziedzictwo społeczności regionalnych i lokalnych od wewnątrz, ukazując głębokie relacje, powodujące, że regionalne dziedzictwo daje społecznościom tu żyjącym poczucie odrębności, ale i wyjątkowości. Nie jest nam obce również tworzenie nowych źródeł dotyczących tego obszaru wiedzy. Z tego powodu w swoich tekstach Autorzy artykułów tropią zjawiska, które dla społeczności regionalnej są wartością, stanowią symbole nie zawsze przekładalne na języki, symbole i znaczenia zewnętrzne czy możliwe do uchwycenia z punktu widzenia społeczności międzynarodowych. Interesują nas zatem różne aspekty, które budują dawną i współczesną tożsamość oraz nadają znaczenia w społecznościach regionalnych, pojmowanych zarówno jako całe społeczności regionu, jak i żyjące tu mniejszości etniczne czy religijne. Śledzimy także tworzenie i funkcjonowanie znaczeń w praktykach społecznych – w małych społecznościach regionalnych i lokalnych budowane wokół obiektów sfery materialnej czy duchowej: świątyń, sakralnych artefaktów, pomników kultury, ruin miast, wierzeń, obrzędów, rytuałów, języka, starych ksiąg czy zbiorów instytucji kultury. W naukowych analizach chodzi o wydobycie wiedzy i praktyk lokalnych składających się na dziedzictwo i pamięć kulturową określonych społeczności, jak również o to, co umyka niejednokrotnie ekspertom zewnętrznym, ponieważ jest tworzone przez małe społeczności, często żyjące na rubieżach. Jeśli idzie o te ostatnie, interesuje nas przede wszystkim, jak konstruują one swój potencjał kulturowy w globalnym świecie.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
O miejsce książki w historii sztuki, t. 2, Państwo i Kościół. W rocznicę chrztu Polski, red. A. Gronek, Kraków; Wydawnictwo Muzeum Narodowego, 2019
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Uploads
Books by Agnieszka Gronek
Problematyka dziedzictwa kulturowego – materialnego i niematerialnego – przeżywa swój l’âge d’or w kulturze światowej. Wzrost zainteresowania tą tematyką obserwujemy przede wszystkim dzięki działaniom podjętym po drugiej wojnie światowej przez UNESCO i szeroko zakrojonemu programowi ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego rozpoczętemu w 1950 roku. Szczególnie znaczenie dla działań związanych z tą dziedziną miało uchwalenie w 1972 roku konwencji o ochronie materialnego dziedzictwa kulturowego, nakazującej szczególną dbałość o zabytki kultury materialnej . Zainteresowanie tym zagadnieniem pogłębiło, ale i rozszerzyło perspektywę dokumentacji, opisu i interpretacji dziedzictwa, które zyskało również wówczas rangę międzynarodową – na terenie poszczególnych krajów świata stało się przedmiotem analizy i oceny ekspertów zewnętrznych i wewnętrznych, którym przysługują specjalne prawa. Pojęcie dziedzictwa kulturowego znacznie zwiększyło swój zakres w 2003 roku, kiedy to UNESCO zakończyło teoretyczne prace nad uchwałą dotyczącą dziedzictwa niematerialnego i związaną z nią Listą Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości. Tym samym UNESCO zaleciło przede wszystkim szczególną dbałość o zanikające tradycyjne wierzenia, zwyczaje, obrzędy i umiejętność wykonywania starych profesji. Owe instytucjonalne realizacje stały się z kolei dla licznych badaczy kultury inspiracją do rewizji kwestii niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ale i – na zasadzie reakcji zwrotnej – materialnego, które zyskało ,,nowe życie”. Składające się na nie obiekty przestały być traktowane jako materialny skansen; zaczęto wskazywać, że zabytki kultury materialnej funkcjonują w szerszym kontekście wierzeń zbiorowych, lokalnych, a nierzadko i polityczno-narodowych, bez znajomości których stają się jedynie pięknie odrestaurowaną i nierzadko nieżywą materią figurującą na liście UNESCO.
