Slovenia
| Slovenia | ||
| Republika Slovenija | ||
|
| |
| Standardo di Slovenia | Blazono di Slovenia | |
| Nacionala himno: | ||
| Zdravljica | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Ljubljana | |
| · Habitanti: | 265 881 (2005) | |
| Precipua urbo: | Ljubljana | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Sloveniana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Nataša Pirc Musar | |
| · Chefministro: | Robert Golob | |
Surfaco: (153ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 20 273 km² | |
| · Aquo: | 0,6 % | |
Habitanti: (149ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 2 099 790[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 103,6 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | SI
| |
SVN
| ||
705
| ||
| Reto-domeno: | .si | |
Slovenia esas mikra-stato jacante en sudal Europa. Ol havas kom vicini Austria norde, Hungaria nord-este, Kroatia este e sude, ed Italia weste. La lando havas nur 47 km di litoro.
Bazala fakti pri Slovenia.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Slovenia |
Dum lua historio, la teritorio di Slovenia apartenis a diferanta stati. Dum l'epoko di Romana imperio, ol dividesis inter la provinci Pannonia e Noricum e la regiono Venetia et Histria (regiono X de Romana Italia).
Dum la 14ma yarcento, Slovenia esis parto del imperio Habsburgo, ed inter 1815 e 1866 del Austrian imperio. Sloveni lore habitis la regioni Kranjska, Goriška en Gradiščanska e parti de Istria. Kelka Sloveni anke habitis l'Otoman imperio.
De la komenco dil 18ma yarcento til la komenco dil 19ma yarcento Slovenia vivis pacoza, kun pasabla ekonomiala kresko. L'urbo Trieste deklaresis libera portuo en 1718, e to stimulis la kresko dil ekonomio di la regiono. En 1848, la nacionalista movado nomizita Zedinjena Slovenija aparis en la regiono.
Pro manko di ekonomial oportunaji, de 1880 til 1910 cirkume 300 000 Sloveni (1/6 de lora habitantaro) ekmigris vers altra landi, nome Usa, ma anke vers Arjentinia. Kande l'unesma mondomilito komencis, Sloveniana teritoro esis fronto di kombato inter Italiani ed Austri-Hungari.
Kande la milito finis, Slovenia unionesis kun Serbia e Montenegro por formacar la Rejio di Serbi, Kroati e Sloveni, pose rinomizita Yugoslavia, malgre l'opozo de 70% ek la Slovena parlamentani. Tamen, Sloveni mantenis kelka kulturala autonomeso en la rejio, e pose en la republiko di Yugoslavia. Kontree, Sloveni en Italia, Austria e Hungaria koaktesis por aceptar asimileso, e kelkafoye subisis violentoza persekuti.
Dum la duesma mondomilito, Slovenia invadesis e dividesis komplete da Nacional-socialista Germania, Italia e Hungaria. An la centro di Slovenia, lor okupita dal Italiani, kreesis la Nacionala Fronto pri Libereso, qua formacis grupi di partizani por kombatar kontre nacional-socialisti. To kreis la strukturo por futura Slovena stato en Yugoslaviana federuro. Kande la milito finis, Yugoslavia divenis komunista stato, e Slovenia divenis un ek la republiki de la Republiko Socialista Federala di Yugoslavia.
Slovenia nedependanteskis ye la 25ma di junio 1991 e, pos 10-dia milito kontre centrala guverno di Yugoslavia, eventis armistico. Lasta Yugoslaviana trupi foriris la lando en oktobro 1991. Em decembro sam yaro Slovenia adoptis lua konstituco.
