Latitud

Ti gratikula iti Daga a kas ti espera wenno ti maysa nga elipsoide. Dagiti linia manipud iti ungto aginggana iti sabali nga ungto ket dagiti natalinaay a linia ti longitud, wenno dagiti **meridiano**. Dagiti sirkulo ket paralelo iti ekuador ket dagiti natalinaay a linia ti latitud, wenno dagiti **paralelo**. Ti gratikula ket mangikeddeng ti latitud ken ti longitud dagiti punto iti rabaw.

Iti heograpia, ti latitud (φ) ket ti heograpiko a koordinato a manginagan ti puesto ti amianan-abagatan iti punto ti rabaw ti Daga. Ti latitud ket maysa nga agnggulo (naipalawag dita baba) a sumakop manipud iti 0° iti Ekuador aginggana iti 90° (Amianan wenno Abagatan) kadagiti ungto. Dagiti natalinaay a linia ti latitud, wenno dagiti paralelo, ket mapan iti daya-laud a kas dagiti sirkulo a paralelo iti ekuador. Ti latitud ket inus-usar a kakuyog ti longitud tapno mainaganan ti husto a lokasion dagiti langa iti rabaw ti Daga. Dagiti dua nga agpang ti abstraksion ket inus-usar iti panangipalawag kadagitoy a koordinato. Iti umuna nga addang ti pisikal a rabaw ket naimodelo iti geoid, ti rabaw nga aproksimado ti natimbeng a pantar ti baybay kadagiti taaw ken dagiti pannakaitultuloyna babaen dagiti masa ti daga. Ti maikadua nga addang ti aproksimado ti geoid babaen ti matematiko a nalaklaka a reperensia ti rabaw. Ti kalakaan a pagpilian para iti reperensia ket ti espera, ngem ti geoid ket hushusto a naimodelo iti maysa nga elipsoide. Dagiti panangipalawag ti latitud ken longitud kadagiti kasta a reperensia ti rabaw ket naisalaysay kadagiti sumaganad a paset. Dagiti linia ti natalinaay a latitud ken longitud ket agkuyogda a mangbukel ti gratikula iti reperensia ti rabaw. Ti latitud ti punto iti pudno a rabaw ket isu ti maitunos a punto iti reperensia ti rabaw, ti pakaitunosan ket ti paraigid ti normal iti reperensia ti rabaw a lumabas babaen ti punto iti pisikal a rabaw. Ti latitud ken longitud no agkuyogda nga adda met dagiti espesipikasion iti katayag ket buklen ti sistema ti heograpiko a koordinato a kas naipalawag iti espesipikasion ti pagalagadan ti ISO 19111.^[1]

Gapu ta adu met dagiti nadumaduma nga elipsoide a reperensia ti latitud iti langa iti rabaw ket saan a naisangayan: daytoy ket inyunay-unay ti pagalagadan ti ISO a nangibagbaga a "no awan ti napno nga espisipikasion iti sistema ti reperensia ti koordinato, dagiti koordinato (isu ti latitud ken ti longitud) ket saan dagitoy a nalawag no nasayaat ken awan kaibuksilanna no madi". Daytoy ket nasayaat unay nga importante kadagiti umiso a panangipakat, kas iti GPS, ngem iti kadawyan a panagusar, a ti nasayaat a pannaka-umiso ket saan a nasken, ti elipsoide ket kadawyan a saan a naibagbaga.

Kadagiti Ingles a teksto ti anggulo ti latitud , a naipalawag dita baba, daytoy ket kadawyan a naibagbaga babaen ti bassit a letra iti Griego ti phi (φ wenno ɸ). Daytoy ket narukrukod kadagiti grado, minminuto ken segsegundo wenno desimal a gradgrado, amianan wenno abagatan ti ekuado.

Ti panagrukod iti latitud ket makasapul ti maysa a pannakaawat ti grabitasional a lugar iti Daga, para iti panangisaad kadagiti teodolito wenno para iti panangikeddeng kadagiti pagtayyekan ti satelite ti GPS. Ti panagadal iti porma ti Daga a kakuyog ti grabitasional a lugar ket ti siensia ti heodesia. Dagitoy a topiko ket saan a naitungtungan iti daytoy nga artikulo. (Kitaen ti kas pagarigan dagiti libro babaen ni Torge^[2] ken da Hofmann-Wellenhof ken Moritz.)^[3]

Dagiti nagibasaran

^ Ti agdama a napno a dokumentasion ti 19111 ket mabalin a magatang manipud iti http://www.iso.org ngem dagiti burador ti kanungpalang a pagalagadan ket nawaya a magun-od kadagiti adu a sitio ti web, a ti maysa ket magun-od iti sumaganad a CSIRO Naiyarkibo 2017-10-20 iti Wayback Machine
^ Torge, Wolfgang (2001). Geodesy (iti Ingles) (Maika-3 nga ed.). Berlin: W. de Gruyter. ISBN 3-11-017072-8.
^ Hofmann-Wellenhof, B.; Moritz, H. (2006). Physical Geodesy (iti Ingles) (Maika-2 nga ed.). Wien: SpringerWienNewYork. ISBN 3-211-33544-7.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Latitud iti Wikimedia Commons

Panagbiruk iti Latitud ken Longitud Naiyarkibo 2004-12-18 iti Wayback Machine

[iso19111-1] Ti agdama a napno a dokumentasion ti 19111 ket mabalin a magatang manipud iti http://www.iso.org ngem dagiti burador ti kanungpalang a pagalagadan ket nawaya a magun-od kadagiti adu a sitio ti web, a ti maysa ket magun-od iti sumaganad a CSIRO Naiyarkibo 2017-10-20 iti Wayback Machine

[torge-2] Torge, Wolfgang (2001). Geodesy (iti Ingles) (Maika-3 nga ed.). Berlin: W. de Gruyter. ISBN 3-11-017072-8.

[wellenhofmoritz-3] Hofmann-Wellenhof, B.; Moritz, H. (2006). Physical Geodesy (iti Ingles) (Maika-2 nga ed.). Wien: SpringerWienNewYork. ISBN 3-211-33544-7.

[1]

[2]

[3]