Działania te spowodowały, że w ostatnich latach problematyka dziedzictwa kulturowego zaczęła także przeżywać swój renesans w wielu regionach świata, w tym w Europie – zarówno w jej zachodniej, jak i we wschodniej części. Idea regionalizmu, przechodząca różne przeobrażenia od XIX wieku, zyskała również w kulturze współczesnej nowy wymiar. Dostrzeżono, że kultury lokalne i regionalne rządzą się swoistymi regułami, tworzą również złożony splot symboli, sieci wzorców i znaczeń. Społeczności żyjące w mikro-światach mogą również konstruować swoje wyobrażenia związane z najbliższą przestrzenią w odmienny sposób niż społeczności większościowe. Znaczenia z nimi związane nabierają dla nich specyficznej wartości, nadającej z kolei sens lokalnie prowadzonym działaniom, odbywającym się zarówno na poziomie instytucjonalnych, jak i indywidualnych praktyk animacyjnych. Idea nowego regionalizmu spowodowała, że w przestrzeni publicznej pojawiło się dziedzictwo znajdujące się dotychczas często poza głównym nurtem, czyli to, które należy do niewielkich grup będących nosicielami ważnych dla siebie praktyk, kultywujących mało znane tradycje, ważne z perspektywy ,,małego centrum świata” , w którym żyją. Badania naukowe zwróciły również uwagę na pogranicza, dowodząc, że nowe czasy wymagają innego ujęcia kwestii ich dziedzictwa. Pojawiły się również próby nowego spojrzenia na dotychczasowe podziały regionalne, akcentujące inny wymiar pograniczy. Nowe limes likwidują m.in. funkcjonujące w wyobrażeniach kulturowych Europejczyków kategorie Wschodu i Zachodu, są otwarte, płynne, podkreślają współistnienie różnych kultur, etnosów, wyznań, a w związku z tym pokazują różny wymiar i jakość dziedzictwa, m.in. latinitas i cyrylianitas, dziedzictwa kultury żydowskiej i muzułmańskiej, kultur Orientu, a zwłaszcza kanonicznego i niekanonicznego islamu, który przenikał na tereny Europy od wieków. Współczesne trendy naukowe położyły również nacisk na pamięć kulturową – pokazały, że dziedzictwo w wielu społecznościach lokalnych i regionalnych nie musi funkcjonować tylko w świecie realnym, że może też być przedmiotem pamięci zbiorowej lub indywidualnej. Zwrócono zatem uwagę, że dziedzictwo regionalne może łączyć się z pamięcią odzyskiwaną, wydobywaną lub na nowo odczytywaną w wyniku indywidualnych, zbiorowych, instytucjonalnych czy naukowych interpretacji . Może się ona ujawniać m.in. poprzez teksty kultury – wierzenia, rytuały, obrzędy, przedmioty świata materialnego, będąc zgodnie z myślą Jana Assmanna, nośnikiem i reprezentacją symbolicznych dla danej zbiorowości znaczeń . Takie działanie nieuchronnie wiąże się z przypominaniem owych znaczeń lub też konstruowaniem ich na nowo.
W ramach dziedzictwa kulturowego Europy interesuje nas sytuacja dziedzictwa regionalnego, zarówno wpisanego, jak i niewpisanego na listy UNESCO, Dostrzegamy, że w społecznościach regionalnych wiele się dzieje – tworzenie kolekcji lokalnych, muzeów prywatnych, nowe projekty finansowane ze środków zewnętrznych pobudzają i ukazują nowe oblicza tego dziedzictwa. Idzie więc o dziedzictwo mniejszości – eksponowane coraz silniej, czasem usilnie komercjalizowane, ale też wydobywane, odkrywane w ramach pamięci owych mniejszości, perspektywy ich i naszej. W tej monografii interesuje nas również to dziedzictwo, które wymyka się dostępnym metodom eksplikacji. Należy do różnych dyskursów, pełne jest stereotypów, funkcjonuje w pamięci zbiorowej i przejawia się pod postacią śladów materialnych i niematerialnych – nierzadko w postaci ruin, zniszczeń, drobnych śladów, napisów na murze czy słów i gestów wypowiadanych oraz odgrywanych podczas zbiorowych rytuałów. Budzi ono często uczucie rozdarcia, ponieważ jest bolesne, wywołuje emocje i reakcje wstydu, upokorzenia, goryczy i rozdrażnienia. Często powoduje także kłopotliwy śmiech i ironię. Pokazuje, jacy byliśmy, jak wyglądały nasze relacje z innymi, w tym nasze poróżnienie z nimi. Uświadamia, jaki świat wyobrażeń leży w pozostałościach, ale i wciąż nowotworzonych tekstach kultury należących do tego dziedzictwa.
Monografia Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja stanowi pierwszy tom nowej serii wydawniczej pt. ,,Dziedzictwo i pamięć kulturowa” ukazującej się w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest ona zbiorem artykułów o różnorodnej tematyce związanych z europejskim dziedzictwem regionalnym. Powstała ona jako wynik współpracy polskich naukowców z różnych ośrodków naukowych, muzealników, regionalistów oraz praktyków z instytucji kultury, którzy zaprezentowali własne ujęcia dotyczące związków, jakie łączą dziedzictwo międzynarodowe, narodowe i regionalne. W monografii interesowało nas napięcie między tym, co globalne, a tym, co regionalne, prowincjonalne i lokalne. Najważniejsze pytania, jakie stawiają sobie redaktorzy i autorzy monografii, brzmi: Jak społeczności międzynarodowe, narodowe, regionalne i lokalne konstruują swoje dziedzictwo kulturowe? Do jakich treści odwołują się w pamięci zbiorowej w konstrukcjach czy strategiach budowania wizerunku tego dziedzictwa? W jakie relacje wchodzi dziedzictwo i pamięć kulturowa z nim związana? Przyświeca nam myśl, aby zamieszczone tu teksty analizowały dziedzictwo społeczności regionalnych i lokalnych od wewnątrz, ukazując głębokie relacje, powodujące, że regionalne dziedzictwo daje społecznościom tu żyjącym poczucie odrębności, ale i wyjątkowości. Nie jest nam obce również tworzenie nowych źródeł dotyczących tego obszaru wiedzy. Z tego powodu w swoich tekstach Autorzy artykułów tropią zjawiska, które dla społeczności regionalnej są wartością, stanowią symbole nie zawsze przekładalne na języki, symbole i znaczenia zewnętrzne czy możliwe do uchwycenia z punktu widzenia społeczności międzynarodowych. Interesują nas zatem różne aspekty, które budują dawną i współczesną tożsamość oraz nadają znaczenia w społecznościach regionalnych, pojmowanych zarówno jako całe społeczności regionu, jak i żyjące tu mniejszości etniczne czy religijne. Śledzimy także tworzenie i funkcjonowanie znaczeń w praktykach społecznych – w małych społecznościach regionalnych i lokalnych budowane wokół obiektów sfery materialnej czy duchowej: świątyń, sakralnych artefaktów, pomników kultury, ruin miast, wierzeń, obrzędów, rytuałów, języka, starych ksiąg czy zbiorów instytucji kultury. W naukowych analizach chodzi o wydobycie wiedzy i praktyk lokalnych składających się na dziedzictwo i pamięć kulturową określonych społeczności, jak również o to, co umyka niejednokrotnie ekspertom zewnętrznym, ponieważ jest tworzone przez małe społeczności, często żyjące na rubieżach. Jeśli idzie o te ostatnie, interesuje nas przede wszystkim, jak konstruują one swój potencjał kulturowy w globalnym świecie.
Problematyka dziedzictwa kulturowego – materialnego i niematerialnego – przeżywa swój l’âge d’or w kulturze światowej. Wzrost zainteresowania tą tematyką obserwujemy przede wszystkim dzięki działaniom podjętym po drugiej wojnie światowej przez UNESCO i szeroko zakrojonemu programowi ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego rozpoczętemu w 1950 roku. Szczególnie znaczenie dla działań związanych z tą dziedziną miało uchwalenie w 1972 roku konwencji o ochronie materialnego dziedzictwa kulturowego, nakazującej szczególną dbałość o zabytki kultury materialnej . Zainteresowanie tym zagadnieniem pogłębiło, ale i rozszerzyło perspektywę dokumentacji, opisu i interpretacji dziedzictwa, które zyskało również wówczas rangę międzynarodową – na terenie poszczególnych krajów świata stało się przedmiotem analizy i oceny ekspertów zewnętrznych i wewnętrznych, którym przysługują specjalne prawa. Pojęcie dziedzictwa kulturowego znacznie zwiększyło swój zakres w 2003 roku, kiedy to UNESCO zakończyło teoretyczne prace nad uchwałą dotyczącą dziedzictwa niematerialnego i związaną z nią Listą Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości. Tym samym UNESCO zaleciło przede wszystkim szczególną dbałość o zanikające tradycyjne wierzenia, zwyczaje, obrzędy i umiejętność wykonywania starych profesji. Owe instytucjonalne realizacje stały się z kolei dla licznych badaczy kultury inspiracją do rewizji kwestii niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ale i – na zasadzie reakcji zwrotnej – materialnego, które zyskało ,,nowe życie”. Składające się na nie obiekty przestały być traktowane jako materialny skansen; zaczęto wskazywać, że zabytki kultury materialnej funkcjonują w szerszym kontekście wierzeń zbiorowych, lokalnych, a nierzadko i polityczno-narodowych, bez znajomości których stają się jedynie pięknie odrestaurowaną i nierzadko nieżywą materią figurującą na liście UNESCO.