Europana Uniono agnoskis Slovena nedependo en 1992, e la lando divenis membro dil Unionita Nacioni en mayo sam yaro. Ye la 1ma di mayo 2004 Slovenia divenis membro del Europana Uniono, ed ye la 1ma di januaro 2007 ol adoptis l'Euro kom monetaro. Ye la 21ma di julio 2010 ol divenis membro dil OKED.[2]
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Slovenia esas parlamentala republiko. La prezidanto esas chefo di stato di la lando ed elektesas dal populo por 5-yara periodo, e povas rielektesar unfoye por la sequanta periodo. La chefministro esas la chefo di guvernerio, selektita dal prezidanto ed elektita dal parlamento.
La parlamento (Državni Zbor, Nacional Asemblo) havas unika chambro kun 90 membri, di qui 88 elektesas dal populo por 4-yara periodo segun proporcionala votado (uzanta D'Hondt-formulo), e 2 membri elektesas da etniala minoritati.
Judiciala povo konsistas ek judiciisti qui elektesas da la Nacional Asemblo. Existas korti specaligita segun temi. La Konstitucala korto konsistas ek 9 judiciisti qui verifikas se ula lego aprobita respektas la determini di konstitucala texto.
Sloveniana konstituco adoptesis ye la 23ma di decembro 1991 e til nun ol emendesis 7 foyi.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Slovenia havas quar geografiala regioni: Alpi, Dinarik Alpi, Panoniana baseno e Mediteraneo. Cirkume la duimo de lua teritorio (10 124 km²) kovresas da foresti.
La mezvalora altitudo di Slovenia esas 557 metri. La maxim alta monto di la lando esas Triglav, kun 2 864 metri di altitudo. Malgre jacar proxim Mediteraneo, 81% de lua teritorio e riveri apartenas a la baseno di Nigra maro, e nur 19% apartenas a la baseno di Adriatiko. La precipua riveri de la lando esas Sava (qua naskas en la lando), Drava e Mura.
Lua klimato esas temperema, kun granda influo del altitudo proxim l'Alpi ed en la valo di Soča (anciena Isonzo), e del Mediteraneo proxim la litoro. La mezavalora yarala pluvo-quanto varias de 3.500 mm weste de la lando til 800 mm en Prekmurje. Ofte nivas dum la vintri. La maxim intensa nivego en Ljubljana eventis en 1952: 146 cm.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Slovenia |
Preske 2/3 de lua laboro-povo verkas en la sektoro di servadi, e cirkume 1/3 verkas en la industrio e la konstrukturo. Slovenia havas edukita laboro-povo, bona substrukturo, e jacas proxim importanta komercala voyi. Ol havas la maxim alta TNP per persono inter la landi qui membreskis Europana Uniono pos 2004.
Slovenia adoptis Euro kom monetaro ye la 1ma di januaro 2007. Ye la sama yaro, lua ekonomio kreskis preske 7%, stimulita dal kresko dil extera debo. Kande eventis l'Europana krizo de 2007 til 2010, ol afektis forte la lando. En 2009 l'ekonomio diminutis 8%.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki da The World Factbook pri 2023, la lando havis 2 099 790 habitanti.[1] Segun la demografiala kontado di 2002, 83,1% esis Sloveni, 2% esis Serbi, 1,8% esis Kroati, 1,1% esis Bosniani, e 12% esis altri, o ne deklaris etnio[1]. En 2023 la mezavalora viv-esperajo esis 82 yari, esanta 79,2 yari por viri e 85 yari por mulieri[1]. Cirkume 12.4% de la habitantanti naskis exterlande, segun statistiki de 2008[3]
Segun la demografiala kontado di 2002, 57.8% de la habitantaro esas katolika. Altra religii esas Islamo (2.4%, precipue pro l'enmigro di Bosniani), e Ortodoxa kristani (2.2%). Evangeliala ed altri kristani esis 1.6%. Cirkume 10% deklaris esar ateisti[1].
