Botswana

Botswana
Republic of Botswana Lefatshe la Botswana
Standardo di Botswana	Blazono di Botswana
Nacionala himno:
Fatshe leno la rona
Urbi:
Chefurbo:	Gaborone
· Habitanti:	191 776 (2006)
Precipua urbo:	Gaborone
Lingui:
Oficala lingui:	Setswana, angla
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Mokgweetsi Masisi
Surfaco: (47ma maxim granda)
· Totala:	581 730 km²
· Aquo:	2,6 %
Habitanti: (145ma maxim granda)
· Totala:	2 417 596 (2023)
· Denseso di habitantaro:	4,16 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	pula
Veho-latero:	sinistre
ISO:	BW
	BWA
	072
Reto-domeno:	.bw

Botswana esas lando jacanta an sudal Afrika. Ol havas kom vicini Namibia norde e weste, Sudafrika sude, e Zimbabwe este.

Historio

Du rinoceri, piktita en Tsodilo.

Precipua artiklo: Historio di Botswana

Arkeologiala restaji montras ke hominidi habitis Botswana dum cirkume du milion yari. En oktobro 2019 deskovresis ke l'unesma Homo sapiens aparis en la regiono cirkume 200 mil yari ante nun. Evidentaji pri moderna homi, exemple pikturi en kaverni, evas de 73 mil yari ante nun.

L'unesma habitanti esis le bushmani (populo San) e le Khoi. Ambe parolis lingui Khoisan e transvivis de chaso e de la kolio di nutrivi. Cirkume la yaro 1300 de la Kristana ero, populi qui vivis en la nuna Transvaal komencis kunfuzar su en tri linguala e politikala grupi, inkluzite le Batswana (pluralo di Motswana) qui esas la precipua rasala grupo de la lando til nun.

Dum la 19ma yarcento komencis milito inter populo Tswana e populo Ndebele, qua inkursis nord-este del teritorio. Pos apeli dal rejulo Khama la 3ma di Batswana, Unionita Rejio pozis la regiono sub sua protektorato. L'unesma nomo di la teritorio sub Britaniana dominaco esas Bechuanalando. La lando nomizesis segun la Tswana-grupo de Bantua-tribui.

Kande l'Uniono di Sudafrika formacesis en 1910, Bechuanalando, Basutolando (la nuna Lesotho) e Swazilando (la nuna Eswatini) ne inkluzesis en lua teritorio. Kande Nacionala Partiso ganis la povo en Sudafrika en 1948 e adoptis segregaco, l'ideo pri unionar la teritorii desaparis.

En junio 1964, Unionita Rejio aceptis l'ideo pri propra guvernerio demokratiale elektita por Botswana, qua nedependanteskis ye la 30ma di septembro 1966. Seretse Khama esis lua unesma prezidanto, e rielektesis du foyi. En 1984 eventis elekto e la viceprezidanto Quett Joni Masire vinkis. Ilu anke rielektesis du foyi, en 1989 ed en 1994.

Politiko

Prezidanto Mokgweetsi Masisi

Sideyo dil Parlamento en Gaborone.

Botswana esas prezidantala republiko. La prezidanto esas chefo di stato ed anke chefo di guvernerio, ed elektesas dal parlamento (National Assembly) por 5-yara periodo. La nuna prezidanto esas Mokgweetsi Masisi.

La Parlamento havas unika chambro kun 61 membri, qui elektesas dal populo por 5-yara periodo. La konstituco di la lando adoptesis ye la 30ma di septembro 1966. Botswana judikesas kom la min korupta lando de Afrika.

La Supra Korto esas la maxim alta korto dil judiciala povo di Botswana. Ol povas judiciar tota kriminala e civil aferi. La prezidanto indikas la membri di la Supra Korto.

Geografio

Mapo di Botswana.

Aeral imajo pri la delto dil fluvio Okavango.

Botswana esas la 47ma maxim vasta lando del mondo. Havanta 581 730 km² lua tota surfaco equivalas la de Madagaskar. Granda parto di lua teritorio esas plana e kovrata dal dezerto Kalahari (preske 70% de la tota surfaco). Min kam 5% de la tota surfaco recevas suficanta pluvo por esar kultivata.

Fluvio Limpopo esas la maxim importanta di Botswana, tamen fluvio Okavango formacas importanta ekosistemo an la nord-westo. Lua delto formacas saloza marsh-lando interne la lando. La rivero Notwane furnisas aquo a Gaborone, kontre ke la rivero Chobe debushas an la fluvio Zambezi en la regiono nomizita Kazungula, nord-weste de la lando. Sude de la lando, la rivero Nossob debushas an la fluvio Orange. Ecepte Chobe, Okavango, Boteti e Limpopo, la maxim multa fluvii e riveri di Botswana cesas fluar dum la sika sezono.

Botswana esas miarida lando, pro lua kurta pluvoza sezono. L'altitudo modifikas la klimato e transformas ol en subtropikala. La sika sezono duras de aprilo til oktobro sude de la lando, e de aprilo til novembro sude. Tamen la pluvo-quanto norde esas plu granda kam sude. Sude, la mezavalora temperaturi dum la vintro esas 14°C. Dum la somero, la mezavalora temperaturo di la lando esas 26°C.

Administrala dividado di Botswana

La lando dividesas a 10 distrikti, qui maxim ofte dividesas a subdistrikti.

• Botswana-Centro
• Botswana-Nord-Esto
• Botswana-Nord-Westo
• Botswana-Sud-Esto
• Botswana-Sudo
• Chobe
• Ghanzi
• Kgalagadi
• Kgatleng
• Kweneng

Ank existas 7 autonoma urbi distrikt-nivela: Francistown, Gaborone, Jwaneng, Lobatse, Orapa, Selebi-Phikwe, Sowa

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Botswana

Botswana esas la 3ma maxim granda mondala produktanto di diamanto. La TNP po persono kreskis plu rapide dum recenta yari: segun l'Internaciona Monetarala Fonduro la lando kresis mezavalore 9% omnayare, de 1966 til 1999. L'extraktado di diamanto esas importanta fonto di extera revenui.

Demografio

Mulieri de etnio Kalanga avan rurala skolo.

Bushmani de Botswana.

Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Botswana havis 2 417 596 habitanti. En 2011, la maxim multa habitanti (79%) esas Setswana. Le Kalanga esas 11%, le Basarwa esas 3%. Altra grupi, inkluzite le Kgalagadi e le blanki esis 7%. Botswana severe afektesis dal epidemio di AIDS: en 2006, on kalkulis ke la viv-expektajo pos nasko diminutabis de 65 yari til 35 yari. Tamen, pos la demografiala kontado di 2011, la viv-expektajo kalkulesas en 54,06 yari.

L'oficala linguo di la lando esas Angla, tamen ol esas la matrala linguo nur por 2,8% de la habitantaro. Setswana (77,3%), Sekalanga (7,4)%, Shekgalagadi (3,4%) esas la precipua lingui parolata.

La religio kun maxim granda nombro di adepti - 79% de la habitantaro, segun statistiki de 2011 - esas Kristanismo. Cirkume 4% praktikas la tradicionala religio Badimo, 15% praktikas nula religio, 1,4% praktikis altra religii (Baha'i, Hindui, Mohamedani, Rastafariani), e 0,3% ne informis pri religio.

La guvernerio kolokis multe en eduko pos la nedependantesko en 1966. Lore, la lando havis poka diplomizita adulti, e poka studenti kompletigis la sekundara skolo. En 2008, cirkume 83% del adulti savis lektar e skribar. Existas 7 teknologiala fakultati e quar universitati en la lando: l'Universitato di Botswana, l'universitato Botho, l'universitato Limkokwing pri Kreiva Teknologio, e l'universitato Ba Isago. L'universitato di Botswana kreesis en 1982 tra akto de la Parlamento.

La maxim populoza urbo esas Gaborone. Altra importanta urbi esas Francistown e Molepolole.

Kulturo

Unity Dow

La tradicionala muziko di Botswana esas precipue kantata, kelkafoye akompanata per perkut-instrumenti e/o korda instrumenti. Dum recenta yari, la gitaro divenabas populara muzikal instrumento por la muziki Tswanana. La muzikala stili hip hop, folk, afro-pop, kwasa kwasa (Afrikana versiono di rumba), kwaito e rock esas populara, nome por la yunaro.

Kelka skriptisti uzis Botswana kom ceneyo por lua noveli, exemple Britaniana-Zimbabweana skriptisto Alexander McCall Smith. La judiciistino ed aktivistino pri homala yuri Unity Dow skribis tri noveli pri sociala temi ed esas importanta nomo di nuntempa Botswanana literaturo, kune Moteane Melamu e la poeto Barolong Seboni.

Futbalo esas la maxim populara sporto de la lando. Altra populara sporti esas softbalo*, kriketo, teniso, rugbio, badminton, golfo ed atletismo. La lando ganis lua unesma Olimpiala medalio kande l'atleto Nijel Amos ganis l'arjenta medalio por 800-metra kurado en 2012.