Działania te spowodowały, że w ostatnich latach problematyka dziedzictwa kulturowego zaczęła także przeżywać swój renesans w wielu regionach świata, w tym w Europie – zarówno w jej zachodniej, jak i we wschodniej części. Idea regionalizmu, przechodząca różne przeobrażenia od XIX wieku, zyskała również w kulturze współczesnej nowy wymiar. Dostrzeżono, że kultury lokalne i regionalne rządzą się swoistymi regułami, tworzą również złożony splot symboli, sieci wzorców i znaczeń. Społeczności żyjące w mikro-światach mogą również konstruować swoje wyobrażenia związane z najbliższą przestrzenią w odmienny sposób niż społeczności większościowe. Znaczenia z nimi związane nabierają dla nich specyficznej wartości, nadającej z kolei sens lokalnie prowadzonym działaniom, odbywającym się zarówno na poziomie instytucjonalnych, jak i indywidualnych praktyk animacyjnych. Idea nowego regionalizmu spowodowała, że w przestrzeni publicznej pojawiło się dziedzictwo znajdujące się dotychczas często poza głównym nurtem, czyli to, które należy do niewielkich grup będących nosicielami ważnych dla siebie praktyk, kultywujących mało znane tradycje, ważne z perspektywy ,,małego centrum świata” , w którym żyją. Badania naukowe zwróciły również uwagę na pogranicza, dowodząc, że nowe czasy wymagają innego ujęcia kwestii ich dziedzictwa. Pojawiły się również próby nowego spojrzenia na dotychczasowe podziały regionalne, akcentujące inny wymiar pograniczy. Nowe limes likwidują m.in. funkcjonujące w wyobrażeniach kulturowych Europejczyków kategorie Wschodu i Zachodu, są otwarte, płynne, podkreślają współistnienie różnych kultur, etnosów, wyznań, a w związku z tym pokazują różny wymiar i jakość dziedzictwa, m.in. latinitas i cyrylianitas, dziedzictwa kultury żydowskiej i muzułmańskiej, kultur Orientu, a zwłaszcza kanonicznego i niekanonicznego islamu, który przenikał na tereny Europy od wieków. Współczesne trendy naukowe położyły również nacisk na pamięć kulturową – pokazały, że dziedzictwo w wielu społecznościach lokalnych i regionalnych nie musi funkcjonować tylko w świecie realnym, że może też być przedmiotem pamięci zbiorowej lub indywidualnej. Zwrócono zatem uwagę, że dziedzictwo regionalne może łączyć się z pamięcią odzyskiwaną, wydobywaną lub na nowo odczytywaną w wyniku indywidualnych, zbiorowych, instytucjonalnych czy naukowych interpretacji . Może się ona ujawniać m.in. poprzez teksty kultury – wierzenia, rytuały, obrzędy, przedmioty świata materialnego, będąc zgodnie z myślą Jana Assmanna, nośnikiem i reprezentacją symbolicznych dla danej zbiorowości znaczeń . Takie działanie nieuchronnie wiąże się z przypominaniem owych znaczeń lub też konstruowaniem ich na nowo.
W ramach dziedzictwa kulturowego Europy interesuje nas sytuacja dziedzictwa regionalnego, zarówno wpisanego, jak i niewpisanego na listy UNESCO, Dostrzegamy, że w społecznościach regionalnych wiele się dzieje – tworzenie kolekcji lokalnych, muzeów prywatnych, nowe projekty finansowane ze środków zewnętrznych pobudzają i ukazują nowe oblicza tego dziedzictwa. Idzie więc o dziedzictwo mniejszości – eksponowane coraz silniej, czasem usilnie komercjalizowane, ale też wydobywane, odkrywane w ramach pamięci owych mniejszości, perspektywy ich i naszej. W tej monografii interesuje nas również to dziedzictwo, które wymyka się dostępnym metodom eksplikacji. Należy do różnych dyskursów, pełne jest stereotypów, funkcjonuje w pamięci zbiorowej i przejawia się pod postacią śladów materialnych i niematerialnych – nierzadko w postaci ruin, zniszczeń, drobnych śladów, napisów na murze czy słów i gestów wypowiadanych oraz odgrywanych podczas zbiorowych rytuałów. Budzi ono często uczucie rozdarcia, ponieważ jest bolesne, wywołuje emocje i reakcje wstydu, upokorzenia, goryczy i rozdrażnienia. Często powoduje także kłopotliwy śmiech i ironię. Pokazuje, jacy byliśmy, jak wyglądały nasze relacje z innymi, w tym nasze poróżnienie z nimi. Uświadamia, jaki świat wyobrażeń leży w pozostałościach, ale i wciąż nowotworzonych tekstach kultury należących do tego dziedzictwa.
Monografia Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja stanowi pierwszy tom nowej serii wydawniczej pt. ,,Dziedzictwo i pamięć kulturowa” ukazującej się w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest ona zbiorem artykułów o różnorodnej tematyce związanych z europejskim dziedzictwem regionalnym. Powstała ona jako wynik współpracy polskich naukowców z różnych ośrodków naukowych, muzealników, regionalistów oraz praktyków z instytucji kultury, którzy zaprezentowali własne ujęcia dotyczące związków, jakie łączą dziedzictwo międzynarodowe, narodowe i regionalne. W monografii interesowało nas napięcie między tym, co globalne, a tym, co regionalne, prowincjonalne i lokalne. Najważniejsze pytania, jakie stawiają sobie redaktorzy i autorzy monografii, brzmi: Jak społeczności międzynarodowe, narodowe, regionalne i lokalne konstruują swoje dziedzictwo kulturowe? Do jakich treści odwołują się w pamięci zbiorowej w konstrukcjach czy strategiach budowania wizerunku tego dziedzictwa? W jakie relacje wchodzi dziedzictwo i pamięć kulturowa z nim związana? Przyświeca nam myśl, aby zamieszczone tu teksty analizowały dziedzictwo społeczności regionalnych i lokalnych od wewnątrz, ukazując głębokie relacje, powodujące, że regionalne dziedzictwo daje społecznościom tu żyjącym poczucie odrębności, ale i wyjątkowości. Nie jest nam obce również tworzenie nowych źródeł dotyczących tego obszaru wiedzy. Z tego powodu w swoich tekstach Autorzy artykułów tropią zjawiska, które dla społeczności regionalnej są wartością, stanowią symbole nie zawsze przekładalne na języki, symbole i znaczenia zewnętrzne czy możliwe do uchwycenia z punktu widzenia społeczności międzynarodowych. Interesują nas zatem różne aspekty, które budują dawną i współczesną tożsamość oraz nadają znaczenia w społecznościach regionalnych, pojmowanych zarówno jako całe społeczności regionu, jak i żyjące tu mniejszości etniczne czy religijne. Śledzimy także tworzenie i funkcjonowanie znaczeń w praktykach społecznych – w małych społecznościach regionalnych i lokalnych budowane wokół obiektów sfery materialnej czy duchowej: świątyń, sakralnych artefaktów, pomników kultury, ruin miast, wierzeń, obrzędów, rytuałów, języka, starych ksiąg czy zbiorów instytucji kultury. W naukowych analizach chodzi o wydobycie wiedzy i praktyk lokalnych składających się na dziedzictwo i pamięć kulturową określonych społeczności, jak również o to, co umyka niejednokrotnie ekspertom zewnętrznym, ponieważ jest tworzone przez małe społeczności, często żyjące na rubieżach. Jeśli idzie o te ostatnie, interesuje nas przede wszystkim, jak konstruują one swój potencjał kulturowy w globalnym świecie.
Stylistic analysis has determined that these icons were created by the same professional painter with academic training, in a realistic style characteristic of Russian icon painting in the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century. The choice of saints depicted on the icons was driven by the desire to commemorate the miraculous rescue of the imperial family from a train accident on October 17, 1888, in Borki near Kharkov. Alexander Nevsky was the patron of Tsar Alexander III, and Nicholas, Michael of Tver, George, and Xenia were patrons of the tsar’s children. The liturgical commemorations of Andrew of Crete and the Prophet Hosea coincided with the date of the disaster. The icons in Łobez were therefore created within a few years after 1888. It cannot be ruled out that they were originally located in churches in Szóstka and Worsy in the Lublin region.
Good Thief in Paradise and The Holy Trinity.
des formes stylistiques bien connues aux siècles précédents ; un fond doré gravé ; et des cadres en bois particulièrement sculptés. Le présent article décrit six de ces icônes : l’icône de la Mère de Dieu sur Trône, peinte par Michail Popovich de Kolomyia, dont les oeuvres se trouvent dans les églises de Budeşti-Josani et de Budeşti-Susani ; l’Annonciation de la fin du xviie siècle, oeuvre du peintre d’icônes de Hǎrnicești à Maramureș et Bǎlan-Josani ; une icône du xviiie siècle, la Descente du Saint-Esprit, peinte dans un style similaire à celui de l’icône de Saint Nicolas de Shelestovo, près de Moukatchevo (aujourd’hui au Musée de l’Architecture et de la Vie Populaires d’Oujhorod) ; et trois icônes – Christ Pantocrator, Théotokos Hodegetria et Archange Michel – provenant du même atelier que les Trois Saints Hiérarques du Musée d’Ethnographie Régionale d’Ivano-Frankivsk.
On the basis of stylistic analysis and comparative studies, it was possible to see that most of them came from workshops which were working in Lemkovyna during the 17th century. The studies presented here concern two previously unknown icons from the circle of Muszyna painters. These are two fragments of the apostolic tier from an unknown church. As a result of detailed research, it was possible to identify the closest stylistically works (from Matysowa, Banica, Brunary) find the next part of the described apostolic row (in in the Regional Museum in Nowy Sącz) and determine its origin (Brunary).
The Unsleeping Eye, illustrating the intellectual parallel of Emanuel–lion. The ideological source
for this image is biblical texts and their interpretations by Origen, Cyril, patriarch of Alexandria,
Theodore of Cirrhus, Epiphanius, bishop of Salamis, and the explanation of role of the lion in
Physiologos, Greek bestiary from 2nd–4th century. This icon is located in the very center of the
screen, most often directly above the royal gates. This article attempts to read the sense of this
presentation. Iconographic, iconological, comparative studies, and analysis of the content of biblical texts and inscriptions on icons led to the belief that the image of The Unsleeping Eye in
this place of iconostasis primarily performs apotropaic functions. The Christian church is divided
into two parts, sanctuary and nave, which means symbolic division into a visible and invisible
world, earthly and heavenly, bodily and spiritual. The iconostasis is the border between these two
spheres, and royal doors connect them. The passage is guarded by image The Unsleeping Eye.
Although in the 18th century there were radical formal changes in Serbian Orthodox painting, and
traditional patterns were replaced by new Western origins, their eschatological and apotropaic
senses were remained.
comparative studies, it was possible to establish that the Annunciation was written by a master who worked in the late XVII century in Transylvania and the Maramure . His works are held in the Church of the Nativity of the Blessed Virgin in H rnice ti, the Church of the Holy Archangels Michael and Gabriel in B lan Josani, the museum in Cluj-Napoca (Romania) and the J. Bokshay Transcarpathian Regional Art Museum in Uzhhorod.
The beginnings of the celebration of the Circumcision of Jesus feast, in the octave of Christmas, January 1st, date back to the 6th century in the West and probably 8th century in the East. Although this feast was marked as a great in the Orthodox liturgical calendar, it was not included in the dodekaorton. The oldest representation in art are known only from the post-iconoclastic period, and its compositions resemble The Presentation of the Lord in the Temple. In the Ruthenian churches of the First Polish Republic it appeared in the XVI century. Circumcision of Jesus in the Christian Church has acquired a liturgical character and is celebrated as the moment when the Child is given the name Jesus. However, the content of this event is much deeper, based on the parallel between circumcision and baptism, as well as the idea of prefiguration and anticipation of the passion of Christ as the first and voluntary sacrifice of blood. The article will describe the depiction of the Circumcision of Jesus in Orthodox old art from the territory of the former Polish Republic. On the basis of liturgical texts and the homily of religious writers of the 17th and 18th centuries, the main content of this event will also be discussed.