La linguo oficala - e maxim parolata - esas Sloveniana, qua parolesas da 87,7% de la habitantaro. Kroata linguo parolesas da 2,8%, Serbo-Kroata parolesas da 1,8%, e Bosniana da 1,6%. Hungara, qua esas oficala ube existas komunitati Hungara, parolesas da 0,4%, Italiana parolesas da 0,2%, ed esas oficala ube existas komunitati di Italiani. La cetera 3,9% parolas altra lingui, o ne informis pri linguo dum la demografiala kontado di 2002[1].
La maxim grand urbo esas Ljubljana, la chef-urbo di la lando. Altra du importanta urbi esas Maribor e Kranj.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Slovenia havas difuzita e variita arkitekturala heredo, qua inkluzas 2.500 kirki, 1.000 kasteli, ruini, kasteleti e farmo-domi. Tri historiala loki deklaresis "patrimonio di la homaro" segun l'UNESKO: la kaverni e la naturala peizajo di Škocjan, la mineyo di merkurio en Idrija (del yaro 1490), e la prehistoriala domi konstruktita super palisi proxim Ljubljana. Notora exemplo pri mezepokala e baroka arkitekturo esas la kirko e la kastelo konstruktita che l'insulo Blejski.
La pikto e la skulto developesis en Slovenia dum la fino dil 18ma e dum la 19ma yarcenti, komence influita dal Neoklasikismo, pose dal movado Austriana Biedermeier e fine dal Romantikismo. L'unesma artal expozo di Slovenia organizesis da la piktistino Ivana Kobilca, qua piktis sub influo dal Realismo. L'impresionismo influis la piktisti Ivan Grohar, Matej Sternen, Rihard Jakopič e Rihard Jakopič.
Pri literaturo, l'unesma libro skribita en Sloveniana linguo esis Abecedarium, imprimita en 1550. Yen kelka importanta skriptisti en Sloveniana: poeti France Prešeren, Oton Župančič, Edvard Kocbek, e Aleš Šteger, e la skriptisti di prozo Ivan Cankar, Vladimir Bartol, Alojz Rebula, Drago Jančar.
Pri muziko, la lando havis importanta kompozisti, exemple Jacobus Gallus, Janez Krstnik Dolar, Giuseppe Tartini (naskinta en Istria) ed dum la 20ma yarcento, Bojan Adamič. Exemple pri moderna muziko esas pop- e rock-bandi ed artisti Laibach, Big Foot Mama, Dan D, Adi Smolar, Vlado Kreslin e la bando di gothic metal Naio Ssaion.
Sporto
[redaktar | redaktar fonto]
Multa Sloveniani praktikas sporti reguloze, e diversa sporti praktikesas profesionale en la lando. Kelkafoye, Sloveniana sportisti sucesis en internaciona konkursi pri handbalo*, basketbalo, volebalo, futbalo, glacio-hokeo*, remado, natado, teniso, boxo ed atletismo. Kavalk-arto e gimnastiko ank esis populara sporti ante la duesma mondomilito. Leon Štukelj konkursis por Yugoslavia e ganis du ora-medalii pri gimnastiko dum l'Olimpiala Ludi en Paris, 1924, bronza dum l'Olimpiala Ludi en Antwerpen, 1928, ed arjenta dum l'Olimpiala Ludi en Berlin, 1936. Pos 1992, Sloveniana sportisti ganis 22 Olimpiala medalii, di qui 3 ora, e 19 Paralimpiala medalii, de qui 3 ora.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Slovenia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 27ma di decembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Slovenia's accession to the OECD - Publikigita da Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo - OKED. Dato di publikigo: 21ma di julio 2010. URL vidita ye 22ma di julio 2016.
- ↑ Vsak osmi prebivalec Slovenije priseljenec :: Prvi interaktivni multimedijski portal, MMC RTV Slovenija
Extera ligili
[redaktar | redaktar fonto]| Nuna stati qui olim formacis anciena Yugoslavia | 
|
|---|---|
| Bosnia e Herzegovina | Kosovo | Kroatia | Norda Makedonia | Montenegro | (Serbia e Montenegro) | Serbia | Slovenia | |
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |